Engels-Zweedse formatie Scafell Pike wordt steeds bekender in ons land
NT(
Muzikale principes als afgodsbeeld
(2 en slot)
Hl
VA
I
i
te
Fil
Ov(
Mini
Satie ten onrechte bewierrookt
1 -
r
11
ta
-
DU
DINSDAG
2 5
NOVEMBER
19 7 5
MUZIEK
10
door Cees Straus
I
Mozaïek
door Johan van Kempen
Rituele kracht
w
HHK
sa
O
■Sa»
1
j
■A
KW
fe, föi
Oude folkmuziek is nog springlevend
David Hynes (tweede van links): „Vijfde man zou het ongezellig maken
(foto Frits Droog)
DAVID HYNES
tra. wiu..
is
Handschrift van Erik Satie
Na mijn vorig artikel over Satie (naar
aanleiding van de zojuist verschenen
grammofoonplaat van diens vroege
pianowerken, gespeeld door Reinbert de
Leeuw), waarin vooral aandacht werd
geschonken aan zijn betekenis als
revolutionair componist, wil ik in dit
tweede artikel nog eens wat dieper
ingaan op de principes van zijn muziek,
die nu in bepaalde kring als de
grondslag Van een nieuwe richting in de
toonkunst worden gezien.
Wat is het afwijkende aan die
zogenaamde additief gecomponeerde
stukken: Het gebruikelijke verloop van
thematische en expressieve ontwikkeling
Derek: „Vroeger heb ik in Spaanse
uitgaansgelegenheden opgetreden. Met
een stel Zweedse jongens brachten we
Dylan-songs. Toen we er genoeg van
hadden, zijn we eerst naar de Canarische
eilanden vertrokken en vandaar kwam
ik in Zweden terecht”.
Roy: „We hebben nu ook voor werk
van Carl Michael Belman gekozen. Dat
is een Zweedse componist die in de 18de
eeuw heeft geleefd. Hij schreef voor
namelijk songs over het leven aan de
zelfkant in Stockholm, over drank en
maitressen. Belman, die in Zweden veel
gearrangeerd wordt voor orkestjes met
barok- en of snaarinstrumenten, had een
goed gehoor voor melodie en maakte ge
bruik van Engelse instrumenten zoals de
horlepijp”.
Op dezelfde manier is er nu blijkbaar,
als de tekenen niet bedriegen, een
tendens om de additieve
componeerprincipes als
alleenzaligmakend voor deze en
komende tijd aan te wijzen. Ook dit
procédé zal wel weer, evenals de
atonaliteit, een kort leven beschoren
zijn. De onvermoeibaar tegen de
verstarring strijdende Satie zou zich
trouwens in zijn graf omdraaien als
bepaalde principes tot cultus werden
verheven. Er zal een synthese moeten
komen van alle verworvenheden uit het
verleden, waarvan de elementen in een
nieuw verband dienen te worden
gebracht.
Je moet ons trouwens niet zien als een
specifieke folkgroep. Zoals het publiek
dacht dat op 5 mei van dit jaar naar
een folkfestival in Vlaardingen was ge
komen. Ze hadden traditionals van ons
verwacht, maar we zoeken het meer in
oude songs die door grote bevolkings
groepen nog steeds geaccepteerd worden,
ook in een modernere uitvoering. In
Engeland zijn veel van die liedjes nog
springlevend, ze worden vaak meege
zongen. beter gezegd meegeschreeuwd”.
schikte toch over voldoende kwaliteiten,
vonden we.
Glass borduurt overigens veel langer op
de uitgangspunten door dan Satie in
strikte zin ooit zelf heeft gedaan. Diens
pianowerken, van de Sarabandes uit
1887 tot de Nocturnes uit 1919 toe, zijn
zeer beknopt. In zijn balletmuziek, die
in de uitvoering meer tijd in beslag
neemt en ook in het symfonisch drama
„Socrate” wc.’dt hetzelfde procédé wat
uitgebreider toegepast.
Maar de belangrijkste reden is wel het
feit dat we met zijn vieren gezamenlijk
een hotelkamer kunnen delen. Met nog
een man er bij zouden we twee kamers
nodig hebben en dat is toch niet zo ge
zellig, hè”.
„Nee, vanwege praktische redenen. De
kleine clubs waar we doorgaans spelen,
maken het moeilijk om met vijf man op
het podium te staan. Ook uit economi
sche overwegingen vonden we het aan
vankelijk een te grote gok om een drum
mer aan te trekken.
