Herinnering:
theaterman
met hart
en ziel
Han Bentz
van den Berg
overleden
Protest van
acteurs tegen
ontslagen
Wegwijzers in
De Hallen
e
Deelnemers doen spannend
concours verwachten
Bibliografisch
centrum in
oprichting
Graskaas^
puur natuur! en niet duur
bdvwrhatrdh
was een toneelwroeter
Boeiend concert in Haarlemse Orgelmaand
Han Bentz van den Berg
„BRUNCHEN
in het Chalet
DONDERDAG
JULI
1976
KUNST
15
FONDUE BOURGUIGNONNE
Uw gastheer
8
$*3
door Wim Hel vers teijn
(Van onze kunstredactie)
(ADVERTENTIE)
van Gerard
Veelzijdige loopbaan van
(ADVERTENTIE)
ge-
een gesloten mens en integer leider
door Ko van Leeuwen
Alle rollen zou hij willen spelen en
(ADVERTENTIE)
i
P. ZWAANSWIJK
Tromp kaas
specialiteit
Haarlem: G. Cronjéstraat 87
(naast de brandweer)
Santpoort-Z.:
Bloemendaalsestrw. 138b
Beverwijk: Winkelctr. ..de bever
V Ook tijdens w
P de bouwvak-
vakantie (t/m 23 juli)
bent u welkom in onze
showroom en in ons
afhaalcentrum.
Graskaas is een zo-
merkaas, gemaakt
van de eerste, verse,
volle koemelk. Haal
gratis de gezellige en
leerzame folder,
waarin o.a. een ont
hullend gesprek met
boer van Dijk uit
Woerden.
Wij kochten voor u
8745 kg. 1e klas
Graskaas, 500 gr
slechts 4.29
ll I
ip'
HAARLEM. Tijdens zijn va
kantie in Drachten is vorige week
zaterdag de in Amsterdam wonende
toneelleider/acteur Han Bentz van
den Berg overleden. Hij werd 58
jaar. Woensdag is hij in alle stilte
begraven in zijn geboorteplaats Bla
ricum. De toneelspeler overleed aan
de gevolgen van een bloedvergifti
ging.
het repertoire nam. Bentz van den Berg
was de spil waar de voorstelling om
draaide: hij voerde de regie en bjeef bij
de opvoeringen betrokken omdat hijzelf
de belangrijkste rol op zich genomen
had. Dat was in 1973, vier jaar nadat hij
na de „Actie-Tomaat” het Leidseplein in
Amsterdam had verlaten. Het applaus in
Shakespeare’s „De Storm”, in 1969 in de
Amsterdamse schouwburg werd verdre
ven door tomaten. Dat moet voor Bentz
van den Berg een wreed moment ge
weest zijn, al heeft hij daar nooit zo
openlijk over gesproken. Gerard Lem-
mens: ,Heel kort zei hij er eens iets van
tegen me. Daaruit bleek dat hij het met
die actie Tomaat niét zo moeilijk heeft
gehad. Hij aanvaardde het”.
Een teruggetrokken mens, Han Bentz
van den Berg. Zo beschrijft hem Gerard
Lemmens, de Haarlemse toneelschrijver
die enkele jaren geleden met de nu
overleden toneelleider kennis maakte
omdat toneelgroep Centrum zijn stuk op
HAARLEM. De vier organisten, die
vanavond zullen deelnemen aan het In
ternationale Orgelimprovisatieconcours,
hebben woensdagavond op het Müller-
orgel van Haarlems Grote of Sint Ba-
vokerk een eigen concert gegeven, waar
mede zij overtuigend hebben aange
toond, dat zij de vreedzame strijd om de
Wisselprijs van het concours, technisch
goed toegerust en met artistiek muzikale
aanleg kunnen gaan voeren.
Ueze gezellige, gemoedelijke combinatie
van ontbijt en lunch verzorgen wij zon
dags vanaf 11 uur 's morgens tot 14.30
uur.
Onbeperkt eten en proeven
van een soepje, warme gerech
ten, koude gerechten en des
serts in en uit onze open
Zwitserse boerderij-keuken.
Prijs inclusief een kopje koffie
vooraf 18,— per couvert,
voor kinderen tot 15 jaar f 1
voor ieder jaar dat zij oud zijn.
