L
f
De dierenriem van Johfra
I
4i
Marijke Hoving vindt dat er
niet zo erg veel veranderd is
PUF w
Tingei Tange! maatschappelijk gericht
/j
I
l*
i
Steehouwer en de symboliek
Ir.
t 7/1
x
4
Tv
J
ZATERDAG 1 NOVEMBER 1975
ZA1
door Fransje Dorssaers
Gelijkheid man-vrouw is nooit punt geweest
doo
ik
Vis
NIET ZO LANG geleden leg
de de in Frankrijk verblijven
de, maar van origine Neder
landse schilder Johfra de laat
ste hand aan een serie van 12
werken die ieder een van de
tekens van de dierenriem voor
stellen. Zoals met het meeste
werk van Johfra het geval is,
moeten ook deze schilderijen
als het ware „gelezen” worden,
wil men naast de pure esthetiek
van de inhoud kunnen genie
ten. Johfra is namelijk, gevoed
door eén grote kennis van filo
sofie, astrologie en psychologie,
sterk literair gericht. Bijna al
les wat; hij tot onderwerp kiest,
heeft een symbolische bete
kenis.
Meta-reaiisten
De kinderen Tauber.
■F*
Beeldig nummer.
Tavotkaart
r 1
J w
«4
-
I
r
Tl
I
■MWM
CEES STRAUS
Weegschaal van Johfra
Ook de rest van de flat is allesbehalve conventioneel
ingericht. Kobaltblauwe muren met aluminium randen afge
zet. Een wand is aubergine-kleurig met een Venetiaanse
spiegel. Een ander muurvlak is in zwart reliëfwerk uitge
voerd. Een levensgroot portret van Sito, geschilderd door
Herman Gordijn, decoreert deze zijde van de kamer. Leren
banken, lage kuipstoelen met hoge rechte ronde leuning,
boerenstoelen bij de eettafel staan gerangschikt op de
Perzische tapijten. Op een console een groot boeket
kunstbloemen, de enorme bos rose rozen zijn echt. Aan de
deuren zitten kristalgeslepen deurknoppen.
I
"Sito kent mij eigenlijk heel goed”,
zegt Marijke met een van de Birmanen
op schoot. „Hij zal dus niet gauw iets
schrijven, wat mij totaal niet ligt. Ik heb
soms ook wel ideeën. Ik heb meer
inbreng dan een herscheppend wezen.
Er is een behoorlijke samenwerking.
Vroeger wilde ik al direct meer in het
komische, in het blijspel. Toen ik op de
toneelschool zat had Cor Ruys zijn
zomercabaret nog. Hij had waarschijnlijk
onze klas gezien en vroeg of ik bij
hem wilde komen. Als je op de toneel
school zat, mocht je echter niet buiten
de school om een engagement aannemen".
Als kunstrecensent verbonden aan
onze bladen en met een journalistieke
Marijke Hoving is geboren in
Oud-Karspel. In een gezin waar
De hoofdstukken „Sterren: góden en
symbolen” en „Kabbala en astrologie”
tonen Steehouwer op zijn best. Hij is
dan wat hij waarschijnlijk het liefste
zou willen zijn: een docent die de een
voudigste lezer weet mee te slepen door
in vervoerende stijl een luikje open te
trekken dat uitzicht biedt op een rijk
geestelijk perspectief.
Zo krijgt het uiteengaan van astrolo
gie en astronomie een duidelijke uitleg,
terwijl dit toch juist voor vele weten-
Misschien is het zo dat vrouwen be
scheidener zijn en dat
mannen gauwer denken dat ze
het kunnen. Een jongen is door
zijn opvoeding geconditioneerd
onhandig. Dat een jongen niet
1 kan koken, is het meest ongelukkige dat er
is. Dat een mens
niet voor zichzelf kan zorgen
betekent dus dat hij van huis uit
niet geleerd heeft om aan een
ander te denken.... Je ziet het
overal om je heen. Mannen hebben geen
praktisch inzicht. Hier
is een complex huizen gebouwd
vlakbij een snelweg. Dat hele
project is bijna mislukt, doordat
niemand er wilde wonen”.
„We hebben ook bewust
geen kinderen willen hebben.
Dat kan niet in dit vak. Ze zouden ernstig
te kort gekomen zijn.
Maar Sito zou ook te kort gekomen zijn.
Hier
inhot
bewe
gewa
t verd1
bevoi
brui!
.Dom
gaat
word
onge:
voor;
ook
mijn
Wat
hygii
deze
„Bij mij thuis vonden ze ook dat dat
niet hoorde. Dat was vreselijk jammer.
