Verkrampt vrouwenleven
naar Belle’s brieven
BLAUWE MAANDAG:
STUNTELIGE JOOL
Rechtzetting in
ISABA
ert Oost promoveerde op
orgelmakersfamilie Baetz
prijzen
SABA
ULTRfiCOLOR I
SABA
ÖLTRfiCOLÖR
ULTWCOIUM
i
Kunstaankopen’
Vreemd dat men
met meer kennis van zaken
over onze auto's sjjreekt dan over
onze
Onafhankelijk Toneel met „De groene kakatoe”
H
I
VUITRACOLOR.
J
■L
f-
Mickery
VARA betreurt de
Barneveldse kwestie
Rients Gratama met ensemble in schouwburg
Ipee, expositie en orgeltocht
f
„Schrijf aan mij, houd van mij”
V R. IJ D A G
2 1
NOVEMBER
19 7 5
KUNST
15
tint
tmr
.1
HOTEL-BAR-RESTAURANT Royal
in
Heeremans v. Leuven .v.,
1
Autom. Bedr. Sam van Lingen b.v.,
f Waarom dacht y
je dat ze het bij
Raba'UlTRACOlOR'
noemen? Mag je drie
keer raden-of één
keer kijken. J
Goedenavond
dames en heren u
ziet mij nu op 2n
mooist... in
I
L
-
had natuurlijk
kunnen neme^ ,p 1
ervoor hetzelfde 1
i Wist jij d^
fe*
I
i
F
f®"
(ADVERTENTIE)
Revolutie als poppenkast in een
schijn-theatercafé
De kaart wordt u op aanvraag gaarne toegezonden
JAC HEI.TEB
zo
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE
L
CEES STRAUS
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE
Werkplaats: Spaarndamseweg 380, Haarlem, tel. 023 265656/265657.
J
M
Delftstraat 50, Haarlem, tel. 023-319138 Nwe. Gracht 78, Haarlem, tel. 023-319245
EEN FORMIDABELE PRESTATIE
INKLEUREN-TELEVISIE
Henny Orri met achter zich Hanna m
der Linden.
EEN FORMIDABELE PRESTATIE
INKLEUREN-TELEVISIE
Kennemerlaan 93
IJmuiden
Tel. 025S0-12743
EEN FORMIDABELE PRESTATIE
INKLEUREN-TELEVISIE
"aII.i Romeo Allull:i
I 17.690,
HAARLEM. In de recensie over de
tentoonstelling „Kunstaankopen” in de
Vis- en Vleeshal is een storende fout
geslopen. In de Vleeshal hangt werk van
Pjotr van der Reep in een symbolische
stijl. Ernaast hangt de olieverf „Chaos in
mijn geest” van een ander. Bij het
noteren kwam die titel terecht onder de
aantekeningen over Pjotr, wiens olieverf
In „De groene kakatoe” lukt dat niet
altijd. De oorspronkelijke scènes zijn in
heel korte stukjes gehakt en naar deze
tijd overgebracht. In elk kort stukje
wordt een spanning opgebouwd, die on-
middelijk weer wordt afgebroken. Juist
daarom moet elk momënt van grote
zeggingskracht zijn. Niet alle spelers zijn
al bij machte dat in te vullen, zodat ze
wel eens in een zelfgegraven graf tui
melen.
HILVERSUM. De VARA heeft gis
teren verklaard de „Barneveldse kwes
tie” te betreuren. Het gaat om de uitzen
dingen van „Dingen van de Dag” op 2 en
3 november. Hierin werd de legalisatie-
problematiek van buitenlandse arbeiders
behandeld. Blijkbaar, aldus een woord
voerder van de VARA, is hierbij de
indruk gewekt dat er bij de Barneveldse
politie sprake is van omkoperij.
Matthias Maal (links), Fred van der Hilst
en Truus te Selle in ..De groene kaketoe”
van het Onafhankelijke Toneel.
Nederlandse muziek uit de omgeving
van de familie Baetz: marsen, sonates,
psalmbewerkingen en fantasieën (o.a.
van Riöhard Hol). Op zes verschillende
Baétz-orgels speelde hij die in de oor
spronkelijke registraties voor een gram
mofoonplaat, die ook gisteren verscheen:
een klinkend stukje oer-Nederlandse ge
schiedenis van kerkmuziek in de prak
tijk.
