S’
Gefluisterde zinnen van psychiater J. R. M. Maas
Carl Sagan over kans
op buitenaards leven
Sioux-Indianen en de resten
van hun natuurlijke religie
Grafologie en zelfkennis
I
V
1
I
11
99
ar
K
53
Lame Deer: het leven van een medicijnman
M
KMI
9
MAANDAG
1 7
M E I
19 7 6
-w
x
De mens als veelheid
Mythen
Peyote-cultus
Visioenen
t.k.
hJ
i
■£>-
„Uittreden”
worsteling tot bewustworden
PIETER TAFFIJN
Erdoes
HEIN STEEHOUWER
HEIN STEEHOUWER.
FIBULA - VAN DISHOECK - BUS-
SUM
H. MEULENHOFF-HAARLEM
ven
HEIN STEEHOUWER
GRAFOLOGIE IS sinds lang een hulpwetenschap in de psychologie. Tal van
bureaus voor beroepskeuze, die van psychologische tests gebruik maken,
hebben daar de grafologie bij ingeschakeld. Daarvoor dienen de brieven in
handschrift die bijna ieder bedrijf vraagt als het om sollicitaties gaat. De
grafologie die aan derden dus inlichtingen verschaft omtrent iemands karakter
kan natuurlijk ook dienstbaar gemaakt worden aan zelfkennis.
9.00
9.00
70
00
00
00
50
00
10
00
50
10
00
00
00
50
50
00
00
90
'>0
ja'
00
50
50
10
90
50
90
50
50e
90
70
10
10
10
10
)Oh
1.50
1.53
'.06
1.00
70
70
W
70
10
W
50
10
50
50
10
10
r0
50
'0
Ob
>0
!0
W
K)
10
'0
o
•o
'0
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Oe
0
0
he
al-
jk
50
20
50
30
00
00
50
00
80
00
.00f
70
90
80
50
Natuurlijk kan het denken erover
leiden tot ongehoorde speculaties als
van Von Danicken. Maar die worden
door de wetenschap op goede gronden
verworpen.
Na: ..Geheimen van de dokter”, nu
van dezelfde schrijver: André Lemai
re: „Geheimen van de dierenarts”.
Een leuke handige gids voor dieren
vrienden en voor het gezin met huis
dieren, want de informatie strekt zich
uit tot de dieren in en om het huis
inclusief paarden en pony’s. De bij
zonder aardige tekeningetjes maken
dit praktische naslagwerkje tot een
aantrekkelijk boek.
Het oude Griekse ..Ken uzelven” is voor de hedendaagse mens vermoedelijk
van groter waarde dan voor hele generaties achter ons, omdat wij in een veel
verwarrender wereldbeeld leven. Daar kijken we niet alleen tegenaan, maar
we maken er ook deel van uit. Als we onszelf beter leren kennen wordt het
zicht op en in dat wereldbeeld dus ook helderder.
De weg naar het „Ken uzelven” wordt nader uitgewerkt in „Grafologie” van
de bekende psychologe (en romanschrijfster) Nel Noordzij en van Marian
Führop, grafologe. Het is een boek van De Fontein in De Bilt 14,90) in de
Fontein Folio-serie.
Het boek leert op een duidelijke wijze aan leken hoe de grafologie moet
worden gehanteerd. Honderden voorbeelden van handschriften zijn erin
opgenomen en zorgvuldig wordt aangegeven hoe die moeten worden geïnter
preteerd in eenvoudige termen uit de psychologie. Een lijst van die termen
met hun betekenissen is achterin het boek opgenomen.
Grafologie is niet gemakkelijk, maar het valt na studie in dit boek wel te
doen. De schrijfsters stellen, dat het belang van zelfkennis door middel van
grafologie zo groot is, dat de resultaten zelfs kunnen reiken tot een groter
eenheidsbeleving met zichzelf, maar ook met anderen en dat het mogelijk is
om de grafologie een plaats te geven te midden van bewustzijnsverruimende
methoden als yoga, Zenboeddhisme, tarot en I Tjing. Die mogelijkheid kan
uiteraard niet worden ontkend, want inderdaad is de hoogste vorm van
zelfkennis gericht op verruiming van het bwustzijn. Maar als je nu eens door
middel van de grafologie ontdekt dat de weg naar dit type zelfkennis voor
jezelf te moeilijk of te lang is? Want die ontdekking ligt voor de meeste
mensen ook het meest voor de hand.
