Technische problemen
speelden trio parten
Rotterdamse
Toneelraad
in gevaar
CAMPERT-VERHALEN VERFILMD
Bigbandfestival
De zwanezang
Ernst van Raalte
van
in Utrecht
De werkelijkheid van het
Nederlandse koningschap
■u
?l
M
fc 1
INTERNATIONALE MANIFESTATIE STRIJDCULTUUR IN UTRECHT
Instrumentale kwaliteiten in Kadens
Bekende Russische
beeldhouwer mag
land verlaten
In Londens theater
honderd maal „In de
holte van je arm”
11
KUNST
Mi
10
A
Ar
9
1
Voor ons ligt het laatste boek
van dr. Ernst van Raalte, de
onlangs overleden nestor der
staatkundig-parlementaire pers,
wiens autoriteit op het gebied
van de journalistieke informatie
over alles wat met politiek,
staatkunde, staatkundige juris
dictie en historie te maken had,
onbetwistbaar en uniek was.
(Van onze verslaggever)
DEN HAAG. Als protest tegen de voorgenomen beknotting van het
vormingstoneel door CRM-minister Harry van Doorn wordt zaterdag 31
januari in de Utrechtse veemarkthallen een manifestatie van „internatio
nale strijdcultuur” gehouden. Deelnemers: 31 groepen op het gebied van
theater, muziek, film, zang en pop, afkomstig uit Chili, Italië, Portugal,
Frankrijk, Duitsland, Engeland, België en Nederland. Organisatoren: 23
plaatselijke en regionale actiegroepen voor het behoud van het politiek
activerend theater dat „wordt bedreigd door politieke censuur en
verdachtmaking van rechtse politici, en door plannen van CRM voor een
nieuw toneelbestel”. De organisatoren willen met de manifestatie tonen
hoe er (ook internationaal) desondanks een opbloei is van anti-kapitalisti-
sche cultuur die verbonden is met de „groeiende strijdbaarheid van de
werkende bevolking”.
Shakespeare
Oneigenlijk
I J
1
Frans Malten (links) en Edgar Danz van de Nieuwe Komedie.
F
JOHAN VAN KEMPEN
(Van onze kunstredactie)
i naar
naar
heeft geen geld. CRM heeft de subsidie
aanvrage nog steeds niet om advies
doorgestuurd aan de Raad voor de Kunst.
dere band van het Oranjehuis met
Nederland van de zestiende eeuw tot
heden gevlochten uit wederwaardig
heden van beide, ontwikkelingen
waarin de Oranjes en het Nederland
se volk elkander vormden en beïn
vloedden, ekander gingen waarderen
en begrijpen, elkander begeleidden in
de opgang naar het heden dwars door
ernstige, gunstige, catastrofale en zeer
gelukkige avonturen der historie, deze
bijzondere band met zijn vele ver-
Protest van links vormingstheater
tegen bezuinigingen van CRM
Dit boek „De werkelijke betekenis
en functionering van het Nederlandse
koningschap” is zijn zwanezang. Hij
dicteerde het manuscript woord voor
woord, omdat zijn slecht gezichtsver
mogen hem het schrijven belette.
Wie ongeacht eigen belangstelling
voor het onderwerp een bewijs
wwl van de geestelijke helderheid en
de feitenkennis, die dr. Van Raalte
tot het laatst toe bij bleven, kan dat
bewijs in dit boek vinden. Het is
slechts 77 bladzijden groot, in zijn
geknoptheid echter een onvolprezen
bijdrage tot betere kennis van en
inzicht in een onderwerp waarover
maar al te zeer lichtvaardig wordt
gepraat en geschreven.
De emotionaliteit waarmee vaak
beschouwingen over het koninklijk
huis, de staatkundige functionaliteit
ROTTERDAM (ANP). De Rotter
damse wethouder van Kunstzaken, drs.
J. Riezenkamp heeft dinsdag in een boze
brief een ultimatum gesteld aan minister
Van Doorn (CRM) over de toewijzing
van de rijkssubsidie voor de Toneelraad
Rotterdam. Indien de minister vandaag
niet mee kan delen op hoeveel subsidie
de Toneelraad voor het seizoen 1976-’77
kan rekenen, zal dit waarschijnlijk tot
gevolg hebben, dat de Toneelraad moet
worden opgeheven, zo verklaarde Rie
zenkamp dinsdag desgevraagd.