Verder richtte het Utrechts Centraal
Museum samen met het Instituut voor
Muziekwetenschap een tentoonstelling in
(te zien tot 18 januari). Behalve archief
materiaal, ontwerktekeningen en orgel-
onderdelen 1st daar een dia-klankbeeld,
dat ook laat zien hoe een orgel in elkaar
zit en werkt.
Op 20 december leidt Gert Oost een
orgeltocht naar Woerden, Vleuten en de
Utrechtse Dom (inlichtingen bij Centraal
Museum, postbus 2106). Bovendien zijn
er enkele concerten met liederen en
kamermuziek van Nederlandse tijdgeno
ten van de drie Baetz-generaties en
lezingen over „aspecten van orgelrestau
raties” (op 25 november door J. A.
Steketee) en over „Het draaiorgel in de
kerk” (op 9 december door drs. J. J.
Haspels van het Nationaal Museum
„Van Speeldoos tot Pierement”).
gemanipuleerd, opdat de theaterschijn
aanvaard wordt als echt.
Schnitzler speelt in „De groene kaka
toe” eenzelfde spelletje, maar dan ver
nuftiger en dieper gravend dan het On
afhankelijk Toneel het deed. Hij legt
namelijk een direct verband tussen het
werk van de toneelspeler en de werke
lijkheid, waarin hij evenals zijn mede
burgers leeft. „De groene kakatoe” is de
naam van een établissement, waarvan de
kroegbaas vroeger theaterdirecteur is ge
weest. Het stuk speelt te Parijs, op de
avond van de 14e juli 1789, de dag
waarop de Franse revolutie in uitgebro
ken. De kroegbaas heeft zijn toneelspe
lers in dienst gehouden. Zij spelen mis
dadigers en hoeren waaraan het publiek
zich komt vergapen. Dat publiek bestaat
vooral uit adellijke dames en heren, die
gespeelde werkelijkheid zo prachtig vin
den, dat ze niet eens meer zien dat er
ook een echte misdadiger meedoet, laat
staan dat ze revolutie in de stad goed in
de gaten hebben. Wanneer een dei- edel
lieden vermoord wordt, lijkt het een
theaterstukje. Het is bovendien niet eens
een échte misdaad meer, omdat de revo
lutie de wetten veranderd heeft en de
dood van een edelman juist toegejuicht
kan worden.
„De groen kakatoe” is een ingenieus in
beeld gebracht commentaar op schijn en
werkelijkheid, op kunst en samenleving
in het algemeen en de functie van
toneelspeler in het bijzonder. Een uitge
lezen kostje dus voor een groep, die
voortgekomen is uit ’n tijd (rond 1970),
dat de discussie over de vraag wat het
toneel in ons land met onze samenleving
te maken heeft, op z’n hoogst was. Een
uitgelezen kostje ook voor een groep, die
als geen andere groep in ons land bezig
is een stijl te ontwikkelen, die de toe
schouwer er elk moment op wijst dat
het schijn is wat een acteur acteert. Die
schijn kan hoogstens verwijzen naar wat
er om ons heen gebeurt. Maar geen
mens mag denken dat het „net echt” is,
wat het Onafhankelijk Toneel opvoert.
Dat maakt het voor menige toeschou
wer, die in het theater gewend is zich
juist wel te identificeren met wat er op
het toneel gebeurt, moeilijk zich gewon
nen te geven. In het Duitse theater is na
Brecht deze „vervreemdende” stijl ge
bruikelijk geworden, maar in ons land is
de aanpak vreemd. Zoals de groep zich
zelf allerlei acteertradities (ingeleefde
rolopbouw, warmbloedigheid, spontani
teit, Stanislavsky en zo) afleert, zo wil
men ook dat het publiek zich ontwent
aan allerlei verwachtingen. Jé moet als
toeschouwer anders kijken. Dat moet je
eerst leren. Dat kost moeite. Het is aan
het Onafhankelijk Toneel om in zijn
spel de argumenten overtuigend te laten
zien.
Dat publiek was kennelijk al bij voor
baat sceptisch geworden, want de Haar
lemse schouwburg zal gisteren niet veel
meer dan een honderdtal plaatsen heb
ben Verkocht.
De principiële fout die Gratama
maakt, is dat hij de inbreng van de
ensemble-leden niet evenredig gelijk
stelt aan hun artistiek niveau. Er zijn
maar weinigen die hun kleinkunst-oplei-
ding hebben afgerond om vervolgens als
een volwaardige artist de hele lange
avond op een niet vervelende wijze op
het podium te kunnen rondlopen. Zij die
dat kunnen noemt men talent.