Derek: „Het geeft geen bijzondere
problemen om zonder slagwerker te
spelen. We hebben het nooit gedaan en
dan wordt het een kwestie van reper-
toire-keus die gemakkelijk aan onze
bezetting kan worden aangepast”.
Twee weken later belde Derek terug
met de mededeling dat hij wel met me
wilde doorgaan. Ik had toen nog geen
ambities om een grote groep te vormen”.
Dave: „Ik heb eigenlijk nauwelijks een
voorkeur voor bepaalde nummers. Mis
schien wel voor carrolls (gedefinieerd als
een type dansliedje dat met een refrein
opent) en saesongs. Maar met carrolls
kan je toch geen hele avond vullen?”
schrift kan lessen, de meeste nummers
uitkiest, ze van een arrangement voor
ziet en ze dan aan de andere groeps
leden voorstelt, die vrijwel altijd akkoord
gaan met zijn voorstel. Derek: „Als ik
iets leuk vind, heb ik het op een gram
mofoonplaat van anderen gehoord. Wat
natupurlijk verkeerd is, omdat zo’n song
op een totaal andere manier gearran
geerd is dan wij het zouden doen”.
In de benauwende atmosfeer van het
„fin de siècle” zocht Satie naar nieuwe
uitgangspunten, naar een maagdelijke
schoot om een nieuwe kunst uit geboren
te doen worden. Voor die levenshouding
verdient hij alle eer, hij dient er in
nagevolgd te worden, met dezelfde
psychologische onafhankelijkheid en
integriteit.
Hij nam de destijds noodzakelijke taak
op zich om het muzikale materiaal te
ontdoen van al te zwaar belastende
symbolische en expressieve associaties.
De muziek moest gehaald worden uit de
Het is waarschijnlijk mede door het
ondergaan van dit magische effect dat
figuren als Steve Reich en Terry Riley
het gingen zoeken in de „minimal
music”, die te maken heeft met Satie’s
ideeën. En evenzo zal LaMonte Young er
door beïnvloed zijn, alvorens tot zijn
formuleringen té komen in het concept
„Theatre of eternal music’. Gezegd moet
worden dat, ondanks alle getheoretiseer,
geen van alle Amerikanen uit deze hoek
in staat is geweest om zelfs maar een
flauwe afschaduwing van de rituele
kracht in Ravel’s Boléro op te roepen.
we in dit verband maar aan de
bedwelmende Boléro van Ravel, een op
zichzelf staand werk binnen het
veelzijdige oeuvre van deze meester, dat
overigens qua inspiratie door hem zelf
niet hoog werd aangeslagen, maar zijn
uitwerking in de concertzaal nooit mist.
De groep bleef in die eerste maanden
op een tamelijk amateuristisch niveau
werken. Dave: „We hadden allemaal een
baantje erbij. Ik werkte als computer
programmeur van een krant, anderen
studeerden of werkten ook. Derek heeft
zelfs nog een tijd lang een optreden als
solo-zanger gedaan.
We hadden in die tijd geen uitrusting
of manager, we deden alles zelfIk her
inner me dat ons eerste optreden nogal
gecompliceerd verliep. We hadden een
afspraak gemaakt voor een optreden in
een theater in Stockholm. In de zaal
bleek toen we er aan kwamen, geen
piano aanwezig te zijn. Om de hoek van
de straat was een pub waar wel zo’n
ding stond. Daar konden we een half
uurtje als voorprogramma fungeren en
we kregen na afloop het aanbod elke
week terug te komen. In dat theater zijn
we. nooit meer teruggeweest”.
„Begin vorig jaar”, vertelt Dave,
„hebben we onze eerste tournee door
Engeland gemaakt die boven verwach
ting bijzonder aardig slaagde. In mei ’73
hadden we al onze eerste elpee, The
bewierookte reliekschrijn waar de
Romantiek haar in geplaatst had en
teruggewonnen worden voor onze
alledaagse wereld.
De actuele vraag is welke betekenis
Satie heeft voor het muzikale heden.
Hoewel sommigen blijkbaar toch ook
nog een suggestieve spanning in Satie’s
kunst van gewilde onnozelheid en
verschrompelde vorm voelen, draait het
nu dus in de eerste plaats om de
levensvatbaarheid van de principe-zelf.
Het fletse resultaat van de nagestreefde
uitgangspunten in de „musique
d’ameublement” zegt iets van Saties
bescheiden'talent en niets van de
bruikbaarheid van de toegepaste
basistechniek.