HAARLEM. De leden van het Amsterdams Piano Trio hebben als instrumenta
list beslist allemaal grote kwaliteiten. De pianist les Monas voorop, want zijn spel
verraadt voorname technische klasse. Hetzelfde geldt voor de cellist Jaroslav Hajek,
die zich in het spel in het gisteravond in zaal Kadens gebrachte programma terecht
wat verdekter opstelde vanwege de bescheidener aard van zijn partijen, maar
waaruit behalve de waarneembare technische beheersing een Intense muzikaliteit
voelbaar was. Daarnaast kon men bij een eerste kennismaking minder goed hoogte
krijgen van de muzikale hoedanigheden van Han de Wit, wiens vioolspel ondanks de
vaak fijnzinnige toonvorming, in de regel wat ongeïnspireerd aandeed.
De wethouder verwijt de minister een
„schrijnend gebrek aan betrokkenheid
met het Rotterdamse culturele leven”.
Het komt volgens Riezenkamp al jaren
voor dat de subsidietoezeggingen voor de
Toneelraad veel te laat afkomen. Zo
heeft de wethouder ondanks herhaalde
verzoeken nog steeds niet van de minis
ter vernomen hoe groot het bedrag is
waarop de Toneelraad in het nu lopende
seizoen kan rekenen.
De wethouder schrijft in zijn brief
aan minister Van Doorn, dat het uitblij
ven van de beslissing over de rijkssubsi
die tot gevolg heeft dat de gemeente
Rotterdam zich nu geplaatst ziet voor
een exra tekort op de kunstbegroting
van drie a vierhonderdduizend gulden.
De gemeente wil dit tekort voor haar
rekening nemen, onder het uitdrukkelijk
voorbehoud dat de minister eerst zeker
heid verschaft over de rijksbijdrage voor
het komende seizoen, die door de ge
meente wordt geraamd op 1.750.000.
De financiële moeilijkheden bij de To
neelraad Rotterdam zijn ontstaan door
een gebrek aan publieke belangstelling w
voor de uitgebrachte toneelprodukties.
De opbrengsten uit de recettes zijn dit
seizoen met 50 percent achtergebleven
bij de ramingen. Voor het seizoen 1976-
’77 zal de Toneelraad slechts één van de
drie geplande produkties van het reper-
tojre-toneel, de sector waarin de tekor
ten zijn ontstaan, uitbrengen.
en inspraak in het beheer van de collec
tieve voorzieningen. Wij ondersteunen
bijvoorbeeld „onthullingen” van een be
weging als de Katholieke Werkende
Jongeren (KWJ) over de arbeidssfeer in
grootwinkelbedrij ven”
UTRECHT. Aan het op 1 februari
in het Jaarbeurscongreseentrum in
Utrecht te houden Bigbandfestival zul
len 14 amateurensembles deelnemen.
Onder de orkesten bevinden zich big
bands uit Zaandam, Amsterdam, Loenen
aan de Vecht, Tilburg, Rotterdam en
Kampen.
Het festival, dat ’s morgens om 11 uur
begint en georganiseerd wordt door het
Utrechts Jazz Orkest heeft als attractie
een optreden van de Zweedse Sandvik
Bigband onder leiding van de trompet
tist Arne Kjell-Eriksson. Dit concert be
gint om 19 uur. De TROS zal radio-
opnamen maken van het dooi' Piet Daal
huisen gepresenteerde festival.
schillende aspecten heeft Van Raalte
als een historisch onmiskenbare lots
verbondenheid geanalyseerd.
Oranje en Nederland werden door
het lot aaneengesmeed. Niet altijd
was Nederland zo erg tevreden met
de gedragingen of het streven van
Oranjetelgen op de troon. Maar over-
schaduwd door de imponerende
grootheid van figuren als koningin-
regentes Emma, koningin Wilhelmina
en de in ons tijdsbestek nog zo volledig
functionerende koningin Juliana, vie
len die wrijvingen en irritaties weg
in de mengketel der historie. En al
tijd opnieuw weer reeds het koning
schap der Oranjes vernieuwd, veran
derd, gemotiveerd door nieuwe
maatschappelijke omstandigheden en
inzichten, omhoog als een houvast
van onwrikbaar staatkundig allure.
