In het socialisme zit potentieel een
geweldig stuk onverdraagzaamheid
1
o
J
lü
HM
O
I
20
Van Kemenade
Doopformule
Kruisinga
üi
Wiegel
Anders zonder CHU
h?
door Max L. Snijders
Berekening
1
A
WMI
Aantjes spreekt
de taal die zijn
mensen verstaan
»w
..Ja. dat denk ik wel"
„Ja, dat ook".
RANT
3).
Ik vind dat nu de beurt aan de
Is die houding van: gij, kiesvereni
gingen moet het tussen nu en sep
tember zelf maar beslissen, bedoeld
om de achterban ertoe te brengen
het hele CDA niet te laten door
gaan? Als hij daartoe een jaar gele
den had opgeroepen, zou hij een
nederlaag hebben geleden. Maar
sinds zijn magistrale uiteenzetting
over wat hij beschouwt als evangeli
sche politiek op dat CDA-congres in
Breda, heeft hij duidelijk aan steun
gewonnen. Als hij nu wilde...
Bij nader inzien had ik dat ook
rechtstreeks kunnen vragen, want
Aantjes is over zijn motieven van
een verbluffende openhartigheid, en
het gebeurt maar een enkele keer
dat hij zegt: Nou moet ik even voor
zichtig zijn hoe ik dat formuleer.
Hij zegt dat, nadat hij eerst met
enige trots de naar zijn aanwijzin
gen bij elkaar getrokken herenhui
zen aan de Utrechtse Koningslaan
heeft laten zien. In 1951 na zijn doc
toraal „Ik bezat honderd gulden
en ik moest nog tweehonderd gul
den betalen aan mijn repetitor” is
hij in een van die huizen in dienst
getreden van de Christelijke Aanne-
mersbond, die later gefuseerd is met
de katholieke en nog later met de
neutrale en waarvan hij ten slotte
opklom tot algemeen secretaris.
„Ik had het secretariaat willen kie
zen, maar Berghuis, die toen voorzit
ter was van de AR, zei: wij hebben
nu zoveel aan energie in je opleiding
geïnvesteerd, dat je de partij niet de
rug kunt toekeren”. Er kwam een
compromis. Aantjes bleef adviseur
„maar niet politiek adviseur"
van de werkgeversorganisatie. Hij
heeft er zijn werkkamer nog. bleef
een auto rijden van de bond en hield
de - goedkope etage boven het
kantoor.
tevoren een diepe inzinking had ge
had, die hij naar zijn gevoel nog niet
helemaal te boven was. Ook dat kan
voortaan dus niemand meer „ont
dekken”.
behoort wel geen eigenaar te zijn
van de onderneming, maar wel van
het geld dat hij erin gestoken heeft".
De KVP heeft pas kort geleden
voorkeur uitgesproken voor voort
zetting van de samenwerking met
de PvdA.
schappij en zorg voor de zwaksten.
dat zijn redenen om nu voorkeur te
hebben voor samenwerking met de
socialisten. Maar met diezelfde soci
alisten heb je vaak de grootste moei
te als ’t gaat om de vraag wie die
zwaksten dan zijn. Maar wie binnen
het CDA zegt er nu nog: we willen
samenwerken met de VVD?
Toch is die verduidelijking van
de koers van de KVP het gevolg van
uw kritische opstelling op het CDA-
congres in Breda. Daarvóór lieten
Andriesen en Vergeer nog alle mo
gelijkheden open.
„Dat zou kunnen".
„De KVP moet zuinig zijn op
Andriessen. Hij wordt vaak on
derschat’’.
verkiezingen, niet een andere is dan
die je hebt uitgesproken vóór de
verkiezingen".
En de vraag is of dat ook haal
baar is met de CHU
en of daarop uw tactiek tege
nover de CH is gebaseerd.
En uw kritische houding tegen
over de CHUkomt dus niet voort uit
gebrek aan vertrouwen in die partij
of uit, laten we zeggen de afwezig
heid van grote sympathie voor Krui
singa?
„Ed van Thijn is een van de
weinige socialisten die echt vin
den dat middenstanders tot de
zwakke groepen behoren. De
meeste socialisten zeggen dat
ook wel, maar menen het niet"
jaar langs uiterst moeizame weg
hebben opgebouwd.
