I
I’
I
I
I
de Arabische wereld
Emancipatie nog steeds
ver te zoeken in
Studie dient slechts als
verbetering studiekansen
4
ippij
VARIATIE
door Bep Udink
KORAN
■zJfe
PALESTIJNEN
*3
I
Sluier is
terug bij
Algerijnse
vrouwen
I
1
van de vrouw wijzen zij toch allen min of meer af. Zij willen hun
emancipatie niet ten koste laten gaan van de Arabische en islamiti
sche tradities, zoals de sterke familieband, de absolute afwijzing van
overspel en het hoog in ere houden van de maagdelijkheid voor het
huwelijk.
>ezoe-
rkens.
pres
teerden. Vooral in de dorpen en in
de ver van de grote steden gelegen
streken oefenen de ulema’s bijzon
der grote macht uit op het alledaag
se leven. Het zijn dan ook de meisjes
uit de arme en traditionele milieus
die in grote conflicten komen als de
kansen op meer onderwijs die de
staat biedt, botsen mét de bedoelin-
inderdaad meestal nog bedekt dbor
een zware sluier.
Maar de verhalen van die moder
ne ontdekker van de duizend-en-
één-nachten komen uit de Westórse
toeristengebieden en slaan op een
simpele, dunne lap stof, die wel het
hoofd en het hele lichaam bedeki
houdt, maar het gezicht geheel vrij
laat. Die lap is bedoeld om de kle
ding eronder niet door het opwaai
ende stof te laten bevuilen, of om de
schamelheid van de kleding eronder
te verbergen.
ik dat
jverig
■gende
i mei
moet
duktie
f tijds
ds de
ebben
(„doe
ers te
n het
rspar-
begin
nog
jvoor-
len te
t nog
leiders
tekent
vaak
f met
lectie-
bank. Ook de hoger geschoolde
kringen, en zij die enige tijd in het
Westen hebben gewoond, houden
strikt de hand aan de kuisheidsre-
gels. Jongens en meisjes, ook al zijn
ze officieel verloofd, kunnen nooit
samen uitgaan. De „vrijage” be
perkt zich tot vriendelijk gepraat en
lief glimlachen temidden van de
hele familie van het meisje. Het
meisje mag de deur niet uit voor
haar vriend. Hij hoort naar haar toe
te komen.
Zo verging het ook een jonge oos
terse vriend van mij, die zijn ver
loofde, een ingenieur en vooraan
staand politica, slechts af en toe in
het bijzijn van vader, moeder,
broertjes, zusjes en inwonende an
dere familieleden mocht zien.
„Ik ben nooit alleen met haar ge
weest. Zelfs als ik met mijn zuster
alleen op straat liep, gonsde de hele
straat van de roddel. Ik schaamde
me diep om met haar te lopen. Op
een dag sprak ik in de bus met een
meisje dat college met me liep. Het
ging over de studie. In die bus zaten
mensen die bij ons in de wijk woon
den, Ze hebben hét waarschijnlijk
doorverteld aan mijn familie, waar
bij ik toen in huis was. en die weer
aan mijn vader, die een paar hon
derd kilometer verderop woonde.
Mijn vader vond het zo erg dat ik
zomaar met een meisje had gespro
ken. dat hij naar mij toe reisde en
om
‘t doel
rkelijk
werk-
Maar
g jaar
in de
veel
en. Zo
grote
i door
itigend
ies ja-
leving.
ieder-
;n met
ichool-
buiten
eigen
- kos-
De emancipatie van de vrouw in
de Arabische wereld is een ongelijk
matig proces. De Shaniyah verschilt
er van land tot land. Een aantal
voorbeelden: in niet één Arabisch
land is het leven van de vrouw zo
beperkt als in Saoedi-Arabië. In dit
land, van waaruit de grote islamiti
sche veroveringen plaatsvonden, is
de plaats van de vrouw in haar huis.
Zelfs voor boodschappen komt ze de
deur niet uit. Die doet de man. De
invoering van de telefoon heeft haar
wat meer contact gebracht met
vriendinnen, die ze niet vaak kan
opzoeken, omdat vrouwen in 8aöe-
di-Arabië geen auto mogen be
sturen.
De meeste huwelijken worden er
- 3 1 1 l ‘i
favoriete huwelijkspartner is de eer
ste neef van vaders kant. Onderwijs
is de belangrijkste uitweg om aan de
strikte afzondering te ontsnappen.
Op het ogenblik bezoeken zo’n 1000
vróuwen de universiteit, maar in de
hoofdstad Djeddae bijvoorbeeld
moeten zij zich behelpen met een
afzonderlijke en kleine bibliotheek.
