Kleine keuze uit steeds wassende boekenstroom
I
Scotts laatste
Frans Gerritsen rekent af
reis naar
de Zuidpool
met verouderde theorie
Humorloos
geteken van
Toon Hermans
Rotterdamse getto-roman
„Saü 700”
in boek
Fl
S i-
1
Pc
Li
I
1
In „Het fenomeen kleur”
Zi
Na
V R]
16
V R IJ D A G
JANUARI
1976
9
Radiësthesie
Maria en anderen
as
h:
Astrologie
Wetenschap en
verschijningen
Godfried in de hemel
(Van onze kunstredactie)
KLEUR, een wonderlijk iets.
De kunstschilder die groen wil
hebben, mengt wat geel en blauw
om tot het door hem gewenste
resultaat te komen. Blauw met
geel gemengd, zelfs een kind
weet het, geeft groen. Maar de
belichtingsman die bij een toneel
voorstelling met zijn gekleurde
lichten een achterdoek mooi
groen wil kleuren, laat het wel
uit zijn hoofd om blauw en geel
licht op dat doek te werpen.
Blauw licht gemengd met geel
licht levert namelijk wit licht op
en geen groen. En een mozaïek-
werker weet dat hij geen gele en
blauwe steentjes door elkaar kan
gebruiken als hij in een wand-
vlak een groene partij nodig
heeft. De gele en blauwe steen
tjes rond elkaar gerangschikt
zouden namelijk een grijs vlak
doen ontstaan.
Verschillen in gedragingen van
kleur. Verschillen in onderlinge
kleurverhoudingen. Kleurendes-
kundige Frans Gerritsen uit
Amersfoort schreef er een boek
over: „Het fenomeen kleur”, een
uitgave met als ondertitel „De
nieuwe kleurenleer, gebaseerd op
wetmatigheden van kleurpercep-
tie”, een uitgave van Cantecleer
in De Bilt.
HET IS GEEN gemakkelijke opgave een veelomvattend inzicht te
krijgen in het occultisme en de parapsychologie. Voor een deel zijn
het zelfs tegengestelde begrippen in zoverre dat de parapsychologie
een deel van het occultisme als studieterrein heeft. Het tracht voor
heen „duistere zaken” te classificeren naar maatstaven die aan de
gewone psychologie zijn ontleend, maar bestrijkt lang niet het gehele
gebied. Je kunt dus een scheiding trekken. Dat wordt echter niet
gedaan in „Elseviers encyclopedie van het occultisme en de para
psychologie”. Het is een oorspronkelijk Engelse uitgave, geredigeerd
en voor een deel geschreven door Richard Cavendish. Op het gebied
van de parapsychologie is hij bijgestaan door de bekende prof. J. B.
Rhine, zoals het titelblad vermeldt. A. J. D. van Vessem heeft voor
de Nederlandse vertaling en bewerking gezorgd. Behalve een uitge
breide Engelse literatuurlijst vindt de lezer bovendien een lijst van
alle Nederlandse literatuur van de hand van Jacques van Belle, de
bekende „Zienswijzer”.
h I
I i - 1
b j
ij I
fj
I.
Encyclopedisch inzicht in het
occulte en de parapsychologie
bewijsmateriaal
I
J. P. B.
Zuid-Amerika bestrijkt.
Gerritsen:
J. B.
1’
T.K.
„Het is niet uitgesloten dat de we
tenschap, juist nu de astrologie meer
in de belangstelling is gekomen dan
ooit tevoren, op den duur dit halfont-
gonnen terrein tot onderzoekingsge-
bied zal verklaren of aan de charla
tans verkopen. Maar dan nog blijft
waar dat mogelijk is. Voor hem is
astrologie een vorm van experimente
le psychologie. Hoe hij er zelf over
denkt in zijn inleiding?
DE
nieu1
surp:
door
kersi
lijst
Zelf:
nes”
zijn
en h
vern
het
dat 1
beidi
Cine
het 1
grac
geor
ari
22.3(
Savi
SI
een
film
de r
de.
„Jav
vuil!
mes’
Krib
so C
City
Al
(vrij
een
van
in e
Hoe'
zijn
(thai
werl
biosi
nen.
in
film
heef
lijk
publ
met
de f
leen
volg
dag
der
nem
filrr
tjes
ong«
Wee
diep
de 1
dert
sche
in 1
Wee
migt
vori
gesi
3
In de boekenlijst van de encyclope-
ftJlvLXjSWW
Een gehypnotiseerde patiënt wordt klaargemaakt voor een longbehandeling.
Foto uit „Encyclopedie van het occultisme”.
