weigeren nog lang
Armeense jongeren
er
Armeniërs al eeuwen lang
opgejaagd en vervolgd
Schijnheiligheid speelt troef bij
Cambodjaanse vorst zegt nog
actieve rol in politiek te spelen
interview met prins Sihanouk
B
afzondering te leven
It.
in
door Dieudonnée ten Berge
Wraakzucht
F
Piit!
ARMENIE>*^
A
R
AG
8
NOVEMBER
1975
door Bep Udink
De weg op van het terrorisme
Armeense kerk
Spionage
Politiek
-'Ü
rcS azerbeïdsjan
i
I?
1
fl
ARMENIË
KhndzortstG
Prins Sihanouk
Voor het onderhoud met prins Sihanouk had ik een zwart broekpak
aangetrokken. Dat leek me wel gepast. Tenslotte heb ik vaak aan de
prins lopen denken, vroeger in Cambodja, wanneer we in het veld achter
iedere bomengroep een hinderlaag vreesden van mannen in zwarte pyja
ma’s, het uniform van Sihanouks strijders, de Rode-Khmersoldaten. Een
zwarte pyjama in zicht krijgen betekende zoveel als een wisse dood
voor een westerse reporter.
lei-
u
tio-
Nadat hij was afgezet als staats
hoofd voltrok zich een belangrijke
verandering in Sihanouks houding.
Gedreven door wraakzucht heeft
In de verschrikkelijke jaren rond 1910 kregen
achtjarige Armeense jongens houten geweertjes
om te wennen aan het vechten.
van het land- Fabrieken zijn her
steld en wegen. Ook de vliegvel
den en de spoorlijn kunnen weer
gebruikt worden.”
Wanneer zal Cambodja haar
grenzen weer openen?
„Als de tijd daar rjp voor is.”
Wanneer is de tijd rijp?
„Dat hangt af van een complex
geheel interne en externe factoren.
Ik kan niet in de sterren lezen,
dus kan ik daar geen antwoord op
geven. De beslissing ligt bij het
Cambodjaanse volk.”
784
oude gemeenschappen ontstonden. Verbazend is
het hoe snel de Armeniërs die aan de uitroeiing
en de concentrtiekampen ontkwamen, zich in
de twintiger jareri hergroepeerden. In minder
dan geen tijd slaagden zij erin bloeiende be-
meenschappen te stichten.
Om zich als Armeniërs in den vreemde te
kunnen handhaven zochten ze elkaar op en
maten zich, uit noodzaak tot overleven, soms
een air aan van culturele superioriteit, waarbij
ze gretig bleven hangen aan hun vorm van
christendom en hun taal. Alsof ze degenen die
hen wilde uitroeien probeerden te tarten, kwam
er in iedere Armeense gemeenschap een natio
nalisme van ongekende proporties tot leven.
In het buitenland zijn ze normale staatsburgers
als iedere Amerikaan, Fransman of Libanees,
maar het is pas in de kleine groep, in de eigen
kring, waarin iemand, dus ook een Armeniër,
iets betekent. Het vereeuwigen van het verleden
is kennelijk het enige middel voor de Armeniër
om de vermenging met de gastvolkeren, en dus
het verlies van oorspronkelijkheid, te voorko
men.
Niemand had nog ooit eerder gehoord
van de „Armeense Bevrijdingsorganisatie”.
Zelfs gevestigde nationalistische Armeen
se groeperingen niet. Desondanks eiste ’n
man, die zei de Armeense Bevrijdingsorga
nisatie te vertegenwoordigen, de verant
woordelijkheid op voor de koelbloedige
moord op de Turkse ambassadeur in We
nen. Een paar uur later werd in Syrië een
Turkse diplomaat overhoop gestoken, en
daarna werd de Turkse ambassadeur in
Parijs doodgeschoten. Het zou het werk
geweest kunnen zijn van Grieks-Cyprische
terroristen, maar ook na de Parijse moord
was er e enanoniem telefoontje waarin die
Armeense organisatie de dood -claimde”.
Maar ook in de politiek blijft men aan het
verleden hangen. Daartegen is een aantal Ar
meense jongeren de laatste tijd in het verweer
gekomen. Zij willen terug naar de bronnen van
hun volk en weigeren zich te schikken in het
leven in afzondering. Ongetwijfeld is hieraan
een beïnvloeding door de opleving van het
nationalisme in Europa, zoals van de Basken,
Bretonnen, Schotten, Ieren en de Koerden in
Turkije en Irak, ook niet vreemd.
