Kabinetsplan nieuwe grondpolitiek muurvast
Liberaal Sam van Houten wilde slechte bedrijven onteigenen
ff
L, .F
a
n- u
n I
1
door Jan Werts
I
i*
PvdA geschrokken
Kernpunten
GEBRUIKSWAARDE
VOORKEURSRECHT
HANDELS- OF VERKEERSWAARDE
Nieuwe ontwerpen liggen gereed
Uiteenlopende meningen
1, 'V.--#
Wanneer kan de overheid aankopen?
Tegen welke prijs?
1.00
Wie krijgt het beheer van grond en panden:
overheid of particulier?
Begin juli bereikte men in het kabinet een
akkoord over het grondbeleid. Er komt een voor
keursrecht voor de gemeenten. Links wil dat ook
andere organen (provincie, gewest, het rijk) dat
recht krijgen. Omdat hierover geen ernstige me
ningsverschillen zullen ontstaan, verder vooral
aandacht voor de prijs die de overheid gaat
betalen. In plaats van de handels-, wordt dat de
gebruikswaarde, met uitzonderingen voor onbil
lijkheden
De VVD heeft op dit terrein geen andere
ambitie, dan dat zij de bestaande situatie wil
handhaven. Gebruikswaarde en voorkeursrecht
worden dan ook van de hand gewezen. De
overheid moet wel actief gronden kopen bij de
herverkaveling van het platteland. Onrendabele
agrarische bedrijfjes kunnen dan verdwijnen
DS’70 steunt in grote lijnen de progressieve
voornemens.
De problematiek rond de ruimte is in een
vierhoekig kader te schetsen
De waardestijging van onroerend goed die het
gevolg is van overheidsactiviteiten valt toe aan de
gemeenschap. De waardering Jj onteigening
gebeurt op de grondslag van de gebruikswaarde
„De financiële en wettelijke mogelijkheden om
de grond in gemeenschapsbanden te brengen
worden sterk uitgebreid, allereerst in gebieden
voor sanering, nieuwbouw en plattelandsrecon-
structie en recreatie. Speculatie in onroerend
goed (grond, oude pandjes) worden uitgebannen
Zelfs wanneer de plannen van links helemaal
uitgevoerd zouden worden, komen alleen de
eerste twee kanten aan de orde. Over beheer en
verdeling spreekt men nog niet. PvdA en PPR
willen dit geleidelijk aan via erfpacht mede
een zaak van de gemeenschap laten worden
Merkwaardig genoeg is het een libe
raal geweest, die het eerst verregaande
invloed van de overheid vroeg. In 1884
De socialisten willen dat er een einde wordt
gemaakt aan het verschijnsel dat eigenaren over
betaald worden. Dit leidt er momenteel toe, dat zij
In 1884 stelde hij voor om bij onteige
ning slechts de concrete opbrengst
In het ene ontwerp krijgen gemeenten het zogenaamde voorkeurs
recht. Voor de betekenis van dit en andere begrippen In de Ingewlk-
Dat laatste schreef oe toen nog bestaande krant De Tijd al in
de vroege zomer van 1973. De minister-president werd boos en gaf de
In Den Haag gaat het gerucht dat de socialis
ten zo geschrokken zijn van het ontwerp van de
De veel hogere waarde als „flatgrond" wordt niet vergoed, omdat die waarde
stijging voortvloeit uit een beslissing van de overheid. De eigenaar heeft daar
niets voor hoeven te presteren. Het is tamelijk toevallig wiens woonhuis, boerderij
of stuk land bestemd wordt voor de bouw van kantoren, woonhuizen of wegenaan
leg, zo is de redenering.
In 1950 leek het erop, dat PvdA, con
fessionelen en WD het eens zouden
worden. In de staatse ommissie-Van
Voortman ontkent het bovenstaande* slechts
ten dele. Hij geeft toe, dat de kwestie ingewikkel-
Den Bergh, ingesteld voor herziening
van de woningwet, sprak men af dat de
overheid voortaan de gebruikswaarde
in plaats van de handelswaarde zou
vergoeden bij de aankoop van grond.
Dit akkoord is nooit uitgewerkt in een
wettelijke regeling.
