Wat
gebeurt
er?
1
Redding' met de schietstoel
MM
fffl
1
■1
t
door Hans Rombouts
1
Foto’s Poppe de Boers
J
e
n
te
pt
Lnt. van Broekhoven in 'n schietstoel
Terug op het marineschip
>of
onder leiding van kapitein Van Noort, moet allerlei oefeningen doen,
zowel op land als op zee en wordt mentaal en fysiek behoorlijk aan de
tand gevoeld. De vliegers ondergaan deze zware cursus uiteindelijk met
enthousiasme, omdat ze weten, dat het hun kans op het overleven van een
crash in vredes- en oorlogstijd aanzienlijk vergroot. Dank zij ook de
vliegveiligheidsopleiding kunnen met een schietstoel „gesprongen” jet-
vliegers hun avontuur navertellen (zoals elders op deze pagina te lezen
valt).
In Soesterberg worden regelmatig luchtmachtofficieren praktisch zon
der eten en zonder een fatsoenlijke tent (wel met een stuk parachute) het
bos ingestuurd. Het liefst gebeurt dat dan nog in de winter, het vroege
koude voorjaar of het natte najaar. Strafexpedities? Integendeel. Het
vormt een onderdeel van de cursus van het VOTC, het Vliegveiligheids-,
Oefen- en Test Centrum van de Koninklijke Luchtmacht. Elke jetvlieger
moet die cursus volgen. Hij wordt twee weken theoretisch en practisch
onder handen genomen door een gespecialiseerd team „woudlopers”
collega aan de chute Het vliegtuig
tuimelde als een blad omlaag en
sloeg te pletter in een weiland.
Gelukkig niet op een huis. Even
later kwam ik op de grond terecht,
niet hard. De parachute zakte als
een pudding in elkaar. Ik deed mijn
helm en mijn zwemvest af. Mijn
maat bleef liggen. Ik hielp hem uit
zijn parachuteharnas. Hij mankeer
de gelukkig ook niets. Een uur later
waren we in de ziekenboeg
Luitenant Ron van Broekhoven
was 19 augustus 1974 met een star-
fighter bezig aan een laagvlucht,
toen er iets mis ging. Hij schakelde
de schietstoel in op een hoogte van
125 meter. Alles ging goed. Alleen
zo bleek later bleef zijn rech
terhand ergens even achter haken.
Die raakte geblesseerd. Van Broek
hoven: „Die hand hing er voor joker
bij. Ik was natuurlijk snel op de
grond, dat wil zeggen: ik belandde
met mijn achterwerk op een hek.
Alles was oke. Ik wilde opstaan,
maar dat lukte niet. Daar maakte ik
.1
>d
ht
n.
n.
id
lij
n
k-
id
zij
de
id
n-
id
?n
11-
in
er
de
ijs
n.
te
ie
»n
m
ze
In
in
)e
jd
n.
in
1 s
is
Ve
in-
iet
n
ie
ij
n
Ik
eb
en
te
□n
iet
iet
an
an
en
>or
de
Ik
er-
jn.
va
na
)U-
ra-
er
an
?ns
len
lat-
de
ge-
me verschrikkelijk kwaad over. Dat
vond ik te gek om los te lopen. Maar
er was kennelijk een spier gefor
ceerd. Mensen, die kwamen aanlo
pen, moesten me omhoog helpen.
Toen ik eenmaal stond ging het snel
over en liep ik weer normaal. Ik had
alleen pech met die hand”.
Luitenant Rein Dragt had weer
een heel andere ervaring. Hij moest
springen tijdens een nachtvlucht.
Hij zelf kwam in het Friese Midden-
scha terecht, zijn toestel in Berli-
cum. Dragt: „Ik zat aardig hoog:
18.000 voet, zo’n 5J4km, in ijle lucht
Het duurde dus wel even voordat ik
beneden was. Vijftien minuten
ongeveer. In het begin ben je erg
druk bezig met van alles, met je
overlevingsformule, de Skol. Je
controleert of alles volgens het
boekje werkt. Er is natuurlijk altijd
wel wat. Ik moest steeds aan mijn
linkerparachutelijnen trekken om
goed te blijven hangen. Bovendien
wilde mijn kid niet los. Ik trapte
wel, maar het ding bleef vastzitten
brandnetels en koken daar soep
van. Prima overigens. Maar ik
maak het toch mee, dat ze dat doen
langs de rand van het bos, waar een
aardappelveld is. Ze weten niet
eens hoe een aardappelplant eruit
ziet. Dan hebben we het maar niet
over het vangen van wild. Dat
konijn en die kip worden aan een
groep van een man of tien gegeven.