De strijd om de terugkeer naar het oorspron
kelijke Armenië lijkt bij voorbaat een verloren
gevecht. Een onwrikbaar Russisch-Turkse grens
doorklieft Armenië. Misschien dat de Sovjet-
jaanse politiek gedrukt. In 1963
deed hij zelfs afstand van het
koningschap om als lijsttrekker
mee te doen aan de algemene
verkiezingen. Zijn partij behaalde
een overweldigende meerderheid
van stemmen. Op deze wijze had
hij zich, tijdelijk, van de oppositie
ontdaan en wist hij zich verzekerd
van absolute alleenheerschappij.
Op fenomenale wijze manoeu
vreerde hij in de zestiger jaren
tussen de geschillen door, die ont
stonden door de toenemende druk
van zowel Noord-Vietnam als de
Verenigde Staten, om partij te
kiezen in het Indochina-conflict.
De oppositie in het binnenland
deed echter steeds meer van zich
horen en begin 1970 was zijn posi
tie zo ver ondermijnd, dat hij
volgens verwachting weggestemd
zou worden in de senaat. Hij liet
het niet zover komen en ging op
reis. Volgens insiders was hij toen
al op de hoogte van de op handen
zijnde staatsgreep door generaal
Lon Nol, zijn voormalige rechter
hand en intieme vriend.
Waarom bent u onmiddellijk
na uw terugkeer in Cambodja
weer op reis gegaan?
„Om de vriendschappelijke ban
den aan te halen met een aantal
landen die ons volk hebben ge
steund in de heldhaftige strijd te
gen de Amerikaanse imperialisten.
Na mijn speech in de Verenigde
Naties keer ik terug naar Parijs,
op doorreis naar Noord-Korea. U
begrijpt wel, ik ga alleen naar
Parijs om over te stappen.” Hij
lacht even en bedoelt dat het
nogal een omweg is, noodzakelijk
omdat hij niet over Amerikaans
Syrië is van de landen in het Nabije-Oosten
wel het hardst tegen zijn Armeense burgers
opgetreden. Aanvankelijk werden de Armeniërs
met geen vinger aangeraakt. Hun politieke or
ganisaties konden vrijelijk werken. Maar in de
jaren zestig heerste een anti-Westersé hetze
onder de nieuwe Syrische leiders en werden de
Armeniërs beschuldigd van spionage. Vele
slachtoffers van de massa-arrestaties werden
gemarteld.
De vlammende haat tegen de Armeniërs had
echter met iets heel anders dan met superieure
cultuur of spionage te maken. In die tijd
werden namelijk socialistische decreten afge-
kondigd tegen het bedrijfsleven. En de Arme
niërs beschikten nu eenmaal over grote vermo
gens en invloedrijke posities in het economische
leven
Unie wat emigranten zal toelaten, maar die
moeten zich dan wel realiseren dat ze onder een
star communistisch regime zullen moeten leven.
Van-Turkije is helemaal niets te verwachten:
een land waar een even hard om zijn erkenning
vechtend volk van Koerden zelfs geen kleder
dracht mag dragen. Laat staan onderwijs geven
in de eigen taal.
Door hun hoge graad van onderwijs en ont
wikkeling nemen de Armeniërs een belangrijke
plaats in in de handel, de financiën en de
wetenschap van het Nabije-Oosten. Met name
in het politieke en economische leven van
Libanon spelen zij een belangrijke rol. Naar
schatting twintig percent van de Libanese
hoofdstad komt uit de Armeense gemeenschap.
Hun situatie is de laatste twintig jaar in
sommige landen van het Nabije-Oosten danig
verslechterd. Vooral ten gevolge van het Pales
tijnse vraagstuk en als gevolg van nationalisti
sche Arabische militaire regimes. Als gevolg van
de hernieuwde onderdrukking hebben tiendui
zenden Armeniërs opnieuw hun spullen gepakt
en zijn verhuisd. Meestal naar de Verenigde
Staten of naar Frankrijk.
hij de macht, die het image van
„goddelijk koningschap” hem gaf
onder het Cambodjaanse volk,
misbruikt om een bloedige burger
oorlog te ontketenen.
Nu we van aangezicht tot aan
gezicht zitten, terwijl hij almaar
vriendelijk glimlacht, heb ik niet
het lef om beschuldigende vragen
te stellen. Het zou trouwens geen
Niemand heeft nog eerder van de orga
nisatie gehoord. Deze Armeense debutan
ten met hun entree op het steeds groter
wordende toneel van het terroristisch natio
nalisme hebben ook hun eigen lotgenoten
compleet verrast.
Want extremisme is in de eeuwenlange
verstrooiing van de Armeniërs nu niet be
paald een opvallende eigenschap geweest.
Maar als het geweld zich dan toch een
keer moest ontladen, dan is het in het ge
heel niet verwonderlijk dat het zich tegen
een vertegenwoordiger van de Turkse staat
heeft gericht.
