zal de vrouw
Leeftijd van 167 jaar
Pas grootste
revolutie
bevrijden
r
K'
fl
■I
11;
14
1
BOERENBEDROG OF WERKELIJKHEID?
fORRfOSwCOLOMBIA
A
OHBL -
■w
ka
zwakke
geslacht
door Th. J. Koeckhoven
Nairobi
l m
<11
Theologie
ziet Eva
nog steeds
als het
door dr. D. L. Knook
adj.-directeur Instituut voor Experimentele Gerontologie TNO
11
Het jaar van de vrouw heeft niets opgeleverd. Maar daarom niet
getreurd. De grootste revolutie aller tijden moet nog beginnen. Dan
krijgt de vrouw eindelijk haar kans. Met alle ernst die een man maar
kan opbrengen, heb ik in Hervormd Nederland (17 januari) een artikel
bestudeerd van Akke van Eyden-Van Dam, waarvan de kop de
grootste revolutie in forse letters aankondigt. Zij stelt nuchter vast dat
1975 geen meeslepende beweging voor de bevrijding van de vrouw
heeft opgeleverd. Het kan ook nauwelijks anders na twintig eeuwen
van mannelijke overheersing.
Patriarchen en priesters, koningen en profeten geven nog langer de
toon aan. Susanna, Cleopatra, Salome, Judith en Esther hebben niet
veel veranderd aan deze situatie. Maar Akke van Eyden beperkt zich
tot de twintig eeuwen van het christendom. Ondanks de liefde van de
Heer voor Martha en de vele Maria’s is de geschiedenis van de
onderdrukking van de vrouw in feite vervlochten met de geschiedenis
van het christendom, want, zegt Akke van Eyden, de christelijke
kerken hebben zich steeds aangepast aan de hen omringende cultuur
en samenleving. En daarin stond (en staat) de man nu eenmaal
centraal.
j
i
i
1
■liiis
rr I
K 1
At
j.:
Jt—aSBiSKF"flft
Een ander krantebericht meldde vo
rig jaar september het overlijden van
de oudste inwoner van de Ivoorkust op
158-jarige leeftijd. Al deze berichten
vertonen enkele opvallende overeen
komsten. Het betreft altijd hoogbejaar
de mannen die in afgelegen streken
wonen en vaak op 167- of 168-jarige
leeftijd overlijden.
In West-Europa en in Noord-Amerika
lijken de mensen veel minder oud te
worden. De Engelse Miss Alice Steven
son, die in 1973 een dag na haar 112ste
verjaardag overleed, bereikte voor En
geland een recordleeftijd. Leeftijden
boven de 100 jaar behoren bij ons tot de
zeldzaamheden en statistisch gezien
loopt slechts 1 op de 10 miljoen Neder
landers de kans 105 jaar oud te worden.
De laatste jaren zijn verschillende
artikelen gepubliceerd over gebieden,
waarin een veel groter percentage van
de bevolking 100 jaar en ouder zou zijn.
Het bekendste zijn in dit opzicht de
Sovjet-staten Georgië en Azerbeidsjan.
Hier zouden in verschillende dorpen
honderden mensen tussen de 120 en 160
jaar leven. Enkele andere plaatsen met
grote aantallen 100-jarigen zijn het
dorp Vilcababa in Equador en de
streek Hunia grotendeels gelegen in het
Pakistaanse gedeelte van Kashmir bij
de grens met China. Zoals uit de eerder
genoemde persberichten al bleek, wor
den ook buiten deze gebieden wel door
enkele mensen exceptionele leeftijden
bereikt.
Individuele voorbeelden van mensen
die lang leven zijn wel interessant,
maar zij geven geen aanwijzing voor
een gemeenschappelijke oorzaak voor
hun lange levensduur. Veel interessan
ter is het onderzoek naar de groepen
van „boven 100-jarigen" die in Equa
dor, Georgië en Azerbeidsjan leven.
Van de situatie in Hunza zijn door de
moeilijke geografische ligging maar en-
Nairobi heeft onder het thema „structu
ren van onrecht en bevrijding” de christe
lijke traditie van de achterstelling van de
vrouw aangeklaagd. Volkomen terecht.
