r
r
RANS GUYANA
rankrijk in de tropen
Vlindervleugels voor
Papillon-toeristen
F
>0
Ontwikkelingsplan als
Franse troef in Amerika
t
in.
11
4
A 'T
I
5* 1
tip
Mik
IKw
feill
II?
■JJ
i
I
door Jan Gerritsen
J
Sarcasme
Onwezenlijk
Afwijzend
MP
bevolkingsgroei door „rekolonisatie”, een waarlijk uniek
voornemen in de recente geschiedenis., niet alleen van
Zuid-Amerika, maar ook in wat nog rest van het Franse
wereldrijk.
Leiders van elf Caribische landen veroordeelden de Fran
se plannen jongstleden december als een „bedreiging voor
de vrede en de veiligheid” in dit deel van de wereld. De
verveloze muren van Cayenne vertolken middels talloze
leuzen de onrust, angst en het machteloze protest die dit
„grandioze schema” (aldus een gaullistische parlementslid)
bij de lokale bevolking heeft veroorzaakt. De woorden
„revolutie” en „genocide” komen het meest voor.
Leeg land voor
30.000
immigranten
Tachtigduizend vierkante kilometer tropische bossen, een
200 kilometer lange asfaltweg langs de modderige kust, een
indrukwekkende maar stilgelegde raketbasis en een hoofd
stad van het formaat van een uit de kluiten gewassen
Nederlands dorp - dat is Frans Guyana. Het grootste van de
overzeese gebieden waarover Frankrijk zich nog meester
mag noemen, is op nog indrukwekkender manier dan Suri
name leeg, eindeloos leeg: hier wonen maar 52.000 mensen en
daarvan ruim de helft (30.000) in de hoofdstad Cayenne.
Dat gaat veranderen als de regering in Parijs haar zin
krijgt: het vong jaar met veel ophef gelanceerde ontwikke
lingsplan voor Frans Guyana voorziet in de komst van
30.000 emigranten in de eerstkomende tien jaar. Snelle
-
5
1
I
I
’Jf
K-
r
1
1,
"ff-
„Nationaal” monument tussen de koningspalmen nan Cayenne.
De voormalige gevangenis m Saint Laurent
ji
Frans-Gii/yana: 80.000 vierkante kilometer bos
En omdat ook de economie geheel
kunstmatig is en drijvende word»
gehouden door Parijs voorname
lijk in de vorm van salarissen, want
het overgrote deel van de bevolking
is in overheidsdienst is de gedachte
aan een onafhankelijke staat hier
onwezenlijker dan ze in Suriname,
althans de laatste jaren. ooit is
geweest
Raymond Charlotte, een 29-jarige
Creool uit Cayenne, is een van de
voorvechters van het onafhankelijk-
heidsideaal. Toen Suriname onaf
hankelijk werd, mocht hij uit de
mond van de altijd vriéndelijke,
kersverse president Ferrier opteke
nen: „Ik hoop dat de bevolking van
Frans Guyana zijn eigen lot zal kun
nen bepalen”.
Deze uitspraak heeft inmiddels in
Cayenne de ronde gedaan, via de
stencils die worden verspreid door
het front van de bevrijding van
"Frans Guyana (FNLG). Raymond
Charlotte moet evenwel toegeven
dat het aantal actieve leden van het
front het getal twintig niet over
schrijdt.
De aanwezigheid van Frankrijk m
Amerika is wel van democratisch
karakter, zegt de voorlichtingsamb
tenaar van de prefecture met een
zuurzoete glimlach.
r de
leeft
e de
irten
aar-
door
ten-
mst-
■den.
esti-
ving
wor-
1 de
I te
kreeg in de vorm van drie miljard
gulden ontwikkelingshulp in dezelf
de periode. Suriname met zijn zeker
achtmaal zo grote bevolking. „Mis
schien dat in Frans Guyana daarom
voortdurend is gewezen op de span
ningen tussen Hindoestanen en Cre
olen in Suriname in de maanden die
aan de onafhankelijkheid vooraf
ging”, zegt dezelfde voorlichtings
ambtenaar. Alweer dat scepticisme.