Andere bibliotheken mogen ze niet
betreden. Slechts één procent van
de vrouwen in Saoedi-Arabië heeft
een baan, een van de laagste percen
tages van de wereld. Arbeidsvoor
schriften verbieden vrouwen in de
onmiddellijke nabijheid van man
nen te werken, en in 1973 nog kregen
bedrijven het verzoek van de rege
ring alle vrouwelijke werknemers te
ontslaan.
De fakkeldraagsters van de eman
cipatie zijn de Palestijnse vrouwen.
Hun vaders, die zich met hun gezin
nen over de hele Arabische wereld
verspreidden, investeren hun geld
niet meer in land en goederen, maar
betalen er een goede schooloplei
ding voor hun kinderen, zowel zo
nen als dochters mee. En overal in
het Midden-Oosten zijn deze Pale
stijnse vrouwen, als arts en lectoren,
onderwijzeressen secretaresses;
een levend voorbeeld voor de in af
zondering levende andere vrouwen.
Want zij tonen een geëmancipeerd
heid zonder verlies van waardigheid
of principes
Geraadpleegde literatuur: Alfred
Guillaume: Islam, Pengum Books;
Tabitha Petran, Syria, Benn 1972.
Arab Women, report 27, Minority
Rights Group. London
Het in de wet vastleggen van de
i gelijkheid betekent echter nog niet
i dat het dan ook tot iedereen is door-
i gedrongen. En het gebeurt ook niet
altijd even consequent. Zo werd niet
I zo lang geleden nog een van de leid
sters van de Algemene Federatie
van Vrouwen in Syrië, die op weg
was naar een internationale confe
rentie, op het vliegveld van Damas
cus tegengehouden omdat ze geen
geschreven verklaring kon tonen
van haar echtgenoot, waarin die
haar toestemming gaf voor de bui
tenlandse reis.
Ruim een kwart van de 40.000 stu
denten aan Arabische universiteiten
I is vrouw. Toch is me steeds weer
gebleken dat Arabische meisjesstu-
I denten of afgestudeerde vrouwen
met hun opleiding niet zozeer een
I carrière en een zelfstandig leven na-
streven, als wel hun kansen willen
verbeteren als goede huwelijkskan-
I didaat
Er is ook geen sprake van dat
ongetrouwde, studerende of wer-
kende vrouwen alleen op een appar-
I tement wonen. Ze delen steeds het
huis van hun familie, en worden
voortdurend gechapperoneerd.
Slechts één keer heb ik anders mee
gemaakt. Maar dat was dan ook in
het behoorlijk geëmancipeerde Tu
nis. waar ik een hoge regeringsamb-
I tenares trof die, gescheiden van
haar man, alleen met haar twee kin-
J deren op een flat woonde.
Toch zeggen velen dat de onderda
nige positie van de vrouw in de
Arabische landen niet haar oorzaak
vindt in de islam. Dat is ten dele
waar. Maar de Koran (het heilige
boek van de islam) en de hadith (het
boek van de tradities), waarin na de
dood van de profeet Mohammed
diens daden en uitspraken zijn opge
tekend) gaan uitvoerig in op de posi
tie van de vrouw en op het huwelijk.
Het hoofdthema zijn de woorden
..Vrouwen zijn uw akker", want het
huwelijk (het woord dat de Koran
hiervoor gebruikt is hetzelfde als
voor de geslachtsdaad) was vooral
bedoeld voor het vóórtbrengen van
kinderen
zijn dus niet alleen de islam en de
interpretatie van zijn wetten waar
onder zij lijden, maar ook armoede
en analfabetisme.
Alle Arabische regeringen erken
nen tegenwoordig dat sociale en eco
nomische vooruitgang niet gereali
seerd kunnen worden zonder dat
vrouwen een grotere rol spelen in
het openbare leven, als werkkrach
ten of als ontwikkelde moeders en
echtgenotes. Gelijkheid der sexen is
vastgelegd in de grondwet van
slechts een aantal van de Arabische
landen (Algerije, Egypte, Tunesië,
Irak, Jordanië. Libanon, Libië, Ma
rokko, Soedan. Syrië en Zuid-
Jemen).
In de Koran staat geschreven dat
een man vier wettige vrouwen mag
hebben en een onbegrensd aantal
bijzitten. In de tijd dat dit neerge
schreven werd, jn de zevende eeuw
na Christus, was dit bedoeld als een
sociale maatregel. De heidense Ara
bische stammen hadden in die tijd
nogal extravagante huwelijksge-
woonten, en het was de bedoeling
die wat in te perken. Voorwaarde is
wel dat de echtgenoot alle vier de
vrouwen even lief moet hebben, en
„indien gij meent ze niet allen recht
vaardig te behandelen, huw er dan
slechts één aldus de Koran. Bo
vendien was de maatregel bedoeld
als bescherming van de vrouwen en
wezen, waaraan steeds een over
schot bestond door de vele stamme-
noorlogen.
