d
i
ONDOORZICHTIGE RUSSISCHE ACTIVITEITEN IN AFRIKA
door Jan Gerritsen
Kruistocht
„Hoe moet de ideologische strijd, die de Russische partijlei
der Leonid Brezjnjev heeft aangekondigd, in termen van inter
nationale politiek worden vertaald? Als dit bijvoorbeeld be
tekent dat de Sovjet-Unie gaat proberen apartheid en kolonia
lisme die de Nederlandse regering consequent afwijst en
bestrijdt in Zuidelijk Afrika te vervangen door een commu
nistische machtsgreep, dan gaan we een zorgelijke tijd tege
moet. Dat betekent een botsing tussen de supermogendheden
en nieuwe spanningen in een steeds verder inkrimpende
wereld. Spanningen die ook hun weerslag Europa zullen
hebben.”
Deze pessimistische woorden zijn afkomstig’van minister van
Buitenlandse Zaken, mr. Max van der Stoer In teen interview
waarin de recente ontwikkelingen in Zuidelijk. AfrjXa (Angola),
de verhouding tussen Oost en West en het onlangs gehouden
congres van de Russische communistische partij in Moskou
centraal stonden, toont Van der Stoel zich verontrust over de
bedoelingen van de leiders in het Kremlin.
Begrensd
Sceptisch
Voorloper
Van der Stoel verontrust
over rol Sovjet-Unie
De Amerikaanse generaal Alexander Haig
De Italiaanse communisten zijn in opmars en net Hgt m de lijn van de verwachting, dat zij binhenkort deel zullen
Cubanen m Angola Communistische ingreep m zuidelijk Afrika
ten van den Heuvel, voorzitter van de Partij van
de Arbeid praten achter de muur
Van der Stoel: „Ik hoop dat dit het
geval is. Hoe ook de situatie in Zuide
lijk Afrika zich ontwikkelt, het blijft
van belang dat het nucleaire gevaar
wordt ingedamd. Maar détente blijft
wel begrensd als het alleen gaat om
het nucleaire risico en de spanningen
voor het overige voortduren. Want
dan wordt er een hypotheek gelegd op
toekomstige onderhandelingen tus
sen Oost en West, ook met betrekking
tot de nucleaire bewapening.”
Over de praktische resultaten van
de détente in Europa, die een half jaar
geleden in Helsinki werd „bevestigd”
door de ondertekening van de slotver
klaring van de Europese veiligheids-
conferentie, toont Van der Stoel zich
evenmin tevreden. Vooral waar het
gaat om een ruimere uitwisseling van
ideeën en personen, waarvoor hij zich
in het bijzonder heeft ingespannen.
„Ik wil het beeld niet zonder meer
pikzwart zien. Er zijn enkele maatre
gelen genomen om bijvoorbeeld het
werk van buitenlandse corresponden
ten in Moskou te vergemakkelijken.
Je zou je kunnen voorstellen dat er
enkele versoepelingen komen op an
der terrein. Maar ik vrees dat de re
sultaten, gemeten naar de letter en de
geest van het akkoord omtrent de
vrije uitwisseling van personen en
ideeën, alles bijeen toch mager zal
zijn. Dat hangt samen met de struc
tuur van de communistische wereld
die niet gewend is om de vrije wind
van de kritiek te ondergaan. In het
Oostblok bestaat nog steeds de zorg
voor een herleving, waar dan ook in
het Oostblok, van de „Praagse
lente.”
zijds dat de „campagne die is gevoerd
over de zogenaamde getuigenispoli
tiek is beëindigd: Eensdeels omdat
het beleid niet bestaat uit het domweg
de wereld inslingeren van banvloe
ken, maar ook omdat degenen die het
hardst hebben geroepen over de ge
tuigenispolitiek, soms zelf vragen om
een stukje getuigenis. Van elke fractie
zouden voorbeelden kunnen worden
genoemd en zeker ook van de oppo
sitie.”
„Daar staat tegenover de onvermin
derde inspanning om buiten Europa,
waar een zekere stabilisatie van de
verhouding is bereikt, de eigen in
vloedssfeer te versterken en uit te
breiden. De grote vraag is nu: welke
rol speelt Moskou in Zuidelijk Afrika.