Deze ARP’er heeft ook veel invloed binnen de
KVP en de CHU. Namens de drie partijen werkte
hij mee aan het onlangs verschenen CDA-
rapport „Grondeigendom en grondbeheer, een
opdracht voor individu en gemeenschap”. Deze
titel zegt het al. Prof. De Haan staat niet zonder
meer afwijzend tegenover de plannen van het
kabinet.
Hij ziet het wat anders. Verwijst naar een lang
artikel dat onlangs verscheen in de kaderbladen
van de KVP, de ARP en de CHU. Schrijver is de
Amsterdamse hoogleraar in het administratieve
recht en het grondgebruik, prof. mr. P. de Haan.
belangrijkste bezwaar tegen de gebruikswaarde
is. dat er een fundamentele rechtsongelijkheid
ontstaat tussen eigenaren die verplicht aan de
overheid verkopen (voorkeursrecht) en zij die ook
in de toekomst aan beleggers en speculanten
mogen leveren. Een deel van de eigenaren moet
dan goedkoop, de rest mag duurder blijven
verkopen. Rechtsongelijkheid dus. Dit bezwaar
blijkt de afgelopen maanden ook in de kring van
links groeiende aanhang te krijgen
„Dit alles voor het twijfelachtige voordeel van
hooguit enkele guldens per m2, een paar procent,
van de prijs van bouwrijpe grond en nog geen half
procent van de prijs van een woning".
De Haan wil aankopen op basis van „vrije
keuze tussen gebruikswaarde en exploitatie-
waarde". Onder de laatstgenoemde verstaat hij,
hoewel dat niet duidelijk uitgewerkt is, een com
promis tussen de handels- en de gebruikswaar
de. Maar kunnen de prog.essieven het accepte
ren dat zij een zaak waarvoor zij zich zo sterk
hebben gemaakt laten verwateren tot een slap
aftreksel?
2. De linkse drie erkennen, dat ze de grondpo
litiek al bij de formatie van het kabinet uit hun
handen hebben laten glippen. Ze letten de vol
gende keer beter op. Dit alternatief is eveneens
politiek onhaalbaar.
Verder wijst De Haan op de rechtsonzekerheid
waarin eigenaren soms vele jaren moeten verke
ren, omdat ze niet weten wat hun boven het
hoofd hangt en ook ondoelmatigheid aangezien
de procedures nog ingewikkelder zullen worden
Minister-president Den Uyl staat voor een
moeilijke keuze, hoewel
0,00
9,50
3,50
5,00
7,50
2,50
2,50
11,50
5,00
0,00
3,50
4,00
9,50
8,00
8,50
7,50
7,50
5,00
7,50
5,00
0,00
9,50
7,50
6,50
Wie maakt uit wat er daarna met de goederen
gebeurt?
•r ontwerpen van wet gereed lagen. Niettemin Is de kans groot, dat
ook 1975 zal verlopen zonder dat we meer te weten komen. Schuift het
kabinet Mn van de moest fundamentele progressieve plannen op de
lange baan?
Waar hh|f1 hot gevecht om de grond van Nederland9
De plannen voor een andere grondpolitiek van he’ kabinet Don Uyl worden steeds w»*-" i»itg»‘sh«id Hi j”
grondspeculatie onder een linkse regering rnogeli|k9 Deze en andere vragen komen aan de <»rd» hiig.i.uic
artikel
Er is aanleiding voor de belichting van enige achtergronden want het plan van de linkse drie voor rrn .nuii-
bi| de verdeling van onze schaarse ruimte zit muurvast
Een moeilijk te definiëren begrip. Het is de waarde die zowel bij onteigening als
bij toepassing van het voorkeursrecht wordt berekend op basis van het bestaande
gebruik. Een akkerbouwer wiens grond bestemd is voor de bouw van flats, krijgt
d° waarde als akkergrond vergoed. Bovendien worden ook bij de gebruikswaarde
de bedrijfs- en inkomensschade vergoed.
Recht van de overheid om bij voorrang grond en ander onroerend goed (huizen,
bedrijfsgebouwen) nodig voor nieuwe (stedelijke) bestemmingen aan te kopen.
Aan de eigenaren wordt dus de verplichting opgelegd om hun bezit, zodra ze dat
kwijt willen, eerst bij de overheid ter verkoop aan te bieden. Het voorkeursrecht
kan gelden overal waar de overheid plannen heeft, dus zowel in de bebouwde
gebieden (stadsvernieuwing) als op grote deleh van het platteland.
