Wat doen 4000 uitgevers op
Frankfurter boekenbeurs?
r
m
ifl
lowO
Randfiguren binnen
en buiten de Messe
O
,t
Trend: voorlichtende boeken met
veel illustraties
I
Ook posters en spellen
JAPANNERS ZIJN IN OPMARS
NAAR DE EUROPESE MARKT
i
SS
ca-'11
3
de indrukken ook laten bezinken en bewaren voor
lW
T'
uit 62 landen en hebben 54.500 vierkante meter
te zien was.
F.
een boekenbijlage of -pagina in deze krant. De derde
mogelijkheid is om eerst alle prospectussen en ander
verstrekt materiaal te lezen en dan te gaan schrijven.
Zo’n terugblik zou dan moeten worden geschreven
tegen de tijd dat de volgende Buchmesse begint. Wat
doe je namelijk met een boekenbeurs met de stands
van 4039 uitgevers, die gezamenlijk 251.000 boeken
aanbieden, waarvan 79.000 nieuwe titels. Ze komen
EEN TERUGBLIK op de Frankfurter Buchmesse,
Europa’s grootste boekenkermis, dit jaar voor de
27ste keer. Je kunt er als verslaggever enige dagen
ronddrentelend onmiddellijk over naar huis schrijven,
want het sensationele element ontbreekt niet. Je kunt
ff i
ruimte nodig in een serie hallen. Alles zien? Ónmo
gelijk. Een onmiddellijke indruk? Het zou niets zeg
gen. Daarom nu de tussenweg, een poging tot een
terugblik op wat in oktober in Frankfort gebeurde en
6'Fa 1
ZATERDAG 22
19 7 5
NOVEMBER
23
T
door Hein Steehouwer
V
T I i
w
BUCHMES5>
Japanse opmars
J
i
T
1
V
A I '-'i
Graficus-uitgever
W’-';
•■•-.«■F
- -
*£3
O !R
X!
ff 5> F
F
tC i
M
'0
'I
Johannes Gutenberg (circa 1400-1468)
Een spotprent van H. E. Kohier in het beursblad van de Messe.
Dat hart-vasthouden is ook wel nodig,
HEIN STEEHOUWER.
ant-
Kcvw^X
1 Ij
Je komt niet alleen boeken tegen op de Buchmesse. Grote en kleine uitgevers
van posters en reprodukties zjjn er ook. De allergrootste stands in de kunstboekenhal
zijn van Verkerke Reprodukties. Een ervan is voor een belangrijk deel gewijd aan
de Zodiak-serie van Johfra en aan andere Nederlandse schilders, alle in reproduktie
uitgebracht. In die stand stuiten we op Hans Samsom, fotograaf. Hij is de man
die in 1973 voor de CPNB het fotoboek „In den beginne” als boek van de maand
heeft gemaakt. Met zijn vrouw verzorgde hij de uitgave van dit prachtige
gefotografeerde beeldverhaal over de scheping.
Wat doet hij hier? „Ik praat hier met boekenmakers en uitgevers, ook van posters
om mijn foto’s te verkopen. Soms een enkele dia waar een poster in zit, soms series
die voor geïllustreerde uitgaven bedoeld zijn. Nederlandse uitgevers onderschatten
nog altijd het belang van goed fotowerk. De zeggingskracht van het beeld zien
ze niet, zoals bijvoorbeeld Verkerke het wel ziet. Dat is zijn kracht. Hij onderschat
het medium niet. De Amerikanen doen het beter dan de meeste Nederlandse uitgevers.
Daar kun je mee praten. Hugh Levin gaat vermoedelijk mijn „In den Beginne” in
Amerika uitbrengen. Hans Samsom legt even daarna zijn dia’s op de lichtbak in
het standkantoortje. Verkerke en een paar van zijn stafleden kijken toe. Ze waarderen
het werk hoog, maar besluiten vallen nog niet. Hans Samsom is een van de vele
fotografen die hier hun werk willen verkopen aan de internationale reproduktie-
handel.