Cor Ruys was een fantastische man op
blijspel- en cabaretgebied. Mijn vader
was ziek in die tijd en ging dood. Dan
durf je niet zo’n brutale stap te zetten.
Zeker niet als meisje. Daarna ben ik bij
Wim Kan gekomen. Dat mocht wel. Ik
was daar samen met Mimi Kok, Maya
Bouma, Lia Dorel, Jopie Fischer, Jaap
Maarleveldt en Marian Berk. In de Gijs-
brecht deed de hele klas mee als
vluchtelingen. Dan kwam je toch in het
theater om de sfeer te proeven. Ik heb
ook wel eens zo tussendoor bij Theater
gespeeld voor een klein rolletje.
toneel hangt dat helemaal van
prestatie af. Man en vrouw zijn
dan geen vergelijkbare grootheden. Hei
vroüwencabaret van
Natasha Emmanuels? Nou, zij
heeft een groepje vrouwtjes om
zich heen. Dat is natuurlijk een
leuke vorm. Maar het materiaal
dat zij gebruiken, gebruiken wij
ook".
„Een ander voorbeeld is het
aparte aanslagbiljet voor de gehuwde
vrouw. Maar aftrekposten worden bij de
man afgetrokken, als dat binnen het be
stek
van de werkzaamheden van
beiden valt. Maar daarom een
Jaar van de Vrouw? Ik wil gewoon geen
gezeur. Dat aanslagbiljet is een koddig
voorbeeld. Voor de rest ondervinden
wij wat de ondergeschikte p'psitie van de
vrouw in de maatsschappij zoui~
In wezen ligt het aan de vrouw z<
heleboel vrouy/en willen het
zo. Bij mijn vader was vader de
baas. Mijn moeder was een zeer
intelligente vrouw, die liet zich
toch gewoon alles zeggen. Dat
vond ik bespottelijk toen. Al heel
jong dacht ik, dat zou ik nooit
doen. Dat je iets niet accepteert,
komt uit jezelf voort,,.
Op,
van
verte
Rucp
afgez
zijn
uitru
word
die j;
alle
Rucp
illustreren.
Self. Een
heen gingen, werd er in groepsverband
gemusiceerd. „Ik heb
erover gedacht om naar het
conservatorium te gaan. Maar
thuis vonden ze dat je een uitgesproken
talent moest hebben
om dat te doen. Twee broers
van mij hebben een conservatorium oplei
ding. Eén is violist bij
Goldberg en de andere leraar-fluitist.”
De „neiging” voor het toneel
ontstond bij mij door het declameren van
gedichten. Voordragen deed ik altijd
graag. De
familie vond het maar vreemd.
Als het nu nog sehilderen was
geweest. Dat zat ook in de familie. De
schilderes Antoinette Vogelenzang was
een tante. Met
toneel hadden ze thuis geen
relatie. In de familie heerst wel
een sterke trek naar dingen die
met voorstellingsvermogen te
maken hebben. Mijn grootvader
was gespecialiseerd in het bouwen en teke
nen van molens. .Hij
beheerde een groot waterschap. Mijn va
der was bouw- en
waterbouwkundige. Wat ik nu
doe is toch ook op basis van
voorstellingsvermogen. Als het
zou moeten, zou ik ook heel
makkelijk huizen kunnen bouwen ep te
kenen.”
iedereen viool speelde, omdat
dat nu eenmaal erbij hoorde.
Haar meisjesnaam is Tauber en
de familierelatie met Richard
Tauber is niet verzonnen. Er
was één tante die piano speelde
en als de kinderen Tauber daar
„Wij hebben het stempel een politiek
cabaret te zijn, maar dat is niet waar.
Het is veel breder van opzet. Het is
maatschappelijk gericht wat wij doen.
Maar bij het publiek komt het veel
„Natuurlijk als je iets wilt, kan
het een steun zijn als het van
buiten af gestimuleerd wordt.
Maar ik zou het als idee niet in
het groot willen uitdragen. Als
iedereen dat in z’n eigen omgeving doet,
ben je toch ook klaar!
Hier heb ik er nooit iets over
hoeven zeggen. Als je samenwerkt, dan
doe je het ook allemaal samen. Ik heb
jaren gekookt. Dat was in de periode dat
Sito in Rotterdam aan het toneel
was. Ik had geen repetities en
hij wel, dus ik had tijd genoeg
om de maaltijden klaar te maken. Nu
hebben we een eigen
zaak en doe ik een gedeelte van
de administratie. Het is vaak zo
geweest, dat als ik aan de administratie
bezig was, Sito ging
koken”.