Lame Deer vertelt ook over de
verschillen tussen de Indiaanse religie
in het Noorden en het Zuiden van de
Verenigde Staten. Erkend is de Indi
an Native Church in het zuiden, een
godsdienst waarbinnen de peyote-cul
tus een rol speelt. Peyote is een
cactus met bestanddelen die religieu
ze visioenen oproepen. Vooral Mexi
caanse Indianen maken daar gebruik
van. Lame Deer heeft ook wel aan
deze cultus deelgenomen maar wijst
ze voor de anders-geaarde Sioux af.
Dan komt in zijn boek natuurlijk ook
een ander (en wereldbekend) boek ter
sprake „De lessen van Don Juan” van
Carlos Castaneda. Deze laatste ont
moet in een zuidelijke medicijnman
Don Juan ook een inwijder. Deze
werkt echter wel met peyote en an
dere hallucinerende middelen.
Dit laatstgenoemde boek en de
twee vervolgen heb ik al eens eerder
in deze kolemmen genoemd. Vooral
Je kan dit boek (uitgeverij Contact
12,50) eigenlijk al niet lezen. Je
ervaart het, of je ervaart het niet.
Het enige wat je kan proberen is
mee te beleven wat Maas heeft neer
geschreven in welhaast fluisterende
zinnen. Tastend op weg door de ziel
of wat het dan ook mag zijn van de
mens. Nog geen negentig bladzijden
lang, maar met een zinderende span
ning. Mij heeft het in ieder geval
meer geboeid dan welke thriller dan
ook- Want Maas heeft gedurfd zijn
gedachten neer te schrijven. Niet ge
cultiveerd of van een laagje esta
blishment vernis voorzien. Nee, je zou
bijna kunnen zeggen recht voor zijn
raap. Een dergelijke zwart-wit uit
spraak past echter niet bij „Stenen
nebben pijn”. Maas heeft veel te
zeggen, maar hij doet dat met
schuchterheid. Je zou misschien kun
nen zeggen met de natuurlijke verba
zing van een kind die de wereld
ontdekt. Naïef op het eerste gezicht,
maar in ieder geval eerlijk. Zo bena
dert ook Maas de wereld.
een veelheid, vele ervaringen gedeeld
met anderen en opgenomen in mij.
Zo ben ik openend en sluitend, le
vend en stervend. Zo ga ik op in
anderen en sta toch in zekere zin los
van hen- Ik beleef mij als gescheiden,
maar toch vervloeiend in anderen. Zo
is er wel in mij een heel eigen
ervaringswereld, maar ik bezit die
nuiet, ik kan er geen gebruik van
maken. Ik kan deze ervaringen niet
negeren, niet manipuleren met mijn
verworvenheden. Eigenlijk bezit ik
dus niets- Maar ik ben wat ik gewor
den ben, niet door eigen keus, maar
doordat het ervaren van het contact
met anderen in mij doordringt.”
