OVER ALTERNATIEF PROJECT
TERSCHELLING RUZIET
I
ra
1
H
LX
i
Door Kees Tops - Foto’s Arthur Bastiaanse
II
Hf
197 6
SATERDAG
7
FEBRUARI
T
I
flj|
Alternatief
Tegenstanders
Groothandel
De mist in
Klaverweiden
KaM
O
O""
ik
t
k s
r
.J- --/«lil
I
CEES CUPIDO: „Dat wordt niks.”
de ban van kaas
Eiland in
Het pekelbad.
JAN BOOM
PIET CUPIDO.
Begin februari 1976. De. pekelbaden in de zuivel
fabriek zijn geheel gevulc met kazen. Terschellinger
kazen. Weliswaar met de soortnaam „Amsterdam” op
het etiket, maar niettemin gemaakt op Terschelling.
Het produkt van eigen eiland is er. Het is niet te
duur, ditmaal. Wel is het onder de eilandbewoners
onderwerp van veel geklets.
Kersverse zuiveldirecteur Van den Bosch temidden van de eerste Terschellinger
kazen.
Op Terschelling, precies tussen de dorpjes
Formerum en Lies, staat een zuivelfabriek Wat grauwe
gebouwen en een hoge schoorsteen. Een gewone
fabriek dus. De eerste steen, zo vermeldt die.
is gelegd op 24 april 1839. De Terschellinger vee
boeren, verenigd in de Terschellinger Zuivel Coöpe
ratie, hebben er altijd braaf hun melk afgeleverd. Tot
het voorjaar van 1975.
De zuivelfabriek dreigt dan economisch althans
tegen de fraaie Terschellinger vlakte te gaan. De
boeren resten slechts twee keuzemogelijkheden:
fuseren met de grote zuivelcoöperatie op de vaste wal,
„De Takomst” te Leeuwarden, of stoppen met boeren.
Het eerste betekent moderniseren, mechaniseren,
investeren de weg van boer naar agrarisch onder
nemer. Het tweede vereist niets minder dan een
nieuw beroep.
Biologisch Dynamische
Landbouwmethoden, iemand uit de
handel en een paar mensen van de
Waddenvereniging. Er was haast
geboden, want op 1 september zou de
fabriek sluiten en iedere dag daarna zou
weggegooid geld zijn.”
In feite krijgen we het nu
gemakkelijker. Heeft mijn vrouw meer
tijd over om gewoon in huis te zijn.”
Voor de duidelijkheid twee belangrijke
punten over biologisch dynamische
landbouw.
Een van de belangrijkste
voedingsstoffen die de productie van
Over dat laatste heeft Cees Cupido, een
van de tegenstanders van het BD-
project, zo zijn bedenkingen. Hij runt
samen met zijn vrouw Rinske een van
de grootste melkveebedrijven op
Terschelling; zij zijn mét de rest van de
boeren, gefuseerd met „De Takomst”.
grasland bepalen is niettemin stikstof,
in de vorm van ammomiak of nitraat.
Land voor BD-methoden kan bestaan
uit klaverweiden, met verschillende
grassoorten en kruiden. Klaver heeft
het vermogen stikstof uit de lucht te
binden.
Cees en Rinske Cupido („Nee, geen
familie”, lachen zowel zij als Piet
Cupido) zijn trouwens helemaal niet te
melkprijs dan „De Takomst”. „Wij
betalen een doorsneeprijs, die per boer
verschilt, van 51 cent. Dat is zeker. Het
is het streven om aan het eind van het
jaar nog een nabetaling te doen van 2 a
3 cent.” „De Takomst” echter betaalt
gemiddeld ölVa cent per liter. Dat is een
halve cent meer.
po-
oen
het
.’en,
am
eid
ad-
ker
>en.
de
gst
uit
ren
ajn
rio
len
■ge
in
nk
sid
jsd
de
na
iet
?rd
fd,
ien
tar
/a-
bij
ede
>en
en,
?en
er-
het
Nog datzelfde voorjaar slaan de boeren onderling
aan het bakkeleien. Er is namelijk een al jaren
bestaand plan van de plank gepakt, afgestoft en
opgepoetst een plan dat een grote groep boeren
'niet bevalt. Het idee voor een eigen Terschellinger
produkt. Kaas, bijvoorbeeld. Met name de vorige
burgemeester heeft voor die Terschellinger kaas
geijverd, maar het plan moest steeds worden
verworpen. Omdat het te duur was.
