SUBSIDIEPROBLEMEN VOORLOPIG OPGELOST
Idee van Ritsaert ten Cate
naar proefproces
Dagje uit
Richard Strauss glashelder
Surinks Theaterunie stimuleert
Nederlandse toneelprodukties
I
1
4
Exposities
i
O
té
r-
Ir
s
Es
I
i
Ledenwinst voor EO,
TROS, VPRO en KRO
11
DONDERDAG
8
JANUARI
197 6
KUNST
Leitners geeft ook glans aan niet-belangrijk werk
door Jaane Krook
Ontslagbrieven
Kees van lersel
I
*1
8
S
ts.
Verder graven
Rechtbank
Vernieuwend
W-
Mickery en Brakke Grond zitten
weer even veilig
„TH -
1
I»
RITSAERT TEN CATE
TOON VRANKEN
HAN SURINK
(ADVERTENTIE)
'r
Hartje stad!
jjirirmfr—
I
jL
nog niet kan gaan uitvoeren toch wel min of meer vast staan, de tijd
om over Mickery te praten. Hij doet dat met een stem waar het un
derstatement bijna van afdruipt, maar het is duidelijk dat in deze
gedwongen rust de spanning overheerst: „Dat experimentele is voor
de vaste Mickery-bezoekers zo’n regelmatig gegeven geworden, dat
de werking van het experiment op zich niet meer zo zwaar meetelt.
We hebben door de tijd toch wel een andere lading ingebouwd”.
Barteljorisstraat 5
Haarlem - Tel. 320425
Hoe ligt de doelstelling bij de keuze
van de stukken?
M
HILVERSUM.Het jaar 1975 is zeer
wisselvallig geweest voor de ledenaantal
len van de omroepen. De TROS boekte
ruim 60.000 nieuwe leden en bereikte op
31 december 1975 een totaal van ruim
660.000 (er is geen exacte opgave). De
KRO kwam met een winst van 16.563
leden op een totaal van 558.550. De EO
won volgens globale opgave 10.000 nieu
we leden en staat nu op ongeveer
152.000. Bij de VPRO bracht een winst
van 2.319 leden-abonnees en 1.817 con
tribuanten de jaarstand van 144.396 op
148.532, met een totaalwinst van 4.136.
„Ik moest met vallen en opstaan ont
dekken, waar het nu eigenlijk om ging.
Nu ben ik waarschijnlijk de best geïn
formeerde specialist op alternatief thea-
tergebied in Nederland, al is dat voor
mij persoonlijk ook weer niet het ant
woord waarop ik gewacht heb, hoor. Ik
Men gelooft steeds minder in de slui
ting van Mickery, hoe vaak dat ook
tijdelijk gebeurd is. En dat is wonder
lijk, want alle ontslagbrieven lagen al
min of meer klaar een paar weken
terug. Ritsaert: „Ieder jaar weer staan
we voor dezelfde financiële rijstebrij
berg. Hoe krijgen we voor elkaar, wat
we willen gaan doen? Als je de persbe
richten van de laatste jaren doorkijkt,
zie je voortdurend hetzelfde: Mickery zit
altijd met subsidiemoeilijkheden. Het
Als iedere kunstenaar heeft ook Ri
chard Strauss de invloed van anderen
ondergaan. Hij begon zijn componisten
loopbaan met als voorbeeld: Mozart,
Haydn, Beethoven en Brahms. Voor de
moderne invloed van zijn tijdgenoten
was hij immuun; hij kon er geen begrip
voor opbrengen. Later komt hij dan in
de ban van Berlioz, Liszt en Wagner.
Een verschuiving dus in de richting van
de laat-romantiek waarvan hij de grote
meester en voltooier is geworden.
AMSTERDAM. We moeten in de
historie van het Amsterdamse Concert
gebouw teruggrijpen tot in de tijd van
Willem Mengelberg om een zo uitge
breid, geheel aan Richard Strauss gewijd
programma terug te vinden als deze
week op de abonnementsconcerten is te
beluisteren.
