Kissinger wellicht in
december naar Moskou
VN „verontrust” over
martelingen in Chili
Britse fregatten gaan
trawlers beschermen
GEDEELTELIJKE AMNESTIE IN SPANJE
Da Costa Gomes kondigt noodtoestand af
Proces tegen
verdachten
moord op joden
t
LONDEN
Visserijgeschil Engeland-IJsland
door mco
scheepmaker
KATACHTIG
BOMMEN
Lichte politieke gevangenen profiteren mee
26
NOVEMBER
19 7 5
BINNEN- EN BUITENLAND
2
m
N
;er
res
ek
•Ia
ns
M
:te
WOENSDAG
EESS3H9
Portugal op rand van burgeroorlog
het
tan
I
(ADVERTENTIE)
iel
(ADVERTENTIE)
1111
Het Britse fregat HMS Leopard op weg naar de wateren van Ijsland in opdracht
(Van onze redactie buitenland)
VI
De autobussen hebben twee verdiepin
gen: op de bovenste verdieping zitten de
buitenlanders, gelijkvloers de Engelsen.
Kranten als de Evening News en Eve
ning Standard zijn vanaf de vroege och
tend verkrijgbaar en hebben op hun voor
pagina een bericht van zeer hevige aard.
Eén van hen kwam ’s middags de straat
op met EXIT FRANCO in stieren van
letters. Dat was een concessie: het mini
mum aantal doden in het voorpaginabe-
richt dient bij voorkeur drie te zijn.
Bomaanslagen kunnen echter altijd re
kenen op een voorkeurbehandeling. Van
daar misschien dat Londen de stad is
van de taxi’s en de bomaanslagen.
ion
ide
dit
?en
van de regering om de Britse vissersschepen te beschermen tegen
IJslandse kanonneerboten.
Afgewacht moet worden of „revolutio
nair links” in Lissabon zijn aanhang de
straat op weet te krijgen om de opstan
dige eenheden te ondersteunen. Meerma-
Een woordvoerder van de christende
mocratische oppositie in Spanje noemde
de amnestie „een stap in de goede rich
ting”, die echter „op de weg naar natio-
Van onze redacteur in Washington
Henk Leffelaar)
De militaire tak van de ETA heeft
gisteren meegedeeld dat de moord op de
burgemeester van Oyarzun, in Spaans-
baskenland, zijn werk is geweest.
De noodtoestand die president Da Cos
ta Gomes gisteren afkondigde, verbiedt
echter elke manifestatie, terwijl pers,
radio en tv onder censuur zijn geplaatst.
Om tien uur dinsdagavond werd in Lis
sabon een uitgaansverbod van kracht.
„Wij hebben de aanslag gepleegd” zo
meldde een ETA-vertegenwoordiger via
In een gisteren uitgegeven communi
qué keren de twee blokken zich tegen
koning Juan Carlos als „koning van de
moviemento”, de enige toegelaten poli
tieke organisatie in Spanje en zeggen ze
dat ’s konings inaugurele rede „zonne
klaar aantoont dat hij de troon heeft
aanvaard in volledige onderworpenheid
aan een anti-democratisch en sectarisch
systeem”.
Het onderzoek van de commissie toon
de aan dat de D1NA, de geheime dienst,
opereert zonder enige controle van de
rechterlijke macht en ware martelcentra
heeft ingericht. Ook het voortduren van
de staat van beleg maakt het de Chi
leense autoriteiten mogelijk vergaande
maatregelen te nemen.
rd-
lag
de
lan
Hij
re-
er-
or-
de
gs-
te-
in
de
ge-
ger
het
ige
IO,
len
st
een
het
O-
m-
ien
ijk
:01—
ge-
de
ële
er-
ije-
lan
:en
>gd
<e-
te
lis
te
;en
ees
eld
of
Je-
ui-
ge-
ide
in
3U-
ge-
000
iti-
net
er-
ten
bij
om
JOU
m-
md
ge-
ijn
cht
ers
der
te-
de
TU-
ijk
len
vs-
er-
gn.
;ns
de
liet
El-
ge-
ing
>d-
le-
nd,
ren
ni
te
mg
sen
te
um
ing
De
»en
as
aal
oe-
ran
ieft
as
die
len
is
ize
m-
len is bericht dat de bewegingen ter
linkerzijde van de communisten van
Cunhal door met hen sympathiserende
legereenheden zijn bewapend. Ook de
communisten zouden hun aanhang van
wapens hebben voorzien.
laatste politieke testament, waarin staat
dat hij al zijn vijanden vergeeft.