„Emmy Arbus, een van de
eersten, was een enorme vakvrouw die
door Sonneveld schitterend gebruikt is.
Die vrouwen
kwamen van de revue of operette. Maar
die kunstvorm is veel te
duur geworden. Dat waren artiesten waar
je alle kanten mee
uit kon. Ruys met zijn zomercabaret was
een van de laatsten.
De talenten vinden nu een andere weg. Het
is nog een wonder
dat André van Duin nog kan
doen wat hij nu doet met zijn
revue".
„DePne-Womanshow van
Jasperina de Jong betekent volgens Marij
ke geen doorbraak
van "de vrouw in het cabaret”.
„Bij Speenhoff had je vroeger al
Caesarine", zegt zij. „Zoiets als
emancipatie is bij het toneel ook
helemaal niet mogelijk. Het probleem .van
de maatschappij; de
vrouw die op de tweede plaats
komt en een ondergeschikt positie heeft,
bestaat op het toneel
helemaal niet. Als je een kastelein hebt die
samen met zijn
vrouw in de zaak werkt, is het
belastingtechnisch een toer om
te bewijzen dat een vrouw even
hard werkt als een man. Op het
„Vorig jaar had ik een beeldig
nummer over Man, Vrouw en
Maatschappij. Een Jaar van de
Vrouw is onzin natuurlijk. Dat
slaat nergens op. Waarom een
Jaar van de Vrouw? Dat begrijp
ik helemaal niet. Het is natuurlijk
wel zo dat er altijd belachelijke
dingen ten opzicnte van
vrouwen hebben plaats gevonden. Dat z»
verbrand werden
als heks. Maar de ongelijkheid
tussen mannen en vrouwen is
voor mij geen punt. In ons milieu
is dat nooit een punt geweest.
Er zijn toch ook genoeg vrouwelijke regis
seurs: een Bets Ranucci en een Elise
Homan”.
„Nee, ik vind het niet moeilijk, na al die jaren, om met Sito
samen te werken”, zegt Marijke Hoving. De groene ogen
staan op afweer. Ze is op haar hoede. Berispend spreekt ze
de katten toe, die op de glazen tafel springen om van de
melk te kunnen lebberen. Het zijn twee „heilige Birmanen"
met helderblauwe ogen. „Ze gaan vaak mee in een mand
naar de voorstelling”, zegt Marijke. Speciaal voor de bees
ten is het balkon van de ruime flat in een van de torens aan
de Sloterplas voorzien van een rolhor. De groene planten
die er onder het gaas staan, geven nu het platje het uiterlijk
van een kas.
Omdat het zeer de moeite loont met
de keuze der symbolen opent Johfra
voor de aandachtige beschouwer zijn
eigen psyche deze 12 werken te ana
lyseren en op hun juiste waarde te
schatten, is het nodig enige kennis te
verwerven omtrent de astrologische
symboliek. Ter begeleiding van de wer
ken, die binnenkort nogmaals geëxpo
seerd worden bij Galerie Kamp die van
de Amstel verhuist naar het Rokin in
Amsterdam, is recentelijk bij uitgeverij
Ankh-Hermes in Deventer een boek
uitgekomen onder de titel „Johfra en de
Zodiak”, geschreven door Hein Stee
houwer.
schappers een veronachtzaamd onder
werp vormt. Wellicht komt dat voort uit
een vaak in officiële kringen bespeurde
negatie van de astrologie, die na boven
genoemd 'breekpunt een eigen leven
gaat leiden en waarvoor bij zovelen
toch een grote belangstelling bestaat.
Na deze semi-wetenschappelijke be
schouwing kan de nadere karakterise
ring van de zodiaktekens aan de hand
van Johfra’s schilderijen tot een lichte
teleurstelling leiden. Hoewel dp meeste
vaak raak getypeerd worden, kan een
wat al te populaire, c.q. oppervlakkige
benadering van enkele andere tekens
wellicht worden toegeschreven aan een
gebrek aan affectie daarvoor. Wat ui
teraard voor de hand kan liggen, want
ook als auteur kan men in de psycholo
gische astrologie niet onbevooroor
deeld blijven.
Steehouwer zelf een Ram heeft
er mijns inziens juist aan gedaan de
symboliek van de dierenriemtekens
naast die van de afbeeldingen van de
Tarotkaarten te leggen. Beide, de „wes
terse" astrologie die haar oorsprong
vindt in de Griekse en de Egyptische
mythologie en de Oosterse symboliek
worden immers bij Johfra samenge
bracht in een geraffineerde synthese
van esthetische schoonheid en cerebra-
liteit. Omdat de symbolen en figuren
van de Tarot op het eerste gezicht een
teruggetrokken rol innemen, is het hier
op attenderen zeker van belang.