OURCA
te ko®
iderstoe
m3®
Schipla»
8746
REN. o®
Vind, Cl
IJmuiden
w gelakt
-EMENT
st, make-
r. 500
i 18 uw
Heeft de KVP eigenlijk niet al
geconstateerd dat 't niet zal lukken,
door de noodprocedure te beginnen
die ertoe moet leiden dat ze zonodig
toch met een eigen kandidatenlijst
aan de verkiezingen deelneemt?
zover hoeft t helemaal niet te ko
men. De KVP heeft ’t in handen. Dat
is hij lacht een positie die die
partij altijd graag inneemt. En 't
gaat toch om niks anders dan wat
KVP en ARP in de afgelopen drie
TELEN v
-obeert u
Iriks, de
a Neder-
riendriks
116 Tel
Hij lacht, kijkt bedachtzaam, aar
zelt en zegt: hoe zal ik dat nou for
muleren zonder...: „Er wordt altijd
bij gezegd dat het een „redelijke"
PvdA moet zijn. En ik zeg dat niet
uit wantrouwen jegens- de KVP.
maar je kunt er toch twee kanten
mee uit. Want je moet er ook voor
oppassen dat de voorkeur die wordt
En toch zegt u, op de laatste
partijraad, terwijl u zo duidelijk de
weg wijst voor het CDA in een pro
gressieve richting zoals ontwikke
lingshulp, steun aan de zwaksten in
de samenleving; toch zegt u dat uw
voorkeur voor voortzetting van een
samenwerking tussen progressieven
en christen-democraten, géén prin
cipiële voorkeur is, maar „een door
de omstandigheden bepaalde en in
beginsel tijdelijke politieke keus".
Hoe is dat te rijmen met een princi
piële opstelling in de politiek?
KVP is om zijn betrouwbaarheid als
bondgenoot te bevestigen. De CH
moet de voorwaarden zó aanvaar
den, of niet. En anders maar zonder
CH. Maar als de KVP zich achter de
vier voorwaarden stelt, zal ook de
CHU ze aannemen daar ben ik
van overtuigd. Anders komen er in
terne problemen bij de CH. De sleu
tel voor het CDA ligt daarom bij de
KVP. De KVP heeft t in handen om
de voorwaarden die de ARP stelt,
aanvaard te krijgen”.
[regels
3
3
3
3
4
5
6
6
7
_2_
_3_
_6_
_7_
_8_
_9_
10.
Politici vertellen dit soort dingen
vandaag de dag, denk ik. Dat voor
komt latere verwijten dat ze iets
hebben achtergehouden. Een week
eerder heeft Aantjes aan Bibeb van
Vrij Nederland verteld dat hij in
1967 is gevraagd voor het ministerie
van volkshuisvesting en daarvoor
heeft bedankt, omdat hij drie jaar
Over dat spanningsveld tussen
principes en tactiek, waarover we
zijn begonnen, zegt hij: „De vormge
ving kies ik heel overwogen en ik
geniet ervan om ze aan te spreken in
een taal die ze pakt". Hij vertelt hoe
Schakel na de formatie van 1973 het
kabinet-Den Uyl veroordeelde met
een deel van de doopformule: „Het
kabinet is in zonde ontvangen en in
ongerechtigheid geboren", waarop
hij, Wim Aantjes. die voor de for
matie mede verantwoordelijk was,
pareerde met de voltooiing van die
formule en zei: maar dat hoeft niet
te betekenen dat het „in allerlei el
lendigheid, ja de verdoemenis zelve,
ten onder moet gaan". Dat brak de
spanning, dat is een taal die aan
spreekt in antirevolutionaire verga
deringen
i de uit-
Irote sor-
a. Keuze
tz. 5 jr.
op con-
ct van de
te klant
i fabriek-
ïf ƒ795
Toonza-
ek, Hout-
I, Zonne-
ostzaam
tem 371
tot 18 u.
5. Geo-
za. tons
IENKAS
Hs en st,
jen va
iumeaux
Iser, ±6
W. spul,
5.
