Slechte ervaringen van Heemaf
1
■I
H
J
I
1
■si
S
GEVECHT ACHTER DE SCHERMEN OM WERKGELEGENHEID ROND F 16
Henk Vos:
We houden vast
aan de 25000
manjaren
ra
I
“WRIli
Fokker
door Theo Klein
Gebeten
Dt
L <5
Met de aanvaarding door de Tweede Kamer van het voorstel
van minister Vredeling om tot de aanschaf van 84 bommen
werpers van het type F 16 (met een mogelijke uitbreiding tot
102) over te gaan, leek er op 5 juni van het vorig jaar een einde
te zijn gekomen aan het maandenlange gekrakeel rond deze
„order van de eeuw”. Even nog werd kort daarop de schijnwer
per gericht op deze 2,4 miljard gulden verslindende affaire,
toen de minister van defensie bij de ondertekening van de
intentieverklaring verstek liet gaan. Een intensieve speurtocht
naar de verdwenen bewindsman had echter succes, Vredeling
werd gevonden, de handtekening gezet en daarmee leek de
zaak in kannen en kruiken. De rust die daarna over deze fragile
kwestie neerdaalde was echter bedriegelijk. Achter de scher
men begonnen toen pas de onderhandelingen over de orders
die de Amerikanen volgens de overeenkomst in Nederland
zouden plaatsen en die onze werkgelegenheid een rugge-
steuntje van 25.000 manjaren op moest leveren. In april moet
bekend zijn welke maatschappijen wat gaan produceren. Dan
zal Vredeling opnieuw de pen ter hand moeten nemen om nu
de definitieve overeenkomst met de Amerikaanse fabriek
General Dynamics te ondertekenen.
Spijt
Niet openbaar
1
I
MSi
M 1
OS: I
low®
O - n
oOslz
'en staan,
SLECHTE ERVARINGEN HEEMAF
Bij de nadering van dat belangrijke mo
ment, is de ongerustheid in vakbondskrin
gen over de naleving van de door de Ame
rikanen gedane beloften echter snel toege
nomen. Bij de Industriebond NW is lang
zamerhand de zekerheid gegroeid dat ons
ongeveer de helft van het aantal manjaren
door de neus zal worden geboord. Vorige
week zaterdag hing Industriebondsbe-
stuurder Henk Vos het wantrouwen van
zijn organisatie voor het eerst aan de grote
klok. De uit Purmerend afkomstige vak
bondsbestuurder houdt zich in het bijzon
der bezig met de gang van zaken in de
Nederlandse vliegtuigindustrie, in casu
Fokker.
Het voorstel van de vakbond ten gunste
van de Zweedse jager kon echter niet
genoeg gewicht in de schaal leggen, om de
regering en de volksvertegenwoordiging
naar de Zweedse kant over te halen. Een
beslissing waar zij volgens Henk Vos wel-
eens flink spijt van zouden kunnen krij
gen. Zelfs het feit dat er inmiddels twee
Viggen-Eurofighters zijn neergestort, wat
zelfs enige tijd een vliegverbod tot gevolg
had, doet daar niets aan af. Vos: „Dat kan
nauwelijks meespelen. Want dan zullen we
ook eens moeten gaan praten over de
tweehonderd Starfighters die intussen al
leen in West-Duitsland al naar beneden
zijn gekomen”.
Berouw zou er volgens de Industriebond
kunnen volgen, wanneer in april blijkt dat
de Amerikanen niet de beloofde 25.000
manjaren, maar slechts de helft daarvan
aan Nederland overlaten. Volgens Vos is
dat het gevolg van het door de Amerika
nen gehanteerde „dual source producti-
on”-systeem, wat er op neer komt dat in de
landen waarin het vliegtuig wordt gepro-
duceert naar Amerikaans voorbeeld een
produktielijn wordt opgezet.