Is er een samenspel met de Cubanen:
zij de troepen en de Russen het geld
en het (militaire) materiaal? Als ik
Brezjnjev in één adem hoor zeggen
dat de ideologische strijd wordt voort
gezet en de Sovjet-Unie bevrijdings
bewegingen in Zuidelijk Afrika blijft
steunen, wordt mijn overtuiging ver
sterkt.”
Volgens sommige deskundigen nam
de Sovjet-Unie met haar ingrijpen in
Angola (waar Cubaanse troepen met
Russisch materieel steun verleenden
aan de MPLA) evenzeer een „welover
wogen risico” als Amerika ruim twee
jaar geleden deed Nixon liet Hanoi
bombarderen (Kerstmis 1973) terwijl
enkele maanden later het eerste ak
koord tussen VS en Sovjet-Unie inza
ke beperking van de strategische
kernbewapening (SALT zou wor
den afgesloten. SALT kwam er. Nu
onderhandelen beide supermogend
heden over een vervolg op dit ak
koord (SALT -) en de kans wordt
groot geacht dat nog dit jaar overeen
stemming zal worden bereikt.
„Het lijkt erop”, zegt Van der Stoel,
„dat de Sovjet-Unie op twee paarden
tegelijk wedt. Enerzijds streeft Mos
kou naar een vergelijk met de Vere
nigde Staten om de nucleaire wapen
wedloop en de verspreiding van kern
wapens te beperken. Zo zou ook een
plafond kunnen worden gesteld aan
de steeds hoger de pan uitrijzende
uitgaven voor de kernbewapening.
Dat is op zichzelf positief.”
Minister Van der Stoel is sceptisch
gestemd over de betekenis van de
standpunten die de grootste commu
nistische partijen in West-Europa, die
in Italië en in Frankrijk, onlangs heb
ben ingenomen. De Franse commu
nisten zwoeren het aloude dogma van
de dictatuur van het proletariaat af.
De Italiaanse partijleider Berlinguer
zei in zijn toespraak tot het Russische
partijcongres dat de Italiaanse arbei
dersklasse „haar historische functie
in een pluralistische en democratisch
systeem moet bevestigen Volgens
sommige waarnemers is het de eerste
keer dat een communistische leider
zich een dergelijke uitspraak in het
openbaar m Moskou veroorloofde.
Van der Stoel: „De vraag blijft: is
hier sprake van een verandering in
ideologie of gaat het om een verande
ring in tactiek, gebaseerd op de over
tuiging dat daardoor de electorale
kansen van de communistische partij
en in Italië en Frankrijk toenemen?
Wat betekent de afschaffing van het
dogma van de dictatuur van het prole
tariaat? Als de Franse communisten
een leidende rol in de regering zouden
krijgen, zullen zij dan aan het eind
van de regeringsperiode bereid zijn
vrije verkiezingen uit te schrijven en
zich aan de wil van de kiezers te
onderwerpen, ook als die verkiezin
gen negatief voor de communisten
zouden uitpakken? Of zal er op dat
moment worden gezegd dat de verkie
zingen worden uitgesteld omdat en
ik gebruik nu het communistische jar
gon „een imperialistische, kapita
listische samenzwering het heil van
de arbeidersklasse bedreigt?”. Ik kan
nu alleen maar zeggen dat de commu
nistische ideologie democratische
meerderheidsbesluiten tot nog toe
niet heeft aanvaard.”
Amerika is inmiddels een „kruis
tocht” begonnen tegen de mogelijk
heid dat de communisten in Italië en
Frankrijk bijvoorbeeld middels'
een volksfront met socialisten aan
de macht zouden komen. Socialisti
sche leiders in Frankrijk en Zweden
hebben daarop scherp afwijzend ge
reageerd.
Van der Stoel is wat terughouden
der: „Of de communisten mede aan
de macht zullen komen, is een zaak
van de betrokken volken zelf. Men
kan niet van buitenaf zeggen of het
aanvaardbaar is of de communisti
sche partij'toetreedt tot een regerings-
combinatie. Ik heb echter niet de in
druk dat de Amerikanen zeggen: het
mag niet, maar dat ze waarschuwen
wat de consequenties kunnen zijn. In
Nederland is deze zaak overigens in
het geheel niet aan de orde.”
Generaal Alexander Haig, de Ame
rikaanse opperbevelhebber van de
NAVO, ging het verst in zijn waar
schuwing tegen die mogelijke gevol
gen. Hij zei dat het Westen „met de
dood wordt bedreigd” als de commu
nisten in Italië en Frankrijk mede aan
de macht komen.
Van der Stoel: „Ik weet niet precies
wat mijnheer Haig heeft gezegd. Maar
ik kan me voorstellen dat in NAVO-
kringen ongerustheid bestaat. Hij
heeft ook geen beslissingsbevoegd
heid in de NAVO dat hebben al
leen de regeringen van de 15 lidstaten,
samenwerkend als NAVO-raad. De
communistische partijen kenmerken
zich niet door een positieve instelling
ten opzichte van de NAVO. Berlingu
er heeft aangegeven dat hij niet on-
Van der Stoel erkent dat er moge
lijkheden zijn om „voorop te lopen”
en „Nederland gidsland te laten zijn”,
waarop vaak in de Tweede Kamer
wordt aangedrongen. Voorzover het
de Oost-West-verhouding betreft,
wijst hij op zijn „hameren” op het
vrije verkeer van personen en ideeën
tijdens de Europese veiligheidsconfe-
rentie, alsmede de Nederlandse aan
drang in de NAVO de tactische nu-
.claire wapens in te brengen bij het
overleg met het Pact van Warschau
over troepenvermindering in Cen-
traal-Europa (MBFR).
„Niettemin moet ik constateren”, al
dus Van der Stoel, dat de mogelijkhe
den van Nederland in de Tweede Ka
mer wel eens overschat worden, voor
al als je geen bijval krijgt van andere
landen. In het parlement wordt veel
gediscussieerd over zaken waar Ne
derland maar heel indirect invloed
kan uitoefenen. Soms wordt minder
aandacht besteed aan vraagstukken
waar Nederland rechtstreeks bij be
trokken is en wel een zekere invloed
kan hebben.
middellijk uit de NATO wil treden,
maar wel dat de NAVO fundamenteel
gewijzigd moet woren. Maar het is
ook niet aa de NAVO om te zeggen of
dit mag of niet.
„Overigens,” voegt Van der Stoel
hieraan toe, „is het uitgesloten dat de
NAVO zou ingrijpen om een dergelij
ke ontwikkeling te keren. In Portugal
stond afgelopen jaar op een gegeven
moment een communistische machts
overname voor de deur. Op geen en
kel moment is er toen met de gedachte
gespeeld de NAVO-troepen Portugal
zouden binnentrekken. Frappant ver
schil met Tsjechoslowakije, toen daar
een regime was (Dubcek - red.) dat er
zelfs niet over piekerde het Warschau
pact de rug toe te keren, maar dat
alleen een communisme met een men
selijk gezicht door wilde voeren. Dat
werd wel geconfronteerd met binnen
rukkende troepen, uit de buurlanden
en uit de Sovjet-Unie.
In kringen van de PvdA vielen het
afgelopen jaar wel sympathieker ge
luiden te horen over Oost-Europa.
Opmerkelijke uitschieter daarbij was
het bezoek van een PvdA-delegatie
aan de DDR, waarna te beluisteren
viel dat de Berlijnse muur een „histo
rische realiteit” was. Een uitspraak
die aanvankelijk door de PvdA-
voorzitster en lid van de delegatie len
van den Heuvel werd gedekt.
Van der Stoel: „len van den Heuvel
heeft duidelijk gemaakt dat ook zij
kritisch staat tegenover het DDR-
regime. In het algemeen steunt de
PvdA-Tweede-Kamerfractie mijn
buitenlands beleid, zoals overigens
ook een duidelijke meerderheid in het
parlement.
De bewindsman constateert ander
uitmaken van de landsregenng Ze steken dat niet onder stoelen ot banken, zoals deze demonstranten, die per vuist laten weten
.met de Italiaanse communistische partij op de bres voor een democratische ommezwaai
Mssssw
to
4
L
I
et
Minister van Buitenlandse Zaken, mr Max van de Stoel
Mi