Dat is wat Ernst van Raalte betoogt
en eigenlijk zonder enige moeite be
wijst.
Hij wilde daarmee de misverstan
den doorbreken, die in onze tijd om
trent de act: riiteit van het koning
schap lel doen door pubiikaties
en discussies waaraan goeddeels de
his.orische geworteldheid van het ko
ningschap over het hoofd werd ge-
...en. De bevoegdheden en „de macht”
des konings, onrechtmatig gekleineerd
of onverantwoord opgeblazen, worden
in dit boek op realistische basis gezet,
als waarachtig onderdeel van de
staatsmachine en als waardevolle bij
drage van „adellijke objectiviteit” in
de wirwar van de machtsstrijd der
politieke partijen. Dat Van Raalte de
erfelijkheid van het koningschap af
weegt tegen de vele voordelen die het
politiek niet gebonden staatshoofd
oplevert, is voor partijgangers mis
schien politieke blesfemie. Niet echter
voor de ervaren, vergrijsde journalist,
die heeft leren relativeren.
Peter Faber speelt de hoofdrol van Wessel Franken in de
vier delen van een episodenfilm naar vier korte verhalen
van Remco Campert. Voor de rol van Wessels maat Willem
wordt nog een speler gezocht. Elke episode wordt door een
andere regisseur gefilmd, volgens het procédé bij „Zwaar
moedige verhalen bij de centrale verwarming” naar het werk
van Heere Heeresma. De film wordt geproduceerd door Mat-
thijs van Heyningen voor minder dan een half miljoen gul
den, waarvan 70 pet door CRM wordt gesubsidieerd. De ver
halen heten „Alle dagen feest”, „Een ellendige nietsnut”,
MOSKOU (UPI). De bekende Rus
sische beeldhouwer Ernst Neizvestny
heeft dinsdag westerse verslaggevers te-
telefonisch laten weten, dat hij van de
Sovjet-autoriteiten toestemming heeft
gekregen het land te verlaten.
Neizvestny kwam jaren geleden in het
nieuws door een openbare woordentwist
met de toenmalige partijleider, Nikita
Chroesjtsjov. Toen deze een bezoek
bracht aan een tentoonstelling van de
beeldhouwer had hij gezegd dat „een
ezel met zijn staart het beter zou kun
nen doen dan de beeldhouwer”. Later
werd deze ruzie bijgelegd, wat leidde tot
een hechte vriendschap. Op grond daar
van verzocht Nikita’s familie Neizvestny
een borstbeeld te maken van de bewinds
man dat nu prijkt op zijn graf.
De beeldhouwer, die gedeeltelijk van
joodse afkomst is, beklaagde zich on
langs in een interview met een verslag
gever van UPI over een treitercampagne
die tegen hem was gericht. Men had
zelfs hakenkruizen op zijn deui geschil
derd.
De afgelopen tien jaar diende Neiz
vestny vijftig maal een verzoek in een
bezoek aan het westen te brengen. Na
dat men hem zijn atelier had afgenomen
besloot hij een emigratievisum aan te
vragen wat hij een dezer dagen zal
ontvangen. Hij zal eerst naar Israël
afreizen maar heeft nog niet besloten in
welk land hij gaat wonen.
„Hoe ik mijn verjaardag vierde” en „Op reis”.
De film zou half april, met Pasen, in roulatie gaan. Be
halve Peter Faber doen mee: Marcelle Meuleman, Helmert
Woudenberg, Wim van den Brink, Elsa Leoni, Elisabeth
Andersen, Marjon Brandsma en Marja Kok. Op de foto
vooraan in het midden Peter Faber en Marcelle Meuleman.
Daarachter van links naar rechts de vier regisseurs Otto
Jongerius, Orlow Seunke, Ate de Jong en Paul de Lussanet
en vervolgens scenarioschrijver Guus Luyters en de schrij
ver Remco Campert.
LONDEN (ANP). Het toneelstuk
„In de holte van je arm”van Dimitri
Frenkel Frank beleeft als „Roger’s last
stand” deze week zijn honderdste voor
stelling in het Duke of Lords Theatre in
het Londnse West-End.
In Londen worden de hoofdrollen ge
speeld door Roy Kinnear en, Leslie Phi
lips. Het stuk trekt er volle zalen.
