LANDBOUWMECHANISA TIE STAA T NOG IN KINDERSCHOENEN
is nog niet begonnen
s»
Socialistische revolutie
w
Imo
sli
i
A-
LUAR wil volk naar de top brengen
ws
I
k
W 'T
door Cees Straus
Weeshuis
Vuilnishopen van een behoorlijke omvang markeren de
aankomsthal op Portugals nationale luchthaven Sacavem. Ze
zijn een van de directe gevolgen van het nieuwe probleem in
dit Zuidwesteuropese land: de retornados, ex-kolonisten uit
Afrika verwerken hun thuiskomst maar moeilijk. Op het
centraal in Lissabon gelegen Prapa Don Pedro IV, beter
bekend als het Rossio, roepen ze veelvuldig om „Marcel”,
voornaam van oud-dictator Marcel Caetano die na 25 april
1974 naar Brazilië uitweek. Caetano vertegenwoordigt voor
de retornados het heimwee naar de tijd „toen alles nog goed
was”. Sinds de omwenteling van het vorige jaar is het voor
hen minder goed gegaan, maar des te beter voor die andere
partij die het tot dan toe slecht had in Portugal: het gewone
volk.
Al lijkt chaos een constante in de Portugese politiek en
loopt iedereen te discussiëren over een mogelijke staats
greep (die al enkele malen eerder werd voorkomen), datgene
wat in Portugal aan de basis gebeurt is zo hartverwarmend
dat het je stoutste verwachtingen overtreft. Een bezoek aan
een drietal coöperatief geleide boerderijen in het zuiden en
een pas opgericht bejaardenhuis in Lissabon waar in alle vier
De vraag dringt zich op hoe tegenwoordig Portugal aan de
basis functioneert. Daarbij zij allereerst een onderscheid
gemaakt tussen de plattelandsbevolking die traditioneel haar
boterham verdient in de landbouw en veeteelt en het indus-
trieproletariaat van de grote steden.
gevallen de eigenaar werd verjaagd, leert dat Portugal „van
onderen” niet alleen gereed was om de macht over te nemen,
maar dat het ook werkelijk van zins is op rechtvaardige wijze
gestalte te geven aan de opbouw van een socialistische
samenleving.
„Poder popular”
Afzetproblemen
Economische sabotage
A'
JU
Rijstoogst
A
In Portugal: idealisme aan de basis
11
11
Waarbij een keus wordt gemaakt voor
Moskou of Peking?
„Nee, binnen de LUAR zijn beide ziens
wijzen vertegenwoordigd. Moskou of Pe
king vormt geen vraag, het gaat ons om de
basis. Marxisme is meer dan de keus voor
een land, het is een idee om de mensen te
helpen”.
drijven stil te leggen zodat de arbeiders in
staat werden gesteld deze dag te vieren.
Palma werd in ’70 opnieuw opgepakt en
langdurig gemarteld. De revolutie maakte
een einde aan zijn gevangenschap.
Wat is er nu voor sociale zekerheid voor
deze boeren?
De voorman: „In de regel is het zo dat de
werknemer 7 procent van zijn loon betaalt
voor het ziekenfonds, de werkgever legt
daar 13 procent bij. Omdat hier dus geen
baas is, wordt het werkgeversaandeel” uit
de opbrengsten betaald”.
De 80 melkkoeien worden in groepen
van 10 in een blinkend schone hal ge
molken, tegelijkertijd wordt speciaal voer
gegeven. Op de muur staat geschreven: O
silencio faz leite, stilte maakt melk. De
gemiddelde opbrengst per koe per dag
- dat is dus twee keer melken - bedraagt
20 liter. De mell ars hier werken nooit
langer dan acht uur per dag, sommigen
zelfs korter.
’s Avonds is er in het - onbewoonde -
hoofdgebouw een drukbezochte vergade
ring die zeer rustig verloopt. De boeren
zitten met technische problemen waarvoor
een ingenieur is overgekomen die het een
en ander kan oplossen. Iedereen krijgt de
Maar wat betekenen de revolutionaire
woorden van een militant in de praktijk?