Frans Gerritsen met zijn boek „Het fenomeen kleur" Op de achtergrond zijn
vrouw.
gentiende eeuw, heeft Wertheim zijn
naam als een warm-romantische ver
teller zonder meer gevestigd. In die
tijd waarin het boek speelt was er
beslist geen weelde, maar de joden
vormden een levendige, krachtige en
geestige gemeenschap rond de patri
archale figuur Abraham Lezer, alias
Abraham Koperentuit. Niet alleen de
saamhorigheid, maar ook de kloof die
er bestond tussen de rijke „Portuge
zen” en de arme Ashkenaziem wor
den in dit boek uitstekend getekend.
Het is een boek dat met zijn heldere
ernst en die typisch joodse zelfspot,
die vol weemoed is, een karakteris
tiek stuk verleden tot leven brengt.
Een verleden dat nooit meer zal kun
nen zijn.
Zeker zullen wetenschappelijke pa
rapsychologen niet aannemen wat
„een bekende componiste onder de
schuilnaam Roma Hijneman” in' De
Je kunt de astrologie verbinden
met mythologie, kabbalah en nog
veel meer, zo pok met de handlees-
kunde of chiromantie. Dat werd in de
middeleeuwen al gedaan en dat doet
Fred Gettings nu nog in zijn „Astro
logie en handleeskunde”, in vertaling
Op het gebied van de parapsycho
logie is het veilig om te rade te gaan
bij vakparapsychologen, indien ze al
thans goed schrijven. Een der be-
roemdsten is prof. Hans Bender in
Duitsland, die daar dezelfde plaats
inneemt als zijn vriend prof. W. H. C.
Tenhaeff in ons land. Ze hebben
vaak ervaringen uitgewisseld en sa
men onderzoekingen verricht. Ten
haeff heeft dan ook het voorwoord
•geschreven in „Verborgen realiteit”
met als ondertitel „Parapsychologie
en randgebieden! van de psychologie”
van Hans Bender en in de vertaling
van Daniël Bish door De Fontein in
De Bilt uitgegeven. Op een zeer dui
delijke wijze behandelt Bender de
uitkomsten van de parapsychologie
op een breed vlak. Hij gaat in op
telepathie, helderziendheid, spookver-
schijnselen, maar ook op onderwer
pen als „Schopenhauer en de para
psychologie”, ervaringen van prof. Carl
Gustav Jung en veel meer, alles heel
begrijpelijk geschreven.
In één adem moet ik dan nu ook
noemen het al eerder in derde druk
verschenen „Inleiding tot de parapsy
chologie” van Tenhaeff zelf, een uit
gave van Bijleveld in Utrecht. Het
is een inmiddels welhaast „klassiek”
boek op dit terrein. Het behandelt
de geschiedenis van de parapsycholo
gie en ik vermeld het omdat deze
druk geheel is herzien en bijgewerkt
op grond van bijvoorbeeld het onder
zoek in Rusland in de laatste jaren.
f M| nHH|
die noemt Van Belle wel „Astrologi-
ca” van Rico Bulthuis, maar natuur
lijk nog niet diens pas verschenen
„Astrologie, volledige handleiding
voor de beoordeling van de horo
scoop”, door De Driehoek in Amster
dam uitgegeven. Het is dezelfde Rico
Bulthuis, kunstredacteur van de
Haagse Courant, die kort geleden een
literaire prijs van de Jan Campert-
stichting heeft gewonnen voor zijn
roman „De dagen na donderdag”. Ri
co Bulthuis weet als veelzijdige alles
van astrologie kaartleggen, spiritis
me en dergelijke. Hij is bovendien
geen zweverig schrijver, want hij
zoekt telkens de raakvlakken tussen
ge- het occulte en de wetenschap, althans
In het alge-
MAURITS WERTHEIM, de in 1968
overleden joodse zakenman, heeft
verschillende historische romans ge
schreven, waaimit vooral de joodse
gemeenschap van vroeger dagen naar
voren komt. In 1952 debuteerde hij
met de fascinerende familieroman
„Isaac de Fuentés”, waarvan dit voor
jaar bij Elsevier in Amsterdam een
herdruk verscheen.
Bilt. In een bijlage wordt uitdrukke
lijk gesteld dat het gaat om Godfried
Bomans. Die zou zich reeds voor zijn
begrafenis vanuit het hiernamaals bij
haar, een automatisch schrijvend
trance-medium, hebben gemeld om
haar twee boeken in één band) te
dicteren, boodschappen vanuit zijn
hemel dus.