L’histoire se répète?
Rond 1960 wisten in de muziekwereld
haast alle deskundigen te vertellen dat
de toekomst van het componeren in de
atenoliteit lag, in de seriële technieken.
Nog geen tien jaar later werd het geloof
„We zorgen ervoor”, vertélt Roy aan
het einde van het gesprek, voordat we
naar de trap van het nabijgelegen stad
huis lopen om fotograaf Frits Droog in
staat te stellen zijn werk te kunnen doen,
„om een goede reputatie te krijgen voor
wat betreft onze optredens. Weet je dat
er van onze 690 optredens tot nog toe
slechts een enkel concert is afgelast en
dat we maar bij drie optredens te laat
kwamen, voornamelijk omdat de taxi in
het verkeer vastzat?”
van de opposanten hiertegen, omgezet In
absolute zekerheid: de hele, met heilig
vuur verdedigde richting was voltooid
verleden tijd.
l
Qoood
ioonoo|
Mini
beperk
noemd
1972 v
keurd
CRM.
zijn g
nieuwt
dat ooi
de om
HIL
Doorn
bestuc
is mei
overee
hebbel
dan ti
reclam
progra
Zon
vergel
pese,
sche e
ming
lange-
rentie
den ir
nog n:
De
politie
kinger
genom
den E
beden]
aanvn
totale
welisv
DEP
ingan
deert
o-onti
overd;
België
een 1
landst
twee
vermc
de tb:
gebru:
kW (l
lange-
zodat
de gre
month of Maying, opgenomen die echter
pas tegelijkertijd met onze Engelse
tournee in omloop werd gebracht. De
mixing is hier en daar niet helemaal
geslaagd, maar als geheel vind ik het
een redelijk goede plaat geworden”.
Derek: „We moesten de plaat in korte
tijd opnemen, we hadden nauwelijks
ervaring met dat soort werk. Je merkt
dat onze tweede plaat, Lord’s Rake
(evenals de eerste uitgebracht op het
Epic-label) een stuk beter is. In tegen
stelling tot The month of Maying toen
we met studio-musici moesten werken
hebben'we op deze plaat alleen met onze
eigen mensen gespeeld, zodat je alles
veel beter in de harfd kan houden”.
De fi
king m
se Zak
king
film w
documi
HILI
groot
het we
van Rc
is een
Franse
kend. 1
Scafell Pike is op dat moment net bezig
aan z’n tweede tournee in ons land. Het
publiek in de Rotterdamse jongeren
gelegenheid Eksit en in het Haagse
Paard van Troje heeft hen met veel
succes en niet dan na het geven van veel
toegiften ten langen leste laten vertrek
ken. Hoewel nog niet doorgebroken bij
het grote publiek begint Scafell Pike (de
naam is ontleend aan een 978 meter hoge
berg in het Engelse Merendistrict) hier
een aardige naam te krijgen. In Engeland
(de groep heeft Zweden als thuisbasis)
werden drie tournees, in hoofdzaak langs
de universiteitscolleges. gemaakt met
een zeer goede ontvangst. Dat is toe te
schrijven aan het feit dat het repertoire
erg Engels is georiënteerd, al zullen daar
zoals straks zal blijken, wel enige ver
anderingen in komen.
Satie was onafhankelijk als kunstenaar
en door en door origineel. Door zich al
in de jaren tachtig van de vorige eeuw
los te maken van het algemeen
heersende Wagnerisme en tegelijkertijd
een harmonische schrijfwijze van totaal
afwijkende aard te introduceren, toonde
hij zich de ware anti-epigonist. Een
houding, die in combinatie met zijn
strijdbare en flitsende geest, in de
toenmalige Parijse kunstenaarswereld
niet onopgemerkt bleef. Zijn creatieve
daden hebben hem tot de officiële vader
van meer stromingen, zoals het
impressionisme en de kubistisch-
dadaïstisch getinte richting, doen
worden. Allereerst dus in directe zin, in
de tijd dat hij nog leefde en als de
tekenen niet bedriegen een halve eeuw
na zijn dood op indirecte wijze doordat
men alles ziet in zijn additieve
componeermethode (additief is
toevoegend, bij een voegend).