V. Vazquez de Prada: Filips II
heerser van een wereldrijk. Voor de
doorsnee Nederlander is Filips II de
heerszuchtige Spaanse koning, die
bloeddorstige veldheren als Alva op
ons afstuurde om de afscheidingsbe
weging in de Nederlanden de kop in
te drukken. In feite was die opstand
in de noordelijkste provincie van zijn
wereldrijk, voor Filips slechts een
onderdeel van het enorme pakket
problemen, dat zijn vader Karel V
hem na zijn dood mét de kroon
naliet Waren er geen Turken die de
oostelijke grenzen van het Spaanse
imperium in het Middenlandse Zeege-
Het meest heeft mij het hoofdstuk
over schuld getroffen. Schuld, zo be
toogt Maas, is een uitvinding, het
bestaat niet. Schuld is alleen een
gevolg van de manier waarop wij
leven en met anderen omgaan. Het is
een manier om de verhoudingen in
onze geordende maatschappij af te
bakenen. „De zaak is pas rond als
degene die ik schuldig bevonden heb
zich schuldig verklaart en om verge
ving heeft gevraagd. Zo houd ik de
keten in stand: de schuldige zal op
zijn beurt weer anderen schuldig ver
klaren, hun verwijten doen, hen
straffen Eindeloze cirkels grijpen in
elkaar en niemand blijft vrij-” Maas
constateert, dat we er op deze manier
geen van allen beter van worden. Dat
alles alleen maar zo wordt gelaten
om verantwoordelijkheden te kunnen
vaststellen. Naar zijn mening kan er
echter ook verantwoordelijkheid zijn
zonder schuld. En is schuld niet no
dig om liefde te kunnen kopen.
Terwijl op de achtergrond sopraan
Margaret Tynes bij de fantastische
band van Duke Ellington „A drum is
a woman” zingt, besef ik, dat ik
nauwelijks aan een echte bespreking
ben toegekomen. Ik durf me geen
oordeel aan te matigen. Ik kan alleen
maar constateren dat, naar mijn op
rechte mening, hier iemand aan het
woord is die iets wezenlijks probeert,
over te brengen. En dat ik het idee
heb. dat het lezen van het boekje mij
geestelijk heeft verrijkt - iets dat ik
helaas maar van erg weinig boeken
kan zeggen.
Het is aanvankelijk een triest le
vensverhaal van Lame Deer, twaalf
ambachten, dertien ongelukken, vaak
opgejaagd, soms in de cel. Maar.
hij heeft meer kansen dan de ande
ren om er althans in geestelijk
opzicht weer bovenop te komen.
Hij stamt uit een familie met medi
cijnmannen en heeft als knaap een
belangrijke inwijding ondergaan, ge
paard aan visioenen. Tegen die achter
grond ontdekt hij veel later zijn per
soonlijkheid. Dan ontwikkelt hij zich
tot medicijnman.
O
DE VRAAG OF ER intelligent leven is op andere planeten dan de aarde en
dus „ergens” in het heelal, houdt niet alleen lezers van science-fictionromans
bezig. De wetenschap neemt sinds enige jaren aan dat het al te onwerkelijk
zou zijn dat alleen de aarde leven herbergt, gezien het rekenkundige feit dat
er miljarden zonnestelsels zijn en dus nog veel meer planeten dan zonnen. De
moleculaire samenstelling in het heelal wijst op een grote uniformiteit en dat
maakt buitenaards leven reeds aannemelijk. Bovendien is ons zonnestelsel het
oudste niet en er kunnen dus zelfs beschavingen elders bestaan, ook al zullen
ze niet op de onze lijken.
bied bedreigden, dan zorgden in het
noorden de Engelsen, Fransen of Ne
derlanders voor problemen. Strijd te
gen het opkomend protestantisme en
voortdurende waakzaamheid op de
lange routes naar de Spaans-Ameri-
kaanse gebieden, dat waren de voor
naamste problemen die de vrome-
doch indien noodzakelijk hardvochti
ge monarch op zijn Castiliaanse hof
teisterden. Interessant zijn vanzelf
sprekend die hoofdstukken in het
boek, waarin Vazquez de Prada,
hoogleraar aan de universiteit van
Barcelona, de onafhankelijkheids
strijd van de Nederlanders behandelt.
Een uitstekende gelegenheid om het
nu ook eens van de andere kant te
vernemen.
De Indiaanse godsdienst is geheel
doortrokken van natuurverering. In
allereerste oorsprong is die religie
afkomstig uit Centraal-Azië. Daar
heerste een sjamanistisch natuurge-
loof, dat hier en daar nog wordt
aangehangen door Toengoezen en an
dere nomadenvolken in Siberië. De
Indianen trokken zo ongeveer 20.000
jaar geleden tussen de twee laatste
ijstijden, uit Azië weg op zoek naar
nieuwe weidegronden. Ze kwamen
via de toen soms droogvallende zee
straten van de eilandengroep in de
Behringzee terecht in Amerika. Het
merkwaardige is, dat de Indiaanse
religie nog altijd overeenkomsten
vertoont met het Aziatische sjamanis
me.