Omdat onze ruimte beperkt is, is het
prettig als u even van tevoren laat weten
dat u komt.
Ons telefoonnummer is 023 - 372226.
Nu ook in het Chalet:
Jan G. (Uilenboom) Westerhoven.
HAARLEM. „Han Bentz van
den Berg was een gesloten man. Zo
kwam hij op mij over, hoewel wij
heel nauw samenwerkten toen
Centrum mijn stuk „Souvenirs”
repeteerde. Echt diep ging hij in op
het toneelstuk, maar tot een meer
persoonlijk gesprek kwam het nooit.
Ook op de anderen, op de acteurs
bij Centrum, maakte hij een terug
getrokken indruk. Een erg gesloten
mens, die zich helemaal gaf aan het
toneel, dat wel. Maar meer, dat luk
te niet. Na de repetities ging hij al
tijd meteen naar huis. Niet napra
ten of zo, nee, onmiddellijk weg. Ik
had toch het gevoel dat hij zich in
het moderne repertoire niet zo
thuisvoelde. De combinatie van re
gie en de belangrijke rol van Sjaak,
die hij in „Souvenirs” speelde, dat
is wel zwaar voor hem geweest. Ik
vond het een fijn mens. Ik ben erg
geschrokken van zijn dood. Werke
lijk ontzettend”.
hogere artistieke kwaliteit te komen.
Met andere woorden: de afstanden tus-
en c'e acteurs werden kleiner e n het
werkelijk grote talent van een man als
Benlz van den Berg kreeg daardoor een
gelijkmatiger uitstraling.
Han Bentz van den Berg, hij deed ook
bij Centrum weer opmerkelijke dingen.
Ik herinner me zijn genadeloze „Lear”
(Van Edward Bond), zijn rol in „De
Kannibalen” en vooral nog de indruk
wekkende vertolking van de fascitoide
Sjaak in „Souvenirs”.
Maar toch, Bentz van den Berg achtte
zijn Centrumperiode afgesloten. Het af
gelopen seizoen beschouwde hij als het
laatste en zoals veel acteurs van zijn
generatie wilde hij niet meer vast bij
een gezelschap spelen. Afspraken voor
een aandeel in eventuele vrije produk-
ties waren er niet, Van den Berg wilde
rustig afwachten. Misschien wilde hij
eerst wel wat rust, want de intense
manier waarop deze veelzijdige toneel
speler in zijn werk opging, zijn ongewo
ne passie en met drift geladen wijze van
spelen, moeten veel van hem gevergd
hebben. Ik schrok er een beetje van dat
hij pas 58 jaar was.
HAN BENTZ VAN DEN BERG
herdenkend, herinner ik me hem
maar één keer in burger ontmoet
te hebben. Niet voor het voetlicht
als acteur, niet als regisseur ach
ter de coulissen. Dat was een
jaar of zes, zeven geleden in de
stadsschouwburg van Amster
dam, toen ons nationaal toneel-
bestel openbaar in discussie werd
gebracht. Een grote, lange man
met een ironische glimlach op
een weemoedig gezicht. De actie-
Tomaat, in diezelfde schouwburg
en juist toen hij op de planken
stond, lag iedereen nog vers in
het geheugen: een nieuwe tijd
zou aanbreken, het verleden
in traditie vastgeroest zou de
rekening gepresenteerd krijgen.
die de toeschouwer tot op zijn diepste
zelf en zijn eigen frustraties terug
wierp. Is het dan zo vreemd dat de
actie-Tomaat, dat felle protest van
een nieuwe tijd, juist Han Bentz van
den Berg zo geschokt heeft? Hij voel
de die nieuwe tijd aankomen, hij
speelde al in op een ander maat
schappelijk patroon, zij het op zijn
manier: de mens-an-nood laten zien.
Vragen opwerpen. Maar hij kon niet
vermoeden dat een jongere generatie
zo meedogenloos met het antwoord
zou komen.