Het hoeft geen nadere uitleg dat hier forse
veranderingen worden bepleit. Veel minder ver
gaan de drie christelijke partijen KVP, AR en
CHU. In hun Schets van Beleid uit 1972 zeggen
zij: „Een stringente grondpolitiek is onontbeerlijk
om ten aanzien van de ruimtelijke ordening een
goed beleid te kunnen voeren. Grondspeculatie
moet worden tegengegaan. Daartoe een voor-
kooprecht voor de gemeenten".
Wanneer links hieraan vasthoudt zal men het
verliezen. Het kabinet-Den Uyl komt dan ten val
en er komen vervroegde verkiezingen met als
inzet de grond van Nederland. Voor KVP en ARP
zou zo'n stembusslag verkeerd uit kunnen pak
ken. De (kleine en grotere) ondernemers die vaak
confessioneel stemmen zullen Andriessen en
Aantjes wellicht belonen. De arbeidersaanhang
van deze politici zal echter niet zonder succes
worden ingepeperd dat men voor betaalbare
stadsvernieuwing, woningbouw en recreatiege
bieden toch maar beter op links kan stemmen.
1Het in het kabinet gesloten akkoord wordt
uitgevoerd. Om de rechtsongelijkheid te voor
komen (twee markten) zorgt de centrale overheid
ervoor dat de gemeenten over middelen gaan
beschikken om overal waar onroerend goed
wordt aangeboden, te kopen. Als je dus een
nationaal voorkeursrecht voor de overheid
creëert, komen er geen twee markten en ontvan
gt iedere eigenaar de gebruikswaarde. „Maar het
is een grote vraag of we KVP en ARP hiervoor
meekrijgen", zo geeft Voortman toe Politiek
onhaalbaar dus
De prijs die het onroerend goed opbrengt bij vrije verkoop aan een nieuwe
gebruiker, een belegger of speculant.
wet, dat ze het maar liever nooit In werking zien
treden. De bezitters zouden er geen cent slechter
van worden, terwijl de administratieve chaos en
het tijdverlies dat samengaat met het door de
overheid aankopen voor stadsvernieuwing en
uitbreiding alleen maar toe zou nemen. Binnen
de fractie van de Partij van de Arbeid zou men
zich zelfs al afgevraagd hebben of het wel
verstandig was de grondpolitiek van het kabinet
zo op te hemelen. Hoe maakt men de verwach
tingen nu nog waar?
3. PvdA, D'66 en PPR gaan, geholpen door de
kleine linkse partijtjes plus DS’70, het gevecht
aan met de rest van het parlement. Inzet is een
zo volledig mogelijke toepassing van de ge
bruikswaarde. Slechts in echte uitzonderingsge
vallen mag daarvan afgeweken worden.
Ir. Arend Jan Voortman, landbouwdeskundige
van de fractie, zegt veel begrip te krijgen wanneer
hij agrariërs uitlegt wat de PvdA nu precies wil
veranderen. Het gaat om een soepele toepassing
van de gebruikswaarde als maatstaf, plus een
volledige vergoeding van bedrijfs- en inkomens-
x schade. In zeldzame uitzonderingsgevallen, bij-
voorbeeld wanneer een jonge ondernemer zich
I enkele jaren geleden peperduur moest vestigen.
I kan er afgeweken worden van de gebruiks-
I waarde.
waarde van grond en goederen te ver
goeden. Dat gaat nog verder dan de
gebruikswaarde, waarvoor de progres
sieve partijen nu pleiten. Verder zou
volgens Van Houten een eigenaar die
zijn bezit verwaarloost, gedwongen
moeten kunnen worden het over te dra
gen aan de gemeenschap.
Dat laatste is de kern van de hele zaak. Bijna
drie jaar heeft het kabinet geprobeerd om uit te
vissen hoe men zwart op wit kan krijgen in welke
gevallen wel en niet van onbillijkheden gesproken
kelde «trijd om de oodem van Nederland, zie bijgaand kader. Op basis waarde goed In gedachten te houden, wil men de rest van dit verhaal
van dit recht krijgt de overheid dus het wettelljke recht om binnen de kunnen volgen.
bebouwde steden en dorpen en op het tand grond, huizen en andere
onroerende goederen te kopen, zodra de eigenaar er vanaf wil.