AMSTERDAM. Het Onafhankelijk
Toneel heeft als logisch gevolg van het
werk in de afgelopen drie jaar van zijn
bestaan een bewerking gemaakt van „De
groene kakatoe” uit 1898 van Arthur
Schnitzler. Een geniale vondst. Goeie
ouwe knappe Schnitzler toont in wat hij
een „groteske” noemt precies, waar Het
Onafhankelijk Toneel zich haast mania
kaal mee bezig houdt: het verschil tus
sen schijn en werkelijkheid, zoals zich
dat voordoet tussen theater en samenle
ving.
café rondom een plankier), ze krijgen
evenveel zwaarte als voorbereiding, rol
bezetting en spel. Niets gebeurt zomaar
bij toeval. De beeldschone actrice Leoca-
die wordt juist gespeeld door Ditha van
der Linden, die verre van mooi is en nu
in enkele ogenblikken moet spelen dat
ze beeldschoon is. En verdomd, ze straalt
het nog uit ook.
Het eigenlijke spel van „De groene
kakatoe” wordt voorafgegaan door een
poppenkast, waarin Jan Joris1 Lamers op
uiterst knullige manier een politieke Jan
Klaassen staat te spelen. Het zou nér
gens op slaan, als je later niet doorkrijgt
dat de revolutie, die in „De groene
Kakatoe” op de achtergrond speelt, voor
de theatermakers slechts poppenkast van
Hysterisch, zal menig man zeggen, en
dan zit je er ook nog met je neus pal
boven op, in de bovenzaal van Mickery.
Het is, voor mij althans, eerst even
wennen aan Henny Orri, die haar overi
gens formidabele techniek nog iets meer._-
zou kunnen aanpassen aan de kleine
ruimte. Gaandeweg begint haar spel
echter te boeien. Verschillende teksten
en bewegingen krijgen opeens zin. Vage
handbewegingen blijken opeens afgeleid
te zijn van haar eeuwige briefschrijven.
Henny Orri groeit dan naar een paar
indrukwekkende momenten toe. Hanna
van der Linden speelt in travestie enkele
partners van Belle of beeldt met half
gedanste loopbewegingen (bv koorddan
sen) het wankele evenwicht uit waarin
Belle zich bevindt. Zij geeft evenals
de muziek het optreden van mevrouw
Orri een goed tegenwicht, wat voorkomt
dat „Schrijf aan mij, houd van mij” als
ééndimensionaal over zou komen.
De voorstelling is donderdag 27 no
vember in de Toneelschuur Haarlem te
zien en tot en met zondag in Mickery.
JAC HEIJER
ten. Ze mogen best bezoek krijgen,
tussen 7 en 8 uur. Niet langer, want dan
wordt het bezoek zelf een beetje over
vermoeid.
Rients Gratama fungeert in Blauwe
Maandag als een soort rode draad. Hij
zorgt voor een enkel liedje, brengt een
conference en koestert zijn pupillen met
een lieftallige aai over de bol. Gratama
is een charmante, ontwapenende cabare
tier die zijn vak verstaat. Hij weet met
weinig middelen, maar met een grote
expressie veel sfeer te creëren. Politiek
komt bij hem niet zo veel ter sprake, de
meeste teksten hebben een tijdloze
waarde. Bovendien zijn z’n bewegingen
beheerst en overdacht. Gratama’s vak
manschap valt daarom zo sterk op om
dat het contrasteert met het onbenul
waarmee hij zich omringt.
Met dit gegeven heeft regisseur Johan
Verdoner er nog het beste van weten te
maken, de show is in visuele zin erg
attractief gemaakt. En als je je niet
ergert aan de valse zang, de onbeholpen
choreografie, de knullige voordracht,
kortom het gestuntel van jongelui die
nog tussen de schuifdeuren in de huis
kamer horen, dan haal je zeker wel de
pauze van de voorstelling.
En daar moet je in Blauwe Maandag
(de titel krijgt in dit geheel een ietwat
dubbelzinnige functie) met het befaamde
lantaarntje urenlang naar zoeken. Soms
meen je heel in de verte de vage omtrek
te onderscheiden van iets wat op kwali
teit zou kunnen duiden, maar het meeste
vormt toch wel de trieste en o zo
grauwe middelmaat. Een liedje, een
dansje, een sketch je, het werd 20 jaar
eerder al tientallen keren beter gedaan.