Het recht tot polygamie is ove
rigens alleen het recht van mannen
opgenomen in de islamitische wet
geving (de Shariyah). die de per
soonlijke status in de meéste Arabi
sche landen regelt. Veelwijverij is in
het grootste deel van de Arabische
landen nog toegestaan, maar komt
onder de jongere generatie nog
maar weinig voor. Monogamie is een
levenshouding geworden van de
jongemannen die zich als modern
beschouwen. Ook de zucht naar
luxe goederen en een zekere invloed
van het Westen hebben de polyga
mie tot een uitzondering gemaakt.
Met een drie keer herhaald „Talik,
talik, talik" (Ik verstoot je) in het
bijzijn van een getuige kan een man
zijn vrouw op ieder gewenst ogen
blik, zonder opgave van redenen,
verstoten. Een vrouw echter kan
volgens de tradities nooit het initia
tief tot scheiding nemen, welke rede
nen ze daar dan ook voor kan aan
halen.
De enige materiële ondersteuning
van de vrouw na de scheiding is de
bruidsschat, die nauwkeurig om
schreven staat in het huwelijkscon
tract. Na de scheiding mag ze vol
gens de Shariyah nog maar een be
perkte tijd voor haar kinderen zor
gen: voor de zonen tot hun negende
jaar en voor de dochters tot hun
elfde. Daarna gaan ze naar de vader.
Een gescheiden vrouw zal niet ge
makkelijk een andere man vinden,
en eenmaal in ongenade gevallen,
moet ze de rest van haar leven in
haar vaders huis lijden. Maar als hij,
of haar andere naaste mannelijke
bloedverwanten dood zijn of te arm
zijn om haar te onderhouden, rest
haar niets anders dan een leven van
voortdurende vernedering en ge
ploeter
De traditionalistische feministen ei
sen. met de Hadith in de hand, dat er
een einde gemaakt wordt aan deze
onrechtvaardige scheidingswetten.
>gt de
>at is j
sport
'ij de
een-
n ge-
ver
sland
DDR.
kking
turn-
lbouw
een I
inkort
rauwe
loeren
- een I
zelfs aan de mogelijkheid tot schei
den. Want in de Hadith wordt ge
zegd: „Van alle dingen die gerech
tigd zijn, is scheiding de meest door
God gehate”. Andere feministen
vragen daarentegen om uitbreiding
van de scheidingswetten met het
recht voor vrouwen zelf een schei
ding aan te vragen. In sommige Ara
bische landen is dit al geregeld.
Toch geven Koran, Hadith en Sha
riyah niet alleen onderdrukkende
regels voor de vrouw, maar ook en
kele positieve, zoals over haar eco
nomische positie: regels die in Euro
pa pas de laatste 150 jaar zijn ge
maakt. Zo mag een vrouw beschik
ken over haar eigen geld en eigen
dommen zonder ruggespraak met
haar vader of haar echtgenoot. Ook
mag ze geheel zelfstandig een zaak
leiden.
Noch de sluier, noch de strenge
afzondering van de, Arabische
vrouw in haar huis zijn opgelegd
door de islam. Het zijn gewoonten,
overgenomen van de door de Ara
bieren overmeesterde Perzische en
Byzantijnse volkeren. Toen dé af
zondering van de vrouw werd inge
voerd. werd dit door de hogere klas
sen beschouwd als een teken van
grootsheid en afstand tot het gewo
ne volk. Later werd deze praktijk
overgenomen door de lagere
klassen.
De vrouwen werden met sluiers
behangen als teken van onderschei
ding van de ongesluierde slaven. De
sterke verhalen waarmee toeristen
soms thuiskomen na een reis door
Noord-Afrika of het Midden-
Oosten, over al die vrouwen die ge
sluierd zijn, kunnen echter vaak met
een korrel zout worden genomen. In
de landen die nu niet direct het
Europese massatoerisme bevorde
ren, is het gezicht van de vrouw
De voorhoede van het Arabische
feminisme wordt aangevoerd door
de Democratische Volksrepubliek
Jemen (Zuid-Jemen), dat in zijn wet
geving het verst gaat. De marxisti
sche regering daar heeft vaart gezet
achter de emancipatie, omdat ze-ge
looft dat de ontwikkeling en het ge
bruik van de. talenten van de helft
van de bevolking onontbeerlijk zijn
voor de opbouw van de socialisti
sche staat.
