VATICAAN TEVREDEN: COD IS HELEMAAL NIET DOOD
as
Jacobus trekt van
leer tegen mode van het loze woord
I J
Katholiek uitgangspunt in
politiek: maak niets absoluut
N
door Hans Rombouts
Communisten
K
Intern
Achter schermen
Het geloof zonder de werken is dood
mi
a
21
z A I L R b A G
IANI
Gezond evenwicht
leest
iveral.
Schapen en bokken
door Th. J. Koeckhoven
yé».
Geen woorden
maar daden
Over grote mannen doen hardnekkige praatjes de ronde. Pythagoras en
Pascal hebben samen de driehoek uitgevonden. Archimedes is de uitvinder
van de badkuip, Hugo de Groot van de boekenkist en Willem Beukelszoon
van Biervliet van het haringkaken. Van Martin Luther wordt beweerd dat
hij de hervormingsrijpe menigte heeft voorgehouden: Zondig maar raak,
maar geloof des te meer. Dat betekent vrij vertaald, dat een gelovige on
gelooflijk slechte streken kan uithalen, als hij maar gelooft. Ik geloof niet
dat we deze opvatting zo zwart-wit aan Luther mogen toeschrijven. Daar
voor was hij een te groot kenner van de Schrift, waarin met name Jacobus
fel van leer trekt tegen deze stelling.
mlaan
351.
O';
Wanneer je in Rome met kerkelijke autoriteiten wil praten over
zaken als de oecumene dan kan dat na enige moeite en aarzeling
maar dan gebeurt dat wel volkomen officieus. Namen mogen
niet genoemd worden en officiële uitspraken worden niet gedaan.
Dat is geheel in de trant van: Je moet actuele of lopende zaken niet
absoluut maken. Je moet er geen (bindende) uitspraak over doen.
In november is de grote vergadering van de Wereldraad van
Kerken in Nairobi. De roomskatholieke kerk is geen lid van die
Wereldraad, maar heeft er wel allerlei banden mee. In oecumenische
commissies praat men gezamenlijk. Rome zal in Nairobi wel ver
tegenwoordigd zijn, maar heeft er uiteraard geen stemrecht. De
katholieke afvaardiging, waarvan de Nederlandse oud-minister
Marga Klompé deel uitmaakt, zal wel deelnemen aan de discussies,
ook in de secties.
20
T
jen.
/an
Rome, Nairobi en
gaan met een dialoog?
de oecumene
dieet-
:ijn Aals
van
\CKS
ven st
üden
T
m niet
918 aan
Luther, groot kenner van de Schrift.
Woord en daad behoren wezenlijk bij
X
Hoever kunnen christenen en marxisten
j
groeperingen in de onderlaag ook schou
der aan schouder,
nen wij
ng van
hoorders: dan zoudt ge uzelf misleiden.”
„Wat baat het broeders, of iemand al
beweert geloof te hebben, als hij geen
de
het
aan-
loren en terwijl Den Haag en Paramari
bo praten, loopt Suriname leeg.
n en ver
en. Erva
ar is nie
ar.
sollicita
afdelini
fc Drees
Tel. 023
De vandaag minder populaire Jacobus -
staat gelukkig niet alleen in de Schrift.
Daar vinden we dat we de boom kennen
aan zijn vruchten. Iedere boom die geen
goede vruchten draagt is nergens goed
voor dan voor de bijl en daarna voor
het vuur. Aan de vruchten kent men de
De rechtlijnige woorden van Jacobus
werden mij onlangs in herinnering ge
bracht door mevrouw J. Woudstra-Gor-
ter, die Jacobus liet opdraven op de
voorpagina van een der laatste nummers
van het Algemeen Doopsgezind Week
blad. Mevrouw Woudstra haalt drie ken
merkende zinnen van Jacobus aan:
„Weest daders des woords en niet alleen
Het is een taak van onze generatie te
zoeken naar een gezond evenwicht tus
sen woord en daad, tussen bezinning en
actie, tussen de biddende zusters achter
de tralies en de werkers van het veld-
Tussen mooie verhalen over medezeg
genschap op de werkvloer en daadwer
kelijke betrokkenheid van alle mede
werkers van een onderneming. Tussen
-rechtzinnigheid in de leer en rechtvaar
dig handelen.