Want, zo vroegen ze in Nairobi, hoe kun
nen vrouwen hun bijdrage geven aan de
opbouw van een rechtvaardige wereldor
de, als zij in de samenleving en in de kerk
een tweederangspositie innemen? De kerk
is een gemeenschap van mannen en vrou
wen, stelt Nairobi heel logisch vast. Maar
leer ons de kerken kennen. De mannen
maken de dienst uit en de vrouw mag dan
in sommige kerken tot altaar en kansel
worden toegelaten, in de grote kerken als
de roomse en de orthodoxe is het huilen
met de deur dicht. Daar denken ze zeker
dat ze de vrouwen kunnen paaien door één
van hen, Maria, zo ongeveer tot de vierde
deze mensen helemaal niet zo oud zijn
als zijzelf beweren. Door geen van hen
kon ooit door documenten onomstote
lijk worden bewezen dat zij inderdaad
de opgegeven hoge leeftijd bezaten. In
vele afgelegen streken bestonden een
eeuw geleden ook nog geen geboorten
registers. Ook de kerkelijke doopboe
ken in Equador zijn niet altijd even
betrouwbaar. Het is trouwens opmer
kelijk dat daar nooit een pastoor of een
ander geletterd iemand, waarbij de
leeftijd met zekerheid vast te stellen
zou zijn, 120 of 130 jaar oud wordt.
De resultaten van medisch en kli-
nisch-chemisch onderzoek bij mensen
van boven de 100 jaar wijzen altijd op
veel lagere leeftijden, vaak slechts de
helft van de opgegeven leeftijd. De be
kende Russische gerontoloog Zhores
Medvedev, thans werkzaam in Enge
land, heeft in een recent wetenschappe
lijk artikel vele vraagtekens gezet bij de
hoge leeftijden die in de Sovjet-Unie
behaald zouden worden.
Hij wijst er bijvoorbeeld op dat er een
duidelijke competitie heerst tussen ver
schillende dorpen in Georgië welk dorp
de meeste 100-jarigen en ouderen her
bergt. Ook blijkt er een zekere devalua
tie op te treden bij de geclaimde leeftij
den. Een tiental jaren geleden bedroeg
de maximale leeftijd ongeveer 120-130
jaar, maar nu zouden al leeftijden van
160-170 jaar „gewoon” zijn.
Onder deze superbejaarden blijken
echter deserteurs uit de burgeroorlog
en uit de twee wereldoorlogen voor te
komen, die indertijd de papieren van
hun vaders gebruikt hebben om zich
ouder voor te doen en zo te ontkomen
aan remobilisatie!
Het bereiken van deze extreem hoge
leeftijd is overigens lang niet altijd een
prettig vooruitzicht. De 167-jarige De
Souza was blind, doof en verlamd en
ook de Engelse Alice Stevenson was
doof en bijna blind bij haar overlijden.
Het lijkt weinig aantrekkelijk om op
deze wijze oud te worden. De onderzoe
kers die zich in Nederland met verou-
deringsonderzoek bezighouden en voor
het grootste deel werkzaam zijn in Rijs
wijk op het Instituut voor Experimente
le Gerontologie van de Gezondheidsor
ganisatie TNO streven dan Ook een
ander doel na. Zij onderzoeken niet de
mogelijkheden om in incidentele geval
len een aantal jaren aan het leven toe te
voegen, maar omgekeerd, om leven aan
de jaren toe te voegen.
Aan dat eerste: meer jaren om te
leven, heeft de medische wetenschap de
afgelopen 100 jaar vooral gewerkt. De
gemiddelde levensduur in ons land is
verdubbeld in ruim een eeuw tijd. Deze
toename is geheel veroorzaakt door een
sterke verbetering in de medische, soci
ale en hygiënische omstandigheden van
onze bevolking. Daardoor verdween
bijvoorbeeld grotendeels de zuigelin
gensterfte, die uiteraard een grote ne
gatieve invloed kan hebben op de ge
middelde levensduur.
De laatste jaren nam alleen de gemid
delde levensduur van de Nederlandse
vrouw nog enigszins toe en deze is
thans met ruim 77 jaar de hoogste ter
wereld. De gemiddelde leeftijd van de
Nederlandse man is de laatste 25 jaar
niet veel veranderd en schommelt om
de 71 jaar. Een verdere verlenging van
de gemiddelde levensduur van man en
vrouw lijkt binnen afzienbare tijd niet
waarschijnlijk.