In Nederland werd het in het seizoen
’70-’71 met veel succes gespeeld: 250
voorstellingen met Ton van Duinhoven,
Guus Hermus, Ina van Faassen en Bep
Dekker.
Dimitri Frenkel Frank oogstte eind
vorig jaar ook lauweren in Engeland
met zijn televisiespel „De liefdeswacht”,
dat de NOS in Nederland twee keer
uitzond. In Engeland werd het door de
BBC uitgezonden als eerste stuk in de
Global Theatre Series.
Frans Malten en Edgar Danz hopen
dat met de Utrechtse manifestatie een
zo groot mogelijk publiek wordt bereikt.
Niet alleen om de bezuinigingsprotesten
aan te horen, maar vooral ook om
kennis te nemen van wat „strijdcultuur”
te bieden heeft. „Vormingstoneel zet zich
voor de gewone mensen in, wil bijdra
gen aan de reële verbetering van hun
bestaan. In internationale zin, want de
belangen zijn overal dezelfde en steeds
terug te voeren op het door de Westerse
wereld gehanteerde systeem van de on
dernemingsgewijze produktie. Goed, er is
geen bittere armoede meer. Maar de
tegenstellingen zijn er wel degelijk, al
zijn ze versluierd en zijn de scherpe
kantjes eraf. De mensen zijn er echt
niet vrijer op geworden. Ze worden nog
steeds misbruikt, uitgebuit”.
„Een zekere eenzijdigheid kan ons niet
worden ontzegd. Het vormingstoneel
pakt steeds dezelfde problemen aan,
wijst steeds op de slechte en zwakke
kanten van deze maatschappij, zonder
water in de wijn te doen. Acteurs van
het vormingstheater vinden wel degelijk
dat ze cultuur bedrijven, dat ze toneel
spelen. Maar ze zijn er niet in de
eerste plaats om te behagen, maar om de
wegen en middelen aan te geven om
wantoestanden en onbehagen op te hef
fen. Daar gebruiken zij het theater voor.
En dat moet zo goed worden gespeeld,
dat het risico wordt uitgesloten dat de
boodschap de mist ingaat”.
1
En dat zelfde geldt eigenlijk voor de
voor deze gelegenheid aan het ensemble
toegevoegde altviolist Ferdinand Hügel,
die in het ter opening uitgevoerde Ke-
gelstatt-Trio een zekere stroefheid aan
de dag legde. Een stroefheid die welis
waar ook voor een deel te wijten is aan
het feit dat deze partij wat ondankbaar
voor dit instrument geschreven is. Mis
schien speelde verder de extra spanning
van de radio-opname van dit concert het
musicerende gezelschap enigszins parten;
anders zou je kunnen stellen dat ze
gewoon hun avond niet zo hadden.
Tenslotte is het ook niet altijd volle
maan.
Dat mag overigens niet gezegd worden
van de evenzo voor het Kegelstatt-Trio
geëngageerde klarinettist Bas de Jong.
Want zijn overtuigend spel zorgde sa
men met de parelend vertolkte piano
partij, voor het boeiende element bij de
uitvoering van dit Trio KV 498 (piano,
klarinet, altviool). De Jong’s zangerige
toonvorming, met mooi aanzwellen en
afnemen, alsook de fijn verzorgde frase
ring en articulatie maakten het aanho
ren van zijn klarinetpartij tot een posi
tieve belevenis. j
Het was een betreurenswaardige bij
komstigheid dat het temperamentvolle
en genuanceerde spel van les Monas
min of meer werd aangetast doordat
deze pianist blijkbaar niet goed wennen
kon aan het pedaal van het hier door
hem bespeelde instrument, waardoor een
seoort ingebouwd pauk-effect ontstond,
dat juist vanwege de nogal ruim gedo
seerde. toepassing ervan, vrijwel constant
zeer afleidend werkte en aan het luis
tergenot afbreuk deed.