Dait antwoord wordt tot op de dag
van vandaag nog gegeven 'binnen de
gelukkige phiriformiteit van ons to
neel, dat zich tussen theater en teja-
ter ontplooit. Han Bentz van den
Berg heeft zich daaraan niet onttrok
ken. Heeft hij zijn gloriejaren zijn
beste tijd beleefd bij De Neder
landse Comedie, destijds de vaste be-
speelster van de Amsterdamse
schouwburg, bij deToneelgroep Cen
trum heeft hij de laatste jaren op
nieuw zijn eigen weg proberen te
randen. Wie denkt niet terug aan de
indrukmakende voorstelling van Ge
rard Lemmens’ „Souvenirs”, door
hem geregisseerd? Maar hij is altijd
blijven zoeken naar het eerlijke thea
ter, zich niet verliezend in modieuze
grillen, integer en dus trouw aan
zichzelf. Met die herinnering is het
dankbaar afscheid te nemen van Han
Bentz van den Berg.
Dagelijks van 9 00 tot 16.00 uur,
op zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur.
Waarderpolder, Nijverheidsweg 27,
Haarlem, Tel. «23 - 31.91.20.
Het programma, dat met de werken
hunner keuze tot stand was gekomen,
bevatte orgelmuziek uit vroeger eeuwen,
waarop de muziektraditie werd opge
bouwd, en muziek uit onze eeuw, zelfs
van hedendaagse componisten, welke
zich in de composities, die van hen
werden gespeeld, bij die traditie hadden
aangesloten, zij het dan met een eigen
klankentaai. Zo liet deelnemer Jan
Raas - Sweelinck-variaties voor orgel
van de componist Ton de Leeuw horen,
een werk, waarvan de directe relatie tot
muzikale gedachten van Sweelinck zeer
ingekapseld moet bestaan, behoudens het
korte citaat uit Sweelincks variatiewerk
„Mein junges Leben hat ein End” waar
mede Ton de Leeuws beweeglijk en
„colorerend” gehouden compositie abrupt
beëindigd wordt. Jan Raas vertolkte de
„Variaties” van De Leeuw met grote
vaardigheid, nadat hij een kernachtig-
heldere uitvoering had gegeven van het
genoemde variatiewerk van Sweelinck,
voor wie de handhaving van de gekozen
muzikale vorm geen probleem was.
De Tsjechische deelnemer Jaroslav
Tuma speelde een Passacaglia en fuga in
b kleine terts van zijn in 1926 geboren
leraar Jaroslav Vodrazka, een werk van
bezonken aard in een neo-barokstijl ge
schreven en geheel afgestemd op de
authentieke orgelklank. Jaroslav Tuma
heeft zijn meester veel eer gebracht met
een gave voordracht van zijn werk en
voorts hééft hij de talrijke toehoorders
doen genieten van twee schone koraal-
voorspelen uit Johann Sebastian Bachs
„Orgelbüchlein”.
De organist Kees van Eersel uit Goes
bracht met de Partiia „Mit Fried und
Freud” van Ernst Pepping eveneens mu
ziek van een hedendaags componist, die
zich echter niet aan experimenten
ROTTERDAM (ANP). Vijf acteur»
en actrices van het Stadstoneel Rotter
dam hebben protest aangetekend tegen
het ontslag dat hun is aangezegd door do
Stichting Toneel raad Rotterdam. Het
Stadstoneel houdt per 1 september a.s.
op te bestaan. Voor achttien medewer
kers (voor het merendeel acteurs van
het Stadstoneel zijn op 28 mei de beno
digde ontslagvergunningen door het ge
westelijk arbeidsbureau verleend. De
meeste van hen hebben voor het komen
de seizoen al ander werk' gevonden. De
vijf protesterende acteurs, onder wie
Josephine van Gasteren (artistiek leid
ster van het Stadstoneel), Pieter Lutz en
Johan Sirag. zijn van mening dat de
Toneelraad hun een rol had kunnen
aanbieden in een van de nieuwe produk-
ties, die de toneelraad het komend sei
zoen gaat uitbrengen. Dat dit niet is
gebeurd komt, volgens een woordvoerder
van de Toneelraad, omdat de vijf to
neelspelers artistiek gezien niet zouden
passen in de werkwijze van de aange
trokken regisseur.