Alle politieke leiders, niet één uit
gezonderd. in het overzeese departe-
y.- -
:-.w
ek-
en-
snt,
gio
>es-
len
iek-
zer-
Deze houding laat zich begrijpen
in een land dat honderden jaren
i lang nog minder dan een stiefkind
was in de uitgebreide familie van
Franse koloniën. Van 1852 tot 1946
was Frans Guyana officieel strafko
lonie, waar Frankrijks criminele en
politieke gevangenen een doorgaans
zeer hoge prijs betaalden: talloze
tropische ziekten en de beestachtige
behandeling maakten dat ongeken-
de
de
;en.
[in
lui
den
af-
aeel
este
het
sale
zal
Iets
ijke
een
neer
Om dit stukje Frankrijk in de tro-
en te ontwikkelen zijn meer men
en nodig dan er nu wonen, is het
iet onlogische uitgangspunt van de
'arijse plannenmakers. De reactie
aarop in Cayenne was er een van
ngeloof en sarcasme. Zelfs een
oorlichtingsambtenaar van de hier
ppermachtige prefecture is ermee
ehept: „Als men daarmee wil zeg
en dat alle vroegere grootse plan-
en in Frans Guyana mislukt zijn,
an is dat waar. Maar om onze pro
teïnen op te lossen zijn geen 30.000
nigranten nodig”
Maar de betekenis van Frans Guy- P
na wordt in Parijs met besproken
i termen van de grote plaatselijke 1
erkloosheid (officieel 15 procent), j|
e volkomen kunstmatige economie
ie door het moederland in stand
'ordt gehouden of de noodzaak toe-
wnstperspectief te scheppen voor
e bevolking die jonger is dan 21
iar (bijna 40 procent). In de Parijse
urelen is Frans Guyana een niet
^belangrijke plek op de kaart van
et strategospel voor grote en min
er grote mogendheden.
Een uitspraak van president Gis-
ard d’Estaing is onthullend genoeg.
De aanwezigheid van Frankrijk in
merika is een belangrijke troef,
laar je moet een prijs betalen om
ie te kunnen behouden”. Daarmee
itte hij staatssecretaris Olivier
tirn (overzeese gebiedsdelen) aan
et werk om het grote ontwikke-
ngsplan op te zetten. Deze kweet
eh naar behoren van deze histori-
ihe taak: ruim tien miljard gulden
P tien jaar is aan investeringen
Porzien.
[Vergelijk dat eens met Suriname,
Pt bij het afscheid van Nederland
pi veel geprezen gouden handdruk
ment reageerden afwijzend: 3000
immigranten per jaar en natuurlijk
merendeels (blanke) Fransen van
wie er nu nauwelijks meer dan 2000
in het hele land zijn - dat zou de
kleine gemeenschap nooit kunnen
verwerken. Een tiental kleine groe
pen politieke activisten, opererend
llobère ia een van de weinige
mensen in het huidige Frans
Guyana die uit eigen ervaring
weet wat het betekende om als
gevangene verbannen te wor
den naar dit deel van het Fran
se rijk, dat van 1852 tot 1946
officieel als strafkolonie in ge
bruik was. Tekenend is zijn re
actie op vragen over dit verle
den: „Daar praat ik niet meer
over. Voor geen geld. Ik heb
teveel ellende meegemaakt."
Evenals Henri Charrière
zo heette de schrijver van de
bestseller Papillon (vlinder)
overleefde Llobère waar
honderden, duizenden gevan
genen een gruwelijke dood
stierven. Tropische ziekten als
gele koorts en malaria en de
veelal beestachtige behande
ling maakten dat maar weini
gen hun straf overleefden.
Sinds 1946 woont Llobère in
een klein huisje in de voormali
ge thans vrijwel verlaten lepro
zerie Acarouany, op enkele
tientallen kilometers van Saint
Laurent. Hij profiteert van de
sociale voorzieningen die in dit
onder namen als „bevrijdingsfront”
en „onafhankelijkheidsbeweging”
kalkten de muren van Cayenne vol:
„Stimisme is gelijk aan zionisme”.
Dit massale protest heeft niet na
gelaten in Parijs indruk te maken.
Premier Jacques Chirac, toch nim
mer voor een kleintje vervaard, zei
„Papillon. M. die teeb ik ge
kend.” Jean Llobère. 76 jaar
ond, kwam in 1931 in de be
rechte «trafgevangenfe in
Saint Laurent, het slaperige
dorp aan de rivier de Mai.,'-, fi
ne, die Suriname van 1
Guyana scheidt. Llobère: „Pa-
pi’Hn k a«n twee jaar later.
Hij is ueroemd geworden, hè.
Met Mjn boek.”
de aantallen mensen voor het einde
van hun straftijd een ellendige dood
stierven.
Het land van bewaakten en be
wakers werd na de tweede wereld
oorlog een „departement overzee”.
De gevangenissen werden op één na
allemaal afgebroken en achter ble
ven een handjevol Franse bestuurs
ambtenaren. zevenhonderd in
dianen in de diepe binnenlanden na
bij de Braziliaanse grens, en enkele
tienduizenden Creolen afstamme
lingen van slaven en bosnegers, van
wie er ook nog zevenduizend zijn
Dank zij de status van departe
ment werden hier de Franse sociale
voorzieningen ingevoerd, die de erg
ste armoede deed verdwijnen en bo
vendien de emigratie van de autoch
tone bevolking naar bet moederland
afremde. Pas nadat de Franse kolo
men in Noord-Afrika zelfstandige
staten waren geworden en Algerije
na de bloedige onafhankatijkhréli
oorlog „verloren waa gegaan”,
kreeg Parijs belangstelling voor het
voormalige verbanningsoord
Ook in de zestiger jaren speelden
redenen van strategie een doorslag
gevende rol: het verlies van Algerije
betekende tevens dat Frankrijk oen
nieuwe plaats moest vinden voor het
lanceren van zijn raketten - tot dan
was Colomb Béchar in de Algerijnse
Sahara de belangrijkste Franse ra
ketbasis geweest. Besloten werd in
Kourou, enkele tientallen kilome
ters ten westen van Cayenne, een
nieuwe basis te bouwen, waarmee in
totaal 500 miljoen dollars waren
gemoeid.
De constructie van de lanceerin-
richting en de vele technische voor
zieningen. onderzoekcentra, enz.
schiep voor duizenden werkgelegen
heid. Ook vele honderden bosnegers
uit Suriname verdienden hoge lonen
met het bouwrijp maken van het
oerwoud. Na een aantal lanceringen
is de basis echter vorig jaar (tijde
lijk) gesloten, in afwachting van de
uitvoering van een nieuw Europees
ruimteprogramma dat in 1977 van
start zal gaan.
Kourou - onderhoudskosten ruim
40 miljoen gulden per jaar - is dan
ook, zoals zoveel in Frans Guyana
thans grotendeels verlaten. Moder
ne flatgebouwen en fraaie bunga
lows staan leeg. De plaatselijke ho
reca is in belangrijke mate afhanke
lijk geworden van de soldaten van
het Vreemdelingenlegioen (in totaal
met 4000 a 5000 man in Frans Guya
na), die dan ook wat vaker mogen
passagieren.
Het omstreden ontwikkelingsplan
van staatssecretaris Stirn wil - an
ders dan met het project-Kourou het
geval was - een permanent ontwik
kelingsproces op gang brengen. Dat
moet perspectief scheppen, voor de
lokale bevolking zowel als voor de
immigranten. Belangrijkste onder
delen van het plan zijn: ontwikke
ling der rijstcultuur (5ÖÓ0 arbeids
plaatsen), exploitatie van de einde
loze bossen en oprichting van een
papierpulpfabriek, een investering
van ruim één miljard gulden.
overzeese departement van
Frankrijk gelijk zijn aan die in
het moederland. Hij verdient
een aardig centje bij met het
vangen van de grote vlinders
met hun fantastische k'. t1
dit vrijwel ongerepte ueci Van
tropisch Zuid-Amerika.
De vleugels van de vlinders
zijn de grondstof voor kitsch
schilderijtjes („Maria met
kind”) die winkels en hotels in
hoofdstad Cayenne aan de Pa-
piUon-toeristen als souvenir te
koop aanbieden Met een bootje
kun je ook een bezoek brengen
aan Duivelseiland en de twee
andere eilanden voor de kust
nabij de raketbasis Kourou,
waar de gevaarlijkste en pro
minentste (Dreyfus) gevange
nen hun levensdagen sleten. Op
het grootste is zelfs een her
berg, waar je kunt overnach
ten. Maar de gevangenissen
zijn hier al lang geleden afge
broken.