Van hen is er inmiddels één afgevallen
De overige elf gaan vrolijk door. Wat is
in de praktijk van het boerenbedrijf het
verschil met de gangbare methode? Piet
Cupido, een van de elf deelnemende
boeren: „Dat is er nauwelijks. In plaats
van de ene soort kunst-mest gebruik je
de andere soort. En het land moet goed
bewerkt worden. Maar dat je er meer
tijd in zou moeten steken, is niet waar.
„Het blijft een gok.”
I
De werkgroep ging aan de slag. De
mogelijkheid van het maken van
boerenkaas en -boter werd op grond van
een te korte tijdsperiode verworpen.
Toen kwam een alternatieve methode op
tafel. Jan Boom: „De
biologisch-dynamische methode is niet
het uitgangspunt geweest, maar rolde er
uiteindelijk vanzelf uit. Het probleem
was, dat een alternatief product zonder
meer duurder zou worden. En dat is
alleen haalbaar als het product op een
speciale manier gemaakt wordt.”
Biologisch dynamisch bereide kaas.
Twaalf van de ongeveer veertig boeren
op het eiland waren er voor te porren.
Cees, die de gemiddelde Terschellinger
boer een gebrek aan vakmanschap
verwijt (hijzelf heeft Lagere
Landbouwschool): „Dat grasland wordt
niks. Daarvoor is er teveel water in de
polder, zodat je alleen gras met korte
wortels krijgt. En goeie grassen wortelen
diep. En dan: hun land dat toch al is
verdeeld over het eiland ligt midden
tussen mijn land. Waar wél kunstmest
met stikstof wordt verspreid.”
In water oplosbare, dus voor de plant
direct beschikbare kunstmeststoffen
(zoals vrijwel alle
stikstofverbindingen) worden niet
gebruikt, omdat deze de natuurlijke
bodemvruchtbaarheid doen
verminderen. In plaats daarvan
worden niet in waf, r oplosbare
stoffen, zoals Thomasslakkenmeel,
gebruikt om in de extra behoefte aan
fosfaat en sporenelementen te
voorzien. Voor het grootste deel benut
men de bemestingswaarde van
gerijpte stalmest en gegiste gier.
Niettemin heeft Piet Cupido alle
vertrouwen in de biologisch dynamische
methode „Je krijgt veel gezonder vee,
met deze methode. Dat steeds maar
opjutten is niet gezond meer. Vroeger
moest er 3000 liter geleverd worden.
Daarna 6000 liter en toen was het nog
niet genoeg. Alleen al de poten van zo’n
beest krijgen het te kwaad. Ze krijgen
zóveel krachtvoer, opdat ze zóveel
leveren. Dat kan dat beest niet hebben.”
Hij vindt het zonde dat de fabriek
zolang heeft stilgestaan. „Als we het
meteen even hadden aangepakt in deze
richting, dan was er niets aan de hand
geweest. Het blijft natuurlijk een gok.
We moeten af wachten hoe het gaat
lopen. Maar dat twijfelachtige is voor
mij geen bezwaar. Ik red me er altijd
wel uit. Ik heb naast mijn dertig
melkkoeien ook nog paarden, schapen en
wat jong vee. Als ik van de melkerij
zou moeten leven, dan had ik er wel
zestig nodig.”
Volgens Piet Cupido zit de andere groep,
de „Takomst-boeren” genoemd, te
wachten tot het hele BD-project de mist
in gaat. „Zij komen van de zomer
kijken, dat weet ik zeker. Ze denken dat
we dan geen gras hebben. Nou, let maar
op hoor, haha! Het is trouwens wel een
uitdaging. Je blijft lachen.”
Cees Cupido verwacht inderdaad dat het
alternatieve project mislukt. Volgens
hem kan het helemaal niet. „Ze zijn nu
bij „De Takomst” weg. Mochten ze weer
terug willen, dan zullen ze de schade
moeten betalen, die is ontstaan doordat
zij hun melk niet meer leverden. Dan
zijn er nog drie mogelijkheden: zelf
kazen, alsnog naar „De Takomst” of
stoppen met boeren.”