Naast hét genoemde Kegelstatt-Trio,
werden op dit derde concert in deze
door de Stichting Kadens geboden Mo-
zart-serie, ook nog de Pianotrio’s in E en
in G, respectievelijk KV 542 en 564
uitgevoerd, terwijl tot besluit het Piano
kwartet KV 478 werd voorgedragen en
waarbij dus de altviolist Ferdinand
Hügel ook weer van de partij was. In
de verklanking van dit g klein-Kwartet
was zonder twijfel veel virtuositeit,
vaart en spanning. Wat hier qua inter
pretatie ontstond, leunde echter meer
tegen de geest van Beethoven aan dan
dat het Mozart’s bedoelingen leek weer
te geven. Maar dat is, ondanks de ver
groving die hier optrad, in elk geval
toch te verkiezen boven de zo veel
gehoorde Mozart van de porseleinkast.
Het publiek wist dit voortvarend mu
siceren, getuige de warme bijval, ook
zeker te waarderen.
Danz en Malten menen dat Van
Doorn zijn nieuwe spreidingsgedachte
voor het vormingstoneel heeft gebaseerd
op de situatie in 1973, die er het seizoén
daarop heel anders uitzag. Beide leden
van de Nieuwe Komedie twijfelen er
niet aan, dat er politieke motieven in
het spel zijn voor de beknotting van het
„strijdtoneel”. „Politiek links theater,
daar heeft dit kabinet geen behoefte
aan, vooral niet nu de verkiezingen voor
de deur staan. Zo heeft een hoge ambte
naar van CRM het letterlijk gezegd. In
de periode van frontale aanvallen (van
de christelijke fracties in Brabant en
DS’70 in de Kamer) op dit soort theater
was het politiek natuurlijk aardig om
met een groots gebaar uit te roepen dat
„CRM zich garant stelt voor Proloog”.
Maar de tijden zijn veranderd. We moe-
Kans-arme groepen krijgen door dit
kabinetsbeleid nog minder kansen, vin
den de twee Nieuwe Komedie-medewer-
kers. „Ook voor ons voorlichtingswerk
via vormingstoneel^ bestemd voor vor
mingscentra, werkende jongeren, mid
delbare scholieren en volkshogescholen,
geldt dat. Onze gemeenschappelijke
doelstelling is het behartigen van belan
gen van de werkende bevolking, van de
arbeiders. Dat is ons publiek. En dat
komt niet naar de schouwburg, ook al
wordt er heel mooi en esthetisch Sha
kespeare gespeeld. Wij zouden worden
uitgelachen als we bij ons publiek met
zo’n stuk theater zouden aankomen. Het
is gekomen voor een voorstelling bij
voorbeeld over loononderhandelingen
met daarin de „boodschap” dat de arbei
ders vooral niet ingepakt moeten wor
den door het kapitaal”.
„Wij streven naar een socialistische
samenleving, naar gemeenschappelijk
bezit van de produktiemiddelen, naar
gedeelde verantwoordelijkheid in de be
drijven, naar invloed op de investeringen
HET MERKWAARDIGE van het be
leid van bewindsman Van Doorn ten
aanzien van het vormingstheater is, al
dus Frans Malten en Edgar Danz, res
pectievelijk programmabegeleider en
acteur-regisseur bij de grootste vormings-
toneelgroep Nieuwe Komedie, dat hij
zégt dat hij deze toneelvorm wel ziet
zitten. De waarheid ligt iets anders. Uit
de plannen die hij heeft voor het vor
mingstoneel (regionalisering) zou je kun
nen opmaken dat hij er in ieder geval
1,5 miljoen gulden méér voor overheeft.
Maar als het rekensommetje van de
minister nauwkeuriger bekeken wordt,
kom je wel tot andere gedachten. „Er is
gewoon gefoezeld met cijfers”, vinden
Malten en Danz.
Aan ’s ministers voorgenomen behan
deling van De Nieuwe Komedie, Pro
loog en GLTwee kun je vrij gemakkelijk
zien dat hij het echte politieke vormings
toneel, zoals deze drie groepen dit se-
dért meerdere jaren bedrijven, op een
vriendelijke manier de nek wil omdraai
en.
„Want daar komt ’t toch op neer”,
aldus Malten en Danz. „Als zijn regiona-
liseringsplannen (elke vormingstoneel-
groep bestrijkt een eigen regio en mag
daar van de bewindsman niet meer bui
ten komen) doorgaan, zullen gezelschap
pen als Theater en Centrum extra geld
krijgen voor uitbreiding van hun afde-
lingen-vormingstoneel, maar zal er voor
een typisch vormingsgezelschap als
Nieuwe Komedie bijna een half miljoen
af moeten”. Mr. van Doom vindt dat
rechtvaardiger jegens andere groepen,
die volgens hem door het vrij forse
subsidie voor Nieuwe Komedie in de
verdrukking komen, zo verklaart hij in
zijn adviesaanvrage van 9 oktober 1975
aan de Raad voor de Kunst.