Ik voelde me in een precaire
situatie en wist niet goed wat ik
moest beginnen. Zo vaak in het
verleden had ik me bedacht wat
ik prins Sihanouk allemaal voor de
voeten zou willen werpen als ik
hem ooit ontmoette. Want vanuit
welke politieke hoek je het ook
bekijkt, hij is een van de hoofd
schuldigen van het feit dat de
Cambodjaanse oorlog zulke cata
strofale vormen heeft aangeno
men. Hij heeft persoon!:' k de pu
bliciteitscampagne geleid om op te
roepen tot de gewapende strijd.
Voor hem, en in zijn naam zijn
honderdduizenden burgers gewond,
geknecht en afgeslacht.
Niemand kan ontkennen dat hij
een briljant politicus is, of in ieder
geval was. Twintig jaar lang heeft
hij zijn stempel op de Cambod-
Maar de „Jong Turken”, die na de revolutie
van 1908 aan de macht kwamen, sloegen alle
hoop op autonomie de grond in. Het nieuwe
bewind trachtte het zieltogende Ottomaanse rijk
in leven te houden door een krachtige centrali-
seringspolitiek en turkificering van het staatsap
paraat en een rigoureuze onderdrukking van de
nationalistische bewegingen onder de niet-Turk-
se groepen. Daardoor wakkerde zij het gevoel
voor het eigene onder die groepen nog eens
extra aan en joeg hen dus in versnelde mate
tegen zich in het harnas.
Op 24 april 1915 begon de vervolging van de
Armeniërs in Turkije. In een dodelijke „schoon
maakbeurt” werden, niemand weet hoevele,
waarschijnlijk miljoenen Armeniërs gemarteld
en gedood. De slachtpartij duurde tot in 1916
voort.
Pas in 1918 protesteerden de Verenigde Staten
tegen de moorden op vrouwen en kinderen. Het
antwoord van de Turkse regering: „Zij die
vandaag onschuldig zijn, kunnen morgen schul
digen zijn”. Onder de sultan, zo’n jaar of tien
daarvoor, waren al honderdduizenden omge
bracht in opdracht van de sultan. Hij achtte de
Armeense politieke activiteiten een bedreiging
voor de toch al fragiele eenheid van zijn rijk,
waartegen met kracht diende te worden opge
treden. Zelf maakte hij zijn handen niet vies,
maar zette de Koerden, het buurvolk van de
Armeniërs en net zo hard om onafhankelijkheid
roepend, tegen hen op. Dat waren nog de dagen
dat de ene minderheid de andere uitroeide.
Parijse politie in actie bij de auto van de dood
geschoten Turkse ambassadeur in Frankrijk (foto
boven).
Politie bij de Turkse ambassade in Wenen waar
de 60-jarige Turkse ambassadeur Danis Tunaligil
werd vermoord.
Godsdienst en taal hebben de Armeniërs eeu
wenlang tot een afzonderlijk volk bestempeld.
De Armeense kerk behoort tot de zogenoemde
monofysitische kerken. Zij geloven slechts in één
natuur van Jezus Christus en verwerpen dog
ma’s van de kerk van Rome, zoals het vage
vuur. Hoofd van alle Armeniërs is de catholicos
van Esjmiatsin in de Sovjet-Unie. De Armeniërs
hebben een geheel eigen taal met een eigen
alfabet die in hun literatuur en liturgie tot hoge
bloei is gekomen.
Na de moordpartijen trokken de Armeniërs
het buitenland in: naar de Sovjet-Unie, waar in
1920 de Armeense Sovjet-Republiek werd ge
sticht, waar ook nu nog steeds het Armeens de
officiële taal is, en naar Syrië, Perzië, Libanon,
de Balkanlanden, Frankrijk en de Verenigde
Staten.
Feitelijk kende het Nabije Oosten al sinds de
elfde eeuw een Armeense nederzetting waardoor
bijvoorbeeld in Libanon en in Perzië (Isfahan),
grondgebied wil vliegen. „Na
Noord-Korea zullen wij een aantal
Afrikaanse landen bezoeken en
dan keer ik voorgoed terug naar
Cambodja.”
Is hij van plan weer een actieve
rol te gaan spelen in de politiek
na al die jaren hoofdzakelijk een
representatieve figuur te zijn ge
weest? De vraag irriteert hem
enigszins en hij reageert heftig.
„Ik speel een actieve rol in de
politiek. Zelfs mijn vijanden kun
nen dat niet ontkennen. Ik ben
staatshoofd van Cambodja. Ik
neem geen regeringsbeslissingen,
maar dat is wat anders. Cambodja
is nu een volksdemocratie. Het
volk is aan de macht. Het volk
regeert.”