José Augusto liet ons een tehuis zien dat
hij als lid van het buurtcomité van Campo
Grande, een wijk in de Portugese hoofd
stad, had helpen kraken. Het Don Pedro
de Vierdetehuis was vroeger voor een gra
vin geleid die weesmeisjes opving. De laat
ste jaren had de adellijke dame -
erfgename van de graaf Vilvalva - het
grote huis laten leegstaan en raakte het
sterk verwaarloosd, tot het buurtcomité
zijn oog er op liet vallen. De bezetting had
plaatsgehad nog geen week voor we er een
kijkje kwamen nemen en alles was al zo
schoon alsof het nieuw was.
Er wonen nu 14 bejaarden waarvan een
gedeelte een kleine voorziening inbrengt.
Terug in Lissabon, waar een prikkelen
de geur hangt die afkomstig is van de
kastanjepoffers, hebben we een gesprek
met een der militanten van de LUAR. Het
is de 28-jarige José Augustino, gekneed in
de politiek en taktiek van bezetten. Zat zes
jaar lang in Angola, deserteerde twee keer
en liep tenslotte over naar de MPLA. Keer
de pas na de 25e april ’74 in Portugal terug.
„De LUAR gelooft in het werken aan de
basis, de poder popular (volksmacht-red.).
Dat komt tot uitdrukking in de samenwer
king met de volkscomités (commissaos de
mouradores) en de arbeiderscomités”.
De LUAR is in hoofdzaak het werk van
de Lissabonner advocaat Palma Ignacio.
Begin 1967 kwam hij met een groep politie
ke vluchtelingen terug uit Brazilië, waar ze
voordien asiel hadden gevonden. Ze be
gonnen hun strijd tegen het fascisme in
Portugal. „Palma kaapte als een der eer
sten in de wereld een vliegtuig, in dit geval
een toestel van de TAP dat een rondvlucht
boven Lissabon maakte. Hij deed dit om
pamfletten rond te strooien om het volk te
attenderen op een aantal misstanden”.
Palma werd door de PIDE, de toenmali
ge beruchte geheime politie in de gevange
nis van Porto gezet, maar wist te ontsnap
pen en ging ondergronds werken. Een ge
wapende bankoverval in het havenstadje
Figueira de Foz volgde. Op de eerste mei
1969 kwam in een elektriciteitscentrale
aan de rivier de Tejo een plasticbom tot
ontploffing om daarmee een aantal be-
ning van een half miljoen escudos, daar
van mag de helft als schenking worden
gezien, het andere deel is een renteloos
voorschot dat over een groot aantal jaren
wordt uitgesmeerd. Terugbetaling van dit
deel laat echter door-gebrek aan inkom
sten voorlopig op zich wachten.
De meisjes zijn overeengekomen hun
loon in principe te bepalen op 1500 escudos
per vierkante meter (gemiddeld 15-20 da
gen werk); Dat is aanzienlijk meer dan bij
Kalifa, waar de meisjes 1000 escudos ver
dienen, maar ze zijn daar wel verzekerd
van werk en bijvoorbeeld een ziekenfonds
regeling. Er is een diepgaande discussie
ontstaan tussen de meisjes van beide be
drijven. Idealisme (waar voorlopig een ho
ge prijs voor wordt betaald) aan de ene
zijde en aan de andere kant weinig of geen
interesse voor bedrijfsparticipatie, wel
voorkeur voor een geregeld inkomen. Op
merkelijk is dat de meisjes niet „over
lopen” naar de tegenpartij, de eenmaal
genomen keuze voor het bedrijf blijft vast
liggen.
eens produceren. Ons parool is produktie
voor het socialisme, meneer”.
Het blijkt dat de coöperaties elkaar niet
willen beconcurreren in een soort van
„prestigeslag” zoals dat veelvuldig in het
Oosteuropese staatssocialisme voorkomt.
Het Portugese systeem van reforma agra-
ria, met volks-, arbeiders- en boerencomi
tés die besluiten Op basis van meerderheid
van stemmen nemen, komt veel meer over
een met het Cubaanse systeem.
Voor de revolutie leefden de arbeiders
van deze boerderij in gVote armoede. Er
werd praktisch nooit een loon uitbetaald.