Texeira de Mattos, waardoor ik plotse
ling geen cent meer had. Het werd toen
duidelijk, dat ik moest kiezen voor het
produktiewerk, dat ik tevoren onder
meer bij Thijs Chanowsky had gedaan,
of voor het feit, dat het theater toch
belangrijker voor me was. Toen werd
het opeens ernst, (lachend) met alle
verschrikkelijke gevolgen vandien: tien
jaar Mickery”.
Geweven kleden van Marchien van
Schie en Ria Stevens worden tot en met
24 januari geëxposeerd in de openbare
bibliotheek in Hoofddorp. Openingstijden
op maandag en donderdag van 14-17.30
uur en 18.30-1 uur, woensdag en vrijdag
10-17 uur en zaterdag 10-13 uur. De
bibliotheek bevindt zich op het Markt
plein.
RITSAERT TEN CATE is de man achter Mickery, byna Mickery
zelf, en Han Surink is directeur van de Theaterunie, die onder meer
de bespeling van de Brakke Grond regelt. Twee totaal verschillende
mensen, die een passie voor experimenteel theater gemeen hebben.
Ritsaert ten Cate zet overigens dat woord experimenteel tussen aan
halingstekens. In de ordelijke chaos van zijn houten kantoortje ach
ter het theater aan de Rozengracht heeft hij, nu de plannen die hij
„Wat er toen in de Brakke Grond
gebeurde, was uniek want er bestonden
verder nog geen kleine theaters waar
uitsluitend kleine zaalprodukties gegeven
werden. Het is de grote verdienste geweest
van Kees van lersel, dat hij dit facet
van het theater tot ontwikkeling heeft
gebracht. Hij is begonnen met het spelen
van Ionesco, Becket, Albee, van Neder
landstalig toneeldingen die zich la
ter ook bij andere gezelschappen in
ruimere zin zijn gaan ontwikkelen. Nog
iets later zijn er zelfs speciale kleine
accommodaties in grote nieuwe theaters
ingebouwd, zoals bijvoorbeeld bij het
Arnhemse Theater aan de Rijn en het
Globetheater in Eindhoven. Maar in die
tijd was die vorm van toneel alleen te
zien bij Studio in de Brakke Grond”.
„Toen Studio wegging in ’71, en de
Theaterunie ontstond, werd de bespeling
van Brakke Grond overgenomen door
De opruiming
begint 15 jan.
en eindigt
11 februari.
rug, terwijl ook de Schotse groep van
„7:84” op het verlanglijstje staat. Er zijn
nog een paar interessante groepen in
Amerika, die kunnen worden benaderd.
AMSTERDAM. Twee markante hoofdstedelijke theaters hebben
op het punt gestaan hun deuren te sluiten: Mickery en de Brakke
Grond. Ze dreigden de dupe te worden van de bezuinigingen op de
kunstbegroting. Een motie in de gemeenteraad deed de kansen keren.
De Brakke Grond kan zijn plannen voor dit seizoen waar maken,
terwijl voor Mickery gold, dat daarvoor eerst nog de CRM-subsidie
voor ’76 moest worden rondgepraat. Het ziet er op dit moment naar
uti, dat ook dat probleem uit de wereld is.
andere groepen. Ons idee was om vooral
regionale groepen een kans te geven in
Amsterdam te spelen. De Noordercom-
pagnie, GLT, de Nieuwe Komedie, Cen
trum in die tijdOmdat de Studio-
subsidie verdwenen was, besloot de ge
meente Amsterdam een speelbeurtensub
sidie bij te dragen, waardoor het theater
kon blijven draaien. De Theaterunie
ging zich daarnaast steeds meer bezig
houden met de zakelijke organisatie van
toneelgezelschappen als Baal, The Fami
ly en de Appel”.
Hoe is de situatie nu?
Louis Helmer: „Je hebt de stukken,
die al door bepaalde groepen zelf zijn
ontwikkeld, waarvan soms al een paar
voorstellingen gegeven zijn, waarna men
dan bij ons komt praten of er nog wat
meer mogelijkheden zijn om op voort te
kunnen bouwen. Maar er komen ook
initiatiefnemers voor een theaterproduk-
tie bij ons, die informeren of wij organi
satorisch en zakelijk de volledige tot
standkoming van zo’n artistieke produk-
tie willen begeleiden”.
Han Surink: „Dat is vorig jaar voor
het eerst gebeurd. Voordien waren we
meer een soort planningsorganisatie, in
de eerste plaats voor de Brakke Grond
en in de tweede plaats voor een aantal
Deze omwikkeling spiegelde zich af
in het programma van woensdagavond,
dat op drie perioden van zijn leven
teruggrijpt. In „Also sprach Zarathus
tra”, een symfonisch gedicht uit
1896, trekt hij met weelde alle registers
van de romantiek open en dat is niet
gering. Hij is bovendien een vernuftig
instrumentator en een klankspecialist,
die harmonieën bundelt tot een magi
straal kleurpalet. Hij staat hier nog in
de beginperiode van zijn componisten
carrière maar reeds dan openbaart zich
zijn grote muzikale vitaliteit, die hem
tot op hoge leeftijd bijblijft. Het werk
wordt effectvol ingeleid desondanks
blijft het klankbeeld transparant. Door
De VARA noteerde in 1975 ernstig
verlies. Zij ging terug van 493.951 tot
480.922. Bij een jubileumwinst van 11.000
leden betekent dit toch een achteruit
gang met 13.029 leden. De VARA
deelt mee, dat het totale verlies zich al
begint te herstellen.
De AVRO, die het jaar begon met
ruim 825.000 leden, zal pas over een
week klaar zijn met de telling over 1975.
Ook de NCRV behoort tot de verliezers.
Zij begon 1975 met 488.378 leden en
eindigde het met 488.100 leden. Dit is
een verlies van 268 leden.
„De Brakke Grond kan open blijven
omdat de gemeente Amsterdam uitein
delijk toch besloten heeft een bepaald
bedrag per voorstelling te blijven geven
Er was een rekenfout gemaakt, die vooi
ons fataal geworden zou zijn, maar die
is hersteld. Het ziet er zelfs naar uit, dal;
we nu echt gaan werken aan een meer
jarenplanning, want het is toch te gek,
dat je ieder jaar weer met dezelfde
ellende zit!”
„Nee, de subsidie van CRM was al
rond, daar hoefden we niet meer op te
wachten. De Theaterunie neemt de orga
nisatie voor haar rekening van theater-
produkties, waaraan al via adviezen van
de Raad voo:r de Kunst subsidie van
CRM is toegezegd. De initiatiefnemers
daarvan kiezen dan voor de Theaterunie,
omdat ze anders een eigen zakelijke
leider zouden moeten aantrekken en een
eigen administratie zouden moeten gaan
voeren, terwijl bij ons dat bureau al
bestaat en we bovendien contacten heb
ben met een reeks van theaters, een
circuit, dat 14 tot 20 plaatsen in Neder
land bestrijkt, zodat ze bij voorbaat
verzekerd zijn van een groot aantal
voorstellingen”.
Han Surink volgde in ’43-’44 de to
neelschool, werkte na de oorlog bij ver
schillende toneelgezelschappen, zoals Co-
media en de Toneelvereniging de Groep
van de Vrijheid, zat zes jaar bij de
hoorspelkern van de NRU en richtte in
’54 de toneelgroep Studio op samen met
Elly van Stekelenburg, Jaap Hoogstra en
Tom Dalenoord. Studio was toen een
landelijk reis- en spreidingsgezelschap,
maar dat groeide, en toen acht jaar later
Kees van lersel erbij kwam in de artis
tieke leiding, werd er gezocht naar een
pied a terre, een vaste plek, van waaruit
men kon werken. Na veel zoeken werd
het uiteindelijk de Brakke Grond, een
oud pand uit 1632, oorspronkelijk een
klooster, later een veilinggebouw voor
tabak en thee. Wim Bijmoer had het al
eerder omgebouwd tot een theatertje,
maar de technische accommodatie was
miniem. Dat is 14 jaar geleden.
„Het zijn allemaal kleine zaalproduk
ties, we kiezen het liefst voor diegenen
daarvan, die zoveel mogelijk een (dat
woord mag je eigenlijk niet meer ge
bruiken) vernieuwend karakter dragen.
Ik acht het helemaal uit den boze om
oud repertoire opnieuw te bewijzen, of
het zouden klassieke stukken moeten
zijn in een nieuwe vorm. Er bestaan
tegenwoordig termen als ontwikkelings-
theater, grensverleggend theater, maar
wat wij willen is werken vanuit het
theater als accommodatie en dan bij
voorkeur vanuit de experimentele hoek.
Ongeveer binnen diezelfde tendens
brengt Mickery internationale produk-
ties, wij concentreren ons op, liefst oor
spronkelijk, Nederlandstalig toneel”.
heb het gevoel, dat we nog steeds verder
moeten graven naar andere dingen.
Waarschijnlijk zoek je naar een ant
woord waarvoor je de vraag nóg niet
weet, een antwoord dat je wel nooit
volledig zult krijgen”.
Risaert ten Cate reist ongeveer twee
maanden per jaar om internationale
theaterprodukties te beoordelen. Zijn se
lectie leverde dit seizoen dertig groepen
op. Ze gaven 267 voorstellingen van 43
stukken, waarvan er 37 premières wa
ren. Verder waren er 100 voorstellingen
buiten Amsterdam, want de groepen die
door Mickery worden geprogrammeerd,
bereizen een vast circuit van aangesloten
theaters in Winschoten, Emmen, Gronin
gen, Enschede, Dordrecht, Nijmegen,
Apeldoorn, Rotterdam, Arnhem, Eindho
ven, Haarlem, Leiden en Middelburg.
In de afgelopen tijd heeft Mickery zo
weinig mogelijk compromissen in zijn
programmering ingevoegd. Twee jaar
geleden werd er een beleid op papier
vastgesteld, dat ze ook tegenover CRM
zoveel mogelijk hebben waargemaakt.
(„Komt, wat ervan komt”, zegt Ritsaert.)
Ze zijn meer ingesteld op de actualiteit,
die een agressievere maatschappelijke
stellingname inhoudt, dan vroeger.
„De tendens van onze programmering
gaat steeds meer in de richting van
dingen, die niet meer op zich als kunst
gedaan worden. Ik vind, dat we moeten
zoeken naar meer directe ingangen tot
zoeken naar meer directe ingangen tot
zaken waar we dagelijks in de maat
schappij mee geconfronteerd worden, of
die daar een theatrale vertaling van
geven. Twee jaar geleden zag ik het niet
meer zitten. Ik ervoer het als een ang
stig gegeven, dat het theater zich van
alles wat er met ons binnen dit leven
gebeurt, sterk isoleerde als een op zich
zelf staand stukje kunst. Ik geloof, dat
Mickery er aan zou moeten werken om
wegen aan te geven, of te ontdekken, die
anders op de maatschappij reageren.
Misschien wil ik er meer een bewustma-
kingsproces bij inbouwen. Daar ben ik
zelf nog niet helemaal uitmaar dat
wil ik dan wel onderzoeken, en dat kan
in Mickery”.
MICKERY BESTOND onlangs tien
jaar. Het ontstond in Loenersloot, waar
Ritsaert ten Cate een kapitale boerderij
bewoonde. In een contact met John van
der Rest en Frank Raven, twee vrienden
die kort daarop weer een andere kant
uitgingen, groeide het idee dat er binnen
het Nederlandse toneel een vacuum be
stond, dat ze zouden willen opvullen. De
boerderij werd verbouwd en Mickery
startte. Ritsaert: „Ik wist bij God niet
waaraan ik begon, maar kreeg op een
gegeven moment een tip over een groep,
die goeie dingen deed in Engeland. Daar
ben ik toen op afgegaan en door dat
contact ontstonden andere contacten,
maar Mickery Loenersloot functioneerde
incidenteel, niet continu”.
„Pinksteren 1966 ontplofte mijn bank,
HAARLEM. Plastieken van Nico
Betjes en keramiek van Mia Vullinghs
worden gedurende de maand januari
geëxposeerd in het keldertje van Stich
ting Beeldende Kunst (Sbkeldertje), Ge
dempte Oude Gracht 121, Haarlem. De
SBK is dinsdag tot en met vrijdag
geopend van 13-17 uur, bovendien op
donderdagavond 20-22 uur en zaterdag
van 11-17 uur.
het klankstramien boort zich het mach
tig geluid, de donkere klank van de
bastuba’s. Met schitterende instrumenta
le middelen bouwt hij hier een monu
ment op, dat een uitstraling wil zijn van
de poëtische gedachtenwereld van de
filosoof Nietzsche, waarvan hij een groot
bewonderaar was.
De classicus komt naar voren in
„Concert voor hobo en klein orkest”
(1946). Nadrukkelijk heeft de hoboïst het
woord; een solomelodie van lange adem,
meesterlijk gespeeld door Werner Her-
bers. Eigenlijk heeft hij met het subliem
orkest onder de alles realiserende direc
tie van Ferdinand Leitner het niet zo
belangrijke stuk een aantrekkelijke
glans gegeven.
Ter opening van het concert was er de
Suite uit de muziek voor „Der Burger
als Ededmann” van Molière (1920) met
veel grappige effecten in een gevarieerd,
humoristisch verhaal over zekere Jour
dain, de Burger, de „nouveau riche”, die
pocht met zijn geld en zijn kunnen. Hij
introduceert zich met een Menuet, dat
hij hoorbaar stuntelig danst en het ein
digt met het diner, een keur van tafel-
muziek, die de opgediende gerechten il
lustreert. Niemand beter dan gastdiri-
gent Leitner ontcijfert de partituur van
deze werken tot op de nerf en maakt
zulk een glashelder klankbeeld zicht
baar. Een voortreffelijk dirigent die de
muziek haarscherp ontleedt, geëmotio
neerd kan zijn en vóór alles het orkest
subliem bespeelt en stralend mooi laat
klinken.
landelijke theaters en gezelschappen.
Dat veranderde toen The Family ver
dween, Baal minder op reis ging en zich
op Shaffy projecteerde, de Appel een
eigen Theater aan de Haven kreeg in
Scheveningen en Centrum tijdelijk van
uit Haarlem ging opereren en nu een
eigen theater in Amsterdam heeft. Toen
ontstond er ruimte om experimenten, die
in de lijn van onze organisatie en onze
theaters lagen, zakelijk te gaan begelei
den.
Zo hebben we het vorige seizoen de
„Vrolijke Guerrilla” van Jaap van de
Merwe, „Fama Combinatoria” van An-
nemarie Prins en „Kapitein Bada” van
Jerome Reehuis kunnen brengen.
Dit seizoen hebben we al twee van
deze projecten achter de rug: „Antholo
gie” en „Hoogste Verdieping”. Voor ’76
staan er nog drie op het programma:
„Kennedy’s Children” door de nieuwe
toneelgroep Atelier, „Kotz”, een muziek
theaterstuk van Jean Paul Franssens en
een „Grappige oude Man”, tijdens het
Holland Festival. Verder zijn er de
voorstellingen van buitenaf, Theater
komt met Dodendans, de Noordercom-
pagnie, de Toneelraad, Globe met
Droomspel, het seizoen zit helemaal vol”.
toegezegd met een toename van 3 pet.,
terwijl de percentages van de kostenstij
gingen op alle gebieden hoger liggen, de
vliegtarieven bijvoorbeeld zijn net weer
met 16 pet. gestegen. Het enige waar we
op kunnen bezuinigen is de programme
ring. De kosten voor het gebouw en de
vaste lasten groeien, de staf kleiner
maken kunnen we niet, iedereen werkt
nu al dag en nacht. Maar als je bij je
programmering niet meer naar kwaliteit
kunt zoeken, uitsluitend naar financieel
inpasbare groepen, dan ben ik bang dat
het allemaal wel erg mager en ineffec
tief wordt”.
„Ja, ik heb CRM zelfs gezegd een
begroting te willen opstellen, die niet
meer de kwaliteit van de programme
ring vooropstelde, maar het best haalba
re minimum. Kleine groepen, niet groter
dan vijf of zes mensen en niet verder
dan bijvoorbeeld vanuit Londen Maar
dan zou ik er zelf liefst zo snel mogelijk
uitstappen. Het bezoekersaantal van
Mickery is het laatste jaar gestegen met
30 pet. tot 74 pct. van de zaalbezetting.
Als je zinnige dingen doet blijkt het
publiek positief te reageren. Het is toch
zonde om dat te verhezen”.
Nu de moeilijkheden min of meer zijn
opgelost, kan Ritsaert ten Cate zijn
plannen voor ’76 gaan uitwerken. De
enige afspraak die al vastgelegd was, is
die met Pip Simmons. Op 28 januari
gaat zijn „Dream of a ridiculous man”
naar „De zelfmoordenaar” van Dosto-
jewski in première. De produktie draait
drie weken in Amsterdam en daarna een
week in Rotterdam. Het Engelse vor
mingstoneel „7:84” komt bijna zeker te-
„En wat ik ook verschrikkelijk graag
zou doen, dat is een periodieke recht
bank maken, een hele zondag. Echt een
dagje uit voor het hele gezin, waarbij je
broodjes kunt kopen, maar waar tegelij
kertijd een proefproces plaatsvindt over
dingen die maatschappelijk verkeerd
zijn. Dat vind ik ook een vorm van
theater, hoewel ik het zo mogelijk zou
willen laten spelen door een echte rech
ter, echte advocaten, een echte jury, en
een echte beschuldigde”.
„Het idee is ontstaan, toen de Nieuw-
markt-rellen aan de gang waren. Het
zou toen prachtig geweest zijn de com
missaris van politie in zo’n proefproces
verantwoording te laten afleggen voor
het politieoptreden bij de Nieuwmarkt.
En als hij zelf niet gekomen zou zijn,
wat waarschijnlijk is, dan zou ik een
stand-in hebben uitgezocht, die zich con
form de opvattingen van die ander zou
hebben verdedigd. Maar er zijn ook
andere rechtzaken denkbaar, de krant
staat er dagelijks vol mee. Een ontplof
fing in een chemische fabriek of de
kaping bij Beilen, waarvan men tevoren
op de hoogte was. Je wordt toch dage
lijks voor de gek gehouden. Theater kan
ook een vorm van manipulatie zijn. Ik
vind het fascinerend om via dat medium
die processen zichtbaar te maken”.
Als een poging tot bewustmaking van
de massa?
„Natuurlijk. Op de barricade!”
■t" 'V
wordt bijna een lachertje. Je kunt trou
wens niet steeds sluiten, zonder dat
tevoren te hebben geprogrammeerd”.
„Dit jaar was het echt kritiek. Het
probleem tekende zich af in twee fasen.
We zaten in december met een forse
schuld, omdat de gemeente Amsterdam
toen pas de begroting over 1975 bekend
maakte, en ons 60.000 gulden minder
gaf, dan waar we op hadden gerekend.
Met die handicap kun je geen volgend
jaar programmeren”.
„CRM had ons voor 1975 zes ton
VIJF MINUTEN LOPEN vanaf Mic
kery bevindt zich de Theaterunie. Een
vitaal bureau, waar de telefoon constant
rinkelt en een staf van mooie mensen
bezig is met interessante zaken. Direc
teur Han Surink beweegt zich temidden
van al die activiteiten relaxed, maar
sterk verbonden met zijn medewerkers.
Hy staat erop dat een van hen Louis
Helmer bij het gesprek betrokken
wordt.
-:.w-