Ik ken het type mediamiek ont
vangen teksten vrij goed. Ze hebben
een volkomen andere sfeer en toon
dan dit boek .„Godfried” is stellig een
vroom zelfbedrog waarin deze trance-
schrijfster haar eigen wensdromen
voor hemelse boodschappen aanziet.
„Verschijningen, wereldschokkend
fenomenen” heet de nieuwste Von
Daniken, uitgegeven doo Van Holke-
ma Warendorf in Bussum, door
Olga de Marez Oyens vertaald. Von
Daniken somt een zeer groot aantal
verschijningen op van Maria en een
aantal heiligen, benevens de wonde
ren (genezingen in Lourdes) die daar
aan gepaard gaan.
van Louise Moor zeer ruim geïllus
treerd door Elsevier in Amsterdam
uitgegeven. In een voorwoord pleit de
bekende futuroloog (toekomst-des-
kundige) prof. Fred L. Polak voor de
zienswijze van Gettings. Onder andere
schrijft hij„Aldus kan naar de vi
sie van Gettings voor de mens een
verruimd geestelijk bewustzijn ont
staan, dat van groot nut zou kunnen
blijken in de tegenwoordige crisis en
dat mede zou kunnen dienen ter
oplossing van de te verwachten ern
stige problemen der komende deca
des. Daaraan bestaat nu meer dan
ooit een dringende behoefte en iedere
wezenlijke bijdrage daartoe mag op
zichzelf welkom worden geheten”.
<’k
i -fc
R'
m
t X
„Het fenomeen kleur” is een in
structief kijkboek geworden, boorde
vol foto’s en ander illustratiemateri
aal. Want óm kleur en óver kleur
gaat het in het boek van Gerritsen,
dat het licht zag, zowel in Nederland
als in de VS, Engeland, Frankrijk,
Duitsland en Spanje, waarbij de
Spaanse editie behalve Spanje ook
DE LEGENDARISCHE expeditie
van kapitein ter zee Robert Falcon
Scott naar de Zuidpool, van 1910 tot
1913, waarbij hij en zijn vier tochtge
noten omkwamen, is door Ann Sa
vours opnieuw beschreven aan de
hand van dagboekfragmenten en au
thentieke foto’s. Ann Savours is we
tenschappelijk medewerkster aan het
Scott Polar Research Institute in
Cambridge, dat ter nagedachtenis aan
de ontdekkingsreiziger is opgericht.
De titel van de Nederlandse vertaling
van het boek door Tanja van Benne-
kom luidt: „Strijd om de Zuidpool”
(uitgave H .J .W. Becht in Amster
dam).
Het initiatief van de schrijfster in
onze nostalgie-behoeftige tijd zou
men een voltreffer kunnen noemen.
Je kunt je verwarmen aan het ijs
koude, ruige pionierswerk van een
groep mannen die, vrijwel zonder
technische hulpmiddelen en alle ont
beringen ten spijt, hun doel wilden
bereiken.
kan zo’n negen miljoen verschillende
kleuren onderscheiden. Kleuren die
allemaal een eigen, zelfstandig leven
mogen en kunnen leiden
Gerritsen komt met een eigen
kleurcirkel, met daarin de nieuwe
basiskleuren ultramarijnblauw, cy
aan,groen, geel, rood en magenta.
Voorts presenteert de Amersfoortsc
kleurdeskundige in zijn boek één
driedimensionaal kleurdiagram, waar
in alle waarneembare kleuren geor
dend zijn naar kleursoort, verzadiging
en helderheid.
Frans Gerritsen is kleurdeskundige.
docent, reclameontwerper en indus
trieel vormgever. Hij is daarnaast
voorzitter van de NVVK, de Neder
landse Vereniging voor Kleurenstudie,
die zich ten doel stelt het verbreiden
van kennis omtrent kleur, het bevor
deren van verantwoord gebruik en
toepassing van kleur, en het coördi
neren van activiteiten op deze terrei
nen.
Het boek is geïllustreerd met opna
men van de fotograaf van de expedi
tie, Herbert Ponting. Naast de gebrui
kelijke actie en groepsfotos’ zijn er
voor die tijd sublieme landschapsfo-
to’s te bewonderen .Frappant en van
een heel aparte schoonheid zijn als
aanvulling op het zwart-witwerk de
vier kleurenfoto's, die met behulp
van een ingewikkeld procédé, in 1904
door Auguste en Louis Lumière ont
wikkeld, zeer moeizaam tot stand
kwamen.
Prof. J. B. Rhine test een proefpersoon op haar gaven om de val van dobbel
stenen te beïnvloeden. Hij schreef de bijdragen op het terrein van de para
psychologie in de hiernaast genoemde encyclopedie.