Bij het ouder worden van de mens
spelen vele factoren een rol. Toch zijn
altijd biologische verouderingsproces
sen er de oorzaak van dat een mens
uiteindelijk een ziekte krijgt, die het
einde van het leven zal betekenen. Zou
den we de biologische basis van het
ouder worden leren begrijpen, dan zou
het wellicht ook mogelijk worden om
de mens langer fit, vitaal en geestelijk
actief te houden. Dat is leven toevoegen
aan de jaren. Maar er zal eerst veel
meer bekend moeten worden over de
grondslagen van het verouderingspro
ces, voordat het hoopvolle perspectief
van een lang en gezond leven gereali
seerd zal kunnen worden.
ven zij af. Waarom mag de goede Vader
(Moeder) weten, maar de kerkelijke autori
teiten verkeren in de waan dat vrouwen op
theologische en bijbelse gronden niet kun
nen worden toegelaten tot het ambt. De
commissie vindt dat de kerk rekening
moet houden met de voortgang in de
emancipatie van de vrouw, maar ze waar
schuwt tegelijk dat de kerk geen acht dient
te slaan op overdreven eisen van sommige
vrouwen, maar evenmin op de al dan niet
opzettelijke blindheid van sommige man
nen voor de bijzondere kwaliteiten van de
vrouw. De club van aartsbisschop Barto-
letti, die fel is gekant tegen vrouwen op het
altaar, zegt uitdrukkelijk dat dit pleidooi
voor de vrouw niets te maken heeft met
het feit dat er steeds minder mannelijke
missionarissen beschikbaar zijn. Ik hoop
dat Bartoletti dat zelf gelooft.
D
pre<
staa
schi
de
laat
heic
het
voo:
zich
schi
Hij
daa
min
was
„He
Peil
kon
Fra
de l
keei
veri
lekl
sch.
Ei
hoo
dat
gen
„Da
als
pen
N
in z
dat
hek
dat
Peli
ZO V
krij
wel
de^
Hoe
vrie
Peil
gezi
H
mis
27 j
ben
gen
win
wes
De
als
sch
tref
het
D
daa
kra
boe
gev
diei
De
w«
con
kele sporadische gegevens bekend. Be
reiken nu inderdaad vele mensen in
Equador en in verschillende delen van
de Sovjet-Unie zulke uitzonderlijk hoge
leeftijden? Is er een oorzaak voor aan te
wijzen en verdient het daarom aanbe
veling om alle welvaart de rug toe te
keren en te emigreren naar bijvoor
beeld Vilcabamba, dat „heilige vallei”
betekent in de taal van de Quechua-
Indianen.
De gerontologen, de wetenschappelij
ke onderzoekers die zich in het proces
van veroudering verdiepen, staan veel
al nogal sceptisch tegenover deze be
richten. Daar zijn helaas ook wel een
aantal redenen voor. Men heeft lang
gezocht naar een gemeenschappelijke
factor, die de verklaring zou vormen
voor het bestaan van zo vele oude men
sen in bepaalde gebieden. De gedach
ten gingen daarbij uit naar het klimaat
of het wonen in de bergen. Maar in
Georgië en in Azerbeidsjan wonen hele
oude mensen zowel in vlakke gebieden
als in de bergen en het klimaat verschilt
aanzienlijk van dat van Equador.
Een erfelijke factor zou een rol kun
nen spelen in het geval van geïsoleerd
liggende dorpjes, zoals Vilcabamba. In
de Kaukasus wonen echter vele zeer
oude mensen. Een calorie-arme voe
ding een factor die de levensduur
van ratten verlengt zou een rol kun
nen spelen in Equador. In Georgië
wordt echter al tijden lang goed gege
ten en vooral veel gedronken. De wijn
consumptie per hoofd van de bevolking
is zelfs hoger dan in Frankrijk. Ook in
Vilcabamba wordt stevig gedronken:
één hele fles sterke drank, zoals zelfge
maakte rum, per dag is voor diverse
mannen boven de 100 jaar heel gewoon.
Tot nu toe is er geen enkele weten
schappelijke verklaring gevonden voor
uitzonderlijk hoge leeftijden. Een heel
andere verklaring zou kunnen zijn dat
Verder schijnt er onlangs een nieuw
pauselijk document te zijn verschenen
over de seksualiteit. Naar verluidt zouden
de Vaticaanse autoriteiten geen voorstan
der zijn van voorechtelijk geslachtsver
keer, zelfbevrediging en homoseksualiteit.
Met al die griezelige zaken houdt een fat
soenlijk christenmens zich niet op. Van
ingewijden heb ik echter vernomen dat
ook dit document niet bijdraagt tot de
emancipatie van de vrouw. Overslaan dan
maar. De praktijk is immers veel leuker.