V. De»
sberglaan
i uur). IJ-
I naat
169,50
age Gr
D. Gracht
Aantjes houdt van een uitbundige taal met de handen
Boven aan de pagina: Aantjes verklarend bij Van Thijn; hierboven: een breed gebaar in
gezelschap van Andriessen: onder: Den Uyl wat afremmend
Hij vertelt hoeveel gemakkelijker
zijn kinderen het hebben om een
opleiding te volgen omdat ze door
hun ouders worden gestimuleerd en
vergelijkt dat met zijn eigen dage
lijkse fietstochten vroeger, naar
Sliedrecht en vandaar met de trein
naar Rotterdam om de middelbare
school te kunnen volgen. Zo komen
we op Van Kemenade: „Ik heb geen
wantrouwen tegen hem. Maar hij is
daarin een echte socialist, dat hij
denkt, dat als je alles goed regelt,
dat 't allemaal beter wordt. Zo is 't
niet: je moet wel ruimte maken dat
zich iets ontwikkelen kan, maar de
ontwikkeling zelf kun je niet af
dwingen.
WAND-
gdkamsf
boeken-
wit m«
ten; Op-
sterke
80x190
voordelig
afboetiek
tation
TASSEN
Alleen txi
5, H'lem
e riemen
el 023
Hij zegt dat hij dat gebrek aan
vertrouwen ook heeft tegenover de
eigen aanhang. Hij vreest dat men
het CDA „waarvan ik hoop dat het
er komt", zal kiezen terwille alleen
van de eenheid, of „omdat we niet
meer terug kunnen"
En hij zegt ook dat hij heel goed is
met Kruisinga. Maar er zijn een aan
tal irritaties opgewekt door de CHU,
onder andere vlak voor zijn eigen
laatste partijraad, toen voorzitter
Van Verschuer hem in een CH-
publikatie verweet eigenlijk liever te
hebben willen werken met de KVP
van De Zeeuw dan met die van An
driessen: een onmiddellijk door
Aantjes geschreven verweer daarte-
In een van die huizen kon hij des
tijds, als jonggehuwde, woonruimte
krijgen op een verdieping boven het
kantoor. En daar is hij blijven wo
nen, eerst in de tijd dat hij zijn
secretaris-functie van 1959 af
combineerde met het kamerlid
maatschap en later ook, toen de
fractie van hem verlangde dat hij de
combinatie van banen opgaf.
„Dat innemen van een standpunt
in maatschappelijke kwesties dat
overeenkomt met ’t standpunt
progressieven, betekent niet dat ik
meen dat het evangelie en het socia
lisme meer verwant zijn dan het
evangelie en het liberalisme. Uit het
socialisme kan een politiek voort
vloeien die beter aansluit bij een
politiek die voortvloeit uit het evan-
gelie.Dat hangt nauw samen met de
politieke problemen, waar je een
oplossing voor zoekt"
En als de Anti-Revolutionaire
Partij zelf... v
„Ik ga mee met de ARP. Ook als ze
één lijst aanvaardt terwijl de voor
waarden niet zijn vervuld. Ik zal dan
wel constateren dat die toestand be
staat en als de ene lijst er dan toch
komt, dan zie ik niet hoe ik in de
ARP een leidende rol kan aanvaar
den zonder met mijn eigen geweten
in conflict te raken en ik bedoel
dat niet als een dreigement. Maar
„Ik vind het erg dat de brief
van Goudswaard niet tot het
schrikeffect heeft geleid dat hij
beoogde. In plaats dat er wordt
gepraat over zijn motieven, gaat
het gesprek over het gevaar dat
zijn brief oplevert voor de ene
lijst”.
„Ik proef een applaus, ik weet wat het betekent, zoals in Amsterdam, toen ik het had over de eigendom
an de onderneming. Dan weet ik dat het ze moeite kost en dat ze er toch waardering voor hebben. Soms,
oals op het CDA-congres in Breda, wil ik helemaal niet onderbroken worden. Dan zou ik wel willen zeggen:
ils je klappen wilt, doe je het maar aan het eind. En dan maak ik zo’n gebaar, van even wachten, want jullie
reten nog niet of jullie ook nog zullen willen klappen als je weet wat ik nog meer ga zeggen
Het is een van de dingen die hij zegt op mijn vraag of hij kan onderscheiden waar de principiële,
ewetensvolle Aantjes ophoudt en waar de tacticus begint. Ik vraag dat, omdat ik denk dat het een manier is
m erachter te komen wat Aantjes werkelijk voorheeft met zijn houding tegenover het Christen-Democratisch
>ppel, waarover zijn partijraad van 10 april in Amsterdam een resolutie heeft aangenomen, die hij niet heeft
rillen ondersteunen en ook niet ontraden, maar bij de bespreking waarvan wel voor iedereen duidelijk is
eworden dat Aantjes een CDA niet wil als het alleen maar gaat om het bereiken van een grotere eenheid. Er
loeten voorwaarden worden vervuld en dat zijn voorwaarden die hij mee heeft helpen opstellen.