Er zijn er altijd wel een paar bij, die
wel durven slachten. Ze krijgen te
horen hoe dat moet. Kijk, als ze
maar goed honger krijgen dan eten
ze alles wel. Dan zien de heren er uit
als vuile vis. Je moet ze eens zien,
als ze een escape-oefening in Duits
land hebben gehad. Als ze ruim
twaalf uur achter elkaar in het veld
zijn geweest: zich overdag schuil
houdend en ’s nachts lopend, zon
der eten’.
Het VOTC wijdt natuurlijk alle
aandacht aan het fenomeen van de
schietstoel de procedures worden
er ingestampt bij de piloten, zodat
ze die kunnen dromen en, zo wijst
de praktijk uit, ook in paniektoe
stand nog uitvoeren. Maar meer
nog wordt de vliegers voorgehou
den, hoe ze met het reddingsmateri-
aal, dat ze bij zich hebben, in leven
kunnen blijven als ze eenmaal veilig
op de grond zijn gearriveerd. En
wat ze op die grond moeten doen of
laten.
In de eerste week wordt ’t accent
gelegd op de vliegveiligheids-
aspecten. In de tweede week van
de cursus wordt alle luxe terzijde
geschoven in de barakken en het
oefenterrein van het VOTC op de
vliegbasis Soesterberg. Dan staat
het woord „survival”, overleving,
op de eerste plaats. Het blijkt dat de
luxe van de huidige maatschappij
moeilijk opzij geschoven kan wor
den. Sergeant-majoor Westbroek:
„De kerels kunnen tegenwoordig
geen beest meer slachten. Als ze
'S
zoals tijdens de oefening gebruike
lijk is een konijn of een kip
moeten slachten en schoonmaken
lopen ze vol afgrijzen weg. Af en toe
valt er soms zelfs een flauw. En toch
moeten ze dat soort dingen leren. Ze
moeten in tijd van nood van louter
natuurprodukten leren leven. Ze
moeten een vuurtje kunnen maken
met bij wijze van spreken één luci
fer. Ze moeten een schuilplaats
kunnen maken zonder dat ze gezien
worden”.
VOTC-commandant Evert van
Noort (zelf een echt natuurmens,
die de kneepjes van het vak in zijn
jeugd leerde van een ouwe stroper)
verbaast zich nogal eens: „Ze moe
ten in een stuk bos kunnen leven. Ze
krijgen een minimum aan voedsel.
De rest moeten ze zoeken. In wan
hoop grijpen ze dan maar naar
Bij zo'n ontsnappingsoefening
worden ze prompt altijd gevangen
genomen, hoe goed ze het ook doen.
Ze worden fors ondervraagd („daar
moet je natuurlijk wel mee oppas
sen. Je mag niet tot het breekpunt
gaan. Je moet aan hun ego
denken”).
Die moest ik dus steeds wegdu
wen. Tussen de bedrijven door
dacht ik natuurlijk wel: waar kom
je terecht. Het was donker en ik zag
niets. Ik was bang voor hoogspan
ningskabels. Ik kwam tenslotte vei
lig en wel vlak bij het water neer. Ik
had de mazzel, dat ik geen been
brak door die ijzeren kist. Ik landde
er boven op. Ik ging naar een
nabijgelegen boerderij, maar de
boer stuurde me weg. Hij had een
hekel aan straaljagers. Ik kon er
niet bellen naar de vliegbasis Leeu
warden. Ik pakte mijn chute in en
belandde bij mensen, die me wel
wilden helpen. Toen ik in Leeuwar
den arriveerde miste ik ineens mijn
helm. Ik had pijn in mijn nek. De
helm was over mijn hoofd gescho
ten. Hij werd teruggevonden met de
riem nog vast ik had ’m dus wel
goed aangegespt”
Na zo’n „bail out” komt het red-
dingsapparaat razendsnel in wer
king. Het vliegtuig is op het radar
scherm gevolgd. Een helikopter van
de SAR-reddingsdienst staat klaar.
De vlieger wordt opgehaald en
onmiddellijk onderzocht. De fami
lie thuis wordt persoonlijk door de
squadroncommandant op de hoog
te gebracht van de redding. Er
wordt een onderzoek naar de oor
zaak van het defect aan het vlieg
tuig ingesteld. De vlieger moet zijn
ervaringen meedelen aan een offi
cier van de VOTC, de opleiding
vliegveiligheid. Want er wordt altijd
nog gedokterd aan de reddingspro
cedure en de veiligheidsinstrumen-
ten. Zo zijn de parachutes verbe
terd en is er een andere snelsluiter
aangebracht. Majoor van Leeuwen:
„Geen enkel noodsysteem is vol
maakt. Je blijft altijd met een com
promis zitten. Maar er wordt steeds
naar het beste gestreefd. En we
kunnen vertrouwen in ons systeem
hebben. Dat kunnen wij met zijn
drieen uiteraard bevestigen, zoals
we hier zitten”.