We gaan daarom naar Milaan, de stad
waar Paulus VI aartsbisschop is geweest
en waar kort geleden demonstrerende
vrouwen op een zaterdagmiddag de poli-
tie-afzetting op het plein voor de kathe
draal doorbraken en de kerk binnetrok-
ken. De vrouwen wilden met deze actie
protesteren tegen de huidige abortuswet
geving in Italië en tegen de Vaticaanse
verklaring over de seksualiteit. De paus
veroordeelde dit optreden in zijn toe
spraak tijdens een van zijn gebruikelijke
woensdagaudiënties in het Vaticaan. De
paus zou zelfs de woorden „onwaardig” en
„godslasterlijk” in de mond hebben geno
men. Ik weet niet wat de joelende vrouwen
in Milaan hebben gezegd of miszegd. Daar
om kan de paus best gelijk hebben. Ik
meen echter wel te begrijpen wat de Mila
nese vrouwen in de kerk heeft gebracht.
Tot slot mag ik de mededeling doen, dat
Parijse feministen sinds drie jaar een ei
gen uitgeverij hebben. Het gaat goed met
de zaak, die tot nu toe een kleine dertig
boeken van vrouwelijke auteurs heeft uit
gegeven. Bij de uitgeverij hoort ook een
speciale boekhandel voor vrouwen. Dat is
allemaal best, als de vrouwen maar niet al
te veel eigen zaakjes oprichten. De man
nen zouden van de weeromstuit eens apar
te boeken „alleen voor mannen” op de
markt kunnen gooien. Liever niet. Mis
schien is het beter dat vrouwen en mannen
samen hun schouders onder de vooruit
gang zetten. Maar het kan zijn dat de
emancipatie van de man daarvoor nog niet
ver genoeg gevorderd is.
persoon van de allerheiligste drieënheid
uit te roepen. De andere vrouwen mogen
dan de kerken schoonmaken en bidden en
soms een episteltje voorlezen. Verder wor
den zij hooglijk geërd als maagd en marte
lares.
En als een christelijke vrouw nu met alle
geweld haar maagdelijkheid wilde ver
kwanselen, kon zij tot voor kort nog het
hoogste bereiken wat voor een getrouwde
vrouw was weggelegd en wel door moeder
De 167-jarige Colombiaan Javier Perei
ra kreeg postuum een postzegel met
zijn afbeelding, zijn naam en de prach
tige tekst: „Hij maakte zich nooit te
druk, dronk veel koffie en rookte een
beste sigaar.
te worden van een priester of predikant.
Want zelfs een paus en een voorzitter van
de generale synode hebben een moeder.
Maar onbewust hebben de mannelijke die
naars van woord en sacrament flink wat
vrouwelijke trekjes van het ongekende
Godsbeeld overgenomen, in hun kleding
bijvoorbeeld en in hun gedrag soms een
beetje. Dat voert mij tot de volstrekt onwe
tenschappelijke conclusie dat de kerken
worden geleid door mannen met vrouwe-
Ook hier is de Bijbel de zondebok. Want
al in het boek van de schepping (Genesis)
leest Akke dat de man als eerste werd
geschapen. Daarna komt de vrouw, een
hulpe hem gelijk. Maar gelukkig heb ik
een tweede scheppingsverhaal in Genesis
gevonden. Daar staat dat God de mens
schiep naar zijn beeld en gelijkenis. „Naar
Zijn beeld schiep hij hen, man en vrouw
schiep Hij hen.” Hier worden man en
vrouw in één (levens)adem genoemd en
wat nog veel mooier is: hier wordt het
Godsbeeld ontdaan van zijn eenzijdig
mannelijk aanzien. Het beeld van God
vertoont zowel vrouwelijke als mannelijke
trekken. De joods-christelijke traditie
heeft kennelijk dit scheppingsverhaal een
beetje over het hoofd gezien. Dat is vanaf
vandaag na dit verhaal in het Haarlems
Dagblad natuurlijk afgelopen. Wat ons be
treft kan de grootste revolutie aller tijden
vandaag nog beginnen.
De teleurgestelde Akke van Dam (dat
klinkt veel beter) heeft er ook de brieven
van Paulus op nagelezen. Gelukkig komt
ze niet aandragen met de bekende tekst uit
het oude huwelijksceremonieel, dat de
vrouw onderdanig moet zijn aan de man.
Ze draagt wel een andere Paulus-tekst
Vorige week vrijdag meldde de Braziliaanse krant Jornal do Brasil, dat de
oudste man ter wereld op 167-jarige leeftijd in het dorpje Altamira was overleden.
Het was Doroteu de Souza, die volgens de plaatselijke nieuwsmedia op 4 april 1808
in de Braziliaanse staat Goias was geboren.