In de praktijk blijkt echter dat de kleine
re landen het met hun beperkt aantal te
fabriceren vliegtuigen niet op kunnen ne
men tegen de Amerikaanse broeder. Aan
de overzijde van de Oceaan staan er veel
meer vliegtuigen op stapel, waardoor de
prijs zodanig wordt gedrukt dat concur
rentie vrijwel niet mogelijk is. „In zo’n
geval kunnen de bedrijven hier twee din
gen doen”, aldus Henk Vos, „arbeidsbe
sparende systemen invoeren of een deel
van de produktie weer uitbesteden aan
Amerika”. De Industriebond schat op
grond van de gegevens die haar op het
ogenblik ter beschikking staan, dat daar
door circa vijftig percent van de beloofde
orders weer verloren zullen gaan. Vos: „Er
zijn jongens van de luchtmacht die be
weren dat wij te pessimistisch zijn. Dat er
hooguit dertig percent weer de grens over
zal gaan. Dat zou betekenen dat er altijd
nog voor een miljard teruggaat naar Ame
rika. Maar ik zeg dat het meer is en dat
kunnen wij aantonen ook”.
pers< 'uUjjueen ar
istriebon<
rikanen in'ieder gi
komen. Zij houdt
jaren. En kunnën^
dustrie gegeven wi
andere branche.
maar at te goed dat ze in de vliegtuigbouw
een machtspositie bekleden, omdat je in
het westen vrijwel geen vliegtuig kan bou
wen zonder dat er een Amerikaans onder
deel in zit. Ze maken daar gebruik van,
maar daarom hoeven wij nog geen werk
gelegenheid door onze vingers te laten
glippen. Laten ze dan maar investeren in
de off- shore-industrie. Onze werven ver
keren in grote moeilijkheden, orders zijn
hier welkom”, aldus Henk Vos.
Htlle
Za-
rom
an ver-
Ir. Vredeling
■B^Bnae bedrijven. Op grond van die
gegevens hebben wij nu zekerheid. Ons
standpunt is bovendien al van verschillen
de zijden bevestigd. We willen echter dat
men inzicht kan krijgen in de voorlopige
offertelijst. Want als dat niet gebeurt, dan
kunnen we in april nog voor een voldon
gen feit worden geplaatst.”
PvdA-defensiespecialist Klaas de Vries
heeft zich inmiddels voor deze zaak inge
zet. Op 26 februari zal de vaste Kamercom
missie van defensie een onderhoud met
Vredeling en waarschijnlijk minister Lub
bers van Economische Zaken hebben over
deze problematiek. Tot die tijd wil De
Vries geen uitspraken doen. De Industrie
bond NW voelt echter weinig voor deze
„stille” benadering. Ze wil de zaak o-
pengooien voor het te laat is. „Alle infor
matie die wij hebben gaat zo de straat op”,
verzekert Henk Vos, „de discussie moet op
gang gebracht worden voor alles bekok
stoofd is en we er niets meer aan kunnen
doen. De hele kwestie moet worden terug
gedraaid naar waar het begon, op het
politieke vlak. De zaak moet opnieuw in de
Tweede Kamer aan de orde komen. We
willen niet wachten tot Lubbers en Vrede
ling eens informatie wensen te geven”.
a
c
o
e
De Industriebond NW is bijzonder ge
beten op het behoud van deze werkgele
genheid. „Het is eigenlijk de eerste keer
dat we op deze wijze bij zo’n grote transac
tie betrokken zijn. Natuurlijk zijn er vroe
ger ook al miljardencontracten afgesloten.
En ook bij de aankoop van de Starfighter
zullen er wel afspraken over compensatie-
orders geweest zijn. Maar toen hebben we
er ons nooit zo fanatiek mee bemoeit.
Misschien kwam dat wel omdat die aan
koop gedaan werd in een tijd waarin ieder
een dik brood op de plank had. Maar nu
ligt dat anders. Het staat slecht met de
werkgelegenheid. We kunnen ons geen
verlies van zoveel manjaren veroorloven.
We moeten wijzer worden. Het zal van nu
af aan ook niet meer voor kunnen komen
dat er transacties gesloten worden met
zulke grote bedragen overheidsgeld zon
der dat wij daar bij betrokken zijn. „Ik ben
niet zo naief te denken dat deze transactie
niet door zal gaan, al blijft de theoretische
kans natuurlijk altijd aanwezig wanneer
de Amerikanen in gebreke blijven, maar
we kunnen er op zijn minst op toezien dat
de verplichtingen worden nagekomen”.
Als voorbeeld noemt hij Fokker, een van
de bedrijven waar compensatie-orders uit
gevoerd zouden moeten worden. Vos:
„Voor het maken van bepaalde vliegtuig
onderdelen voor de F 16 heeft Fokker een
speciaal soort grote draaibanken nodig. Er
is werk voor zeven van die machines, wat
een investering van 15 tot 20 miljoen zou
betekenen. Maar de directie van Fokker
heeft gezegd dat zij zich dat niet kan
veroorloven. Ze kunnen er hoogstens twee
kopen, wat zou betekenen dat het overige
werk toch weer in Amerika moet worden
verricht”.