De woordvoerder verklaarde dat alle
gevangenen die 20 jaar of langer gedeti
neerd zijn, zullen worden vrijgelaten.
Anderen krijgen strafvermindering naar
de mate van de tijd die zij al in
gevangenschap hebben doorgebracht.
de rechten van de mens voorstelde, Chili
niet zonder meer te veroordelen, maar
een commissie te benoemen die een
onderzoek zou moeten instellen naar de
martelingen en executies. Het bewind in
Santiago besloot in juli van d it jaar,
ondanks eerdere beloften, de commissie
niet toe te laten omdat zij deel zou
uitmaken van een „internationale marx
istische samenzwering tegen de souverei-
niteit van Chili”.
Het aanstaande weekeinde zullen nog
twee fregatten in het omstreden gebied
aankomen. Deze na lange aarzeling door
de Britse regering genomen maatregel
heeft bewerkstelligd dat de 37 Britse
vissersboten in het IJslandse gebied heb
ben besloten toch maar niet naar hun
thuishaven terug te keren. Ze hadden
hiermee gedreigd voor het geval ze niet
gauw verzekerd zouden worden van
steun door de Britse marine.
Volgens niet bevestigde berichten zou
den vanuit het noorden en zuidoosten
van Portugal regeringsgetrouwe leger
eenheden oprukken naar Lissabon. De
noordelijke toegangswegen naar de stad
werden echter nog steeds bewaakt door
militairen van het Ralis-regiment, die
sympathiseren met de opstandige para
chutisten.
De regering in Reykjavik is nu na
tuurlijk buitengewoon boos op de Brit
ten, en ze dreigt er binnensmonds mee
de diplomatieke betrekkingen met Lon
den te verbreken. Premier Hallgrimsson
van Ijsland verklaarde gisteravond dat
ders, aan de vooravond van het bezoek
van president Ford aan Peking, milder
heefr willen stemmen. Dat kwam ook
tot uitmg in zijn opmerking dat Was
hington prijs stelde op betere relaties met
Chiiiu en de Sowjet-Unie, maar hij leg
de daarbij de nadruk op China.
DEN HAAG. (ANP) De Algemene
Vergadering van de Verenigde Naties zal
waarschijnlijk in overgrote meerderheid
akkoord gaan met een Nederlands voor
stel, haar „ernstige verontrusting” uit te
spreken over de flagrante schendingen
van de rechten van de mens in Chili en
het tot systeem verheven martelen van
gevangenen.
De rebellerende parachutisten zijn ge
legerd op de luchtmachtbasis Tancos. Zij
werden onlangs ingezet bij de overval
op het pro-communistische radiostation
Renascenca, waarbij de zender werd op
geblazen. De para’s protesteerden toen al
tegen hun meerderen, omdat zij zich
misleid en misbruikt voelden. De drup
pel die voor hen de emmer deed overlo
pen, was de bevestiging maandagavond
van het ontslag van Copcon-comman-
dant De Carvalho als militair bevelheb
ber van het district Lissabon door de
Revolutionaire Raad. De Carvalho werd
vervangen door kapitein Vasco Louren-
co, een van de medestanders van de
groep gematigde leden in de Revolutio
naire Raad, onder leiding van minister
van buitenlandse zaken Melo Antunes.
Chili wordt niet met zo veel woorden
„veroordeeld”, maar de Assemblee zal er
vrijwel zeker wel mee instemmen dat de
speciale commissie van onderzoek die
door het bewind van Pinochet niet is
toegelaten haar werk voortzet.
Het was Nederland dat op een dit
voorjaar gehouden VN-conferentie over
In Lissabon gingen gisteravond ge
ruchten dat de in ongenade gevallen
commandant van de militaire veiligheid
stroepen (COPCON), generaal Otelo de
Carvalho, tijdens een spoedzitting van de
Revolutionaire Raad onder arrest was
gesteld. Een van de eisen van de rebelle
rende parachutisten was, dat De Carvalho
weer terug moest komen als militair
commandant van het district Lissabon.
De Carvalho wordt, ervan verdacht de
acties van de rebellerende parachutisten
te hebben voorbereid.