Nog maar enkele maanden geleden Is het dat de aanvoerder van de
Partij van de Arbeid In de Tweede Kamer, Ed van Thljn, voor de radio
in het programma de Rooie Haan riep, dat hl) het kabinet ten val
In het andere wetsplan wordt voorgesteld om de prijs die de zou brengen wanneer de nieuwe grondpolitiek er niet snel kwam. Men
overheid voor dat goed betaalt voortaan anders lager te weet, voor de linkse drie PvdA, PPR en D'66 is 1975 het Jaar van de
berekenen. In plaats van de handelswaarde (zie kader) gaat men over Waarheid met een hoofdletter. Er moeten nu veranderingen aange-
op do gebruikswaarde van do grond en de panden. Het Is zaak de bracht worden In de grondpolitiek, de zeggenschap van werknemers,
genoemde begrippen voorkeursrecht, handelswaarde en gebruiks- de vermogensaanwas en de Investeringen in het bedrijfsleven.
mag worden. De jonge tuinder of winkelier die zijn
bedrijf moet ruimen moet zo erkennen alle
partijen zodanig betaald worden, dat hij een
minstens soortgelijke onderneming elders kan
kopen. Komt de bijna gepensioneerde boer, die
al zijn kinderen een ander vak heeft laten leren,
ook het recht toe om een (vaak in de honderddui
zenden guldens lopende) extra uitkering voor de
handelswaarde te ontvangen?
der blijkt te zijn dan sommigen van zijn collega’s
dachten. De PvdA heeft zich in een politiek
kwetsbare positie laten drukken. De confessione
len, die de uitzonderingsregel er bij de formatie
van het kabinet door wisten te drukken, lijken het
spel te gaan winnen, zo voegen wij hem toe.
Hans Kombrink, Kamerlid voor de PvdA, zegt
gevraagd naar een concreet voorbeeld: „Als
grond werd gebruikt voor akkerbouw, dan zou
men bij de vaststelling van de waarde erop
kunnen (blijven) wijzen dat die grond ook ge
schikt is om er tuinbouwkassen op te bouwen. Bij
de waardering moet daar dan ook rekening mee
worden gehouden, hetgeen de prijs flink kan
opstuwen”
voortman wuift die argumenten niet weg. Hij
verwacht de grote voordelen ook niet bij het
aankopen van agrarische grond, maar eerder bij
de grote stadsvernieuwingen. Daar slaan machti
ge ontwikkelingsmaatschappijen hun slag en la
ten de gemeenschap onnodig miljoenen neertel
len. Hij wijst er verder op dat ook De Haan het
principe van de gebruikswaarde uiteindelijk niet
afwijst. Daartoe voert de CDA’er een nieuw
begrip in, dat het compromis zou kunnen gaan
worden waarop links en de confessionelen hun
nieuwe grondbeleid gaan baseren
In principe is dat laatste niet het geval. Maar nu
het ontwerp van wet de afgelopen weken door
specialisten van de linkse partijen bestudeerd is,
blijkt dat het mogelijk is om vrijwel alle aankopen
van de overheid onder de uitzonderingsbepalin
gen te brengen. Een deskundige zegt dat het
wetsontwerp er zelfs toe zou kunnen leiden, dat
de overheid in bepaalde gevallen in plaats van
minder, meer geld neer moet gaan tellen
De overheid heeft het voorkeursrecht bij alle
verkopen van onroerend goed dat, krachtens een
wettelijke regeling, bestemmingsplan of bouw
plan, deel uitmaakt van een stadsvernieuwing, of
-uitbreiding, plattelandsreconstructie, wegenplan
of recreatiegebied. Er wordt gestreefd naar een
landelijk uniform beleid voor de uitgifte van grond
voor woningbouw en industrievestiging”.
Ook in het buitenland heeft men de
beslissing van de overheid om een be
paald gebied tot bouwterrein te promo
veren bij het bepalen van de grondprijs
niet mee willen tellen. In België kent
men bijvoorbeeld de bekende wet van
29 maart 1962. Ook de Westduitse
"St&dtebauförderungsgesetz" van 27
juli 1971 gaat van die gedachte uit.