Verschillende vertegenwoordigers van
onze huidige avantgardistische
componistengeneratie zien in Satie meer
dan alleen maar een figuur van
historische betekenis. Ook de muziek
van het Philip Glass Theatre is
gebaseerd op Satie’s principes. Philip
Op de vierde plaats kwam eerst een
Franse dobra-bespeler toen onze toen
malige producer Jerry Gustavson voor
stelde. Hij had Jerry ’s morgens tijdens
een optredentje voor de radio kunnen
horen. Op de radio maakte Jerry een
goede indruk, zodat we besloten hem op
te nemen. Maar hij vertrok met achter
lating van zijn versterker-installatie en
zei verder niets. Gelukkig kwam-ie wel
weer terug. Een jongen die een soort
Oosterse rust bezit, die zich niet gauw uit
het veld laat slaan”.
Dave: „Het wordt nu tijd voor een
derde plaat. CBS wilde echter dat we
onze stijl veranderen, ze willen in ons
een commerciële popband zien. Maar het
publiek is erg enthousiast over onze
manier van spelen, voor verandering
voelen we niet veel. In Engeland zijn er
van onze platen zo’n 1500 exemplaren
verkocht dat voor een folkplaat echt
goed is te noemen. We hebben onlangs
het contract met CBS verbroken en we
zijn nu in onderhandeling met Phono
gram.
We zullen voor de nieuwe plaat waar
schijnlijk een bredere selectie maken.
Belman en ook materiaal van Offenbach
zou ik graag willen nemen”.
Op de vraag of „historisch” de enige
selectie-norm is, antwoordt Dave: „We
zoeken met naar het onbekende en ver
borgen werk, maar naar de populaire
werkjes uit de Engelse muziek van de
laatste zes tot zeven eeuwen. Er is
materiaal voor jaren, het aanbod is
vrijwel onbeperkt.
Scafell Pike had in haar begintijd
nauwelijks een andere groep die als
voorbeeld kon staan. „Iets waaraan we
ons konden optrekken bijvoorbeeld, dat
ontbrak geheel. We hebben het allemaal
zelf gedaan, alles is in de praktijk tot
stand gekomen”, aldus Dave Hynes.
„Hoe ik met deze groep ben begon
nen? Ik zou aanvankelijk muziek gaan
studeren in Parijs, maar ik besloot daar
al binnen 14 dagen weg te gaan. Dat was
in 1964 als ik me goed herinner. Om m’n
geld op te maken ben ik op vakantie
naar Zweden gegaan en daar ben ik
uiteindelijk gebleven.
In 1971 trad ik met een Zweedse groep
op toen ik Derek ontmoette. Ik zat toen
net in een periode dat ik flink genoeg
van die band begon te krijgen. In een
club hoorde ik Derek een nummer van
Gordon Lighttfloot spelen en we hebben
toen getracht om samen wat te spelen.
Derek op gitaar, ikzelf aan de piano.
Het nog vrij nieuwe Waagtheater in Delft was dezer dagen rond de
middag gesloten, maar een bereidwillige heer wilde het gezelschap graag
onderdak bieden voor een vraaggesprek. Aan de tafel, keurig naast
elkaar, zitten David Hynes, Derek Hudson, Roy Colgate en Jerry
Gustavson van de Engels-Zweedse folkformatie Scafell Pike. In hun
midden ook manager Adriaan van der Weel die op een nagenoeg
non-profit basis de publiciteit voor de groep verzorgt.
is verlaten. Voor de toehoorder wordt de
klankenstroom van een klassieke
tijdsstructuur uiteindelijk door het
muzikale geheugen duidelijk ervaren als
een geheel, waarvan alle onderdelen
dienen als bouwstenen voor een
totaalvorm. Satie’s vormgeving is
daarentegen eigenlijk meer te
vergelijken met een mozaïek. Korte
melodische figuren worden domweg
herhaald, daarna getransponeerd (dat
wil zeggen op andere toonhoogte
gebracht), opnieuw gebruikt en dan
plotseling weer verwisseld voor een
ander motief dat dan dezelfde
bewerking ondergaat. Over die
vormschema’s, geënt op de zogezegde
variabele metriek, werd eerder
uitgebreid naar aanleiding van de
muziek van het Philip Glass Theatre in
onze krant geschreven.
Dave: „Bovendien vinden we dat een
werkelijk goede drummer moeilijk te
vinden is. En heb je er eenmaal eentje
dan zal zijn inbrenig de sound als geihéel
ingrijpend veranderen. De groep zoals
die nu bestaat werkt goed en het publiek
blijkt ons zonder drummer best te accep
teren. Ei zijn wel eens mensen die naar
ons toekomen met het advies om uit te
breiden, maar die blijken dan zelf slag
werker te zijn”.