Hoe zijn de ervaringen nu met het
springen. Is er de neiging om er
sneller dan nodig uit te springen?
Van Leeuwen: „Het is eerder omge
keerd. Zolang je de zaak nog onder
controle hebt, blijf je in de kist om
zo nodig obstakels te ontwijken of
te vermijden. Pas als het duidelijk
is dat het toestel niet meer in de
hand te houden is, beslis je om er uit
te gaan. Dat doe je niet voor je lol
natuurlijk. Het is geen langzaam
rijdende auto, waar je uitstapt”.
Hoe reageerden de echtgenoten
thuis op het bericht? „Ze weten
natuurlijk, dat je als vlieger altijd
een bepaald risico loopt. Ze zijn re-
eel, maar toch is er ook al ben je
veilig op de grond terecht gekomen
een moment van opperste
paniek. Dat merk je praktisch altijd
Het is een normale reactie. Als ze
een officier ziet, kan het zijn dat je
vrouw denkt: daar heb je het, de
dominee. Er wordt na een crash
altijd wel in de gaten gehouden hoe
de reacties bij de betrokkenen zijn
en eventueel blijven. Het zou kun
nen zijn, dat iemand een shock
heeft opgelopen. En wat ons zelf
betreft: je kunt er tenslotte iets van
overgehouden hebben, waar je geen
erg in hebt. Vandaar dat er bijv, ook
altijd röntgenfoto’s worden
gemaakt. Maar je gaat toch weer zo
snel mogelijk de lucht in. Niet
geforceerd snel. Gewoon, de nor
male dienst. En we vliegen nog
graag. Angst hebben we er niet van
overgehouden”.
Een onderdeel van de veiligheids-
en overlevingsoefening voor mili
taire vliegers vormt de redding op
zee. De piloten krijgen eerst theore
tische instructie, dan gaan ze trai
nen in een zwembad (in Amers
foort), krijgen een para-sailing-
oefening (achter een boot) op het
Ijsselmeer en worden tenslotte in
de Noordzee gedropt. Die dropping
is bepaald geen vakantietrip. Met
een marineboot gaat men vanuit
IJmuiden een flink eind de Noord
zee op. Dan neemt men de
„schietstoel-procedure” door en
springt van het schip via een Herin
zee. Het zwemvest wordt automa
tisch opgeblazen, en in zee beland
moet de luchtmachtman (en mari-
nevlieger) zorgen zo snel mogelijk
in zijn inmiddels ook opgeblazen
rubberboot te kruipen. Hij moet een
aantal voorgeschreven handelin
gen verrichten en zich klaarmaken
voor een lang verblijf op het water.
Als dat woelig is en bij de oefe
ning. die wij meemaakten stond er
zo’n deinig, dat ettelijke vliegen
zeeziek werden is dat geen grap.
Na een aantal uren komt er een
marine-Neptune, markeert met
rookpotten de plaats waar de vlie
ger zich bevindt en roept helikop-
terhulp in. Via de helikopter
belandt de verkleumde vlieger dan
weer op het marineschip.
Vliegers leren
overleven
Majoor Van Leeuwen (links) en de luitenants Van Broekhoven (midden) en Dragt
Op die ondervragingen en op een
eventuele krijgsgevangenschap
worden ze mentaal ook en niet zo
zachtzinnig voorbereid. Ze krij
gen tijdens de cursus alles te horen
over de conventie van Geneve. Hoe
ze misbruikt kunnen worden voor
propagandadoeleinden. Hoe ze ver
horen zo veel mogelijk kunnen
weerstaan. Hoe ze kunnen simule
ren. ’t Team van Van Noort-Im-
mens-Westbroek-Van ’t Hof heeft
tijdens de cursus niet altijd ieders
sympathie. Na de cursus wel. Er
blijft trouwens altijd een dokter in
de buurt. Die kan altijd als een
soort scheidsrechter optreden.
Bovendien is er psychische begelei
ding.
Wordt dat allemaal geaccep
teerd? Van Noort: „We willen
natuurlijk allemaal geen oorlog.
Dat is duidelijk. Maar deze cursus is
een uiterste consequentie van mili
tair zijn, beroepsmilitair. Je moet je
op alles voorbereiden. Natuurlijk
gebeurt het wel eens dat iemand
zegt: ik voel er niets meer voor, als
hij na zijn vliegersopeliding ziet dat
er wapens onder zijn vliegtuig wor
den aangebracht. Ik heb daar
begrip voor, maar ik vind wel, dat
hij dan wat laat tot dat inzicht is
gekomen. Het komt trouwens maar
zelden voor, zoiets”.