Continental Publications uit Amsterdam is er ook met fantastische posters. Het is
een Nederlandse afdeling van een Amerikaans bedrijf, dat hier onder meer de
„Thofra ultragraphics” uitbrengt. De meeste van deze posters vormen een soort
antwoord op de Europese Jugendstilnostalgie, maar dan aangelengd met de stijl
die ze in Amerika psychedelisch noemen. Een deel van de posters vertoont de kleuren
en vormen die je zou zien tijdens een LSD-sessie. Vergeet het maar, het zijn heel
knap getekende zinspelingen op visionaire ervaringen, waarin leentjebuur wordt
gespeeld bij de surrealisten, symbolisten, oosterse kunstenaars en dergelijke. Maar
wel zijn die posters bijzonder goed.
Hausemann Hotte is de naam. Duitse namen van een vanouds toch Nederlands
bedrijf, H H in Amsterdam, de zaak van de bekende Jumbo-spellen. De fabriek
staat in Wognum. F. W. Hotte: „De speelgoedbeurs in Neurenberg is voor ons
eigenlijk veel belangrjjker. Maar hier doen we ook zaken omdat veel boekhandels
ook spellen verkopen. We vertegenwoordigen hier vooral onze naam, die een begrip
is geworden. Ons Stratego behoort tot de acht best verkochte spellen in de wereld.
We verkopen er 750.000 per jaar van. Electro, een vraag en antwoordspel voor kinderen,
begint een bestseller te worden in Duitsland en België. We exporteren overal heen
en staan hier voor informatie, hoewel maar 5*/* van de spellen via de boekhandel
wordt omgezet en 95’/o via de speelgoedwinkels.
‘I
I
1 i
verin Presse in Wenen. Hij drukt zijn
eigen etsen op een pers thuis, vaak
series met een bepaald onderwerp. Hij
doet dat uitstekend, een groot artiest.
Maar wel heeft hij iets geleerd van zijn
maatschappelijke loopbaan: als de map
pen gereed zijn, moeten ze worden ver
kocht op een manier die niet onderdoet
voor de wijze waarop andere kwaliteits-
artikelen worden aangeboden. Hij is
hier om contacten te leggen met uitge
vers, galerieën en kunsthandelaren in
grafiek. Wat Peter Croy in het klein
doet, vindt men ook in het groot in
stands van beroemde kunsthandels en
galerieën uit de hele wereld. Ik vertel
hier over Peter Croy omdat hij juist een
uitzondering is, zo’n eenmanszaak met
zijn vrouw als hulp in de stand.
Het is namelijk symptomatisch voor
het hele uitgeversbedrijf. Op zo’n Buch
messe word je door de indruk die heel
grote uitgeverijen maken getroffen,
maar velen daarvan begonnen als een
mansbedrijfjes. En die worden nu nog
altijd in ere gehouden op zo’n Messe.
Zo is bijvoorbeeld de stand van An
dreas Landshoff Productions uit Am
sterdam een kleine naast die van Du
mont Schauberg uit Keulen. Wat doet
zo’n kleine uitgeverij hier?
Dumont Schauberg geeft het
Ze wijst op „Anamorfosen” en op boe
ken oyer Klee, Bosch en Magritte die
Landshoff vermoedelijk zal overnemen.
Arcade in Brussel is onder meer be
roemd om peperdure uitgaven, schitte
rend uitgevoerd. Christian Hoessels. di-
recteur-generaal van Arcade en voorzit
ter van de Internationale Unie van de
kunstboekenuitgevers, opereert nogal
zelfstandig. Hij kan dat doen, omdat hij
in vier talen tegelijk uitgeeft, hetgeen
bij dure kunstuitgaven de kosten van de
fotografie en reproduktie drukt. Hij
werkt wel samen in co-produktie met
uitgevers zoals Weber in Genève en
andere groten. Wat hem hier dit jaar
opvalt? De interesse van de Japanse
uitgevers voor de vertaalrechten van
boeken over Jeroen Bosch, de Oude
Breughel, Arcade's bekende „Liber Li-
brorum” en dergelijke boeken.
Bijna alle uitgevers die ik spreek noe
men die Japanse interesse. De Japanners
zijn er met schitterende stands, uitblin
kend in prachtig uitgegeven boeken,
soms Zeer kostbaar, soms ook goedkoop,
maar altijd verzorgd. Ze geven ook uit
in andere talen. De samenwerking met
de Europese uitgeverijen is sterk groei
ende.