Scafell Pike vindt zijn repertoire voor
namelijk in bibliotheken, „waar je nog
erg veel kan vinden in boeken op ons
gebied. Maar verwacht geen dode tradi
tie van ons, deze muziek leeft nog volop
zoals het publiek in Engeland kan bewij
zen”, vertelt Derek. De repertoirekeuze
wordt zoveel mogelijk in overleg ge
maakt. in de praktijk komt het er echter
op neer, dat David, de enige die noten-
Bij de klassici hebben we vaste
‘schema’s; alleen de varianten daarop
brengen de verrassingen. In de
Romantiek komt alles op losse
schroeven te staan; de enige zekerheid i
hoogstens de eigengeaarde manier van
doen van de componist. En in het
impressionisme is de vorm vervaagd en
verliezen we alle grond onder onze
voeten, om ons te laten voortvloeien in
nevels of mee te drijven op de golven
van een eindeloze oceaan. Bij Satie nu,
staan we stil en laten de muzikale
objecten van alle kanten op ons
inwerken. Door toepassing van de
stereotiepe patronen krijgt deze muziek
al snel iets automatisch. In die zin is ze
ook tijdgebonden. Laten we niet
vergeten dat in die periode veel interesse
was voor automaten. Denk maar aan
bijvoorbeeld Ravel’s belangstelling voor
onze Hollandse molens en voor
allerhande opwindbare speelgoedjes.
Behalve aangaande de vorm wordt ook
hij harmonisch opzicht door Satie een
andere weg ingeslagen: Hij vermijdt de
tot dan toe logische opeenvolging van de
accoorden en voegt niet-oplossende
dissonanten toe, hetgeen met name van
beslissende invloed op Debussy’s kunst is
geweest.
Samengevat is er bij Satie dus een
voorkeur voor een niet op ontwikkeling
gebaseerde vormgeving, voor ritmische
cliché’s en een geneutraliseerde
tonaliteit. Een in zekere zin aanverwante
toepassing van dit additieve procédé
vinden we eigenlijk ook in de continue
dansbeweging, die in het impressionisme
zo veelvuldig werd toegepast. Denken
Dave: „We zijn heel langzaam van
start'gegaan. Op een gegeven moment is
er een Zweedse gitarist bij gekomen die
echter weer snel vertrok. Toen liepen we
Roy tegen het lijf. Hij had zijn gitaar
in Engeland laten liggen en speelde op
de auditie met een staande, akoestische
bas hetgeen nauwelijks hoorbaar was
(waarop Roy een brede glimlach als
antwoord toont). Maar goed, Roy be-
La l«F“.i .-I
/-f ffif -
...r, a
Dave (piano, hobo, zang) is de meest
gemotiveerde van het viertal, hij is er
ook vanaf het begin bij geweest. Derek
(akoestisch gitaar en leadzang) en Roy
(bas en zang) geven alleen vriendelijk
antwoord als hoogstnoodzakelijk is en
Jerry (leadgitaar) zit muisstil maar wel
met belangstelling toe te kijken.
Desalniettemin zijn het gezellige jon
gens die je in een willekeurig Britse pub
best een rondje zou gunnen. Deze mid
dag blijft het echter bij koffie. Aan Dave
de eerste vraag.
Als ik jullie bezetting bekijk, valt het
direct op dat Scafell Pike niet over een
drummer beschikt.
Voor folkmuziek is het klimaat in
Zweden volslagen anders dan in Enge
land. Roy: „Er wordt veel fiddlemuziek
gemaakt, om op te dansen. Je hebt in
Zweden veel openluchttheaters waar zeer
grote menigten komen luisteren, van tien
jaar tot gepensioneerd. We geven dan
optredens van een half uur die met
handgeklap en zang worden begeleid.
Daar worden we echt geaccepteerd. Als
je een aandaehtig gehoor vindt, is er in
de clubs een redelijk goede sfeer, maar
er komen ook drinkebroers. Verder
spelen we in dansgelegenheden, in de tijd
dat de band pauzeert. Ook dat heb je in
Engeland met zijn vele diskotheken niet”.
faïèf ttuna/ tn un jcJ tJuna.un.
cjt'td uru fu&fa.. éfalL loinv. tmt. ftaj eftax.
JERRY GUSTAVSON
ROY COLGATE
DEREK HUDSON
l ~-y .J|
Jap
Sk
we» -
JELrikO/iTlE.