Hein Steehouwer schrijft in een soe
pele en overal bevattelijke stijl. Mede
door de uitstekend gereproduceerde af
beeldingen is het een aantrekkelijk
werk geworden dat op de boekenplank
van hen die in astrologie maar ook in de
schilderkunst in het algemeen zijn geïn
teresseerd. niet zal misstaan.
„Bij het Rotterdams Toneel wilden ze
ook wel dat ik kwam. Maar dat wilde ik
zelf niet, omdat ik nog op school zat. Na
de toneelschool heb ik logopedie gedaan.
In die tijd speelde Sito in Rotterdam. Toen
we drie jaar later terugkwamen in Am
sterdam ben ik naar Wim
Kan gegaan. Nu achttien jaar geleden
zijn we voor ons zelf begonnen samen
met Henk van Ulsen, Donald Jones en
Maya Bouma. Dat was puur toéval. Het
Leidsepleintheater had in die jaren
geen bepaalde bestemming. In
1955-1956 brachten Jelle de Vries en
Walter Kous Spaanse Pepers. Wij deden
op.verzoek ook cabaretprogramma, naast
ons televisiewerk. In dat
najaar brachten we meteen een nieuwe
programma in de Chevalier d’Or. Daarna
was het Tingel Tangel cabaret geboren.”
ervaring van vele jaren weet Steehou
wer waar hij over schrijft. Hij is boven
dien geen vreemde in de wereld van de
symbolische kunst: als ideoloog van de
meta-realisten schreef hij vorig jaar
een eveneens bij Ankh-Hermes ver
schenen boek over deze kunstenaars-
„bent”, waartoe ook Johfra behoort.
„Johfra en de Zodiak” wordt door de
schrijver een wegwijzer en gids ge
noemd ter ontraadseling van de beel
denschat die eigen is aan de dieren
riem. Zelf stelt Steehouwer al bij voor
baat vast dat veel in zijn boek onbe
sproken zal blijven. Het terrein waarop
hij zich heeft begeven is immers bijna
onoverzichtelijk groot en wie zich in
deelgebieden wil begeven, kan daartoe
het best naar de gespecialiseerde boek
handel gaan.
Toch worden een aantal onderwer
pen uitvoerig besproken. Het „Johfra
Bosschart: de mens en de kunstenaar”
bijvoorbeeld werpt een verhelderend
licht op het hoe en waarom van deze in
1919 in Rotterdam geboren schilder, die
zijn opleiding kreeg in de beste Haagse
tradities aan de aldaar gevestigde aca
demie. Daar en door intensieve zelfstu
die heeft Johfra zich de knap beheerste
techniek eigen gemaakt die elke be
schouwer zal treffen wanneer hij die
vergelijkt met de reguliere hanteerwij-
ze van kwast en burijn (graveer-guts)
die menige galerie en kunstzaal van
daag de dag ontsiert.
Marijke vindt niet dat er nu
zo’n enorme evolutie heeft
plaats gehad in de jaren dat Sito
en zij nu op de planken staan.
„Misschiërigebruik je andere
woorden Of de woorden anders.
Tenslotte maak je een gebruik
van levende t&al. Wij hebben
altijd vrij gewoon gedaan en ik
geloof niet dat het gewone van
toen en dat van nu zo heel veel
anders is. Je kunt een taboe op
tafel leggen, dat nu nog een
taboe is én zo behandelen dat
het vanzelf geaccepteerd wordt.
Cabaret is in Nederland altijd
een zeer gewaardeerde vorm
van toneelkunst geweest. Het
grappige is ook, dat er hier zoveel mensen
zijn, die het goed
doen. Als je dat met Engeland
vergelijkt is het gewoon tvonderbaarlijk.
Er zijn vrij veel vrouwen
in het cabaret. Het vreemde bij
- cabaret is dat de levensvatbaarheid af
hangt van de cent rale
figuur. Het is de persoonlijkheid
die bepalend is".
Majc
Oper
over
Den
hij e
erme
hem
voor:
kunr
Plun
kam
kent
houc
zakd
I een
bord
Plun
refle
Opel
begii
voor
hadc
man
weir
reor;
I een
auto
moe'
I systi
I in fi
I vele
wor<
afge
goec
bevc
gebr
en t
aan!
M
rede
Plur
er n
mili
best
vooi
WA
benepener over. Dat was toen ook al
zo”.
y
Eri
t j
1