Wat gebeurt er precies als een
vlieger zich met zijn schietstoel
moet redden? Als het zo ver is
trekt hij aan een handel, die
tussen zijn benen aan de stoel
zit. Daardoor vliegt het cockpit-
dak eraf en start de raketmotor,
die in de rug van de stoel zit
ingebouwd. Schietstoel plus
vlieger schieten uit het toestel,
omhoog, opzij of omlaag al
naargelang de stand van het
vliegtuig op het moment van
het verlaten. Als de piloot los is
van zijn machine wordt hij met
al zijn hebben en houden uit de
stoel „gewipt”. De zware ijzeren
stoel valt naar beneden. De vlie
ger ook, ifaaar bij hem gaat de
parachute open op een bepaalde
afstand van de aarde. Aan de
parachute is daarvoor een baro-
graaf aangebracht. De vlieger,
die een noodzuurstofsysteem bij
zich heeft, maakt een vrije val,
totdat hij terecht is gekomen in
een laag, waar hij gewoon kan
ademen zonder hulpmiddelen.
Hij opent de zg. kid, een ijzeren
kist, waar o.a. een rubberboot
inzit, die zich automatisch
opbiaast (de vlieger heeft
inmiddels ook door een hand
greep zijn reddingsvest gevuld).
Als alles goed verloopt komt de
piloot dus rustig aan de para
chute naar beneden met aan
zich verbonden een rubberboot
en bij zich diverse hulpmidde
len en gereedschap om te overle
ven (dit laatste in oorlogssitua
ties). Ook bij een crash op lage
hoogte is de schietstoel bruik
baar. mits de stand van het toe-
sten natuurlijk gunstig is. Zelfs
kan de schietstoel gebruikt wor
den vanaf stilstand op de grond
(bijv, bij brand).
Geen enkele redding met een
schietstoel is hetzelfde. De drie
luchtmachtofficieren op de vliegba
sis Völkel, die bij ons zitten, majoor
Willem van Leeuwen, en de eerste-
luitenants Reint Dragt en Ron van
Broekhoven, kunnen er over mee
praten. Zij maakten ieder een
sprong mee: Van Leeuwen, nu
squadroncommandant van 312, tien
jaar geleden bij helder weer op 5000
meter hoogte. Reint Dragt in 1974 in
het volslagen donker. Ron van
Broekhoven in 1972 op slechts 125
meter hoogte (hij voerde een laag
vlucht uit); dat was in West-
Duitsland.
Majoor van Leeuwen: „Het was
een rustige mooie winterdag. Ik
maakte een controlevlucht met een
T-bird, een twee persoonstrainings-
toestel. Ik had een collega achter
me zitten. Ineens ging er iets mis
met de machine. Er klonk een
gedempte explosie; de stuurknup-
pel werd uit mijn hand geslagen. Ik
probeerde het toestel weer onder
controle te krijgen. Ik dacht aan een
noodlanding. Ik wilde dus blijven
zitten. Er klonk een tweede ontplof
fing. Het vliegtuig tuimelde en
begon weer te tollen. Ik moest mijn
beslissing herzien. Ik riep naar mijn
collega: „bail out”: springen. Dat
gaat allemaal in fracties van secon
den. Het beroerdste vond ik, dat ik
zo snel op een beslissing moest
terugkomen. Dat was een precaire
zaak. Het werd allemaal ineens
anders. De grijze hersenmachine
werkt dan razendsnel. Dan onder
vind je de rust en de zekerheid van
de vliegveiligheidstraining. Je bent
natuurlijk wel even in paniek. Je
krijgt een moment een black out.
Maar dan komt de drill naar boven:
de erin gehamerde procedure: de
formule Skol (heeft niets te maken
met het biermerk) wordt nagetrok
ken. een reeks handelingen, die er
voor zorgen, dat je veilig op de
grond of op het water terecht komt.
Ik had zelf trouwens wel even moei
te om er uit te komen, omdat ik niet
direct bij de trekker van mijn arm
leuning kon komen. Toen ik los
kwam schoot ik met mijn hoofd
omlaag naar beneden. Ik smeet de
schietstoel van me af en greep naar
de parachute-ring. Terwijl ik er
naar zocht zag ik tussen mijn benen
door de parachute open gaan. Even
later hing ik goed en zakte ik een
wolk in Geen noodzuurstof nodig
Dertig meter naast me zag ik mijn
^^^zz
|||y