Zo vertelt C. van Wijk van Spectrum
in Utrecht, dat deze uitgeverij het door
Kodansha Ltd in Tokyo uitgegeven
„Fauna Japonica” in Nederland gaat uit
brengen. Het wordt een fascisimilé-uit-
gave, zes delen die in Nederland onge
veer 3000- zullen gaan kosten. „Fauna
Japonica” is oorspronkelijk in het latijn
geschreven door de beroemde Franz von
Siebold, die Japan bereisde en de gehele
flora en fauna catalogiseerde. Tussen
1835 en 1844 zijn de series in het latijn
door Paulus Bril in Leiden uitgebracht.
Nu zullen ze opnieuw verschijnen in
oplagen van 400 in het origineel, maar
ook in andere talen. Bij Kodansha lag
het wervingsmateriaal, het belooft een
schitterende uitgave te worden.
Spectrum gaat nog iets moois doen, in
co-produktie met het Insel Verlag uit
brengen van een fascimilé-versie van de
albums met insecten en bloemen van de
beroemde Maria Sybille Merian, een uit
gave, die op ongeveer 1500 zal komen
Het blijven natuurlijk uitzonderingen,
vertelt Van Wijk.
„Is u voor dit soort contacten hier?”,
vraag ik. Het antwoord is, dat de belan
grijkste contacten allang zijn gelegd
vóór een Buchmesse. Spectrum is hier
met een zeer uitgebreide stand om zich
te presenteren, maar ook om zelf te
zoeken naar onvermoede mogelijkheden,
contacten met kleinere uitgevers, soms
in verre landen.
„Hier is overigens weinig nieuws”, zegt
de heer Van Wijk enigszins teleurge
steld. Er is een zich voortzettende trend
in non-fiction, ook atlassen, in het alge
meen voorlichtende boeken met veel il-
lustraties. We zoeken hier wel naar
uitbreiding van onze Aula-reeks, boeken
die er voor geschikt zijn. Ook Japanse
kinderboeken hebben hier onze aandacht
getrokken.
Ook Max Pieck van Omniboek in Den
Haag praat over Japan. Het moet dus
wel zeer opgevallen zijn, die opmars
naar de Europese markt. Hij heeft de
vertaalrechten gekocht van een mooi
Japans borduurboek, dat niet duur zal
worden uitgebracht. „Ik ben hier als
kleine uitgever onder de vleugels van
Kok in Kampen voor algemene
oriëntatie. Ik zoek goed geïllustreerde
kinderboeken, ook ouderwetse sprookies.
maar ook kunstboeken met illustraties
van beroemde buitenlanders zoals de
Fransman Dulac. Ik ben ook bezig met
werk van mijn vader voor Engeland. Hij
heeft daar ook getekend
Het zijn maar een paar gesprekken uit
de honderden die je zou kunnen voeren.
Ze geven een summier maar wel alge
meen geldend beeld voor wat kleine en
grote uitgevers op zo’n Buchmesse doen
en zoeken.
woord. Daar ligt het boek „Anamorfo
sen, een spel met waarneming, schijn en
werkelijkheid”, maar dan in het Duits
vertaald. Het boek is gekoppeld aan de
tentoonstelling in het Rijksmuseum, die
dezelfde titel heeft. Het boek is dus
tevens catalogus. De idee tot expositie en
boek is van Joost Elffers, Fred Leeman
en Michal Schuyt. In ons land geeft
Landshoff het uit.
Landshoff werkt als kleine uitgeverij
dus samen met een van de allergroot
sten, die ook het „Tangram” spellenboek
van Elffers uitgaf. De kleine uitgever
met gopde ideeën blijkt een zeer welkome
gast op' zo’n Buchmesse.
Mevrouw Edith Zemke van Dumont
Schauberg vertelt me het bovenstaande.
Ik vraag emaar omdat deze zeer grote
uitgever in niet te gek dure kunstboeken
op de Nederlandse markt opereert, onder
meer met „Kunsttaschenbücher”, paper
backs in een grote serie, die zowat alle
beeldende kunst zou willen omvatten.
„We exporteren ze onvertaald naar
Nederland”, vertelt Edith Zemke. „Er is
geen grote vraag naar vertaalde boeken.
Iedereen schijnt bij u Duits te kunnen
lezen, dat is dus geen probleem. Maar
sommige boeken zullen wel vertaald en
in co-produktie met Landshoff op de
Nederlandse markt worden gebracht.”