Het protest van de vijf toneelspelers
wordt gesteund door de Nederlandse
Vereniging van Toneelkunstenaars
CNVT’, die namens de vijf met de To
neelraad onderhandelt. Volgens de NVT
kan een acteur pas dan ontslagen wor
den indien voor 1 mei een orrtslagver-
gunning is verleend. De NVT is dan ook
van mening dat de ontslagen niet geldig
zijn. Indien de toneelraad de ontslagen
niet intrekt, hetgeen de NVT verwacht,
dan zal zij namens* de vijf acteurs een
uitspraak van de kantonrechter vragen.
Han Bentz van den Berg (links) als Sjaak en Jacques Commandeur als De Rooie in het toneelspel „Souvenirs”
Lemmens, zoals de KRO het voor de TV bracht.
DEN HAAG (ANP) Zo spoedig
mogelijk moet een Nederlands bibliogra
fisch centrum worden opgericht, met als
taak Nederlandse publicaties op compu
terbanden te beschrijven. Dat heeft, na
ruim twee jaar ondersoek, de Commissie
Bibliografisch Onderzoek geadviseerd. De
commissie is op 21 februari 1974 door
staatssecretaris Klein van Onderwijs en
Wetenschappen aan het studeren gezet.
De studie sluit aan op de plannen
voor een ,wet op de inlevering van
publicaties” op grond waarvan een wet-
tetijk depot in Nederland zou kunnen
worden opgericht. Een Nederlands biblio
grafisch centrum zou de in dat depot
opgeslagen informatie moeten beschrij
ven.
Volgens de commissie zijn voor een
voorlopig bibliografisch centrum slechts
weinig geld en nieuwe ambtenaren no
dig. De bestaande middelen en man
kracht moeten dan wel gehergroepeerd
worden.
Het voorlopige bibliografisch centrum
moet een beschrijving van Nederlandse
publicaties in de computer stoppen die
geschikt is voor internationale uitwisse
ling (in veel landen wordt al gewerkt
aan nationale bibliografieën), en voor
het naar specifieke aspecten vervaardi
gen van deel-bibliografieën.
Han Bentz van den Berg mocht
dan de acteur zijn die durfde zweren
bij zijn titelrol in „Elckerlyc”, hij
geloofde even sterk in een stuk als
„De Grote Stilte” van Terence Ratti-
gan, dat hij zo bijzonder knap regis
seerde. Het traditionele publiek dat
verwend was met Johan Schmitz als
de prachtig theatrale, vooral godvre
zende Gysbreght, heeft hij, zij het
niet gemakkelijk, kunnen veroveren
met zijn gestileerde, meer wereld
gerichte vertolking van de Amster
damse held. Want steeds zocht Han
Bentz van den Berg naar de waar-
HAARLEM. In het kader van de
toer-in, die dit jaar „Verbindingen” tot
thema heeft, wordt in De Hallen aan de
Grote Markt te Haarlem van 10 juli
t.e.m. 22 augustus de tentoonsteling
„Linksaf, rechtsaf, alsmaar rechtdoor”
gehouden. Deze tentoonstelling over be
wegwijzering is samengesteld door de
Beroepsvereniging Grafische Vormgevers
Nederland GVN met steun van het mi
nisterie van CRM.
De tentoonstelling wil in de eerste
plaats een groter publiek confronteren
met de problemen van bewegwijzering.
Immers, iedereen heeft dagelijks te ma
ken met wegwijzers langs de weg en in
openbare gebouwen. Grote nadruk wordt
gelegd op het idee, dat een goede beweg
wijzering pas in de laatste plaats een
tekort aan borden is. Sterker nog, er
wordt getoond, dal er al gauw te veel
borden zijn.
Beklemtoond wordt, dat bewegwijze
ring gezien moet worden als onderdeel
van de omgeving, waarin architectuur,
ruimtelijke ordening, verkeerstechniek,
beeldende kunst, enzovoort meer kunnen
bijdragen aan herkenning en oriëntatie
dan tot nu toe het geval is. Omdat
bewegwijzering zich voor het belangrijk
ste deel kenmerkt door borden, waarop
met cijfers, symbolen en kleuren infor
matie wordt gegeven, is het niet ver
wonderlijk, dat juist grafisch ontwerpers
erin geïnteresseerd zijn. Hun visie komt
nu tot uiting op deze tentoonstelling.