„Nu zijn de verdiensten 5000 escudos per
maand voor de mannen en 4500 voor de
vrouwen voor een achturige werkdag. Het
personeel dat het vee verzorgt, verdient
1000 escudos meer, omdat in de veehoude
rij veel meer uren worden gemaakt.
De Coöperativa agro-pecuaria do Divor
bestaat sinds juni van dit jaar. Het is een
gemengd bedrijf, een van de eerste in zijn
soort in Portugal. Negenhonderd koeien,
zoals vetweider ij als melkvee en 700 scha
pen. Een tijdje geleden werden - vanwege
de hoge kwaliteit - 600 kalveren uit Neder
land overgevlogen. Er is 6500 ha land en
het bedrijf is eigendom van 110 mensen.
Ook hier bestaat een zekere vorm van
bedrijfsleiding die echter steeds afgaat op
de besluiten van de vergadering. Financie
ring verloopt via de Reforma agraria en
hoewel ook deze boerderij in feite genatio
naliseerd is, blijft de winst ten goede ko
men aan de arbeiders zelf. Ze behouden
een gedeelte voor zichzelf, de rest wordt of
geïnvesteerd in het bedrijf of op de bank
vastgezet.
LUAR betekent Liga voor eenheid en
revolutionaire activiteit.
José: „We zijn meer in beweging dan een
partij, omdat we niet de voorhoede van
welke klasse dan ook willen zijn. De arbei
dende klasse moet haar eigen proces ma
ken, de LUAR kan hun initiatieven bege
leiden zolang ze daarom vragen. Je kan de
LUAR dus zien als een beweging die de
werkende klasse van de basis naar de top
van de samenleving brengt, vanuit een
Marxistische zienswijze”.
Daarvan kunnen de anderen mee-eten.
Een team van artsen geeft gratis medische
hulp, de medicamenten worden eveneens
gratis verstrekt door de laboratoria. De
medische dienst die in de toekomst ook
voor de wijkbevolking wordt opengesteld,
is behoorlijk geoutilleerd. Zo is er onder
meer een röntgen-apparaat. Binnenkort
zullen ook de kinderen terugkeren in dit
huis, er staan bedden klaar en een dagver
blijf is reeds ingericht.
Eén van de oudjes, kromgewerkt onder
48 jaar fascistische terreur waar ze nog
steeds niet over wil praten, vertelt over
wat zij vindt van de omwenteling: „Ach
meneer, het is allemaal te snel gegaan voor
ons. En eigenlijk, wat is het jammer dat
het zo lang heeft moeten duren”. De LUAR
zit inmiddels met het probleem hoe ze voor
deze mensen een passende vrijetijds
besteding kan vinden.
Twintig kilometer van Evora, het cen
trum van de Alto-AIentejo ligt Arraiolos.
Er zijn in dit dorp twee tapijtweverijen.
Het ene wordt coöperatief geleid, is het
eigendom van 150 meisjes tussen de 15 en
de 20 jaar. Het andere bedrijf, Kalifa gehe
ten, wordt nog kapitalistisch bestuurd en
heeft 35 vrouwelijke werknemers. Kalifa
werkt hoofdzakelijk voor de export (Brazi
lië). De coöperatie daarentegen moet het
van de thuismarkt hebben en heeft lange
tijd afzetproblemen gehad. Zeker vijf
maanden lang zijn er geen inkomsten ge
weest en de meisjes werken dan in de
tomatenfabriek.
De coöperatie werkt met een staatsle-
De plattelandsbevolking neemt een bij
zonder grote plaats in de Portugese sa
menleving in. Liefst drie miljoen mensen
vinden werk in de agrarische sector. Voor
het grootste deel leveren ze nog steeds
handenarbeid, de mechanisatie staat nog
in de kinderschoenen. Voor wat betreft het
noorden tellen daar de bezwaren minder
sterk. Het zijn meestal kleine boerderijen,
vrijwel nooit groter dan een of twee hecta
re die door de eigenaar zelf worden be
bouwd. In het zuiden, de Alentejo, ligt de
situatie echter volkomen anders. De exten
sieve landbouw maakt hier de mechanisa
tie zeer duur. Door het wanbeleid van de
latifundisten, de grootgrondbezitters, is de
grond jarenlang volkomen verwaarloosd
en zou de opbrengst van deze graanschuur
van Portugal door deskundige bemesting
en het tegengaan van erosie nog veel beter
kunnen worden. De concentratie van het
kapitaal in Portugal - een tiental families
beheerst de gehele financiël situatie - is er
echter nog steeds de oorzaak van dat de
bedrijven onvoldoende kunnen inves
teren.