Dit zijn leerlingen die nog in de broei
kas. de couveuse van het theater moe-
„De Rozenkruisiging” heet, een werk dat
indirect poogt terug te slaan op de
tweede wereldoorlog.
UTRECHT. Op een proefschrift
iver de orgelmakersfamilie Baetz, die
Irie generaties lang, van 1739 tot 1849,
n Utrecht werkzaam was, promoveerde
(isteren in Utrecht tot doctor in de
etteren de musicoloog en organist Gert
lost. Een bijzondere gebeurtenis, niet
llleen doordat deze dissertatie in Neder-
and pas de tweede is met een orgelon-
ierwerp de eerste was in 1942 die
tan dr. M. A. Vénte, die nu optrad als
Promotor maar vooral ook door alles
rat er rond deze promotie aan manifes
taties is ontketend. Daar is voor liefheb
bers, die misschien niet meteen het
Proefschrift aanschaffen, heel wat aan
trekkelijks bij.
AMSTERDAM. De toneelproduktie
„Schrijf aan mij, houd van mij” van
Annemarie Prins geeft een indruk van
de persoonlijkheid van de Nederland's-
Zwitserse schrijfster Belle van Zuylen
(1740-1805). Of die indruk historisch
juist is, hoeft voor de theaterbezoeker
niet van belang te zijn. De keuze die
men uit Belle’s talrijke brieven en ge
schriften heeft gemaakt, is voor een niet
gering deel bepaald door de psychologi
sche en sociale opvattingen over de rol
van de vrouw, zoals die op dit moment
gangbaar zijn.
sociaal egagement kan zijn. Het knullige
spel van Lamers kan het misverstand
oproepen, dat hij niet kan spelen. Maar
deze knulligheid heeft dezelfde functie
als de schuine streepjes, waarmee het
Onafhankelijk Toneel in al haar ge
schriften punten en komma's vervangt.
Ontzettend irritant, maar doelbewust om
ons met grotere nauwkeurigheid de tekst
te laten lezen. Zoals de voorstelling ons
met grotere nauwkeurigheid naar de
werkelijkheid wil laten kijken. „De
groene kakatoe” gaat in het Shaffy-
theater.
In het vorige seizoen heeft het Onaf
hankelijk Toneel twee nieuwe produk-
ties laten zien: de show „Hard Hearted
Hannah” en ’t straatprogramma „Zani
I Gros”. Het eerste gebruikte de techniek
van de Angelsaksische showbusiness: ’t
I tweede die van circus- en kermisver-
I maak. In beide gevallen ging het er om
I het publiek te laten ervaren met welke
[technieken het geamuseerd wordt. Het
I ging er niet om het publiek te amuseren,
Imaar om het mechanisme te laten zien,
I hoe en ten koste van wat dit amusement
I tot stand komt. Beide voorstellingen lie-
I ten nauwgezet zien hoe theatermakers
I (showpeople en kermisgasten) de illusie
I van het theater gebruiken voor een
[bepaald doel. De conclusie was dat spe
llers zowel als publiek gebruikt worden,
Kerstfeest 1975. Nog even en we zitten weer in deze
sfeervolle dagen. Wij zijn er al druk mee bezig, ons
kerstmenu is klaar en we moeten zeggen dat de chef-kok
er weer in geslaagd is ’n kwalitatief hoogstaand menu
samen te stellen. Mocht u voornemens zijn op één der
kerstdagen aan ons sfeervolle diner-dansant deel te
nemen, wacht u dan niet te lang en reserveer vooral
tijdig. Wij zijn beide dagen geopend vanaf 18.00 uur voor
het geval u vooraf nog een aperitief wilt gebruiken,
terwijl het diner-dansant aanvangt om 19.30 uur. De
muzikale noot wordt geheel verzorgd door onze entertai
ner Wim Bosch.
De spelmomenten lijken veel op el
kaar. De spelers verschijnen telkens uit
een reeks „badhokjes” aan een zijde van
het speelvlak. Ze lopen een eindweegs
het plankier op, dat tussen het publiek
loopt. Ze zeggen wat en gaan weer af.
Zoiets kan eentonigheid en dus verveling
in de hand werken. Maar soms zijn er
momenten die erin knallen als dum-
dumkogels: klein maar met een groot
effect.