Rest te vertellen dat Gettings zeer
frappant bewijsmateriaal overlegt
voor het verband tussen iemands ho
roscoop en het verloop van de lijnen
in de hand. Wel jammer dat hij af en
toe vervalt in nogal onverteerbaar
jargon.
Wertheims tweede boek „Vorst van
de ballingschap”, dat algemeen als
zijn beste en meest geëngageerde
werk wordt beschouwd, is nu ook als
herdruk door Elsevier op de markt
gebracht en daar kunnen we bijzon
der gelukkig mee zijn.
Met deze Rotterdamse getto-roman,
gesitueerd in het midden van de ne-
voor velen het gewetensvol wichelen
een kunst om uit 'niets iets waarde
vols te halen. Mocht u bezwaar ma
ken tegen deze speelse benadering,
bedenk dan dat. vele waardevolle din
gen geen aanspraak kunnen en wil
len maken op het predikaat weten
schap, en dat het juist deze dingen
zijn, die mede het aanzien en de
bekoring ivan onze cultuur hebben
bepaald.”
In het algemeen genomen is het
een goede encyclopedie met honder
den trefwoorden en een uitgebreid
register. Het boek van gróót formaat
is uitstekend geïllustreerd in zwart
wit en kleur. Sommige bijdragen zijn
uitvoerig, andere soms te kort, maar
dat moet wel, want een encyclopedie
op deze terreinen zou een halve boe
kenkast vullen.
Cavendish is een veelwetende „en
cyclopedist” op het occulte terrein en
prof. Rhine de bekende parapsycho
loog van de statistische proeven met
onder meer telepathie. Ze houden
elkaar lezenswaardig in evenwicht.
Er is natuurlijk een groot aantal
gerenommeerde en met name
noemde medewerkers.
meen is iets te veel in deze encyclo
pedie naar de leesbaarheid en „het
wonder” toegeschreven en dus te
weinig naar de wetenschappelijke
kanten van de problemen. Het ge
volg is wel, dat deze encyclopedie
plezierig te lezen valt omdat de stof
populair wordt opgediend.
Radiësthesie is ook een trefwoord
in de eerder genoemde encyclopedie.
Het is een merkwaardige geneesme
thode (ook geldènd voor dieren en
planten), gebaseerd op een diagnose
die via een elektronisch apparaat
wordt gesteld. Daarin wordt bijvoor
beeld een druppel bloed van een
patiënt gefotografeerd. Het beeld
blijkt een bepaalde uitstraling te to
nen en uit de karakteristiek daarvan
wordt de aard van een ziekte vastge
steld. Later zijn „radionische” appa
raten ontwikkeld om ziekten te gene
zen. Wetenschappelijk is het allemaal
eigenlijk onmogelijk of onverklaar
baar. Zelfs tegenstanders geven ech
ter toe dat er soms resultaten worden
behaald. Vermoedelijk door paranor
male en onbewuste beïnvloeding door
de mensen die de apparatuur hante
ren, zoals dat ook met de wichelroede
of het pendelen gebeurt.
Er zal op dit gebied nog heel wat
moeten worden onderzocht. Daarvan
is ook de bekende publicist op para
psychologisch gebied, Edward Russel,
overtuigd in zijn boek „Genezing door
radionica”, vertaald door drs. P. Ro-
meijn en uitgegeven door Ankh-Her-
mes in Deventer. Russell geeft de
interessante geschiedenis van de ra
diësthesie, stemmen van voor- en te
genstanders, statistieken en resulta
ten..
Niemand weet precies raad met die
fenomenen, maar Von Daniken wel.
Als hij stelt dat Maria en de heiligen
slechts katholieke interpretaties voor
verschijningen in het algemeen zijn,
dan heeft hij stellig gelijk. Hij ver
schuift de moeilijkheid door er
krachten en manifestaties van zijn
„goddelijke kosmonauten” in te zien.
Volgens hem' zijn zij het immers
geweest die, als „Urhebers” van onze
evolutie de paranormale vermogens
hebben ingeplant in de vroegste men
sentypen. Nu en dan komen die
kosmonauten kijken en het aardse
leven beïnvloeden. Het boek is hetze
rig jegens de wetenschap geschreven
en zijn conclusies slaan vaak nergens
op. Het feitenrelaas is niet zo gek,
informatie bevat het boek wel.
HEIN STEEHOUWER
„OP VAKANTIE in Zwitserland
kreeg Toon Hermans van zijn vriend
de tekenaar-uitgever Ted (Scapa)
Schaap een fraai gebonden dummy.