Ook Tunesië is in vergelijking met
andere Arabische landen zeer voor
uitstrevend in zijn wetgeving voor
de vrouw. Polygamie is er bij de wet
verboden, en vrouwen hebben de
zelfde rechten als mannen bij hét
aanvragen van scheiding, en hebben
recht op hetzelfde salaris. De wetten
hebben de atmosfeer wat verfrist,
vooral in de grote steden, maar de
veranderingen zijn besliét nog niet
doorgedrongen tot het binnenland.
Het absolute einde van vrijheid,
elegance en gemak is de Libanese
vrouw. Tenminste, dat is de mening
van vrouwen uit de strenge Arabi
sche landen. Terwijl in de meeste
Arabische landen pas de laatste de-
.cennfa onderwijs voor meisjes is in
•gevoerd, werd al in 1834 de Ameri
kaanse missieschool voor meisjes iri
Beiroet gesticht. Door het goede on
derwijs dat ze hebben genoten, spe-
len de vrgin^en een belangrijke rol
gearrangeerd door de familie,.eh de ih het Libanese zakenleven.
óp het gebied vah de wetgeving
voor de vrouw is ook in Egypte het
een en ander bereikt, maar de kwes-
tié van de emancipatie van de vrouw
is nu naar de achtergrond gedrukt,
omdat voorrang wordt gegeven aan
de economische ontwikkeling van
het land. En de anti-feministische
reactie heeft zich de laatste jaren
steeds feller tegen moderne, sociale
maatregelen gekeerd.
Onlangs nog veroordeelde de sjeik
van al-Azar (het hoofd van de belan
grijkste religieuze universiteit van
de islam, en een van de machtigste
mannen van Egypte) de geboorten
beperking, waardoor de strijd tegen
de overbevolking een geweldige
achteruitgang beleefde.
Het onder dè hoede blijven van de
bloedverwanten heeft twee oorza-
ken. In de eerste plaats is de familie eiste dat ik met haar trouwde
haar eer weer te herstellen”.
Er bestaat in de Arabische wereld
een grote voorzichtigheid wanneer
het erom gaat de beperkingen die
vrouwen zijn opgelegd, op te heffen,
vanwege de grote invloed van de
meisje had gespro-
de sterkste sociale binding en zeker
heid in de Arabische samenleving.
In de tweede plaats wordt er een
buitensporig groot belang geheehl
aan kuisheid en maagdelijkheid van
de ongetrouwde vrouw. De man,
hetzij de aanstaande echtgenoot of ulema’s, de islamitische rechtsge-
de naaste mannelijke familieleden, J-1 J- J-
hebben de niet-aflatende plicht de
eerbaarheid van de vrouw te verde
digen.
Een extreem voorbeeld is de zoge
naamde „ere-moord”, die nog plaats
vindt in verafgelegen streken. Een
vader of een broer voelt zich ver
plicht hei meisje te doden als ze
tegen de strenge sexuele regels heeft gen die de familie met hen heeft. Het
gezondigd. De dader wordt bijzon- J-J_
der mild behandeld door de recht-
zijn opgelegd, op te heffen,
Kort nadat Algerije in 1962 zijn onafhankelijkheidsoorlog tegen Frank
rijk met succes had afgesloten, maakte een groep AlgerijnseTieldin-
nen van het verzet een rondreis langs de Arabische hoofdsteden. Bij
aankomst in Koeweit werden ze onthaald door een rij gezichtloze
vrouwen. Zware sluiers verborgen hun ogen, mond, neus en haren.
Aan het einde van het bezoek echter was het decor geheel veranderd.
Diezelfde Koeweitse vrouwen kregen, voordat ze naar het vliegveld
gingen om hun Algerijnse gasten uitgeleide te doen, van hun regering
de opdracht hun sluiers af te leggen. Sindsdien draagt niet één jonge,
ontwikkelde Koeweitse meer een sluier.
Dit verhaal heeft echter nog een opmerkelijk vervolg. Want tegen
woordig zijn de Algerijnse vrouwen die zich zonder sluier op straat
begeven weer te tellen op de vingers van een hand. De politieke
leiders hebben er namelijk bij de vrouwen met kracht op aangedron
gen weer gesluierd te gaan: als bewijs van Algerije's ontwikkeling
langs niet-Westerse lijnen. En die lijnen zijn socialistisch en traditio
neel islamitisch.
De Algerijnse politieke leiding heeft het zo gewild. Maar ook de
Arabische vrouw zelf, ook de meest geëmancipeerde, heeft bewust
gekozen voor die niet-Westerse lijn. De meeste vrouwen die ik erover
gesproken heb, kijken wel enigszins op tegen datgene wat de
Westerse vrouwen hebben bereikt in de gelijkschakeling van hun
Kr s’"
llWMr