Volgens Vos kan het de directies, op een
enkele uitzondering na, weinig of niets
schelen dat er daardoor veel manjaren
verloren gaan. „Het zal ze eén zorg zijn”,
legt hij uit, „het gaat him er bij zo’n project
voornamelijk om dat zij de know how van
de Amerikanen cadeau krijgen. Bij de
produktie van een geavanceerd vliegtuig
als de F 16 doen ze een schat aan techni
sche kennis op. Daar willen ze desnoods
best een financiële veer voor laten. Maar in
Ir. Ver Loren van Themaat gelooft
niet dat de schuld voor deze gang van
zaken direct bij de Amerikanen ge
zocht moet worden. „In het algemeen
is het bij deze grote zaken zo dat de
afspraken over compensatie-orders op
hoog niveau worden gemaakt, maar
dat ze in de praktijk erg moeilijk uit
voerbaar blijken te zijn”, aldus de
Heemaf-directeur.
Daarom hebben wij het aanbod van
General Dynamics geweigerd. We zijn
echter nog wel in onderhandeling over
compensatie langs andere weg. We
houden ons aanbevolen voor orders
van General Dynamics die beter in ons
productieproces passen.”
Ir. H. Ver Loren van Themaat, direc
teur van de Heemaf in Hengelo beves
tigt de bewering van Henk Vos dat zijn
bedrijf ongunstige ervaringen heeft
■met het uitvoeren van orders middels
het door de Amerikanen gevolgde dual
source systeem. Heemaf maakte inder
tijd op die basis boordgeneratoren
voor Amerikaanse vliegtuigen. Dat
werd geen financieel succes. Toen Ge
neral Dynamics onlangs afkwam met
een soortgelijke order besloot de
Heemaf-directie dan ook daar niet op
in te gaan. General Dynamics heeft
vervolgens geprobeerd de order in
België aan de man te brengen, maar
In België is eveneens ongerustheid
ontstaan over de compensatie-orders
voor de F 16. Minister Van den Boey-
nants van defensie heeft naar aanlei
ding daarvan al meegedeeld dat hij
deze definitieve overeenkomst met de
Amerikanen niet zal tekenen zolang er
geen absolute zekerheid is verkregen
over de compensatie-orders, zoals die
met General Dynamics zijn overeenge
komen.
Desgevraagd deelde een woordvoer
der van het ministerie van Economi
sche Zaken in Den Haag mee, dat er
tussen Nederland en België regelmatig
contact is over het verloop van de F
16-zaak. Nederland heeft volgens hem
de garantie van de Amerikaanse rege
ring dat de overeenkomsten met Gene
ral Dynamics volgens de letter worden
uitgevoerd. „De heer Van Den Boey-
nants heeft met zijn uitspraak waar
schijnlijk bedoeld te zeggen, dat de
overeenkomst komt te vervallen wan
neer de Amerikanen zich niet aan de
afspraken zouden houden”.
In Nederland is er, aldus de woord
voerder, geen enkele reden aanwezig
om tot zo’n uitspraak te komen. Men is
nog steeds bezig met het opstellen van
de voorlopige offertelijst, die zolang
hij nog niet volledig is inderdaad
niet aan de openbaarheid wordt prijs
gegeven.
De directie van Fokker-VFW heeft al
laten weten het niet eens te zijn met de
uitspraken van de Industriebond-
NVV. In het beleid van Fokker-VFW
staan onder alle omstandigheden de
werkgelegenheid en de continuïteit
van de fabriek voorop, aldus de direc
tie. Hoewel de onderhandelingen met
de producent van de F 16, General
Dynamics, nog niet zijn afgesloten, is
Fokker zo overtuigd -an de hoeveel
heid toegezegd werk, dat het de wer
ving van nieuw personeel in de komen
de dagen zal voortzetten. Het F 16-
programma zal volgens de directie van
Fokker-VFW aan honderden mensen
in alle Nederlandse vestigingen werk
verschaffen.
In de voorbereidende fase, toen Vrede
ling nog druk onderhandelde met de ver
schillende kandidaten (Dassault, North
rop, General Dynamics en Saab-Scania)
was Henk Vos betrokken bij de „schaduw-
besprekingen” die de vakbond hield met
dezelfde fabrieksvliegtuigfabrikanten.
„We hebben ons er toen mee bemoeid
omdat er compensatie-opdrachten in het
geding waren en daarmee natuurlijk de
werkgelegenheid”, aldus Vos, die een deel
van de gesprekken met de Franse, Ameri
kaanse en Zweedse delegaties voerde.