Aan de inhoud van de tentoonstelling
is bijgedragen door deskundigen op ve
lerlei gebied,. Hun opvattingen zijn ook
terug te vinden in de uitgebreide katalo-
gus. Verder is er een beknopte, geïllus
treerde handleiding bij de tentoonstel'
ling verkrijgbaar.
Eigenlijk was' Han Bentz van den
Berg al weg bij toneelgroep Centrum,
waar hij sinds 1971 regisseur-acteur was.
Na zijn gloriejaren in de Amsterdamse
stadsschouwburg als speler en artistiek
leider van de Nederlandse Comedie,
twintig jaar lang, kwam hij bij Centrum
in Bellevue. Hij meende er zijn artistie
ke kwaliteiten te kunnen uitdragen en
slaagde daarin op zijn eigen integere,
bescheiden wijze. Bentz van den Berg
was een zwoeger, een toneelwroeter, die
niet rustte voordat hij elk facet van zijn
rol - en die van de anderen - tot in
finesses begreep. Hij wilde niet alleen
een rol goed spelen, hij begeerde heel
het stuk. Vandaar zijn grote liefde voor
het regisseren.
waagt, maar voortbouwt op de verwor
venheden van het verleden. Heldere con-
trapuntiek en wisselende muzikale sfeer,
wezenstrekken van Peppings werk, wer
den ook in Van Eersels spel tot een
verheugende realiteit. Ben stoer gespeeld
orgelwerk van de zeventiende-eeuwse
componist Samuel Scheidt was hieraan
voorafgegaan.
De organist Hans Georg Bosshammer
besloot het concert met twee werken
van Johann Sebastian Bach. Het eerste,
het koraalvoorspel „Hilf Gott, das mir’s
gelinge” klonk onrustig door het inscha
kelen van de tremulant voor de cantus
firmus, waarmede de beweeglijke bege
leiding wat in conflict kwam. Mét het
tweede werk, het Preludium en fuga in
g kleine terts toonde de organist een
degelijke speeltechniek en zin voor een
duidelijke structuur, getuige de transpa
rant gespeelde fuga-expositie. Het concert
heeft aangetoond, dat de vier kandidaten
weinig of niets voor elkaar onder doen.
Men kan daarom vanavond een span
nende wedstrijd verwachten.
dat is hem op grandioze wijze gelukt bij
Dylan Thomas’ „Onder het Melkwoud”.
Verschillende opvoeringen heb ik daar
van gezien, maar het meest bleef mij die
bij, waarin Han Bentz alle rollen zo
poëtisch tot leven bracht. Voordien had
de Nederlandse Comedie er een comple
te opvoering van gegeven, ook door hem
geregisseerd.
Nadat de Nederlandse Comedie ter
ziele was gegaan trok Han Bentz van
den Berg zich een jaar terug uit de
toneelwereld. Toen hij daarin bij Cen
trum terugkeerde, leek er een gerijpter
acteur te zijn opgestaan. Maar ook een
duidelijk oudere man. In de vertolking
van zijn rollen openbaarde zich toch
weer zijn onmiskenbaar groot talent.
Dat het er minder spectaculair uitzag bij
Centrum, als in zijn Nederlandse Come-
dieperiode, vindt vooral zijn oorzaak in
de afwijkende repertoirekeuze. Centrum
koos niet voor het „sterrentoneel”, doch
voor het ensemble-werk en dat biedt
ook de jongere spelers meer kansen tot
Ik weet niet wat Han Bentz van
den Berg toen door het hoofd ge
speeld heeft. Wel is me zijn opmer
king in een kleine groep bijgebleven:
„Wat ze allemaal willen, interesseert
me niet zo meer. Als we maar thea
ter blijven maken”'. Dat was Han
Bentz van den Berg, ten voeten uit:
theater maken met hart en ziel, op
heit toneel helemaal die ander zijn en
heid zoals hij die ook als mens in
de acteur wenste te onderkennen.
Het intussen achterhaalde toneel
van bijvoorbeeld Tennessee Williams
(hij speelde in diens „Glazen Speel
goed”), boeide hem niet op de eerste
plaats omdat het nieuw was maar
omdat het voor en van de mensen
was. Waarom anders leverde hij zich
zo volledig uit aan Jacob, de vak
bondsbestuurder, zijn rol in Ed.
Hoomiks „De Bezoeker”?