Het beeld dringt zich op van het
Cambodjaanse volk, dat sinds de
machtsovername als dwangarbei
ders op het veld moet werken en
onder de strengst mogelijke bewa
king staat, om opstanden te voor
komen. Ik neem nog een slokje
thee, om over de volgende vraag
na te denken.
zin hebben, want vermoedelijk zou
hij het onderhoud meteen afbre
ken. Bovendien is er een heilige
Aziatische wet, dat een bezoeker
zijn gastheer niet mag beledigen
in diens huis, want er zijn binden
de regels van gastvrijheid, die ver
bieden om een gast de deur te
wijzen.
Ik vraag de prins naar zijn
gevoelens toen hij onlangs, na vijf
jaar ballingschap, als wettig
staatshoofd in Phnom Penh terug
keerde-
„Mijn ziel behoort aan Cambod
ja. Het was met enorme vreugde
dat ik terugkeerde bij mijn volk,
dat een helfhaftige strijd gestre
den heeft voor de bevrijding van
ons vaderland.”
van Mesopotamië. Sinds de zevende eeuw voor
Christus hebben de Armeniërs, die zichzelf
Hayk noemen in dit gebied van grote militai
re betekenis voor de omliggende volkeren
verschillende zelfstandige koninkrijken gekend.
In hun geschiedenis gokten de Armeniërs op
twee zaken, die beslissend zijn geweest voor
hun levenslot: de eerste was het christendom en
de tweede de groeiende macht van Europa.
In het islamitische Ottomaanse rijk waren de
christelijke Armeniërs gereduceerd tot tweede
klas burgers. Maar toen Klein-Azië zijn intrede
deed in de „moderne tijd” sloeg de minachting
van Turken en andere volkeren voor de Arme
niërs om in wrede achtervolging en massale
deportaties. Het uit Europa overgewaaide natio
nalisme bracht onder de Armeniërs een ople
ving van hun eigenwaarde teweeg, die zich
politiek uitte in eisen om onafhankelijkheid. Ze
gokten op de hulp van de grootste vijand van
de Turken: het tsaristische Rusland.
Wat waren de belangrijkste
moeilijkheden waarmee de revolu
tionaire leiders te kampen kregen
na de overwinning?
„Zoals ik al zei, ons volk heeft
zich met vreugde en enthousiasme
ingezet voor de wederopbouw van
ons land. Afgezien van de voort
gaande pogingen van de Ameri
kaanse imperialisten om onze
nieuw geboren volksdemocratie
via infiltraties en terreurdaden te
ondermijnen, hebben wij binnens
lands niet met moeilijkheden te
kampen. Iedereen heeft genoeg te
eten en iedereen is blij na
zoveel jaren te hebben geleden
onder het verschrikkelijke oor
logsgeweld te zijn bevrijd van
tirannen en uitbuiters.”
De ijzige stilte rond de trieste uitroeiingsge-
schiedenis van de Armeniërs is even doorbroken
geweest door het geluid van pistoolschoten.
„Wie heeft het tegenwoordig nog over de ver
delging van de Armeniërs?” vroeg Hitler zijn
adviseurs toen zij spraken over eventuele reac
ties op de uitroeiing van het joodse volk.
Inderdaad: wie heeft er eigenlijk ooit stilgestaan
bij de vervolging, de deportaties en verstrooiing
van de Armeniërs?
Het oorspronkelijke Armenië omvat het cen
trale hoogland tussen Anatolië en Perzië, de
Koera-vallei in Transkaukasië en het laagland
Wat zijn de belangrijkste re
sultaten die de nieuwe leiders
hebben bereikt in de eerste maan
den na de machtsovername?
„Ons volk heeft zich als één
man ingezet voor de wederopbouw
Aan de ontmoeting waren heel
wat telefoontjes voorafgegaan
naar het Essex Towers Hotel,
waar Sihanouk een royale suite
bewoonde tijdens de dagen dat hij
in New York verbleef voor zijn
speech in de Verenigde Naties.
Een kennis, die op goede voet
verkeert met de prins, had voor de
benodigde introductie gezorgd.
In werkelijkheid ziet hij er ou
der uit dan op de krantefoto’s.
Een heer van middelbare leeftijd
die tot mijn schouders reikt en te
dik is. Hij draagt een goud-om-
rande bril, een stropdas en een
vest, zijn grijzende haar is geknipt
volgens Chinees model, hoog opge
schoren bij het achterhoofd. Twee
mannen van zijn delegatie aan wie
ik niet werd voorgesteld, bleven in
de kamer.
pi' ft
z
-
w
us
kalfnina
Martuni
■fathot
\rarot
Mikojah
kofci
EWAN
WEER
4-
\e-
p-ó.
NACHITSJEWAJ4
'di
Mor Bojaztt
Aathtoroko
M Bchrak
j
n
<1<-