De Beursvereniging
vredesprijs uitgereikt aan een auteur of journalist, die zich voor het uitdragen
van de vredesgedachte verdienstelijk heeft gemaakt. Die prijs wordt tijdens
ten uitvoerige plechtigheid uitgereikt in ,de Pauluskerk in Frankfort. Dit jaai
is de prijs toegevallen aan Alfred Grosser. Hij is nu politieke columnist van
„Le Monde” in Parijs, was daarvoor elders eveneens journalist, maar ook
professor in de Germanistiek in een aantal landen, eveneens leider van de
Unesco-bureaus ir de Bondsrepubliek, waarheen hij terugkeerde na een tijd
in verbanning te zijn geweest. Met zijn vader en moeder vluchtte hij als
negenjarig kind naar Frankrijk om aan het nazi-geweld te ontkomen. In de
oorlog was hij in de Franse ondergrondse. Hij is als vredesprijsdrager nu
opgenomen in een ererij, waarin ook de namen voorkomen van Albert Schweitzer,
Martin Buber, Hermann Hesse, Ernst Bloch en vele anderen.
Een enorme Buchmesse trekt een
enorm publiek en daar waar mensen
zijn vind je propagandisten. Het
wordt toegelaten, althans op de ter
reinen waar volop ruimte is tussen de
grote hallen. Daar staan de kleine
alternatieve uitgevers van politieke
boeken. Meestal is het alternatieve
literatuur, door actiegroepen hier ver
kocht, vaak ook door hen zelf uitge
geven. Het is voornamelijk commu
nistische literatuur, meestal niet de
„officiële”. Die is in de hallen al lang
aanvaard, want grote uitgeverijen uit
het Oostblok, maar ook ver daarachter
tot uit Mongolië toe hebben binnen
even goed verzorgde stands als die u>t
de kapitalistische landen-
Buiten zijn het Europese maoïsten
(er is voor hen geen plaats in de
officiële Chinese „stal”), anarchisten
en andere extreme groepen. Hun boe
ken zien er goed uit en er is belang
stelling voor, evenals voor politieke
gelegenheidskranten en andere uitga
ven. Ze worden zeer serieus en dood
ernstig aan de man gebracht, want
dit soort handel is in handen van
profeten.
Nog een profeet houdt ons aan. Hij
is van de Krishna-beweging en ge
kleed als gele monnik. Zijn „stand” is
een grote zak op zijn heup, waaruit
boekjes komen die handelen over „Sei
ne Göttliche Gnade A. C. Bhaktive-
nanda Swami Prabhupada”, zijnde een
goeroe die er in zijn evangeliserende
lectuur op wijst dat Christus, Krish
na en andere figuren in dezelfde lijn
predikten, maar dat alleen de vele
Uitgevers zijn vreemde mensen en
I toch staan ze veel dichter bij hun pu-
I bliek dan je zou denken. Ik spreek er
I daar enige, meest Nederlandse, Duitse en
Belgische. Ze vertegenwoordigen soms
zeer grote bedrijven, soms kleine rood-
politieke idealistische zaakjes, waar mis-
schien zo’n tien man thuis in een klein
pand dromen van een vernieuwend we-
I reldbeeld. Ze hebben allemaal één ding
gemeen, namelijk het vechten voor het
boek (of de series) die ze zelf goed
I noemen- Natuurlijk, ze liegen er niet om
dat ze hier zijn om zaken te doen en om
geld te verdienen, maar binnen dat ka
der tref je hier veel idealisten, echte
I boekenliefhebbers. Zelfs of misschien
juist, vind je die bij de uitgevers die het
aan kunnen zelfs boeken in meer
I delen op de markt te brengen die enige
duizenden guldens kosten omdat het fac-
similé-drukken zijn. Ook de heel groten
houden dan hun hart vast, want de
stroppen kunnen enorm zijn.
vormen van yoga de eigenlijke toe
gang tot die lijn kunnen geven. De
Duitse privé-monnik verkoopt deze
boekjes niet. Hij geeft ze weg in ruil
voor een vrijwillige gave. Veel succes
heeft hij niet-
Een profetes is er ook, het is de
„Wahrsagerin Rhea”, een kaartlegster
die Renate Koch heet. Ze zit in een
klein paviljoentje in de stand van het
Lorch Verlag, een uitgever die aan
dacht vraagt voor „De naakte mana
ger” van Ernest Dichter. Het boek
belooft de lezers succes in zaken
zonder systeemdwang. Je kunt door
je talenten zélf je toekomst bepalen.