Het is een religie waarin de ver
bondenheid tussen mens en natuur
voorop gaat. Het is ook een toemisti-
sche religie waarin dieren worden
beschouwd als goddelijke schepselen,
broeders van de mens. De belangrijk
ste Indiaanse godin kan als stralend
lichtschepsel verschijnen in Indiaanse
visioenen, maar ook als witte bizon.
Op grond daarvan worden bizons als
heilige dieren beschouwd. Indianen
mochten vroeger bizons alleen doden
als voedsel, waarbij ze een gebed
uitspraken om het dode dier te vra
gen hen te vergeven dat de noodzaak
hen dwong een broeder op te offeren.
Een medicijnman leert niet alleen
de kruiden kennen die binnen zijn
natuurgeneeswijze nodig zijn. Daar
naast moet hij de zeer ingewikkelde
en talrijke ritualen leren leiden, op
treden als „stam-psychiater”, kortom
de functies van dokter, priester en
onderwijzer in de tradities leren ver
vullen. Op een indrukwekkende wijze
maakt men in het tweede deel van
het boek met dit alles kennis.
RUIM TWEE JAAR GELE
DEN nam psychiater J. R. M.
Maas afscheid van de destijds
overbekende prof. Pompekliniek
in Nijmegen. De directeur en het
instituut pasten niet meer bij
elkaar. In een interview in de
„Volkskrant” zei hij: „Ik zoek
een plaats waar ik kan werken
aan de bewustwording van men
sen”. Die plaats schijnt hij nu
gevonden te hebben in de Ach
terhoek, waar hij is verbonden
aan de Sociaal Psychiatrische
Dienst.
Maar vooral is dat werken te
constateren in zijn twee boekjes.
Het tweede daarvan, „Stenen
hebben pijn”, ligt nu op mijn
schrijftafel. Nog nooit heb ik in
mijn leven zo’n schroom gehad
een boek te bespreken als bij
dit. Wat moet je vertellen over
de ervaringen van iemand, die
worstelt met zichzelf. Met zijn
relatie tot zijn directe omgeving.
Met de dood.
NEEM EEN NATUURVOLK zijn godsdienst af en het verpaupert geestelijk,
behalve als er tegenkrachten ontstaan, een renaissance van een natuurgods
dienst. En voor zo’n wedergeboorte vechten de laatste medicijnmannen in de
Verenigde Staten. Het zijn Indianen die met lede ogen aanzien hoe de
technocratie van de blanken en de negers welke laatsten zich ook boven de
oorspronkelijke bewoners verheven achten de leefmogelijkheden beperkt.
Dit niet alleen in maatschappelijke zin, maar ook geestelijk. Het christelijk
„verlichte” deel van de Amerikanen beschouwt de Indianen als domme
heidenen, die in reservaten bijeengedreven hier en daar nog bloedige rituelen
opvoeren.
Voor mezelf heb ik het gevoel,
dat ik zo niet mag citeren uit dit
boek. Het is geen verhaal, waar je
een spannende episode uit kan lich
ten. Het is een gedachtenproces,
voortschrijdend van het eerste woord
tot het laatste. Toch heb ik het
gedaan. Als kleine proeve voor de
wel zeer bijzondere wijze waarop
Maas zijn lezers benadert. Lezen van
dit boek vergt veel. Maar geeft ook
veel - als de lezer zich tenminste
openstelt.