Dat de groep Takomst-boeren op
mislukking vlast, ontkent hij echter. „Ik
heb wel respect voor die mensen. Zij
hebben een idealisme. Ik wacht dan ook
in spanning af hoe het afloopt. Ik zit
niet te hopen dat het mislukt.”
Wat jarenlang niet mogelijk was, kan
nu wel. En dat is in de eerste plaats te
danken aan de vrienden van het milieu
in het algemeen en van de Wadden in
het bijzonder. Op verzoek van
Milieudefensie en de Waddenvereniging
tastten zij diep in de buidel. Met het
gevolg dat er binnen de maand 238.000
gulden op een speciale girorekening
stond. Bij de Waddenvereniging
verwacht men dat de actie Terschelling
zal sluiten met 250 mille. Dat is twee en
een half maal het gevraagde bedrag.
Jan Boom, die zich voor de
Waddenvereniging met het
Terschellinger product heeft
beziggehouden, vertelt iets over de
voorgeschiedenis. „Aanleiding was de
fusie. Dat hield in dat de boeren
moesten overgaan van busmelken op
tankmelken. De eerste stap op de verder
gaande weg van de mechanisatie. Een
ontwikkeling die erop is gericht, het
inkomen steeds groter te krijgen. Dat
ligt veel Terschellingers niet.”
Maar de boeren stonden met de rug
tegen de muur: fuseren of eruit stappen.
Er werd naar een derde mogelijkheid
gezocht en toen kwam het idee voor het
eigen procuct weer boven water. Jan
Boom: „We zijn nog datzelfde voorjaar
begonnen informatie te vergaren aan de
wal en een werkgroep in het leven te
roepen. Daarin hadden zitting
Terschellinger boeren, een kaasmaker,
de Vereniging tot Bevordering van
spreken over de plannen van „de
alternatieven”. Rinske is secretaresse
van de actiegroep Jonge Veehouders
een verzameling van acht jonge boeren
die sterk veor rationele ontwikkelingen
in de landbouw pleiten. De actie van
Milieudefensie en de Wadden vereniging
noemen zij een „bedelactie”.
„Ze hebben er zelf geen vertrouwen in”,
zegt Cees Cupido. „Zij zijn biologisch
dynamisch geworden uit haat. Door die
fusie. Dat wilden zij niet. Maar dat moet
nu eenmaal noodgedwongen. Kijk,
wij, die gefuseerd zijn, komen
makkelijk aan die vier, miljoen liter melk
per jaar toe. Op die levering blijven de
vrachtkosten hetzelfde. Maar zij zitten
met die paar boeren, die nog niet eens
groot zijn. Er zijn er een paar bij, die
maar twee koeien hebben.”
De BD-groep moet, om niet in de rode
cijfers te komen, een jaarlijkse
productie halen van 700.000 liter. Met de
boeren die nu zijn omgeschakeld, wordt
dit minimum juist gehaald. Voorwaarde
is dat de kaas, het voornaamste product
uit de fabriek, verkocht kan worden
voor 8 per kilo. De consumentenprijs
bedraagt dan 13 per kilo dat is
ongeveer even duur als gewone
boerenkaas.
De aanvragen voor de Terschellinger
kaas vliegen binnen, zo zegt directeur
Van den Bosch van de fabriek. De kaas
wordt aan de aanvragers BD-winkels,
tehuizen en dergelijke geleverd via
de twee BD-groothandelaars Aquarius
uit Utrecht en Proserpina te Nieuwe
Wetering. Er zijn in Nederland zo’n
vierhonderd afzetpunten voor BD-
producten, waaronder 250 voor
zuivelproducten.
Het merkwaardige in het
meningsverschil op Terschelling dat
overigens in sommige gevallen een nogal
ruzie-achtige sfeer aanneemt (wij zijn
bijvoorbeedd door Piet Cupido
gewaarschuwd tegen Cees Cupido) is,
dat beide partijen dezelfde argumenten
gebruiken, maar dan met een
verschillende conclusie. Beide partijen
denken er financieel beter op te zijn
geworden en beide partijen zeggen nu
minder werk te hoeven doen dan de
tegenpartij.
Volgens kersverse zuiveldirecteur
(vroeger zat hij in de
verpakkingenindustrie) Van den Bosch,
betaalt de BD-zuivelfabriek een hogere
B •'■w
W1'
-
S' k UHlx.1-
^7
U:.
“W 1