Eigenlijk onlogisch om dan een
waarzegster te engageren. Niettemin,
Rhea legt heel charmant de kaart. Ik
kan kiezen uit twee stel kaarten,
nieuwe zoals ze overal worden ge
bruikt of een pak heel oude met
romantische plaatjes uit de vorige
eeuw. ,Die zijn nog van mijn groot
moeder”, zegt Rhea, „ze was ook
kaartlegster”. Rhea is vermoedelijk
helderziende, althans sterk intuïtief,
maar dan met de kaarten als middel.
Ze vertelt heel zinnige dingen, haalt
uit de kaarten dat ik boeken schrjjf
en weet ook een en ander over het
succes ervan te vertellen. Ook andere
dingen kloppen- Omdat ze me winst
en een hoge ouderdom voorspelt be
hoef ik het boek over de weg naar
het zakelijk succes niet te kopen.
Rhea zorgt dus eigenlijk voor een
heel aardige anti-reclame, maar het
feit dat ze veel publiek naar de stand
van het Lorch Verlag trekt zal het
wel weer goed maken.
UdL IldJL L” Vlo wei
j want hoewel de crisis in de boekenwe-
I reld niet het hardst toeslaat is voorzich-
tigheid geboden. Als de andere bedrij-
I ven de grootste klap hebben gehad en
misschien zelfs weer terugkomen, kan
het in de uitgeverij nog lang nadruppe
len, vertelt een zegsman. De voorzichtig
heid bij de uitgevers is achter de scher-
I men dan ook voelbaar. Er zijn dit jaar
duizend titels meer op de Messe, maar
daarvan duizend minder nieuwe uitga
ven. Er wordt dus meer voortgebor-
1 duurd op reeds eerder verschenen boe-
i ken, niet in de hoop dus op komende
I best-sellers maar op steady-sellers, boe-
ken die een langer lopend succes zijn,
tenslotte de enige vaste basis voor een
I uitgeverij ven enige omvang die gespeci-
I aliseerd personeel en een omvangrijke
knowhow niet wil zien verdwijnen.
Want dat is een andere prettige in-
l druk in alle gesprekken, de gespeciali-
I seerde mensen waar je mee praat. Soms
I zijn het de directeuren-eigenaars van
kleine uitgeverijen, soms divisie-direc-
I teuren van grote, maar ook verkooplei-
I ders, managers in vertaalrechten en ook
wel éénlingen die alleen zichzelf verte
genwoordigen met een paar boeken of
galerieën die mappen met originele gra
fiek voor de kunsthandel in petto hebben.
Zo’n gesprek met een „eenzame” is
wellicht nog het boeiendst. Hij heeft de
standhuur opgebracht, misschien tegen
beter weten in of met een dwaze hoop op
succes. Als dat nu niet komt, zie je hem
hier nooit meer terug, want de kosten
van deelneming aan een Messe als deze
i zijn niet mis. Zo’n figuur is een Weense
graficus als Peter Croy, een kleine enke
ling temidden van kunst-giganten op het
gebied van de uitgeverij.
We herkennen elkaar onmiddellijk zo
dra een paar namen gevallen zijn als die
van Gustav Klimt, Ernst Fuchs, Wolf
gang Hutter, Hausner en anderen. Want
zijn „Weense brandmerk” staat overdui
delijk in al zijn etsen geprent. Hij
erkent die invloed uiteraard, is er ook
I trots op, maar vertelt aan de beroemde
Akademie in München te zijn opgeleid,
I later in Cornwall in Engeland. Daarna is
I hij, om te kunnen leven (Oostenrijk
I kent geen sicale regelingen voor kun
stenaars zoals ons land) industrieel ont
werper géworden. Hij heeft onder meer
de vormgeving van elektrische appara-
tuur van Braun en dergelijke zaken
bepaald.
„Ik moest er mee stoppen”, zegt hij.
„ik wil niet langer meewerken aan een
maatschappij waarin de mens doodloopt
in techniek en computers. Dat is totaal
onbevredigend. De mens wordt een
„Tiermaschine”.
Hij spreekt uit ervaring. Twintig jaar
lang is hij industrieel ontwerper ge
weest, maar vier jaar geleden richtte hij
zijn eigen eenmansuitgeverij op, de Se-
Braun en dergelijke zaken
een
van
iii