„Hoewel het Ijjkt dat ik één en
ondeelbaar ben, ben ik eigenlijk tal
loze ervaringen met anderen, einde
loos vervlochten maar ook losstaand
van elkaar. Zo ben ik niet één, maar
eigenlijk allen, die in mijn leven
waren. Zo ben ik niet een cel maar
Het bovenstaande is een der con
clusies na het lezen van het uitste
kende (en vaak ontroerende) boek
„Lame Deer, Sioux-medicijnman” met
als ondertitel „De wijsheid van een
oude Indiaan”. Het is geschreven door
Richard Erdoes en door J. Heyink
Forum-Boekerij in Baarn
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboeken
boekenboeken WIJ ONTVINGEN
boekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
boekenboekenboekenboeken
„Stenen hebben pijn” ontroerende
Wie van dit laatste nog meer over
tuigd mocht willen raken, raad ik
als eerder reeds gedaan en daarom
nu kort aan om ook te lezen „De
dood is de jager” met als ondertitel
„Indiaanse mythen van Noordwest-
Amerika” door H. C. ten Berge, de
zeer verantwoorde uitgave van De
Bezige Bij, waarin men behalve de
sfeer rond een man als Lame Deer
ook heel andere elementen zal tegen
komen. De mythen zijn wetenschap
pelijk uitstekend toegelicht en boven
dien zeer leesbaar. Ook Ten Berge
wijst op het sjamanistisch karakter
van de mythen in Canada en de deels
Aziatische herkomst.
In dezelfde serie verscheen „Toegangen tot het astrale” van J. H. Brennan,
vertaald door Simon Vinkenoog en met een voorwoord van Nel Noordzij. Het
boek vaart onder een ietwat valse vlag want het pretendeert een leerboek te
zijn om de lezers tot het zogenaamde „uittreden” te brengen. Dan is een
toestand waarin de geest het lichaam verlaat en zich daarbuiten vrij kan
bewegen en de omgeving observeren. Het gebeurt nogal eens bij mensen onder
narcose tijdens operaties.
Wat het boek wél leert is het krijgen van visioenen door middel van
concentratie op voorstellingen na enige tijd meditatief tot ontspanning te zijn
gekomen. Het is een oeroude methode, die mogelijk maakt dat men
zogenaamde astrale beelden ziet.
De schrijver noemt een aantal van die voorstellingen, ontleend aan de
magie, de tarotkaarten, de I Tjing en dergelijke systemen. Hij waarschuwt ook
voor de gevaren omdat er zeer onthutsende visioenen mogelijk zijn. Voor
kenners is het boek veel te oppervlakkig.
Wat de wetenschap wél aanneemt
is voor een deel te vinden in „Exobi-
ologie” van prof. Carl Sagan, met als
ondertitel „Het bestaan van buite
naardse beschavingen”, voor Hollan-
dia in Baarn vertaald door mevrouw
drs. L. Scheffer-Kruitwagen. Het is
royaal geïllustreerd 24,90).
Carl Sagan is hoogleraar in de
astronomie aan de Cornell Universi
teit en ontving de NASA-medaille
voor bijzondere wetenschappelijke
prestaties, verricht tijdens ruimte-
vaart-projecten. Hij was nauw be
trokken bij onderzoekingen aan de
planeet Mars door de Marriner 9.
In Amerika is Carl Sagan vooral in
het nieuws gekomen door het ont
werpen van een gravure in alumini
um, hierbij afgebeeld. die is bevestigd
aan de Pioneer 10, op 3 maart 1972
vanf Cape Kennedy gelanceerd. De
Pioneer had als doel de planeet Jupi
ter te onderzoeken, er langs te sche
ren en in de ruimte te verdwijnen.
Als dit ruimtevaartuig ooit ergens in
het heelal wordt aangetroffen door
intelligente wezens, dan zullen die
weten dat er een aardse beschaving
bestaat, die van wiskundige proble
men gebruik maakt. De kans dat die
plaat wordt gevonden is praktisch
één op nul.
Er wordt allang gezocht naar bete
re methoden om contacten met buite
naards levenden te leggen, onder
meer door middel van radio-telesco-
pen.
Carl Sagan vertelt heel onderhou
dend en ook heel polulair-weten-
schappelijk over de ruimtevaarten
naar Venus en Mars en over wat
naar de aarde wordt doorgeseind en
gefotografeerd over die planeten.