Je krijgt door het een en ander na
tuurlijk toch iets schichtigs in een res
taurant. Restauranthouders klagen er al
over dat de gasten niet meer bij het
raam willen zitten (de bom in Walton’s
Restaurant werd door het raam gegooid,
kwam op het daarachter staande tafeltje
terecht en ontplofte onmiddellijk). Toen
we de volgende dag bij La Terrazza
aten, droomde ik, wachtend op het voed
sel, dan ook bij voorbaat de aan de
tijdsomstandigheden aangepaste jongens
droom, waarin ik door snel en koelbloe
dig optreden mijn lief en alle omringen
de gastarbeiders van de dood zou red
den. Geen ouderwets gedoe meer met in
het water springen en haar naar de kant
brengen, of het brandende huis inhollen
en haar voor de vlammen wegrukken,
maar razendsnel in actie komen zodra
de bom gegooid wordt. Ik was met opzet
met mijn gezicht naar het raam gaan
zitten, zodat ik een goed overzicht had
op het buitengebeuren, de auto zou met
gierende remmen stoppen, ik zou mij al
meteen van mijn stoel verheffen, een
roodharige jongeman springt uit de au
to en gooti een donker voorwerp in de
richting van het raam, ik werp het ta
feltje met alle spijs en spet erop rück
sichtslos omver en duw mijn vrouw, die
zich nog van geen kwaad bewust is,
achter het tafelblad, de bom verplintert
het glas, maar in één vloeiende bewe
ging heb ik mij al als een katachtige
keeper in de baan van de bom gewor
pen, ik vang hem in de lucht op, en nog
in miin val slinger ik hem weer naar
buiten, precies onder de auto van de
terroristen, die, boontje komt om zijn
loontje, met gevangenisstraffen van drie
tot vier jaar uit hun auto worden ge
slingerd. HERO OF LA TERRAZZA:
GOALKEEPING DUTCHMAN SAVES
MANY LIVES!, staat al een uur later in
de Evening Standard. Ik lees het verhaal
hoofdschuddend door en werp de krant
achteloos in een prullenbak.
MADRID (UPI) Koning Juan Carlos van Spanje heeft gisteren door
middel van een communiqué van het kabinet een gedeeltelijke amnestie
afgekondigd waarvan ook een aantal politieke gevangenen zullen profil
teren. De koning maakte ook het ongedaan maken bekend van doodvon
nissen voor misdaden die vóór zijn beëdiging op zaterdag werden begaan.
In Spanje is over vijftig gevangenen de doodstraf uitgesproken.
nale verzoening door andere gevolgd zal
moeten worden”. De clandestiene socia
listische arbeiderspartij was niet tevre
den en verklaarde amnestie voor alle
politieke gevangenen te willen hebben.
„Wij erkennen niet dat verzet tegen de
dictatuur een misdaad was”, verklaarde
zij.
De twee grote Spaanse oppositieblok-
ken, de democratische junta waarin de
communisten de boventoon voeren en
het democratisch platform, waarin de
socialisten de belangrijkste inbreng heb
ben, gaan morgenavond gezamenlijk de
monstreren bij de Spaanse ambassade in
Parijs.
Enkele opstandige militairen bij een ba
sis in Lissabon. Ze houden de wacht met
een pantservoertuig. Hun actie is uit
protest tegen het afvoeren van generaal
Carvalho als bevelhebber van het mili
taire district Lissabon.
Burgemeester Echeverria Albisu werd
maandag in de deuropening van zijn
woning door een onbekende in het hoofd
geschoten en overleed op weg naar een
ziekenhuis.
DÜSSELDORF (AP) In Düsseldorf
zal vandaag een proces van start gaan
tegen 14 voormalige concentratiekamp-
bewakers. Zij staan terecht wegens hun
aandeel in de moord op tenminste
250 OGO joden in het Poolse kamp Lublin.
Een van de vijf vrouwelijke verdach
ten in dit proces is de 56-jarige'Hermine
Braunsteiner-Ryan, die na de ,oorlog met
een Amerikaan huwde en in 1973 door
de Verenigde Staten werd uitgeleverd.
Bovenaan de lijst van negen mannelij
ke verdachten staat de vroegere com
mandant van het kamp, Hermann Hack-
mami, die 62 is. Hij, mevrouw Ryan en
nog enige anderen staan al voor de
tweede keer terecht voor hun oorlogs
misdaden. Hackmann werd in 1955 uit
de gevangenis ontslagen en mevrouw
Ryan ontsnapte aan haar gevangenis
straf doordat zij met een Amerikaan
trouwde.
Op bevel van een districtsrechtbank in
de Verenigde Staten werd zij uitgeleverd
aan West-Duitsland.
De eerste van de. ongeveer 200 getui
gen zullen begin volgend jaar voor de
rechter verschijnen. De dossiers met be
wijzen tegen de 14 verdachten beslaan
ongeveer 20.000 pagina’s.