Ik geloof dat de betekenis van het
woord het zuiverst wordt aangegeven in
de Schrifttekens die direct verband leg
gen tussen het woord en het feitelijk
handelen van God met de mensen en de
hele schepping. God laat het niet bij
woorden, maar zijn woord is vlees ge
worden en woont onder ons. „In het
begin was het Woord” zegt Johannes.
Dat is het scheppende woord naar wiens
beeld en gelijkenis de mensen geschapen
zijn. Meer durf ik niet te zeggen, want
ik realiseer mij dat deze geschreven
woorden mij verplichtingen opleggen.
Rome werkt meer achter de schermen
dan de Wereldraad, laat men weten.
Achter de (politieke) schermen wordt
druk uitgeoefend. Men bedient zich daar
liever van de diplomatieke kanalen. Ro
me werkt langzaam, manoeuvreert voor
zichtig. Dat is bepaald niets nieuws. Wat
dat betreft heeft de Sint Pieter altijd
dienst gedaan als e^n enorm sleepanker,
waardoor de vaart uit activiteiten wordt
gehaald en de vooruitgang nooit in haar
hoogste versnelling kan voortgaan. Een
De verhouding Wereldraad van Ker
ken Rome is een breekbare. Rome is
van oordeel dat de Wereldraad een an
dere structuur zou moeten hebben, zou
het nog eens ooit lid willen worden.
Daar wordt trouwens al vele jaren over
gestudeerd. Men gaat vriendschappelijk
met elkaar om, maar Rome wil geen
vaste band. Men zegt er: de rooms
katholieke kerk is anders, wijder. Het is
een wereldwijde kerk. In de Wereldraad
zijn plaatselijke, regionale kerken vere
nigd. De Wereldraad kan gemakkelijker
mondiale uitspraken doen; voor Rome is
dat moeilijker, omdat de rk-kerk overal
zit, in alle geledingen.
De Wereldraad spreekt nogal eens fors
van zich af, zeker bij sociale en politieke
problemen (Zuid-Afrika om maar een
voorbeeld te noemen)). In Rome reageert
men niet zo snel, zeker niet als instituut.
Men vindt het daar wel belangrijk, dat
belangrijke groeperingen uit de kerk
hun mening geven. Men beschouwt daar
politieke omstandigheden als golvende
bewegingen. Men vindt wel, dat pries
ters, bisschoppen, gelovigen, hun eigen
verantwoordelijkheid op dit punt heb
ben. Als voorbeeld geeft men de situatie
in Rhodesië, waar de rk-kerk meer ge
daan heeft dan de plaatselijke kerk en
de protestantse raad van kerken.
0 uur.
oor de
Bidt.
De Schrift laat op dit punt aan duide
lijkheid niets te wensen over. Denken
we aan het beslissende moment van het
eindoordeel, wanneer de schapen van de
bokken worden gescheiden. Wat is dan
het uiteindelijke criterium ofwel het
toegangsbewijs voor de hemel? Niet een
Intussen mogen we niet achteloos
voorbijgaan aan de behoefte van mensen
zich uit te spreken. Alleen al het feit
dat zij iemand bereid vinden tot luiste
ren is een belangrijk gegeven. Mits de
luisteraar na het gesprek niet glimla
chend vertrekt met de woorden „kop
op” en verder zijns weegs gaat alsof er
niets gebeurd was. Ook de luisteraar
heeft zijn verplichtingen. Ook de foe-
hoorders van een preek (deze bijvoor
beeld) die mompelend de kerk verlaten
en vinden, dat de predikant het weer
mooi heeft gezegd. Hun hart gelijkt op
de rotsachtige bodem waarin het zaad
van het woord geen wortel kan schieten.