Vanuit de door hem opgedane erva
ringen met het ontcijferen van de
gegevens schrijft hij over de moge
lijkheden van buitenaards leven,
waarvan hij vast overtuigd is en dat
op goede gronden. Ook schrijft hij
over de mogelijkheden om de nu zeer
barre omstandigheden op de meest
nabije planeten zó te beïnvloeden dat
er bemande ruimte-reizen naar toe
zouden kunnen worden gemaakt, zon
der dat de bemanningen eraan te
gronde gaan. Vooralsnog zijn zulke
reizen onmogelijk, maar Carl Sagan
is een geleerde, die van mogelijkhe
den uitgaat.
Dat we tot een wezenlijk contact
met buitenaardse beschavingen zullen
kunnen komen anders dus dan
eventueel via radioseinen acht hij
onwaarschijnlijk gezien de enorme
afstanden in het heelal. In UFO’s met
bemanningen gelooft hij namelijk
niet.
Voor wie op een gemakkelijk be
grijpbare wijze wil meespeculeren
met Sagans wetenschappelijke gege
vens is dit een bijzonder aardig boek.
voor de
vertaald.
Richard Erdoes kwam, als half-
jood vlak voor de oorlog naar Ameri
ka gevlucht, daar later in aanraking
met Indianen in reservaten. Hij leer
de als journalist en persfotograaf La
me Deer kennen, een der laatste
Sioux-medicijnmannen. Ze vertrouw
den elkaar en Lame Deer heeft Ri
chard Erdoes ingewijd in de wereld
van de Indiaanse natuurgodsdienst
met zijn rituelen, symboliek en reli
gieuze hoop op betere rijden. Lame
Deer wordt als verteller ingevoerd.
Zo’n medicijnman is geen heilige.
Lame Deer vertelt over zijn treurige
en avontuurlijke jeugd en die van
zijn stamgenoten maar ook over
de onmogelijkheid om tot menselijke
ontplooiing te komen. Het Ameri
kaanse Bureau voor Indianenzaken
houdt via bijstand de Indianen min
of meer in leven, maar dan wel in
ruil voor hun identiteit. De kinderen
moeten naar kostscholen van „blank”
model waar ze door elders wegge
stuurde onderwijzers het christendom
met de paplepel en met stokslagen in
het Engels ingegoten en -geslagen
krijgen. Als ze van school komen is
er geen werk voor ze Industrie is er
in de reservaten niet (misschien nog
een gelukkige omstandigheid) en
landbouw is er praktisch onmogelijk
omdat de Indianen de slechtste stuk
ken grond hebben gekregen. Een no
madisch jagers- en herdersbestaan is
hun in de natuurparken evenmin toe
gestaan.
De politiemensen van het bureau,
vaak aangevuld met geronselde Indi
anen en halfbloeden voeren een
schrikbewind in de reservaten met
tal van discriminerende verboden.
Het is dan ook geen wonder dat tal
van Indianen, levend ver beneden onze
voorstellingen omtrent het bestaans
minimum, aan de drank gaan.
het laatste „Reis naar Ixtlan’ is uit
stekend. De serie is bij De Bezige Bij
uitgekomen.
Uit die boeken blijkt dat Don Juan
een medicijnman van een ander type
is, geen stamleider maar een kluize
naar bijna, die Carlos Castaneda op
een geheel andere manier inwijdt. Hij
leert hem, niet alleen door peyote,
maar ook door een vermoeiende trai
ning en „geest-ontregelende” gesprek
ken, tot andere bewustzijnstoestanden
te komen. Carlos ervaart dan een
groot aantal para-psychologische ver-
schij nselen.
Het merkwaardige is, dat de trai
ning door Don Juan soms lijkt op de
methoden van de Rus Gurdjieff en
diens ook in ons land bestaande
beweging. Ook daar leert men een
„ontwaking” op grond van training.
Gurdjieff, oorspronkelijk afkomstig
uit Armenië heeft op dit speciale
terrein echter weer veel opgestoken
tijdens zijn verblijf omstreeks 1914 in
Centraal-Azië en Tibet. En zo is de
cirkel tussen Aziatische en Indiaanse
methoden weer rond.
I
i M
i «.«wéü
i