HAARLEM. Op zich verdient het
streven van Rients Gratama sympathie
om leerlingen (oud- eindexamen-) van
de Academie voor de Kleinkunst in zijn
nieuwe theaterprogramma Blauwe
Maandag onder te brengen. Beginners in
het moeilijke vak van de kleinkunst
zouden eigenlijk veel vaker dit soort
praktijkervaring moeten kunnen opdoen.
Het is echter de vraag wie de meeste
baat heeft bij deze show. De jool die het
achttal samen met Gratama, cabaretier
uit het Friese, brengt is van zulk stunte
lig gehalte dat deze jonge garde, noch
Gratama zelf, noch het publiek er veel
van zal opsteken.
I Bijzonder was trouwens ook, dat de
plechtigheid in de aula van de Utrechtse
fciversiteit werd opgeluisterd door or-
klespel van Albert de Klerk, bij wie Gert
Post zijn orgelstudie voltooide die in
[970 werd bekroond met de Prijs der
Pitnemendheid.
I Oost ging onder meer na welke in-
[loed verandering in muzikale opvattin
ten en in de begeleiding van de gemeen
tezang hadden op de bouw, de disposities
het klankidioom van fe instrumen
ten. Zo kwam hij op Oorspronkelijke
I Hierdoor is een in dit verband ge
bloemde politiefunctionaris in diskrediet
gebracht. Nu uit gegens van de rijksre-
Icherche blijkt dat bedoelde politieman
te goeder trouw is en uit sympathie voor
[mogelijke legaliteitsslachtoffers heeft ge
handeld, betreurt de VARAde publika-
[ties eens te meer.
De beide uitzendingen van „Dingen
Ivan de Dag” hebben aanleiding gegeven
lom medewerkers van deze radiorubriek
[te beschuldigen van „onzorgvuldig han-
Idelen”, na intern onderzoek wijst de
IVARA echter deze beschuldigingen van
Ide hand.
Ik zit mijn ogen uit te kijken op de
ijzeren consequentie waarmee Jan Joris
Lamers en zijn Onafhankelijk Toneel
hun werkstuk tot in de kleinste details
aflevert. Hun werk begint niet bij het
spelen, noch houdt het er bij op. De
programmablaadjes, de kostuums, de in
richting van het toneelbeeld (een schijn-
Henny Orro speelt een vrouw, die niet
kan breken met de gedragsregels die ze
als (geletterde) vrouw (van adel) moet
volgen. Haar verstand helpt haar niet
onder de kramp vandaan te komen. Ze
houdt zich staande met het schrijven
van vooral brieven. Ze kan er contacten
met andere mensen mee onderhouden,
zelfs verliefdheden cultiveren, maai’ ze
houdt juist door al dat geschrijf de
consequenties op een afstand. Een treu
rig, verkrampt vrouwebestaan.
Belle komt, althans in deze voorstel
ling, tot het inzicht dat haar lot zijn
oorzaak vindt in het feit, dat ze maar
een vrouw is. Dat neemt niet weg, dat
ze haar neef aanraadt het begaafdste
kind dat hij zal krijgen, alle kansen te
geven, terwijl zij daarbij over dat kind
praat alsof het alleen maar een jongen
zou kunnen zijn. Zelfs voor latere vrou
wen ziet ze dus geen kansen; ze wijst
trouwens ook de Franse revolutie af.
Henny Orri zegt dat ene zinnetje over
dat kind zo precies van toon, dat de
kleine, maar levenslange tragiek van
Belle van Zuylen glashelder wordt.
De citaten uit het werk van Belle zijn
door de samenstellers zo gegroepeerd dat
het is alsof ze hardop denkt. Het is
onsamenhangend, maar de samenhang
zit in haar hoofd, zegt ze zelf. De
voorstelling geeft daarom een perfect
beeld van een vrouw, die alles wat in
haar hoofd rondspookt een verband en
een vorm wil geven, maar daarin onvol
doende slaagt. Aan de toeschouwer om
dat verband dus zelf te leggen en zijn
eigen conclusies over dat leven te trek
ken.
Annemarie Prins heeft het haar speel
sters en publiek daarbij niet gemakke-
Jijk willen maken. Het spel blijft verre
'van realistisch. De bewegingen zijn ge
stileerd. De tekst wordt vaak in vreemde
ritmen en toonhoogten gezegd, soms in
overeenstemming met het geluidsdecor
van Lucas Vis. Verder zijn er heftige
overgangen van huilen naar lachen,
schreeuwen naar beschaafd spreken.
•Tf
w.
F
L.