Woord en daad kunnen we ook verta
len in theorie en praktijk (praxis), con
templatie en actie, Maria en Martha,
bezinning en handelen, ideaal en werke
lijkheid. beginselverklaring en uitwer
king.. We mogen best zeggen dat Maria,
gezeten aan de voeten van de Meester,
het beste deel heeft verkoren en dat
Martha goed genoeg was voor het een
voudige dienstwerk. Dat is waar, maar
onder voorbehoud. Een theorie waaraan
geen praktijk kan beantwoorden is
waardeloos. Contemplatie is nuttig en
bezinning is noodzakelijk, maar contem
platie moet leiden tot actie en bezinning
moet handelen. Een ideaal mag geen
eigen leven gaan leiden op een rose
wolkje ergens aan de ideeënhemel, maar
de wolken moeten een vruchtbaar ma
kende regen loslaten boven de akkers
van onze goede bedoelingen.
Beelden uit het- theologisch college van
Buwalasi in Oeganda, dat gesteund
wordt door het Theological Education
Fund van de Wereldraad van Kerken.
Zoals in de meeste kerken heeft ook
de rk-kerk het op het ogenblik druk
met interne problemen. De verdeling
naar buiten tussen de kerken is minder
groot, lijkt het, dan de onderlinge ver
deeldheid. Men behoeft maar eens even
om zich heen te kijken. Zie de toestand
in Nederland, waar iedereen beide
partijen kun je gerust zeggen in
spanning wacht op de benoeming van
Alfrinks opvolging. In Duitsland, Zwit
serland (Küng) zijn spanningen. Politie
ke moeilijkheden vindt men voor het
opscheppen in Spanje, Portugal, Zuid-
Amerika, de Philippijnen, om maar .even
iets op papier te zetten.
Ten aanzien van de samenwerking
tussen Rome en de andere kerken, de
Wereldraad (over de „concurrerende”
ICCC, een andere gemeenschap van pro
testantse kerken, die o.a. niets van Rome
moet weten praten we niet) zijn de
grootste knelpunten: de eucharistie, de
authenticiteit van de kerk (welke name
lijk gaf Christus aan zijn kerk?), de opos-
tolische opvolging en het ambt. Ook het
kerkvolk, zoals men in Rome zegt, pries
ters en bisschoppen moeten het met el
kaar eens zijn. Je moet intern goed
samenwerken om dat ook naar buiten
met anderen te kunnen doen. Het is
de kern van de moeilijkheden in de
oecumene van ditmoment. Daarover
heeft men al eerder in onze krant (Theo
Koeckhoven in de bespreking van „Uit
daging en bemoediging” van dr. E.
Flesseman-Van Leer) kunnen lezen.
Dje crisis gaat de rk-kerk zeker niet
voorbij. Dan komt in je achterhoofd
toch weer de slogan: wisdom is in slow
ness.
Rome is wel in gesprek, in contact,
met wat het vroeger „andersdenkenden”
zou hebben genoemd. Met de Lutherse
werken heeft?”. En tenslotte: „Indien
het geloof niet met werken gepaard
gaat, 'is het op zichzelf genomen dood”.
De kerk wordt natuurlijk wel meer
en. meer ook geconfronteerd met sociale
problemen. De Wereldraad gaat daar als
instituut niet voor opzij. Dat heeft zelfs
intern weer moeilijkheden en vragen
opgeworpen. De roomskatholieke kerk
kan daar ook niet omheen natuurlijk.
Met name in Zuid-Amerika speelt dat
duidelijk. Daar komt onmiddellijk de
vraag opduiken: kan er door katholie
ken samengewerkt worden met commu
nisten? Rome is daar natuurlijk erg
voorzichtig mee. Ook met een dialoog
over marxisme. Hoe ver kun je daarmee
gaan? Er kan een zekere samenwerking
zijn belangrijk is de stelling: alle
mensen zijn van goede wil maar er
kan uiteraard geen sprake zijn van ac
ceptatie door Rome van de communisti
sche filosofie en andersom. Op het prac-
tische vlak kom je wel tot samenwer
king. In Sri Lanka bijvoorbeeld zitten
christenen en communisten samen in de
regering. In Zuid-Amerika staan beide
beweging in de Verenigde Staten, met de
Anglikanen, met de hervormde kerk,
met de pinkstergemeente, de charismati
sche beweging, de methodisten. Die ge
sprekken hebben alle hun eigen knel
punten. Zoals het gebed en de vorm
daarvan bij de pinkstergemeente, de
wijze van. missionering van de methodis
ten. de benadering van de H. Schrift bij
de hervormden.
Anglikanen en róomskatholieken zijn
serieus in gesprek. De dialoog en discus
sies zijn in volle gang. Daar wordt
waarschijnlijk even mee gestopt, zodat
men bij de achterban kan bespreken
wat het beste is: in eenheid of in
separatie verder te gaan met het geloof.
Want dat is d,e laatst? tijd wel duidelijk:
men vindt het belangrijken zijn geloof
goed te (leren) ‘kennen en te beleven
dan een eenheid van kerken. Liever
goed gelovend christelijk samenwerken,
gelovend in één en dezelfde god, dan in
één kerk te zitten zonder echte geloofs
overtuiging.
H
jrgwal)
el 330
Overigens is dit punt: een dialoog
tussen christenen en communisten voor
de al eerder genoemde ICCC een volsla
gen onverteerbare zaak. Die ICCC leeft
dan ook op voet van oorlog met de
Wereldraad van Kerken. Diezelfde ICCC
trouwens neemt het de Wereldraad zeer
kwalijk, dat ze in Nairobi vergadert. De
ICCC confereerde er ook, maar haar
voorzitter werd tijdens het congres het
land uitgezet.
Jacobus spreekt duidelijke taal- Alleen
al aan deze drie zinnen kunnen we zien,
dat hij trouw is aan de oer-joodse
opvatting dat een woord nooit ledig naar
de basis mag terugkeren. Een woord is
leeg als het niets uithaalt. De medaille
van het woord heeft twee keerzijden, de
kant van de spreker en de kant van de
toehoorder. Het w ?rd schept verplich
tingen naar beide zijden. De spreker
moet zijn woorden waarmaken en
toehoorder moet handelen naar
woord, mits hij het eenmaal heeft
vaard.
van de wapenspreuken van Rome zou
kunnen luiden: wisdom is in slowness,
het is wijs en verstandig om alle zaken
kalm, zeer kalm te benaderen en te
behandelen. Rome neemt de tijd. Men
zegt er: elk /aar verandert weer de
mening van allerlei groepen. Raak nooit
in paniek. Neem de beweging van enige
jaren geleden: God is dood. Wat blijkt,
roept men in het Vaticaan tevreden uit:
Gos is helemaal niet dood.
Het beleid van Rome, in oecumenische
zaken, maar ook en vooral in politieke
en sociale strupbbelingenis: maak niets
absoluut. Leg je nooit vast. Groepen en
individuen uit de kerk kunnen actie
voeren. Rome is Voorzichtig. Het basis
probleem is: hoe doe je het? Neem
revoluties. Je weet nooit, is de behou
dende mening, hoe een revolutie uitpakt.
Je weet nooit of het na een revolutie
beter of slechter wordt. Maar wat is
beter en slechter? Het is moeilijk een
goed antwoord te vinden op dit soort
vragen. In de kerk zijn veel verschillen
de mensen. De groeiende tendens in de
kerk is, dat men als lidmaat deel uit
maakt van een instituut, maar tegelijk
individueel gelovige is. In de commissie
Justitia et Pax leeft men fel en bewust
mee met het wereldgebeuren.
De geschiedenis geeft talloze voorbeel
den van woordmisbruik. Ik noem er
slechts twee. Terwijl de Romeinse se
naat beraadslaagde, ging Saguntum ver
boom- Misschien staat een dergelijk op
schrift wel gegrift in Je gouden hemel
poort, waar niemand binnengaat op
grond van zijn vroqm geroep, Heer,
Heer, maar wel degenen die de wil doen
van de hemelse Vader.