Het is beslist onjuist te zeggen dat
Han Bentz van den Berg graag de
zedenmeester uithing. Wel is het op
vallend geweest dat zijn meest ver
rassende en boeiende creaties te be
wonderen waren in een soort lerende
stukken, waarin hij zijn toeschouwers
en vooral toehoorders (en ook zich
zelf) een spiegel kon voorhouden.
Daarvoor hoef je niet alleen naar
zijn Elckerlyc terug te gaan. Veel
duidelijker, opener en eigentijdser
kwam dat tot uitdrukking met name
in „De Coctafl Party” Van Eliot
waarin hij met Ank van der Moer
het in moeilijkheden geraakte echt
paar speelde. In wezen een zij het
wat pralerige moraliteit die scherp
heenwees naar de menselijke vereen
zaming. Kon het voor die jaren nóg
moderner?
Die twee presenteerden zich later
in „Wie is bang voor Virginia
Woolf?”, in al zijn grofheid en men
selijke ontluistering een moraliteit
Hans Bentz van den Berg deed in 1938
i eindexamen aan de Amsterdamse To-
neeflschool waar hij ook leraar is gewor-
den. Een jaar later maakte hij zijn
toneeldebuut. Bentz van den Berg was
ruim twintig jaar artistiek leider en
directeur van de Nederlandse Comedie,
die hij bestuurde naast Guus Oster en
Johan de Meester. Voor die periode
speelde hij bij de gezelschappen van Ko
Arnoldi en Eduard Verkade.
De rijzige acteur onderscheidde zich in
zijn toneelloopbaan in een groot aantal
creaties. In Vondels Gijsbreght speelde
j hij naast Ank van der Moer de titelrol.
Andere belangrijke rollen van de over
leden toneelspeler: Oidipus, de bezeten
dokter in „Oom Wanja”, de Spaanse
edelman in de Holiand-Festivalproduk-
tie „Dona Diana”, naast Ellen Vogel.
Bentz van den Bergh voelde zich
vooral aangetrokken tot schrijvers als
Shakespeare, Tjechow, Bernard Shaw en
Friedrich Dürrenmat.
Sinds 1971 speelde en regisseerde de
toneelleider bij Centrum, aanvankelijk
in Haarlem, later in Bellevue, Amster
dam. Zijn groot talent en bijzondere
inzet brachten Han Bentz van den Berg
verscheidene belangrijke toneelonder-
scheidingen. Maar liefst driemaal ont
ving hij de Louis d’Or en de gouden
penning van de Vereniging van Schouw
burgdirecteuren. In 1954 en 1955 werd
hij tweemaal achtereen „acteur van het
jaar”.
Han Bentz van den Berg was
trouwd met de actrice Lus Hensen.
jezelf blijven. Dat principe, die over
tuiging, is hij trouw gebleven. Juist
in die turbulente jaartjes sedert To
maat, waarin het theater ook tejater
mocht zijn.
Op het moment dat je verbijsterd
kennis neemt van de dood van een
toch nog zo jonge acteur als Han
Bentz van den Berg, lijkt dat verle
den met name de jaren vijftig en
zestig plotseling open te bloeien
als een nieuwe wereld die je weer
ontdekken gaat. Je vindt een oud
programma terug. „De koopman van
Venetië”. Regie Johan de Meester met
Han Bentz van den Berg in de rol
van Antonio. En verder onder ande
ren de namen van Philippe la Cha-
pelle, Johan Fiolet, John Gobeau,
Ank van der Moer, Ellen Vogel en
Lous Hensen.
Of moet ik terugdenken aan zijn
karakteristieke rol van John Procter
in Arthur Millers „De Vuurproef”
onder regie van Albert van Dalsum
met verder de namep. van Henk Rig-
ters, Louis van Gasteren, Paul Huf,
Jacqueline Royaards en Mimy Boes-
nach? Sommige namen zijn al toneel
geschiedenis geworden maar ze blij
ven een tijdperk markeren waarop
ooik en vooral Han Bentz van den
Berg zijn stempel heeft gezet. Hij
behoorde toen nog tot een betrekke
lijk jonge generatie die (voor dié tijd)
de moed opbracht ook het andere dan
het klassieke toneel te brengen.
1
i
