mow
w
33 SI
1
door Dr. P. H Schröder
rt
zou zijn
Industriële revolutie
I
zoon
■- 1
De mannen
om haar heen
zeven zoons en
dochters
Huiselijk leven
l
I
dochters
I T
I
I
I
I
-j
Er is een verhaal dat de latere
Koningin Victona als achtjarig
meisje in een van haar boeken de
I stamboom vond van haar familie,
daar door haar moeder met opzet
in verborgen Daaruit leerde het
kind dat zij naar alle waarschijn
lijkheid de opvolgster
l
I
Ouderdom
worden mét' ik zal mijn best
doen. Of de overlevering waar
heid bevat is niet met zekerheid
te zeggen, maar één ding pleit er
voor: zonder stamboom te raad
plegen kom je er niet achter hoe
die koningsfamilie waartoe Vic
toria behoorde, in elkaar zat.
Zeven broers
:1
van haar oom Koning William IV
en dus zou regeren over Enge
land, en koloniën, over een we
reldrijk dus. De anecdote zegt
dat Victona, toen zij begrepen
had welke taak haar wachtte, ge
zegd heeft I will be good, wat.
meen ik, het beste vertaald kan
Victoria
i
ok
wikkeling die de 19e eeuw te zien gal' heeft zij
nauwelijks enige invloed ondergaan.
Wilhelm II
van Pruisen,
Duits keizer
Hertog van
Cumberland
10,
is
k-
ar
-d.
ok
De
:er
Als er zich in Victoria's omgeving veranderingen
voltrokken, dan was het in haar persoonlijke le
ven. Haar kinderen werden volwassen, traden in
Populariteit
De liefde die koningin Victoria haar volk toe
droeg is niet altijd met dezelfde innigheid be
antwoord. Uit de aard der zaak was in het begin
van haar regering haar populariteit ongemeen
groot. Hoe gunstig immers stak zij af tegenover de
koningen die vóór haar hadden geregeerd, haar
ooms George IV en William IV. Ontroerend werkte
Hertog van
Sussex
Hertog van
Clarence
(William IV
1830-1837)
George III (1760-1820)
Hertog van
Kent
Victoria
X
Frederik III
-r
Prins van
Wales
(George IV)
1820 1830
Charlotte
t 1817
Edward VII (1901-1910)
x
Alexandra van
Denemarken
George V (1910-1936)
George VI (1936-1952)
Elisabeth II (1962
Hertog van
Cambridge
jkt
as-
de
ys-
De-
vijs
nen
ijft
in-
en
jers
va-
;er-
rto-
fir-
rwei
■lob-
met
niets
;1 is
wat
het
nout,
r en
dang
men
nak-
Nu maakte Engeland in de jaren dat Victoria
regeerde, dus tussen 1837 en 1901, een stormachti
ge ontwikkeling door Het is de tijd van de indus
triële revolutie en van de kolonisatiepolitiek die
tezamen het Britse rijk tot het machtigste imperi
um van de gehele wereld maakten; het is de tijd
waarin alles begon te groeien: de machines, het
verkeer, de bevolking, de producten, alles tezamen
een enorme schaalvergroting vormden waarvan
de gewone burger de importantie nauwlijks be
greep, maar die hem met trots en zelfvoldaanheid
vervulde. De Engelse burgerij, de fabrikanten en
handelaren bouwden voor zichzelf luxueuse hui
zen die zij volstopten met meubelen en rariteiten
uit de koloniën. Voor de arbeiders in hun fabrie
ken trokken zij de eindeloze en troosteloze straten
met de zogenaamde back to back huizen op, zo
dicht mogelijk bij de werkplaats gelegen. Dat
spaarde tijd. Maar onder al deze veranderingen
bleef Victoria dezelfde. Van de ongelooflijke ont
hei. huwelijk en kregen kinderen die op hun beurt
groot werden en trouwden. Toen zij in 1901 over
leed had zij zeven en dertig achterkleinkinderen.