(Vervolg van pagina 1)
LISSABON Portugal leek gisteren op de rand van een burgeroorlog
te staan. President Da Costa Gomes kondigde toen de noodtoestand voor
Lissabon en omgeving af, nadat regeringsgetrouwe commando’s in actie
waren gekomen tegen rebellerende parachutisten die gistermorgen vier
luchtmachtbases hadden bezet. De parachutisten controleerden de radio-
en televisie-uitzendingen vanuit Lissabon en hadden een aantal comman
derende luchtmachtofficieren gevangen genomen.
De opdracht die de fregatten hebben
meeeekregen, is zich op te stellen tussen
de Britse vissers en de IJslandse pa
trouilleboten in, zodra deze duidelijke
pogingen gaan ondernemen om de Brite
netten te kapen. Op herhaalde vragen
aan de betreffende onderminister van
het ministerie van buitenlandse zaken,
deelt deze bewindsman mee dat er pas
in hei alleruiterste geval van geweld
gebruik zal mogen worden gemaakt. In
de kabeljauwoorlog” van vorig jaar
vielen daadwerkelijk enige schoten ovor
de boeg.
Vorige week waren we in Londen, een
stad waar de auto’s links rijden en de
voetgangers op de trottoirs, in de gangen
van de ondergrondse en in de warenhui
zen en musea geneigd zijn rechts te
houden. Het kartelmes is er nog onbe
kend, en op de borden aan de huizen is
in het woord TOILET de I weggevallen.
Om hoeveel gegratieerde gevangenen
het gaat is niet gespecificeerd, maar een
regeringswoordvoerder omschreef het
betreffende decreet als „zeer genereus”.
Hij zei dat het was uitgegeven in de
geest van generaa' Francisco Franco’s
radio Monte Carlo, „omdat Echeverria
Albisu een politieverklikker was”.
WASHINGTON. Minister Henry
Kissinger heeft de mogelijkheid geop
perd dat hij in december naar Moskou
zal reizen om in gesprekken met de
Russische leiders de gestagneerde onder-
handelingen over een wederzijdse ver
mindering van het kernwapenarsenaal
(SALT) weer op gang te brengen. Hij
suggereerde ook dat de Amerikanse re
gering bereid was zijn positie te wijzigen
wanneer de Sovjet-Unie zijn eigen
standpunt zal willen herzien.
Kissinger, die verslaggevers te woord
stond op een persconferentie in Detroit,
zei verder dat hij geen plannen had om
af te treden en dat hij in het komende
jaar een aantal Afrikaanse staten hoopt
te bezoeken.
De SALT-onderhandelingen zijn op
twee punten vastgelopen. Moskou wil
dat de nieuw ontwikkelde Amerikaanse
sub-sonische .cruise” raketten, die op ge
ringe hoogte het landschapsprofiel aftas
tend naar hun doelwitten worden geleid,
binnen de beperkingen van een SALT-
overeenkomst gebracht worden. De
Amerikanen verlangen hetzelfde wat be
treft de nieuwe Russische „backfire”
bommenwerper, een toestel met' uit
vouwbare vleugels dat in staat is op een
eenmalige missie het Amerikaanse conti
nent te bereiken.
He* Witte Huis bevestigde noch ont
kende een mogelijke reis van Kissinger
naar Moskou, maar zei wel dat er „op
dit ogenblik” geen plannen waren voor
een ontmoeting tussen president Ford en
de Russische partijleider Brezjnjev. In
Washington gaan sinds enkele dagen ge-
ruch en dat de twee leiders elkaar laat
in december zouden ontmoeten wanneer
Brezjnjev in Cuba verwacht wordt voor
het communistische partijcongres in Ha
vanna.
Het meest opvallende in Kissingers
toespraak, die ook in Detroit werd ge
houden, was dat hij het woord „hegemo
nie” gebruikte. Deze term wordt door
Peking gereserveerd voor de Russische
„hegemonistische expansie” en in politiek
kringen wordt daaruit de conclusie
ge'rokken dat Kissinger de Chinese lei-
Het decreet is afgekomen twee dagen
voor de offjciële proclamatie van Juan
Carlos t®t koning en het te deum van
dankzegging dat erop volgt. Morgen be
vinden zich daarvoor in Madrid hoog
waardigheidsbekleders uit veel landen.
Volgens president Da Costa Gomes
waren de acties van de parachutisten de
aanzet voor een linkse staatsgreep. Door
de noodtoestand af te kondigen, plaatste
Gomes de militaire eenheden in en rond
Lissabon onder zijn directe bevel. Nadat
eerst een ultimatum was gesteld, kregen
de commandotroepen opdracht het be
zette hoofdkwartier van de luchtmacht
in Monsanto te ontruimen. Daarbij zou
den schoten zijn gevallen, maar er werd
gen melding gemaakt van slachtoffers.