Uitgevers doen dat wel meer en de
reaktie van mensen is altijd aardig.
Toon Hermans zette de dummy niet,
zoals de meeste mensen, in de kast,
maar hij werd geïnspireerd door de
uitdagende leegte. Hij begon te teke
nen en te schrijven totdat de hele
dummy vol was.” Aldus luidde het
begeleidende briefje aan onze redactie
dat Elsevier bij het recensie-exem-
plaat van het boek „Clownerietjes”
door Toon Hermans voegde.
Opgewekt zijn we er voor gaan
zitten, maar als je het hebt doorgeno
men blijf je wel met de levensgrote
vraag zitten waarom Elsevier deze
verzameling ongelooflijk kinderachti
ge en knullige woord- en beeldgrap-
pen op de markt heeft gebracht. Wel
licht is de verklaring dat de naam
Toon Hermans voldoende zekerheid
gaf voor een goede verkoop.
Op de omslag van het boek wordt
een uitspraak van Toon aangehaald:
„Een glimlach is nooit weg”. Met de
beste wil van de wereld is dat zelfs
niet op te brengen en daar moet je
dan nog 35 gulden voor neertellen.
J.B.
„Het is eeiï boek dat
geschreven móest worden. In vakli
teratuur over kleur voor artiest en
ontwerper worden namelijk nog theo-
riën verkondigd die onjuist en ver
ouderd zijn”. Üitgegaan wordt van
stellingen gebaseerd op de, voor het
oog, willekeurig gekozen verfmeng-
kleureigenschappen van blauw, i"ood
en geel. En op die theorie van blauw,
rood en geel als de primaire kleuren
en hun mengkleuren oranje, groen en
violet als hun complementairen, is
men maar voort blijven bouwen.
De nieuwe kleurenleer, zoals Frans
Gerritsen die in zijn boek uiteenzet,
verklaart de verschillen in gedragin
gen van kleur wél. Om het even of
het om verschijnselen bij verf, licht
of gekleurde vlakjes gaat. De nieuwe
theorie gaat uit van een wetenschap
pelijke benadering van het kleuren-
zien. Het startpunt ligt bij het men
selijk oog, dat in combinatie met de
hersenen „licht” (juister is om te
spreken van lichtenergie) van ver
schillende golflengten in kleur kan
vertalen.
Zich baserend op de wetmatigheden
van de kleurgevoeligheid van het ge
zichtsorgaan komt Gerritsen in zijn
boek tot een nieuwe indeling van
kleur. Tot een nieuwe ordening, met
ultramarijnblauw, cyaan (een fel ro-
serood) als basiskleuren. Conséquent
vasthoudend aan het kleurenonder-
scheidlngsvermogen van de ogen
brengt hij vervolgens meerdere,
steeds verfijndere, onderverdelingen
van kleuren aan. Gerritsen: „Het oog
Voor het eerst nu een wetenschap
pelijk verantwoord boek waarin alles
over kleur wordt behandeld: van in
zichten en denkbeelden over kleur
ten tijde van de grijze oudheid tot
en met de meest recente zienswijze
van vandaag.
naam
Honderdduizenden mensen
de hoofdstad om de
windjammers
EEN PAAR MAANDEN na de glo
rieuze Sail 700-manifestatie in Am
sterdam heeft Elsevier een bescheiden
fotoboek over dit zeilgebeuren op de
markt gebracht. Sail 700 was de
enige manifestatie in het kader van
de viering van het zevenhonderdjarig
bestaan van Amsterdam die
maakte,
trokken naar
grote windjammers Krusenstern,
Amerigo Vespucci, Georg Fock en de
Mircea te bewonderen en ook de
tientallen platbodems die op het IJ te
vinden waren. In IJmuiden zag het
bij het aankomen van de grote wind
jammers zwart van de mensen.
Het boek Sail 700 brengt het beeld
van schepen, masten, zeilen, kortom
heel de romantiek van dit gebeuren
weer levendig in de herinnering door
de schitterende kleurenfoto's van A.
van der Heyden. De begeleidende
tekst van J. B. Klaster geeft niet
alleen een kleurrijke beschrijving
van Sail 700, maar gaat ook in kort
bestek in op de historie van de Am
sterdamse haven en geeft aan de
hand van schematische tekeningen
een overzicht van de verschillende
typen zeilschepen. Door de prijs van
drie rijksdaalders is Sail 700 een
betaalbaar boek gebleven.
'ïj l O
M W
lig Hg Mg!
uU ‘f*
■Wi i it:'.1
l lMiii1
r