Haar oudste dochter trouwde met de Duitse keizer
en Wilhelm TI was dus haar kleinzoon. De prins
van Wales die haai' later als Edward VII zou
opvolgen, was het zorgenkind. Het was zijn moe
ders ideaal geweest dat hij het evenbeeld zou
worden van zijn door haar aanbeden vader. Hij
moest een model worden van vroomheid, ver
stand. kundigheid en zedelijkheid. En dus werd hij
het omgekeerde. Eigenlijk was Bertie - zo werd hi j
genoemd door de familie - een aardige en niet
onbegaafde jongen, mgar de afschuwelijke opvoe
ding waarvan hij het slachtoffer was maakte dat
hij alles wat naar boeken en studie zweemde
leerde haten en toen hij ouder werd die genoegens
ging najagen die in de ogen van zijn ouders verder
felijk waren. Zoals de meeste ouders gaven Victo
ria en Albert de schuld niet aan zichzelf, niet aan
hun kind, maar aan zijn omgeving. Dat betekende
dat de ongelukkige Bertie geen voet kon verzetten
zonder begeleid te worden door drie jonge officie
ren die van vader Albert strenge instructies had
den gekregen over wat mocht en wat niet mocht.'
De stakkers moesten natuurlijk die bevelen op
volgen, maar Bertie beschouwde en behandelde
hen als gevangeniscipiers. Hij trouwde tenslotte
volgens de wens van zijn ouders met de mooie
Alexandra van Denemarken, maar ónberispelijk
was zijn levenswandel ook daarna niet. Spookte er
iets van zijn grootvader en diens broers in hem?
Waarschijnlijker lijkt het dat hij eenvoudig het
slachtoffer was van een opvoedingssysteem dat
het er op aanlegde hem klein te houden en van elke
invloed op de staatszaken uit te sluiten. Wat Victo
ria’s ministers ook probeerden om detroonsopvol-
ger bij de staatszaken te betrekken, al hun pogin
gen stuitten af op de afgunstige machtsbegeerte
van zijn moeder. Die dreef natuurlijk de jongeman
naar gezelschappen in de samenleving, zowel in
Londen als in Parijs die niet bepaald de reputatie
van soliditeit hadden. Dat heeft zijn moeder veel
verdriet gedaan, maar haar starre houding slechts
versterkt. Heel anders trad zij op tegen haar klein
kinderen die zij in het algemeen met grote toege
vendheid behandelde. Die hielden dan ook veel
van oma. maar waren toch ook een beetje bang
voor de oude dame die opeens heel streng kon zi jn
Dat ondervond de kleine Wilhelm van Pruisen dit*
een heel koppig en lastig jongetje was met schop
pen en trappen en krijsen en wat niet al. Maar als
zijn grootmoeder hem streng verbood zweeg hij
bedremmeld en gehoorzaamde.
Victoria s grootvader Georg* III had dertien
kinderen gehad waarvan nog zeven zoons en vier
ongehuwde dochters, the four old cats, zoals een
van hen zichzelf en haar zusters noemde, in leven
waren toen hun vader stierf Hij had geregeerd
van 1760-1820. Neen, eigenlijk moet men zeggen:
gedurende die periode droeg hij de Engelse ko
ningskroon en heette hij koning van Engeland.
Want al in het begin van zijn regering openbaar
den zich bij hem de eerste tekenen van krankzin
nigheid en vele jaren sleepte hij half blind en
volkomen ijlhoofdig zijn leven of wat daarvoor
doorging voort in het kasteel Windsor. Tien jaar
lang trad de latere George IV als regent voor zijn
vader op. Met zijn zes broers vormde hij een
weinig koninklijk gezelschap. Het is de moeite
waard aan elk van hen enkele regels te wijden.
”T~
Hertog van
York
11827
Victoria
(1837-1901)
Albert van Saksen - Coburg
dat kleine, kalme'"ën waardige figuurtje op de
plechtige kroningsdag, betoverend was het lieftal
lige twintigjarige bruidje aanbiddelijk het jonge
moedertje en bewonderenswaardig haai- gevoel
voor godsdienst en plichtsbetrachting. Maar de
medaille had ook haar keerzijde. Van het leven
van millioenen harer onderdanen die in overbe
volkte krotten leefden, heeft Victoria nooit een
voorstelling gehad. Zij deed aan liefdadigheid,
zeker. Dat was Christenplicht. Maar de begunstig
den moesten wel de good poor, de clean poor, de
brave en zindelijke armen zijn. Afwijzend stond zij
tegenover het onderdrukte Ierland, waar onder de
katholieke bevolking telkens emancipatie
bewegingen ontstonden. Dat de Unie tussen Enge
land en Ierland ooit verbroken of zelfs gewijzigd
zop worden, was in haai- ogen een volstrekte
onmogelijkheid. Daardoor vervreemdde zij na
tuurlijk allen van zich die de Ierse zaak op eniger
lei wijze waren toegedaan. De liefde voor de vor
stin werd gemengd met medelijden toen Albert in
1861 overleed. Victoria was toen 42 en in de kracht
van haar leven, maar de tien jaren die toen volg
den, de jaren van Bismarcks opkomst en de Frans-
Duitse oorlog, zijp zeker d,e zwaarste.geweest van
haar gehele regering en dat. vooral omdat zij zich
in die tijd moest realiseren dat zij ondanks haar
ijver en toewijding zich de sympathie van haar
volk voelde ontglippen. Men kon er zich niet mee
verenigen dat de koningin jarenlang even somber
bleef, een leven van bijna volledige afzondering
leidde, voortdurend in diepe rouw gekleed ging,
zich onttrok aan alle openbare staatsceremoniën
en door haar droefgeestigheid een schaduw wierp
op het gezelschapsleven. De mensen gingen zich
schuldig voelen als ze lachten of de schouwburg
bezochten en daartegen rees natuurlijk verzet. Er
ging een golf van kritiek over het land, maar de
koningin kon zich helemaal niet voorstellen welke
gerechtvaardigde oorzaak die had. Het is de on
miskenbare invloed van Disraeli geweest die in
deze treurige verhouding tussen vorstin en volk
verandering heeft gebracht. Disraeli, van zuiver
Joodse afkomst, maar reeds als jongen tot de
Anglicaanse kerk overgegaan, was een geslepen
diplomaat en een groot psycholoog. Het hart van
een vrouw was voor hem een open boek, zei hij. En
hij las er graag in. Hij was de man die Victoria als
mens en als vrouw begreep en die als een ervaren
violist die snaren aanstreek wier geluid haar het
aangenaamst was en haar het zoetst in de oren
klonk. Hij was een perfekte vleier en wist zijn taak,
wat bloemen te strooien op het pad der zakelijk
heid tot zijn einde zo te vervullen dat Victoria een
levensavond genoot, omringd door de liefde en
verering van haar volk. Hij was het die haar uit
haar vereenzaming haalde, die haar roem ver
grootte, haar tot keizerin van India maakte en de
Engelse politiek deed zegevieren op het Congres
van Berlijn. Der alte Jude hat’s gesehafft, zei
Bismarck smalend, maar ook wat afgunstig.
Toen Disraeli in 1881 overleed had Victoria de
sympathie van het Engelse publiek teruggevon
den. In deze jaren begon zij de oude gezette dame
te worden die zich met een stok door de zalen van
haar paleizen bewoog. Meer en meer liet zij de
staatszaken aan haar ministeries over en concen
treerde zij haar aandacht op het terrein waarop zij
gezag kon uitoefenen: haar familie en haar hof. De
strenge hofetiquette die dateerde uit het begin van
haar regering, zo’n zestig jaar geleden, werd nog
onveranderd nageleefd. Maar die verhinderde niet
dat hare majesteit zich verdiepte in de persoonlij
ke aangelegenheden van haar uitgebreide hofstoet
van hoog tot laag. Zij maakte zich graag tot de
vertrouweling van haar dienstbaren onder de uit
drukkelijke voorwaarde evenwel dat de afstand
werd bewaard. Wie iets te vrijmoedig antwoordde
of - erger iets zeide waain enige dubbelzinnigheid
of gewaagdheid kon worden vermoed, werd onver
biddelijk gestraft met een onheilspellende blik en
het kille We are not amused.
In 1887 vierde Victoria haar gouden, in 1897 haar
diamanten regeringsjubileum En met de jaren
steeg de verering, merkwaardig genoeg. Want hoe
ouder zij werd des te feller werd haar afkeer van
vernieuwingen Zo beschouwde zij het streven
naar vrouwenkiesrecht als een onzinnige goddelo
ze dwaasheid waarbij eik gevoel voor vrouwelij
ke eer en voor fatsoen wordt vergeten. En zo ging
het op vele terreinen des levens. Omstreeks de
eeuwwisseling ging de gezondheid der oude konin
gin snel achteruit. En vroeg in de ochtend van 22
januari 1901 overleed zij. Het is slechts 75 jaar
geleden. Maar is er nog iets van haar wereld in de
onze te herkennen9 Neen
De oudste zoon van George III droeg volgens
traditie de titel Prins van Wales Hij gold als de
grootste losbol van zijn tijd en was met twee
vrouwen tegelijk getrouwd eerst morganatisch en
in het geheim, latei met een echte prinses. Dat
laatste deed hij alleen omdat hij door zulk een
huwelijk een grotere toelage zou krijgen en die had
hij nodig om zijn schuldenlast een beetje te ver
lichten. Maar de echtverbintenis met de onbehou
wen en manzieke prinses Caroline was van de
huwelijksdag af een puinhoop en het mag haast
een wonder heten dat er nog een kind geboren
werd, prinses Charlotte. Zij trouwde al heel jong
met Leopold van Saksen-Koburg. maar stierf al in
1817, een jaartal om te onthouden, want zij was de
troonopvolgster De tweede, de hertog van York
vyas getrouwd maar kinderloos. Dan komt de
hertog van Clarence, wiens maitresse bij wie hij
tien kinderen had, juist was gestorven. Op hem
volgde de hertog van Kent die om zijn schuldei
sers te ontwijken met zijn maitresse, madame St.
Laurent, in Brussel leefde. De vijfde was de hertog
van Cumberland, gehuwd, kinderloos, verdacht
van homosexualiteit en zelfs van moord op een van
zijn vrienden. Vervolgens de hertog van Sussex
die achter elkaar twee morganastische huwelijken
had gesloten. De rij wordt gesloten door de hertog
van Cambridge die ongehuwd was en namens zijn
vader het koninkrijk Hannover bestuurde, van
waar de familie afkomstig was. Toen nu geheel
onverwachts prinses Charlotte in het kraambed
I overleed, was er grote kans dat het geslacht zou
I uitsterven. Dat beseften ook de drie huwbare
I broers: Clarence. Kent en Cambridge. Clarence en
Cambridge waren geheel vrij, Kent moest eerst
madame St. Laurent aan de dijk zetten, wat hij
zonder aarzelen deed „nu er zulke belangen op het
spel stonden. zoals hij zei Wie het eerste trouwde
had de meeste kans vader van de troonopvolgei’ te
worden, maar een later geboren kind van Clarence
ging vóór een eerder geboren kind van Kent.
Cambridge was als jongste broer helemaal in het
nadeel. Nu zag het Engelse publiek in 1818 mees
muilend de drie heren officieel ih het huwelijk
treden. Clarence met Adelaide van Saksen
Meiningen. Kent met Victoria van Saksen-Koburg
en Cambridge met Augusta van Hessen-Kassel. En
in 1819 begonnen de kindertjes te komen: eerst bij
de hertogin van Clarence, maar dat overleed al na
enige uren Daarna kreeg de hertogin van Cam
bridge een zoon en twee maanden later schonk de
hertogin van Kent het leven aan een dochtertje. En
omdat de hertog van Kent ouder was dan de
hertog van Cambridge en omdat in Engeland
vrouwen gerechtigd zijn tot de troon, was de
dochter van Kent troonopvolgster Zij heette Vic
toria. En iedereen zal begrijpen dat een stamboom
van het geslacht nodig was om het kind te doen
begrijpen welke taak baar wachtte.
if
I Het is gemakkelijk in te zien dat het koningschap
I in Engeland in die jaren in de publieke opinie niet
I bijzonder hoog stond aangeschreven. George IV
regeerde maar tien jaar en maakte zich nog meer
I berucht dan hij al was door een echtscheidingspro
ces aan te spannen tegen de koningin, waarbij tal
I van onsmakelijke bijzonderheden aan het licht
I kwamen Zijn opvolger de hertog van Clarence.
die van 1830 1837 de koningskroon droeg als Wil
liam IV wordt beschreven als een opvliegend**
Wie heer met de manieren van een bootsman,
voer een kwart een schurk en voer driekwart een
pias. Men noemde hem Silly Billy Niemand kon
hem ernstig nemen, maai het ergerde velen dat
van de glorie van het koningschap zo weinig was
overgebleven Toen hij het lijdelijke met het eeu
wige verwisselde was Victoria net achttien gewor
den en zij nam de regering over met een aantal
vaste principes en heilige overtuigingen waaraan
zij levenslang trouw gebleven is Een daarvan was:
fatsoen En daaraan had het bij haar voorgangers
nu juist zo ontbroken Met haar begint de periode
•n de geschiedenis die men later het Victoriaanse
tijdperk heeft genoemd Enkele kenmerken daar
van zijn dat je gelukkig getrouwd moet zijn en dat
was zij Verder dat je een reeks kinderen behoort
te hebben en die had zeen dat plichtsbetrachting
ijver, kuisheid en huiselijkheid de edelste mense
Het is hier niet de plaats de politieke geschiede
nis van Engeland in de 19e eeuw te schetsen. Die
voltrok zich volgens de wetten der constitutionele
monarchie. Belangrijke ministers als Gladstone en
Disraeli namen de beslissingen, voerden de buiten
landse politiek. Victoria kon Gladstone niet uit
staan, op Disraeli was zij zonder dat zij het wist
een beetje verliefd. Zij liet zich door beiden van
alles, maar dan ook letterlijk van alles, op de
hoogte houden en had er haar oordeel over, maai'
de beslissingen vielen elders. Dat in de eerste
periode van haar regering haar persoonlijke in
vloed op de staatszaken toenam, was geheel te
danken aan haar man, de prins-generaal Albert
van Saksen-Koburg. Haar huwelijk met hem was
meer dan gelukkig, het was ideaal. Victoria aan
bad de werkzame, toegewijde, ordelijke,
bedachtzame, huiselijke Albert die nooit
naar andere vrouwen keek, die haar leerde haar
tijd in te delen, de vader van haar negen kinderen.
Zijn voortijdige dood was niet minder dan een
ramp voor de koningin, die zich onmiddellijk uit
het openbare leven terugtrok en slechts scheen te
leven in het verleden naast de aangebeden "man, in
wiens vertrekken niets mocht worden veranderd
of zelfs verplaatst. Alberts woorden en daden.
Alberts gewoonten en inzichten vormden het
richtsnoer voor haar gedachten en haar daden.
Voor zijn nagedachtenis moesten musea worden
gebouwd, aan zijn nagedachtenis moesten dicht
Werken worden gewijd. In 1862 stelde zij de Orde
van Victoria en Albert in: een jaar later gaf zij
opdracht dat in een biografie zijn leven zou wor
den beschreven op een wijze die eer zou doen aan
zijn karakter en zijn daden. Het werden vijf om
vangrijke delen vol lofuitingen. Het noodlottige
gevolg was dat de lezers van het boek Albert
gingen beschouwen als een irritante figuur, verve-
lend-volmaakt, hinderlijk ideaal, suikerzoet en be
spottelijk, een wassenpop en geen wezen van vlees
en bloed. Hij had beter verdiend.
lijke deugden zijn en zij bezat ze allemaal. En
gedurende de 64 jaren dat zij koningin was, heeft
zij aan die opvattingen geen grein veranderd.
Uiterlijk mocht dan de vorstin misschien niet aan
de hoogste eisen van koninklijke allure voldoen, zij
bezat een onvervalste majesteit die ondanks een
ouderwets hoedje of een japon die een mode ten
achter was, imponeerde. Zij was de koningin van
Engeland en kon zich een zekere nonchalance
permitteren. Het merkwaardige is dat de persoon
lijke opvattingen van de koningin de levenshou
ding van haar volk zijn geworden. En niet van haar
volk alleen. En niet in haar tijd alleen. De kenmer
ken van de Victorian era zijn tot diep in onze eigen
eeuw terug te vinden, ook in de andere landen van
Europa en in de Verenigde Staten van Amerika.
Misschien, neen zeker, tobben wij er soms nog wel
mee.
k
e
t
t
i
s
d
t
n