Voortman: „Wij staan inderdaad voor een
enorm dilemma. Ik zie drie mogelijkheden waaruit
door ons een keuze gemaakt moet worden,
namelijk:
De landbouworganisaties verdedigen een vol
ledig vrije prijspolitiek voor de grond. Ten onrech
te aldus De Haan. „Meer dan ooit is de eigen
boer thans bezig het slachtoffer te worden van
een vorm van liberaal kapitalisme, die men in
deze tijd niet meer voor mogelijk zou houden. In
een felle concurrentiestrijd met collega's en spe
culerende beleggers is hij veelal genoodzaakt
een prijs te betalen die meer dan tweemaal zo I
hoog ligt als de agrarische gebruikswaarde van j TTi
zeg tienduizend gulden per hectare. Met het ’"’SS!
PvdA-Kamerlid Voortman ben ik van mening dat
hier ten spoedigste iets aan gedaan moet wor- j
den”, aldus prof. De Haan.
Twee en een half jaar geleden bij de start van het kabinet kondigde hoofdredactie er zelfs publiekelijk van 'langs. Inmiddels heeft de tijd
minister-president Den Uyl aan dat de grondpolitiek Ingrijpend her- hem ongelijk gegeven. Toch liggen er bij de Raad van State twee
zien zou worden. In de Troonrede van 1973 werd dat herhaald. In 1974 wetsontwerpen klaar. Daarin is drie jaar studeren en onderhandelen
met Prinsjesdag wMr beloften. Toch verder geen nieuws dat jaar. tussen veranderingsgezinde linkse en (zeker op dit terrein) behou-
Afgelopen Prinsjesdag verklaarde de premier voor de vierde keer dat dende KVP-ARP-polltlcl gesublimeerd.
waarde in afgezwakte vorm was opge
nomen. Na de val van dit kabinet, trok
het kabinet-De Jong het in 1967 in.
In 1969 trokken vier socialisten op
nieuw de stoute schoenen aan. Zij pu
bliceerden een initiatiefvoorstel van
wet. Daarin was de onteigening tegen
gebruikswaarde in onverkorte vorm op
genomen. Dit ontwerp is nog bij de
Kamer in behandeling.
Grondpolitiek is een teer onderwerp. Iedereen
heeft er een (vaak emotioneel bepaalde) mening
over. Dat maakt het onderwerp ook zeer geschikt
om het kabinet ten val te brengen. Maar daarover
later. Eerst een korte opsomming van de uiteen
lopende meningen binnen het parlement. De
progressieve partijen zeggen in hun regeerak
koord Keerpunt uit 1972 het volgende:
De strijd om een andere grondpoli
tiek wordt al langer dan deze eeuw
duurt, door socialisten aangevoerd.
Sommige politici, waaronder de huidi
ge voorzitter van de Tweede Kamer, dr.
Anne Vondeling, hebben er zich al ja
ren mee beziggehouden. Tot nu toe met
minimaal succes.
over zoveel geld beschikken dat de grondprijzen
extra worden opgestuwd. Agrariërs die niet het
geluk hebben in een uitbreidingsplan te vallen,
store zich daar nogal aan, omdat zij bij het
vergroten van hun bedrijf nooit op kunnen bieden
tegen de door de overheid uitgekochte collega's.
„Dit verschijnsel willen wij aan banden leggen”,
aldus Voortman
In 1966 publiceerde het kabinet-Cals-
Vondeling een ontwerp van wet waarin
de kwestie onteigening tegen gebruiks-
Samengevat is een flinke meerderheid van de
Tweede Kamer voor de invoering van een voor
keursrecht, terwijl een grote minderheid een
andere waardering gebruikswaarde
wenst. Vooral om het laatste zal het komende
jaar de strijd dus (blijven) gaan. KVP en ARP
beslissen uiteindelijk of de plannen van links het
zullen halen.
diende het kamerlid mr. Samuel van
Houten een ontwerp van wet in dat
veel verder ging dan wat links nu voor
ogen heeft. Van Houten, die veel later
overigens als een zeer conservatief man
de Kamer verliet, deed voor de eeuw
wisseling meer baanbrekend werk. Van
hem is de wet op de kinderarbeid van
1874.
Over de kern van de zaak, de gebruikswaarde
als vervanging van de handelswaarde, is deze
ARP’er het echter niet met links eens, al doet hij
wel een aantal stappen in die richting. Zijn IV’.
Ir. Arend Jan Voortmans
Landbouwdeskundige P.v.d.A.
Drs. Ed van Thijn
Fractievoorzitter
P.v.d.A.