Rond de tijd dat Vredeling en later de
meerderheid van de Tweede Kamer tot de
conclusie kwam dat het de F 16 moest zijn,
stelde de Industriebond NW vast dat het
voor de werkgelegenheid in ons land het
beste zou zijn wanneer we met de Zweden
in zee gingen.
Vos: „Dat oordeel was uitsluitend geba
seerd op het belang voor onze werkgele
genheid. We hebben er bij die besprekin
gen steeds voor gewaakt betrokken te ra
ken bij discussies over de technische mo
gelijkheden van de vliegtuigen. Dat is ons
pakkie an ook niet. Wij hebben geen ver
stand van die zaken. Maar van anderen,
wel deskundig op dit gebied, hadden we de
verzekering gekregen dat de technische
voordelen van een F 16 lang niet zo groot
zijn als ons werd voorgehouden”.
De voordelen voor de werkgelegenheid
van Saab was in ieder geval wel duidelijk
aantoonbaar. In zijn streven vaste voet op
de Europese markt te krijgen bood de
Zweedse fabriek compensatie-opdrachten
aan met een totale waarde van 236 percent
van het aankoopbedrag (2,4), ruwweg 6
miljard. Niet alleen in de militaire, maar
ook in de civiele sector (produktie van
Scania-vrachtwagens, uitgebreide inko
pen van Volvo in Nederland en toenemen
de orders van o.a. Saab- Scania, Volvo en
LM. Ericsson) wilden de Scandinaviërs
tegen aantrekkelijke voorwaarden inves
teren.
Toen Vredeling vorig jaar de eerste
overeenkomst met General Dynamics te
kende kwam er een einde aan de competi
tie tussen de verschillende vliegtuigfabri-
kanten. Het geraas verstomde, maar de
vakbond bleef attent om zo goed en zo
kwaad als het ging te controleren of de
compensatie-orders inderdaad geplaatst
werden onder de afgesproken voorwaar
den. Dat kan niet optimaal gebeuren, om-,
dat de voorlopige offertelij^L
orders en eventuele ujjjBlBHH
niet openbaar is. Vo‘s£,’,Dle lijst
beheer van de afdeli
ook daar voelde men er niets voor,
zodat de order en de daaraan verbon
den werkgelegenheid uiteindelijk vrij
wel zeker toch weer in Amerika te
recht zal komen. Ir. Ver Loren van
Themaat: „Je moet die zaak in een
bepaald perspectief zien. Voor ons zijn
dit betrekkelijk kleine orders, waar
voor je enerzijds aan de door de Ameri
kanen vastgestelde prijzen gebonden
ben, terwijl je er anderzijds hoge voor-
bereidingskosten voor moet maken. Je
moet er soms zelfs zeer gespecialiseer
de mensen voor aannemen, voor wie er
na afloop dan geen werk meer is. De
uitvoering van de Northrop-order is
voorspoedig verlopen, maar financieel
was het voor ons niet aantrekkelijk.
NW gelooft dat Economische Zaken
ingepakt is door de Amerikanen
ruil voor die know how gaan voor ons
duizenden manjaren verloren.”
Volgens Vos is het systeem van de „dual
source production” niet nieuw. Een bedrijf
als de Heemaf bijvoorbeeld zou er bij de
uitvoering van een contract voor Northrop
al zoveel nadeel van hebben ondervonden,
dat het niet meer mee wenst te doen aan de
produktie van de F 16 op deze voorwaar
den. „En als je mij nou vraagt: vind jij
Amerikanen zulke slechte mensen, dan
zeg ik nee. Ze doen alleen keihard zaken.
Het gaat er ons alleen om dat iemand hier
zijn ogen open had moeten houden toen ze
met die voorwaarden kwamen. Op Econo
mische Zaken zitten toch ook geen kleine
jongens. Ik heb weleens horen zeggen dat
wij die F 16 eigenlijk in 1969 al gekocht
hadden, toen Luns hier nog was. Misschien
zit er meer achter wat wij niet weten.
Tenslotte gedroeg Vredeling zich ook niet
normaal toen hij die intentieverklaring
moest tekenen. Zover wij Vredeling ken
nen, is het toch geen bange jongen die weg
kruipt. Het is__toch bekend dat hij ook
Lere voorkeur had”.
■KV eist dat de Ame-
afspraken na-
^aaanade 25.000 man-
:'X
feonomi
Irikane!
0
W
fa
s
o
b
c
d