Om hun problemen te bestrijden hebben
de campesinos vrijwel direct na de revolu
tie de Reforma agraria opgericht die in
feite verder gaat dan wat in de landbouw-
wetten van de door de Partido Socialista
gecontroleerde regeringen is opgenomen.
Waar de grootgrondbezitters verjaagd
konden worden, werden de bedrijven eerst
genationaliseerd en vervolgens omgezet in
coöperativa’s. De staat geeft enige steun
aan deze coöperaties maar zijn kredieten
zijn toch te gering om de grootste proble
men op te lossen: die van de mechanisatie
en om de eerste tijd door te komen, wan
neer er nog niet geoogst is. In een klein
aantal gevallen is door tussenkomst van de
overheid een beroep op de arbeiders van
enkele fabrieken ingewilligd die gratis
landbouwwerktuigen beschikbaar
stelden.
Portugal telt thans ongeveer 500 coöpe
raties, voor het grootste deel in het zuiden.
Aan drie ervan, alle gelegen in de zuid
oostelijk van Lissabon gelegen provincie
Alto-AIentejo brachten we een bezoek.
Als het hek van de Coöperativa agricola
de Santana do Campo opengaat, duurt de
autorit naar de hoofdgebouwen zeker nog
tien minuten. Het is met 6000 hectares een
voor onze begrippen enorm grote boerde
rij en toch heeft dit bedrijf hier voor het
zuiden een normale omvang: 10.000 hecta
res is pas echt groot. De vroegere eigenaar,
die nu in het behoudende stadje Leiria
woont, verbouwde op volslagen ondeskun
dige wijze mais en graan, dat in hoofdzaak
gebruikt wordt voor de 200 (fok)stieren op
deze boerderij. „Economische sabotage
werd hier gepleegd”, vertelt een van de
arbeiders die op grond van zijn kwaliteiten
is aangewezen als de organisator. Hij
werkt gedurende de laatste twee jaar op de
boerderij, kent dus ook het leven van voor
de omwenteling. Vragen beantwoordt hij
met enige achterdocht ten opzichte van de
journalist. Hij is ongeletterd en ziet de
kranten als iets wat vreemd is aan zijn
gedachten wereld. Bovendien, zo blijkt,
kunnen buitenlandse journalisten zich
voor de gewone man interesseren, zijn ze
niet veel liever in Lissabon om daar de
„grote politiek” te beschrijven? Nochtans
blijkt hij na enig aandringen bereid iets te
vertellen over het bedrijf: „De arbeiders
waren vroeger nauwelijks ambitieus. Ze
toonden weinig interesse voor hun werk,
de opbrengsten van hun harde zwoegen
kwamen toch geheel ten goede aan een
ander. Nu voelen ze zich sinds de bezetting
van het bedrijf bijzonder betrokken bij
hun werk. Ze zijn zeer gewetensvol aan de
slag.
De grootgrondbezitters betaalden vroe
ger 175 escudos per dag, er was echter lang
niet elke dag werk. Nu verdienen de cam
pesinos - 70 mannen en 40 vrouwen die in
het naburige dorpje Santana wonen - 250
escudos per dag of 6000 per maand”. Dan
stuift een auto met drie inzittenden het pad
op. Ze zijn gekomen om een paar stieren
uit te kiezen voor het gevecht van de
komende zondag in Lissabon, waarvan de
opbrengsten ten goede komen aan de co-
peratie. De stieren zijn hier na drie tot vier
jaar „gevechtsrijp”, anders dan in Spanje
wordt in Portugal de stier niet in de arena
gedood. Een goede vechter kan verschil
lende keren worden gebruikt, voordat hij
tenslotte toch in het slachthuis belandt.