De treurigste herinnering
aan Frans Guyana's onzalige
verleden is de strafgevangenis
in Saint Laurent: half overwoe
kerd door tropische planten
groei en half vergaan biedt het
„camp de transportation”
thans onderdak aan een dertig
tal arme Creoolse gezinnen.
Hier zijn zelfs geen kitsch
souvenirs te koop. Als om nog
iets van piëteit te demonstreren
is een vertrek in het grote kamp
afgesloten: daar werden de ter
dood veroordeelden geguilloti
neerd.
I
i
I
X.
eind december in Cayenne dat de
komst van de immigranten uitslui
tend zal plaatsvinden „als functie
van de economische ontwikkeling”
„De arbeidsplaatsen die geschapen
zullen worden, zijn in de eerste
plaats voor de Frans-Guyanezen ge
reserveerd". aldus Chirac.
Deze toezeggingen moeten de
vrees wegnemen dat Frans Guyana
ook een functie krijgt te vervullen
als ..overloopvat” voor Franse ex
kolonisten, die hun bedrijf in Afrika
of Azië moesten opgeven, voor inwo
ners van de overbevolkte Franse
Antillen-eilanden Guadeloupe en
Martinique en van het Indische-
Oceaaneiland Réunion, en voor
Fransen Van overzee, die het avon
tuur zoeken. In Parijs hebben zich a]
30.000 mensen aangemeld om een
nieuw bestaan in Guyana te be
ginnen.
Dit laatste feit, alsmede het be
zoek van Chirac, doen vermoeden
dat het de Franse regering „mis
schien voor het eerst”, aldus het
gezaghebbende dagblad „Le M<m>
de” toch ernst is met het plan-Stim
Ook al zijn de voorbereidingen in
Frans Guyana zelf nog nauwelijks
begonnen Waar de 3000 immigran
ten. die jaarlijks zouden komen,
moeten wonen is een vraag die nog
niemand in Cayenne kan be
antwoorden
Het is een achttiende-eeuws plan,
was het scherpe oordeel van de Guy
anese minister van buitenlandse za
ken, Frederic Wills, op een perscon
ferentie in Paramaribo eind novem
ber Wills. die een beleefdheidsbe
zoek aan de nieuwe staat Suriname
bracht, moest echter erkennen dat
in Frans Guyana niet van een onaf
hankelijkheidsbeweging kan wor
den gesproken Er zijn bij ons men
sen geweest, die zeggen dat ze de
onafhankelijkheid nastreven en dat
onderzoeken we nu. zei Wills.
Want het grootste verschil met de
ovoHi?<> dfjpp van Guyana is het
vuitureleimperialisme”dat
een oneindig veel grotere invloed
heeft gehad dan de Nederlandse of
Britse overheersing in de twee ande
re Guyana's. In Cayenne en in het
kleinste dorp van Frans Guyana is
het leven een imitatie van het leven
in Frankrijk zelf. Taal, onderwijs,
films, alles is Frans.
Het grootste deel van de noord-
:ust van Zuid-Amerika behoort tot
luyana - het „land der wateren” in
Ie Indiaanse taal die hier wijd ver-
ireid was toen de veroveraars uit
luropa hier drie eeuwen geleden
ankwamen. Guyana is nu verdeeld
ver Venezuela, Guyana (de voor-
lalige Britse kolonie), Suriname en
'rans Guyana, sinds de onafhanke-
jkheid van de Hollandse volksplan-
ng het enig overgebleven „rijks-
eel” van een Europees land in
luid-Amerika.
Ondanks de strijdvaardige leuzen
i de minuscule en armoedige
oofdstad is hier geen sprake van
nafhankelijkheid of zelfs van auto-
omie binnen een groter (Frans) ge-
eel. Frans Guyana is sinds 1948 een
eel van Frankrijk zelf: het is een
epartement. zoals bijvoorbeeld ook
e landstreek rond de havenstad
lordeaux een departement is. Het
verschil” wordt gevormd door de
tlantische Oceaan, circa 8000 kilo-
leter breed.
lUWti
f 'i