DE VOORSTELLEN van de minister
betekenen voor Proloog, GLTwee en
Nieuwe Komedie dat zij mensen zouden
moeten ontslaan. Sater zou hetzelfde
bedrag houden. Theater en Centrum
zouden daarentegen hun vormingsgroe-
pen moeten uitbreiden. Bij Centrum is
daarover nog geen definitief standpunt
bepaald. Het werk van het Scholenpro
gramma van Centrum is anders geaard
en georganiseerd dan het repertoirewerk.
Sommigen bij Centrum noemen het een
oneigenlijke zaak dat de twee in eén
verband zijn gebracht, maar bij anderen
bestaat de opvatting dat men samen
door moet gaan. Bij Theater is men
weinig gelukkig met de opdracht van de
minister. De programma’s die men nu
voor middelbare scholen pleegt te bren
gen, moeten uitgebreid worden met pro
gramma’s voor werkende jongeren en
andere groepen. Het gezelschap dat
vooral repertoire speelt is daar niet op
ingesteld. En dat terwijl Nieuwe Kome
die, Proloog, GLTwee in het werk voor
werkende jongeren zijn gespecialiseerd.
Er zijn nog meer gespecialiseerde vor-
mingstoneelgToepen. In Rotterdam is
Diskus actief, die echter rechtsti eeks
wordt gesubsidieerd door de Toneelraad
Rotterdam. Vanuit Amsterdam opereert
Sater, die tot dusver een landelijke taak
heeft maar zich zou moeten beperken
tot Noord-Holland en Utrecht. In Am
sterdam zelf is een nieuwe professionele
groep begonnen, De Voortzetting, met
een stuk over Bontekoe dat eind februa
ri in première gaat. De groep heeft sub
sidie bij Amsterdam en CRM aange
vraagd. Amsterdam is welwillend, maar
Dr. E. van Raalte, overleden op 16 no
vember 1975.
ten de buikriem aanhalen, wordt ons
voortdurend ingepeperd. En bovenal:
wat moet een land in economische
moeilijkheden met onruststokers als
vormingsgroepen.
De minister wil dat de vormingsgroe
pen ook subsidie vragen bij de lagere
overheden, gemeente en provincie.
„Maar die geven geen geld of die willen
niet. Dat wéét het Rijk. Ons protest van
zaterdag is gericht tegen bezuinigingen
op voorzieningen die middels strijd tot
stand gekomen zjn”, aldus de leden van
de Nieuwe Komedie, die zich sinds enige
maanden radikaler opstelt dan voordien.
van Oranje in het algemeen en van
het staatshoofd in het bijzonder, ge
kruid zijn, moet in veel gevallen
een gebrek aan kennis der feiten en
omstandigheden goedmaken Dr.
Ernst van Raalte was geen mens die
volkomen van emoties gespeend was.
Integendeel, zijn spirit en humor, zijn
bewogenheid en zin voor menselijke
subjectiviteiten maakten een essenti
eel deel van zijn denken, spreken en
schrijven uit. Maar Ernst van Raalte
sprak of schreef slechts, wanneer hij
zeker- wist .dat zijn betoog steunde op
feiten, onweerlegbare waarheden, his
torische zekerheden en gezonde logi
ca.
Dit laatste boekje tekent Van.Raal-
te nog eens volledig ten voeten uit.
Hij neem erdoor alsnog deel aan de
voortgaande discussie over het ko
ningschap die ook in zijn tijd leven
dig en soms heftig telkens weer ont
brandde.
Zijn bijdrage tot deze niet eindi
gende discussie is er een waarmee
voor- en tegenstanders van de mo
narchie gelijkelijk hun voordeel kun
nen doen. Hij schetst temidden van
de opklinkende wijsheden en onwijs
heden vgn vandaag het fundament
waarop volgens zijn nuchtere onge
kunstelde waarneming het Neder
landse koningschap steunt. De bijzon-
F