Het dorp San Pedro ligt op het einde van
de middag geheel verlaten onder de nog
warme oktoberzon. De bevolking werkt op
de Coöperatie van de zesde augustus, zo
genoemd naar de dag van dit jaar dat de
boeren het bedrijf hebben bezet. Een mid
delgroot bedrijf van 8000 ha. waar graan,
rijst en fruit worden verbouwd.
We staan op een smal dijkje. Een meter
lager schuift een Harvester langzaam
voort over een soppig veld waar zojuist de
rijstplantjes door een tiental mannen en
vrouwen in de voor de Alentejo zo specifie
ke kleding (zwarte rokken, zwarte hoeden
met een kleurig sjaaltje) zijn afgesneden.
Een van de mannen die het werk leidt,
vertelt met een warme' glimlach: „Ons
werk is produceren, produceren en nog
kans vragen te stellen en er ontstaat een
levendige discussie.
José, de tolk: „De mensen zijn erg trots
op wat ze hebben bereikt, ze hebben een
sterke band met hun grond. Je vindt hier
bijna allemaal communisten, de PCP gaf
hier veelal de stoot tot hervorming”. En de
PSP, wat deed die hier, vraag ik. „Die is
voor het kapitalisme”, zegt José, „ze zitten
in de regering, maar je ziet dat ze haast
geen steun geven aan de boeren.
Het is in deze streek bijzonder gemakke
lijk om het socialisme onder de mensen te
brengen. Ze waren er vatbaar voor. De
armoede was onvoorstelbaar, maar je hebt
gemerkt dat ze toch niet passief zijn ge
worden. Er wordt enorm veel over politiek
gesproken”.
Wat betekent de 25e april voor de
LUAR?
„Voor ons is het de consequentie van de
strijd van alle anti-fascistische groepe
ringen in ons land. Toch is de socialisti
sche revolutie in Portugal nog niet werke
lijk begonnen. De werkende klasse is daar
voor de aangewezen groep, maar ze heeft
de macht nog niet kunnen ovememen, al
zijn er met de verschillende comités belan
grijke stappen in deze richting genomen.
Wat die comités betreft zitten we met het
probleem dat ze in feite nooit „officieel”
zijn gemaakt. De overheid heeft er geen
legalisering aan gegeven, er is geen wette
lijke bescherming die terug te voeren zou
zijn op hetgeen er over de comités in grove
trekken wordt gezegd in het programma
van de MFA dat handelt over de band met
het volk en de beweging van de strijd
krachten. In feite bestaan de comite’s bij
de gratie van het volk.
Op de vraag hoe groot het aantal mili
tanten van de LUAR is, antwoordt José
dat dit onbekend moet blijven. „Sommi
gen van ons werken nog in de clandestini
teit. Het gevaar voor een coup blijft steeds
aanwezig, onze mensen hoeven niet nood
zakelijk duidelijk naar buiten te treden.
Portugal wordt nog immer door de bour
geoisie geleid, al heet die nu toevallig Par
tido Socialista of PPD, het is toch kapita
lisme”.
Met nog vijf andere partijen die links
van de PSP en de PCP staan, heeft de
LUAR het FUR opgericht, het Front voor
revolutionaire eenheid. „Ons uitgangspunt
is het samenbrengen van revolutionair
links in Portugal. Als het FUR de tegen
stellingen kan overbruggen die er binnen
de boezem van het front bestaan kan het
alternatief zijn voor de werkende klasse.
De voortgaande crisis, ook de kloof tussen
PS en PCP werkt de FUR in de kaart”.
De verschillen tussen de linkse partijen
in het FUR worden door José Augusto
klein geacht. „Niet zo zeer in de identiteit
.alswel in de uitwerking daarvan. De LU
AR gelooft in directe actie en dat socialis
me in de praktijk wordt gevormd. De MES
(deels radikale katholieke intellectuelen-
red.) is bijvoorbeeld theoretisch georiën
teerd. Anderen zijn weer Marxistisch-
Leninistisch gericht, wat betekent dat ze
de theorie niet van de praktijk kunnen
onderscheiden. De MDP-CED daarente
gen vaart een stalinistische koers, de LC1
is trotzkistisch”.