Hij is, zegt een oude, vergrijsde
ARP’er, die hem in zijn eerste
Utrechtse jaren in de politiek heeft
meegemaakt, enorm gegroeid, van
een aardige, actieve jongeman, naar
een echte leider van het antirevoluti
onaire volk. Als ik hem met die
uitspraak confronteer zegt hij:
„Toch nog niet genoeg, ik heb het
gevoel dat nog niet alles er is”. En
dat is geen bescheidenheid.
Of is zijn tactiek er alleen op ge
richt KVP en CHU over te halen,
naar de duidelijkheid die hij als
ARP’er aan het CDA wenst te
geven?
l 7 ''/W
S odfflgS
„Ik denk t niet. Het is niet uit
onzekerheid dat ik op de partijraad
heb gezegd, ik beveel de aanvaar
ding van de resolutie over de geza
menlijke lijst niet aan. Dat is ook
politieke berekening geweest, 't Was
de beste bijdrage die ik kon leveren
dat de vier voorwaarden door KVP
en CHU zouden worden aange
nomen.
Er wordt helemaal miskend dal
tot nog toe de AR op iedere partij
raad een stap terug heeft gedaan. Ir
de partij, dat weet ik, is 't vertrou
wen in mijn beleid zeer groot. Da
komt niet omdat ik altijd zeg wat z,
horen willen: in de AR moet d
leiding de leden confronteren me
hun geweten, niet met wat ze graa
willen horen.
Mijn zorg over de CH is, dat da<
de leiding dat zelfde onvoldoenc
doet.X
gen wordt door het CH-orgaan ge
woon geweigerd.
„Als ik constateer hoezeer de
CHU in feite ook oppositie voert
tegen de ARP. moet ik er wel wat
van zeggen". En ook: naarmate het
CDA dichterbij komt, verscherpt
Kruisinga die oppositie.
..De voorwaarden die we nu aan
de ene lijst hebben gesteld (overeen
stemming over richtlijnen voor ka
binetsformatie: ruimte voor voor
keur of intentieverklaring over de
partij met wie men regeren wil;
meer eensgezindheid in het parle
ment; en gelegenheid voor de ARP
in de verkiezingscampagne het rege
ringsbeleid te verdedigen voorzover
dat door haar is ondersteund), die
voorwaarden zijn niet typisch iets
van de AR, ze behoren ook te geiden
voor de KVP".
„Ik ben de weg van 1973 toen hij
tegen een sterke stroming van zijn
partij in bereid was met de PvdA
samen te werken niet in de laatste
plaats gegaan terwille van de KVP.
De structuur van de KVP is niet
geschikt om oppositie te voeren.
Omvorming van de partij op dat
moment, in 1973, tot een oppositie
partij. zou hebben betekend, dat de
KVP was verdwenen
„In het socialisme zit potentieel
een geweldig stuk onverdraagzaam
heid. Ik heb de overtuiging dat dat
bij liberalen niet zo zou zijn. Als de
tolerantie in Nederland echt in ge
vaar zou komen, zou ik mijn bond
genootschap bij de liberalen zoeken
al verkommert dat echte liberalis
me een beetje bij Wiegel. Als je ertoe
kunt bijdragen dat de socialisten in
een constructieve bedding komen,
moet je dat doen”.
„Tegen de problemen van van
daag zeggen de socialisten: de sa
menleving deugt niet, laten we de
machtsverhoudingen hervormen,
liberalen: laten we de machtsver
houdingen in stand houden; en
evangelische politici: laten we de
vrachtsverhoudingen hervormen.
Bijvoorbeeld! de onderneming
wordt nog steeds gezien als een ei
gendom van de kapitaalverschaf
fers. Dat moet veranderen. Voorzo
ver de socialisten dat willen veran
deren. wil ik met ze meegaan.Maar
er komt onherroepelijk een moment
waarop ik ook tegen de socialisten
zeg: nou zijn we aan het eind van de
overeenstemming gekomen, want
dan willen zij de kapitaalverschaf
fer helemaal uit de onder neming
drukken. En de kapitaalverschaffer
Dus:
