Els van Rooden: Ik ben pas vrouw
als er mannen in de buurt zijn
ir
Modern toneel eist enorme flexibiliteit
waarvoor veel vakmanschap nodig is
BI
H
m
I
4 OP
IP
ie-
id
ol
ind
m
Kameleonachtig
door Cees Straus
Onderdrukken
Gebondenheid
in
N
lis
n
In As speelt ze met na tuurlijke
warmte een lieve en kwetsbare
vrouw die alleen na de grootst
mogelijke moeite in verwachting
kan raken en bovendien de
teleurstelling moet verwerken
van een miskraam. In
Hartsgeheimen brengt ze een
cartoon-achtige karikatuur van
een huisvrouw uit de betere
middenstand. De lichtelijk
hysterische Marleen die centraal
staat in De Babyfoon zal ze dit
seizoen nog tweemaal ten tonele
voeren waarna Centrum het stuk
na meer dan 150 voorstellingen
definitief van het repertoire
haalt. Binnenkort begint ze met
de voorbereiding van een
dubbelproject dat bestaat uit een
bewerking die Ton Vorstenbosch
heeft gemaakt van Frederik van
Eeden ’s De koele meren des
doods en De lamp hangt scheef
van Per Justesen waarvan de
première op 6 en 7 september
wordt verwacht. En om de reeks
van artistieke werkzaamheden te
completeren: als Amnesty
International, de organisatie die
zich inzet voor het lot van
politieke gevangenen, een beroep
op haar (artistieke) medewerking
doet, wil ze inciden teel graag
meedoen.
Els van Rooden staat, sinds ze
in dejaren ’60 samen met Jaap
Donselaar, Herman Lutgerink en
Anne Wil Blankers van de
Maastrichtse toneelacademie
kwam, 13 jaar lang
ononderbroken bij toneelgroep
Centrum op de planken.
Toneelspelen heeft ze van
jongsafaan willen doen „om je te
onderscheiden van de massa en
„misschien heeft m’n katholieke
opvoeding er ook mee te maken.
In de rooms-katholieke kerk
zitten toch ook elementen van
toneelspel”.
WllB. r
:'W
it ’t tn
hts-
S:
kan
Vtl
’dig-
jmeen
„Gezin is pas waardevol als het communiceert met de buitenwereld" (Foto
ÏS.
„Ja, je weet dat het goed is. Het zijn vrij
Medea witje nog steeds doen?
voor meer (aspirant-) ouders.
Tte-
logie
ring,
Els van Rooden: „As” komt bij veel
mensen erg herkenbaar over. Je merkt wel
drempelvrees, bij mannen bijvoorbeeld
die voor hun vrouw het stuk niet durven te
zien. Het is natuurlijk een probleemstuk
dat niet direct uitnodigt tot een „avondje
uit". Het publiek is echter erg enthousiast,
erwordt heel leuk gereageerd.”
Bij de voorbereidingen is er contact
geweest met sociaal-medische instanties.
Sommige recensenten hebben moeite
gehad met het feit dat de mannelijke helft
van het echtpaar halverwege het stuk
plotseling naar Ierland gaat om daar
aanwezig te zijn bij een begrafenis.
In 1968 speelde ze met Peter Oosthoek in De
Thuiskomst van Pinter dat door de VPRO
werd uitgezonden.
„Ik dacht dat het dieper gaat. Het willen
hebben van een kind is het voortzetten van
iets wezenlijks, een oergebeuren dat hoort
bij leven en dood.”
de stam, de soort. Voor mij is het minder
een kwestie van willen dan van iets wat je
overkomt. Het hoort bij de soortdenk ik,
als een natuurlijk gegeven. De ellende is
dat er te veel mensen zijn, dat er met te
weinig hersens te veel kinderen op de
wereld worden gezet.
Ik weet, de gewone, gezellige vrouwen die
ik ken, die willen een kind. En als dat niet
lukt wordt het als heel vervelend ervaren.
De problematiek van het al dan niet een
kind krijgen, ik kom er niet uit. Maar
nogmaals, ik heb twee kinderen zodat voor
mij de vraag niet opgaat.”
Een heel ander onderwerp. In As. De
Babyfoon en Een dag uit de dood van
verdomde Lowietje speel je in feite drie
keer hetzelfde type van de gewonde,
moderne vrouw uit de middenklasse.
Els van Rooden:
Kuno Grommers)
„Ik had de neiging tot mooispelerij. Maar
dat lag ook aan het repertoire; „Bloesem
van seringen van Peter Nichols is een
ander stuk dan As. Dat ik van dat
mooispelen ben afgeraakt, dat zie ik
overigens meer voortkomen uit een
ontwikkeling die je samen met de acteurs
en je man doormaakt en als een eigen
Je deed DeBabyfoon onder Peter
Oosthoek en nu As voor het eerst onder
Eddie Habbema.
Je hebt nog steeds een voorkeur voor het
klassieke stuk.
d te
n14
In het algemeen gesteld, vind je dat het
huwelijk zijn waarde krijgt door het
hebben van kinderen?
Wat vind je van de ontwikkeling dat grote
rollen voorde oudere actrice steeds
zeldzamer worden. Ken je de angst om als
actrice oud te worden?
bewijs dat het is overgekomen. Maar daar
trap ik een open deur mee in, he, dat is veel
vaker gezegd
Je bent ook je deftige maniertjes
kwijtgeraakt.
{heden
V Het
3364
era
ses
md
„Het zijn twee eenzame mensen, hè. Ze zijn
wel getrouwd, maar ze blijven toch alleen.
Op het eind hebben ze een vorm van
self-supporting gevonden, maar ook de zin
van het huwelijk dat zonder kinderen
geslaagd kan zijn. Heeft het zin om met z’n
tweeën door te gaan? Het blijkt dat de
band die door alle problemen is ontstaan,
dat die toch bestaatHet is al veel vaker
gezegd, maar huwelijk is ook hier een
vorm van vrijheid in gebondenheid.
„Maar,” voegt ze er dadelijk aan toe, „ik
ben geen feministe hoor! Ik zou niet coute
que coute mannen willen uitschakelen om
mezelf te kunnen zijn in de geest van „je
gaat toch niet met je onderdrukker naar
bed”, dat is een omgekeerde vorm van
discriminatie. Ik ben pas vrouw als er
mannen in de buurt zijn. Ik vind de
emancipatie-beweging echt wel goed,
maar het zou niet tegen de man gericht
moeten zijn maar op de vrouw.”
Ik kreeg in As de indruk dat het hebben
van een kind uit egocentrische opvatting
voortkomt die representatief lijkt te zijn
„Ik heb het stuk zo vaak gespeeld dat ik er
I al een alibi voor heb gevondenKij k, die
I vrouw is geamputeerd (ze raakt bij de
I miskraam haar baarmoeder kwijt-red.),
I maar de man is dat eveneens. Hij is van
Ierland naar Engeland vertrokken, heeft
I van daar uit de Ierse kwestie bekeken. Als
I ie voor de begrafenis terugkeert wordt
hem een gebrek aan betrokkenheid
I verweten, het feit namelijk dat hij zijn
wortels heeft afgesneden. Samen met het
gegeven dat hij geen kroost heeft
voortgebracht maakt dit dat ie niet
I geaccepteerd wordt als een zoon van de
gemeenschap daar.
Er wordt in Engeland, dat natuurlijk
rechtstreeks betrokken is bij het
probleem, veel intenser gereageerd op de
Ierse situatie in het stuk dan bij ons. De
Engelsen weten ook nauwelijks wat ze met
I Ulster aan moetenEigenlijk hadden we
dit gegeven meer moeten
vernederlandsen. In overleg met David
Rudkin hadden we bijvoorbeeld een
Ambonnees kunnen nemen die teruggaat
naar de Molukken. Misschien was het dan
meer herkenbaar geworden.”
„Het repertoire van Centrum is daar sinds
lange tijd op gericht. Dat is ook de reden
dat ik zo lang bij Centrum ben; ik voel me
verwant met het eigentijdse repertoire. Ik
ben tenslotte een jonge, moderne
middle-classvrouw. Maar wat die stukken
betreft, het is theater en dat betekent dat
bepaalde onderdelen gedramatiseerd
worden en dus niet geheel
overeenstemmen met wat je werkelijk
doet.
Hoewel ik vind dat de drie vrouwen in de
betreffende stukken op veel punten van
elkaar verschillen, hebben ze gemeen dat
ze alle drie moeilijkheden hebben met hun
identiteit. Maar ze zijn ook alle drie sterk,
niet echt labiel. Ze komen er bovenop, wat
je van veel mannen niet kunt zeggen.”
gezelschap en je dan maar aan het
solotoneel gaat wijden. (Later in het
gesprek zal ze over solotoneel zeggen:
„Daar houd ik niet van. Ik heb echt
mensen nodig. Toneelspelen is
teamwork.”) Maar het is wel een gegeven
dat er weinig grote rollen voor de oudere
actrice zijn. Het doet pijn, want je hebt als
je ouder bent een aantal verworvenheden
die je bij een kleine rol moet opgeven. Ida
Wasserman heeft bewezen dat ze een groot
actrice kan zijn in kleine rollen. Haar
actrice-zijn heeft aan kwaliteit gewonnen
naarmate ze ouder werd. Ik hoop dat dat
voor mij ook opgaat, dat je ook in een
kleine rol je verworvenheden kunt laten
zien.
Ik ben er wel van overtuigd dat als ik nu
datgene niet haal waarvoor ik aan het
toneel ben gegaan, dat dat later tot
frustraties zal leiden. Met datgene bedoel
ik het acteren met iemand zodat er wat
gebeurt. Als beeldhouwer of schilder kan
je in je eentje iets groots maken, daar is
verder niemand voor nodig. Als
toneelspeler moet je met een regisseur, de
acteurs en dè zaal het stuk maken. Er moet
een vonk overspringen. Als dat niet
gebeurt wordt het een vorm van zinloos
exhibitioneren dat als erg schraal
overkomt. Je moet mensen vinden die
jouw taal spreken, een bevestiging krijgen
van hetgeen jij van oordeel bent. Dat is de
norm, het criterium waarom je
toneelspeelt.
Applaus is ook een vorm van bevestiging.
Elke avond is weer een uitdaging om de
mensen te overtuigen van hetgeen
waarmee je bezig bent. Echt applaus is een
verdienste dan dat zou toe te schrijven zijn
aan één bepaalde regisseur als Peter
Oosthoek Peter heeft meegewerkt aan die
„Het zijn twee totaal verschillende
mensen. Peter is veel beschouwender, gaat
met een duidelijk concept aan de gang. Hij
zit ook langer in het vak. ik zou haast
willen zeggen dat hij volgens een bepaald
procédé werkt. Peter zoekt ook bewust
naar de vrijheid om een eigen,
persoonlijke structuur in een stuk aan te
brengen. Ik vind hem bijna een
monumentaal kunstenaar, een
handwerker en vooral een uitstekend
metteur-en-scène.
Eddie is jong, onstuimig, extravert en
spontaan. Hij kan bijzonder goed met
mensen omgaan, kan ze overtuigen waar
Peter zegt „doe dat nu maar want het is
goed”. Hij mist het autoritaire ook, dat
Peter heeft.
Ik heb van Peter geleerd emoties weg te
laten, ze te fileren. Qua fysionomie ben ik
erg groot, gebaren en volume ook. Dat heb
ik geleerd om terug te nemen zonder dat
het klein wordt.”
duidelijke, uitgesproken karakters en je
kan als acteur laten zien wat je kan. Bij
Centrum zit ik daar wel mee: ik vind het
Nederlandse toneel erg belangrijk, maar
ik wil wel graag iets erg groots doen. Als
actrice wil je je vakmanschap graag laten
zien. Het moderne toneel is voor de leek
niet direct herkenbaar. Bovendien ben ik
groot, waardoor ik eigenlijk niet zo
geschikt ben voor kleine theatertjes. Ik zou
wel in Carré willen staan. Ik heb altijd
gereoepen van „met veren in m’n kont de
trap af”, maar dat is een grapje hoor.”
„Ja, onder meer met de Dr.
Rutgersstichting. Maar dat contact is
beperkt gebleven tot de dramaturg, daar
zijn de acteurs niet bij aanwezig geweest.
I Zelf moest ik in die tijd voor onderzoek bij
de dokter zijn en ik heb in m’n eentje wat
aan research gedaan. Dat ging
I hoofdzakelijk om bepaalde bewegingen en
I handelingen. De relatie dokter-patiënt, het
betuttelende, dat interesseerde me. We
hebben er met meer artsen lang over
I gepraat en gevraagd of de situaties in „As”
ook in werkelijkheid in ons land zo
voorkomen. Dat moesten ze toegeven.”
dan begint zich dat langzamerhand voor te
doen. Het merkwaardige is dat alle rollen
die ik heb gedaan karakterwerk
noemen ze dat vrouwen waren, die
ouder dan ik zelf ben. Ik ben nooit een
jonge meid in een toneelstuk geweest. Je
bent dan pas een oude actrice als je vindt
I dat je, wanneer je 45,50 jaar bent, dan
I geen kleine rollen kunt doen in een
ontwikkeling, als zodanig is hij wel van
invloed geweest. Als ik bij de Haagse
Comedie was terechtgekomen was ik heel
anders geworden, meer uiterlijk denk ik.”
„Waarschijnlijk heeft het toneel ook
invloed op m’n karakter, ik ben bang van
wel. Ik ben soms heel moeilijk te
overtuigen van een bepaald gegeven, maar
verder reageer ik nogal wisselend. Ik heb
I een kameleonachtige houding in dat soort
gevallen, ik kan me makkelijk aanpassen.
i Els van Rooden: „Bijvoorbeeld. Maar ik
denk toch dat ik weer snel terug zou zijn
bij het moderne toneel. Centrum is een
gezelschap dat de sociale problemen van
deze tijd speelt en er zijn zoveel
wantoestanden in de wereld, daar kan je je
niet aan onttrekken
Els van Rooden: „Kinderen zijn
waanzinnig belangrijk voor de
ontwikkeling van je eigen ego. Je oordeel
wordt veel milder, je komt milder in de
maatschappij te staan. Je begint in de loop
van de tijd ook je eigen fouten in te zien.
En al ben je 80 jaar, dan moet je nog aan je
eigen fouten blijven schaven. En kinderen,
die ontzettend kritisch kunnen zijn, helpen
daarbijOok voor een relatie is het
belangrijk dat je man van kinderen houdt,
dat verdiept de relatie en maakt haar
waardevoller.
Kinderen zijn niet het belangrijkste in je
huwelijk. Voor mij zijn ze even belangrijk
als mijn werk, de relatie met m’n man en
die met de wereld om me heen. Je ziet vaak
dat mensen een besloten wereldje met hun
kinderen om zich heen creëeren, zo’n
toestand van huisje, boompje, beestje. Dan
wordt een huwelijk egocentrisch. Het
openstaan voor anderen is toch
belangrijker? Ik zie een gezin dan pas
waardevol als het volledig communiceert
met de buitenwereld.
Ik vergeet bij dit alles te vertellen dat het
voor mij erg belangrijk is zo te praten
omdat ik zelf twee kinderen heb. Het feit
geen kinderen te kunnen krijgen hoefde
dus voor mij geen aanleiding voor
frustraties te zijn. Ik vind kinderen krijgen i EJs van Rooden: „Eh, ik heb er eigenlijk
nooit over nagedacht. Ik ben nu 34 jaar.
Maar ik moet de mensen wel aardig
vinden. Ik ben wel beïnvloedbaar, als
mensen goede ideeën hebben, waarom zou
je ze dan niet aannemen. Bij toneel grijpt
alles zo in elkaar dat je geen onderlinge
scheiding kan maken.
Wat me waanzinnig bezighoudt is het feit
dat mensen macht willen hebben over
anderen. Regisseurs die zo persoonlijk
bezig willen zijn om zich maar vooral als
regisseur te laten gelden. Een regisseur
moet zich bewijzen door zijn stelling, zijn
I argumenten. Als ik daar niet in mee kan
gaan, dan zegt het me ook niets. Het
gebeurt inderdaad wel dat een regisseur
me niet kan overtuigen. Dan moet je een
i compromis vinden, meegaan tot zo-en-zo
I ver. Uiteindelijk haal je dan bakzeil, is het
een kwestie van gevoelens overwinnen.
Een enkele keer zal de regisseur bekennen
l dat er gespeeld moet worden zoals je dat
l zelf wilt.”
Toneelspelen, vindt Els van Rooden, is als
I werkproces een heel intieme
1 aangelegenheid. „Ik zie als voorwaarde
voor het slagen dat je de regisseur en de
I acteurs goed moet leren kennen. Daarom
j is het ook zo belangrijk om lang bij de zaak
te zijn. Het moderne toneel eist een enorme
flexibiliteit waarvoor veel vakmanschap
nodig is omdat het zo ingrijpend ver gaat.
Kijk eens naar het Engelse toneel. Hoeveel
acteurs heb je daar niet die met een
enorme natuurlijkheid spelen, maar ze
staan wel wat te doen zonder dat je het
merkt. Van dergelijke acteurs zijn er te
weinig in ons land, ook bij Centrum. Voor
het moderne toneel zou je het klassieke
repertoire goed moeten kennen, maar aan
klassiek wordt juist weinig gedaan op de
toneelschool.”
-
'V* -
Scène uit Hartsgeheimen met Allard van der Scheer
Met Jules Hamel in „As" (Ashes) van David Rudkin.