Hoe dan ook: Rome gaat naar Nairobi
om het oor te luisteren te leggen. De
kerken zijn volop in beweging. Met
name de Afrikaanse. Dat is eigenlijk een
hoofdstuk apart. Afrika heeft miljoenen
christenen, onder wie dan weer voor het
grootste percentage roomskatholiek. Er
zal in Nairobi natuurlijk ook over theo
logie worden gediscussieerd. Een onder
werp zal zeker zijn: kan een werelddeel
als Afrika een frisse inbreng hebben in
de theologie. In Rome moét men erken
nen: er is een sterke Afrikaanse stem
in de kerk (de Afrikaanse bisschoppen
hebben in oktober met elkaar in Rome
over de kracht en modulatie van die
stem gesproken). De stem van Afrika
zet bijvoorbeeld nogal wat vraagtekens
bij de Romeinse opvattingen over het
huwelijk en het celibaat. Maar de basis
voor alle katholieken is dezelfde. Het
gaat slechts om de eigen prestatie van
het christelijke gezicht. En in Afrika zal
dat Afrikaans zijn, ondanks de pogingen
tet uitroeïng van de eigen Afrikaanse cul
tuur door de missionering. Dat is een
proces, dat steeds voortgaat, ook in Indi-
a, ook in China. Het is nuttig., voor ons
westerse mensen te horen wat de Afri
kanen op dit punt nu zelf aan ons te
zeggen hebben. Die Afrikanen hebben
het trouwens ook (in sociaal en politiek
opzicht) moeilijk, omdat ze moeten op
tornen tegen corruptie of dictatuur, nu
van de nieuwe machtshebbers. Hoe moet
dan de houding van de christelijke
kerken daar zijn? Het zal ongetwijfeld
in Nairobi aan de orde komen.
overvloed van mooie woorden, maar een
christendom metterdaad, dat de onge-
lukkigen heeft getroost, de naakten
heeft gekleed, dé hongerigen heeft ge
spijzigd en de dorstigen heeft gelaafd.
Dat is het en de rest is geleuter. Om de
schijn te vermijden dat ik mij bezondig
aan zwart-wit-uitspraken wil ik terug
komen bij de innige eenheid die tussen
woord en daad moet bestaan.
elkaar. Het woord, losgemaakt van de
daad, levert niet meer op dan een reeks
ijdele klanken. De daad afgesneden van
het vruchtbare woord, leidt tot een slag
in de lucht of tot een gevecht tegen
windmolens. Deze woorden van Jacobus
zijn harde woorden in een tijd die bol
staat van loze woorden, al dan niet
verpakt in fraple beginselverklaringen,
beleids- en discussienota’s, gespreks- en
discussietechnieken, georganiseerd over
leg, werkoverleg, vormingsweekeinden,
bezinningsdagen en sensitivitytrainingen.
Dit alles levert een oogst op van miljar
den woorden, waarvan de meeste' ledig
terugkeren en in het gunstigste geval
leiden tot „uitgangspunten die in de
praktijk hard moeten worden gemaakt”.
Van een dergelijke vruchtbare bezin
ning mogen we zeggen dat zij in feite
het hoogste handelen is. Het behoedt de
mens voor heilloze daden die niet of
nauwelijks zijn doordacht. Louter da
dendrang is even funest als ijdele
woordspelletjes die nergens toe leiden.
Dat is de les van Jacobus en ik ben
mevrouw Woudstra heel dankbaar dat
zij mij op dit spoor heeft gezet.
Met alle respect voor Jacobus,, zou ik
deze Schrift-acteur graag eens loslaten
op een bijeenkomst volgens de beproefde
methode van het loze woord. Jacobus
zou er nog minder van begrijpen dan ik.
Woord en daad zijn één, zou hij zeggen
en vervolgens zwijgend in een hoekje
gaan zitten. Als hij boft wordt de rust
in zijn hoekje even niet verstoord door
de liefhebbers van de non-verbale ex-
pressiemethodieken. Geen woorden,
maar daden schijnt hier het devies, ter
wijl gevoelige versgetrainde handen de
omtrekken van hun buren pogen te
ontdekken. Zoiets kan Jacobus nooit
hebben bedoeld.
i
Tp.f
”2