Tweehonderd parachutisten werden ge
arresteerd, onder wie de leiders van de
opstand. Korte tijd daarna kwam het
bericht dat de rebellen ook een tweede
luchtmachtbasis zonder verzet hadden
verlaten.
„hei gebruik van geweld door de Britse
regering in geen enkel opzicht onze
vastbeslotenheid om de noodzakelijke
maatregelen ter bescherming van de vis
stand aan onze kusten door te voeren,
zal aantasten”. Volgens Hallgrimson
heeft de Britse regering opnieuw de
vergissing gemaakt te denken dat wa
pengekletter Ijsland zóu kunnen bewe
gen tot wijziging van zijn beleid. „Ijs
land heeft beide eerdere kabeljauwoor-
logen gewonnen, en zal zeker ook deze
derde winnen”, aldus de IJslandse pre
mier.
‘s...
De door de parachutisten bezette tele
visiestudio’s in Lissabon verdwenen gis
teravond laat uit de ether. De uitzendin
gen werden overgenomen door de televi
siezenders in het regeringsgetrouwe
Oporto. Vlak daarvoor had een van de
opstandige militairen, kapitein Duran
Clemente van het links-militante artille
rieregiment Ralis, nog getracht de kij
kers duidelijk te maken wat de Portuge
se revolutie eigenlijk betekende. Zijn op
treden werd vanuit Oporto vervangen
door een film van Danny Kaye.
Een kleine 2,5 jaar geleden waren we
ook in Londen. Op het moment dat we
in Oxfordstreet in een boekhandel ston
den, ontplofte enkele honderden meters
verderop een bom, met zes gewonden als
batig saldo. We kwamen dat te weten
doordat we, na nog even iets gebruikt te
hebben in een restaurant, in dezelfde
Oxfordstreet de Evening Standard koch
ten die wist te melden dat er een uur
tevoren een bom was ontploft in Ox-
fordstreet. Dit keer ging het net zo. We
zwierven dinsdagmiddag door Chelsea,
moeten toen ook langs Walton’s Restau
rant zijn gekomen, en de volgende och
tend lazen we dat daar ’s avonds een
naar binnen geworpen bom twee doden
en een groot aantal gewonden had ge
ëist. Zo zal iedere Londenaar toch wel
eens per jaar het verhaal kunnen vertel
len hoe hij op het nippertje (door een
afstandsverschil van slechts enkele hon
derden meters of een tijdsverschil van
slechts enkele uren) aan een bomaan
slag ontsnapte.
Voor het overige merk je er natuur
lijk niets van behalve dan door de
veiligheidsmaatregelen. Als je een mu
seum of theater binnenstapt wordt eerst
je handbagage gecontroleerd, zodat je,
eenmaal binnen, steeds het gevoel houdt
dat je de leuning rechtop moet zetten,
de riemen vast moet maken en elk
ogenblik kunt opstijgen. En bij de in
gang van de Royal Academy of Arts
waar een tentoonstelling werd gehouden
van landschappen uit de Russische mu
sea, stond een agent met een soort
rolveger, bestaande uit een stang met
batterij, en een bolle horizontale spiegel
op wieltjes geflankeerd door een lamp,
die onder de binnenkomende auto’s
werd geschoven om te zien wat voor
ontploffingsmateriaal aan het chassis be
vestigd was.
President Da Costa Gomes, die nu
voor het eerst openlijk de kant van de
gematigde krachten in Portugal heeft
gekozen, kan voorzover nu valt te over
zien, rekenen op de steun van een meer
derheid in de land- en luchtstrijdkrach
ten. De Portugese marine heeft zich tot
nu toe niet op het strijdtoneel vertoond.
REYKJAVIK. Een IJslandse ka
nonneerboot heeft gisteravond de kabel
doorgevaren waarmee een Brits vissers
vaartuig zijn netten door de zee trok, zo
heeft de IJslandse kustwacht bekend
gemaakt.
Het incident binnen de nieuwe IJs
landse visserijgrens, 200 mijl uit de kust,
gebeurde enkele uren nadat een Brits
fregat in het omstreden gebied was aan
gekomen om de Britse vissersschepen te
beschermen.
Voor het presidentiële paleis in
Lissabon stonden de tot aan de tanden
gewapende regeringsgetrouwe troepen en
eenheden van het Copcon tegenover el
kaar. Er werd nog geen melding ge
maakt van incidenten.
v"
P -s
Ceta-Bever