Regelmatig verschijnen in de kranten berichten over het overlijden van zeer
oude mensen. Zo overleed volgens een bericht uit Moskou in mei 1973 de
toentertijd oudste bewoner van onze aarde, Shirali Muslimov op 168-jarige leeftijd
in Azerbeidsjan. De nu overleden De Souza werd „slechts” 167 jaar, precies
dezelfde leeftijd als Javier Pereira die in 1956 in Colombia overleed.
aan: „De man is het hoofd van de vrouw.”
Maar Paulus zegt er wel bij dat de man zijn
vrouw moet liefhebben. En meteen werke
lijk liefhebbende man komt een vrouw een
heel eind weg. De emancipatie van de
vrouw gaat door het hart van de man, zeg
ik maar. We dwalen af. Daarom nu met
Hervormd Nederland naar Nairobi, waar
het afgelopen jaar de vijfde assemblee van
de Wereldraad van Kerken werd ge
houden.
lijke trekjes, dat de echte revoluties tot
stand komen door mannelijke mannen en
dat de vrouwenemancipatie onder leiding
staat van vrouwen met mannelijke struc
tuurelementen. Welke psycholoog komt
ons hier te hulp?
Akke van Dam zou geen goede vrouw
zijn, als zij de vrouwelijke zijde van het
Godsbeeld niet naar voren zou brengen en
als zij de kerken niet zou verwijten dat zij
God tot een soort superman hebben ge
maakt om zo de vrouw beter onder de
duim te kunnen houden. Men behoeft wei
nig fantasie te hebben om te beseffen dat
de grootste revolutie aller tijden dicht voor
de deur staat als eindelijk het besef door
breekt dat God niet alleen vader, maar ook
moeder is. En dat de mannelijke overheer
sing in kerk of maatschappij uitsluitend is
gebaseerd op een misverstaan der Schrif
ten en op mannelijke inbeelding.
We zijn nog steeds met theologie bezig.
Om hieraan te herinneren citeer ik een
uitspraak van Akke van Dam, waarmee ik
het roerend eens ben maar die helaas bol
staat van socio-theologisch bargoens dat
een eerlijke zaak van eerlijke vrouwen
geen goed doet: „Tegenover deze eenzijdi
ge interpretatie moet een nieuwe creatieve
interpretatie van theologische kernbegrip
pen over God en mens komen, waardoor
de tegenstellingen en de boven- en onder
schikking opgeheven worden.” Zo iets zou
ik niet durven schrijven, want mijn eigen
vrouw kijkt alle verhalen na voordat zij in
de krant komen. „Als ik er niks van be
grijp, snappen de andere lezers er evenmin
wat van.” En sinds kort passen we deze
nieuwe journalistieke formule toe, die
weer een klein stapje op weg is naar de
emancipatie van de vrouw. Want waarom
zou ik mijn vrouw ook in deze zaken niet
volstrekt ernstig nemen?
Als we het goed begrijpen, predikt Akke
van Dam een bevrijdingstheologie. Want
tenslotte is verkondiging van het evangelie
in wezen het verhaal van de bevrijding van
de mens. Daar horen ook de vrouwen bij.
Dit evangelie moet worden waar gemaakt
in het concrete leven en dat is ook mannen
werk. Met Akke spreek ik de hoop uit dat
de christelijke kerken dit bevrijdingspro
ces van vrouwen durven meemaken en
stimuleren. „Er zijn al te veel vrouwen die
de uittocht zijn begonnen en het beloofde
land elders zoeken.”
Zonder dat zij het verhaal van Akke van
Dam heeft gelezen, is de Vaticaanse com-
missie-Bartoletti tot de conclusie gekomen
dat de vrouw meer betrokken moet wor
den in het missiewerk. Daarbij behoort
ook de bediening der sacramenten. Na
tuurlijk weer niet het priesterschap, dat
voorbehouden blijft aan mannen. In mis
siegebieden, waar kennelijk voldoende
mannelijke krachten ontbreken, mogen
vrouwen hele parochies besturen, getui
gen zijn bij huwelijken, de doop bedienen,
het sacrament der zieken toedienen en
doden begraven. Maar van het altaar blij-
i
1
Eva van Tilmann
Riemenschneider
uit de Mariakapel
te Wurzberg
(rechts). De heilige
Magdalena, een
beschilderd hou
ten beeldje dat
zich in het Louvre
bevindt (links). Af
beeldingen overge
nomen uit De Late
Middeleeuwen,
uitgeverij Else
vier.
WW'
jÓWff. 1 VA AAf
