zijn pier
Scheveningen werkt aan
verbetering van
toer-in
I
m
'1
noord-holland
1
BELANGRIJKE EXPOSITIES OVER
KANALEN EN
OPENBAAR VERVOER
K
Stoomtram
Beefsteaktreinen
Trekschuit
door Jos Heymans
Emigrantenschip
3
■-I
i
I
L
I
Toeren door
Noord-Holland
tae8
fb
In het jubileumjaai van de pier
vijftien jaar geleden verrichtte prins
Bernhard de officiële opening lijkt
het verval zijn dieptepunt bereikt te
hebben. Bredero, het bedrijf dat mil-
Bredero wil er alles aan doen de pier
haar oude image terug te geven. De
joenen investeert in de heropbouw van
Scheveningen, heeft het jubileum aan
gegrepen om nieuw leven in de pier te
blazen
De snelle groei die Amsterdams
economie doormaakte, heeft ook de
komst van het Noordzeekanaal ten
gevolg gehad. Diepte en breedte van
het Noordhollands kanaal bleken op
den duur de omvang van de schepen
niet te kunnen bijhouden. Tegenwoor
dig dient het op de eerste plaats als
verbindingsweg voor de binnenvaart,
maken binnenschippers er een even
dankbaar gebruik van als de water
sporters. Door zijn karakter is het
Noordzeekanaal voor deze laatste
groep van watergebruikers veel minder
aantrekkelijk: te druk en het biedt te
weinig aansluitingen om de omgeving
te kunnen verkennen, waar op het
Noordhollands kanaal tientallen vaar
ten en sloten uitkomen.
te klagen had Aan het einde van de
pier bevond zich een restaurant, dat
voor die tijd net immense aantal van
1200 bezoekers kon Bevatten Het wan
delhoofd een ontwerp van de Belgr
sche ingenieur Wyhofski en de Haagse
architect Van Liefland, deed duizen
den Nederlanders naar Scheveningen
trekken. Het succes was overweldi
gend. Nog geen half jaar na de opening
hadden al 800.000 bezoekers de ingang
van de pier gepasseerd
Aan de groeiende belangstelling
voor de Scheveningse pier kwam m
1942 een abrupt einde Scheveningen
werd m dat jaar evacuatiegebied en de
boulevard maakte deel uit van Hitlers
beruchte „Atlantikwall” Het was de
laatste keer, dat de Nederlandse bevol
king het „Wandelhoofd Koningin Wil
helmina” had aanschouwd Nog geen
jaar later werd de Haagse bevolking
opgeschrikt door het bericht, dat de
pier in brand stond
De bezetters zouden bang zijn dat de
pier dooi de geallieerden als aanleg
Dat het reizen in de eerste jaren van
het bestaan van het kanaai geen pretje
De beroemde Amsterdamse fotograaf Jacob Olie maakte aan het einde van de vorige eeuw dit
landelijke plaatje van het ..Groot Noordhollandsch kanaal" bij Purmerend
Een van de treintjes van de Stoomtram Hoorn-
Medemblik op het stationnetje van Twisk.
kJ
SWMööOöC-WOOdXv
onverwachts een algehele bouwstop
afkondigde De plannen verdwenen in
de ijskast. Hei. duurde tot 1958 voordat
opnieuw aandach t kon worden besteed
aan de verwezenlijking van de plannen
voo) de Douw van een nieuwe pier
De beginjaren van de nieuwe pier
waien uiterst poopgevend De pier
trol< duizenden toeristen uit alle delen
van tier land en van ver over de gren
zen naar Scheveningen. Er waren sei
zoenen dat niet minder dan twee mil
joen mensen de pier bezochten. Maar
de tijden veranderden. Scheveningen
raakte in verval en de vermaakcentra,
met name de pier, deelden in de malai
se
Scheveningen raakte verouderd en
vergat mee te gaan met nieuwe ontwik
kelingen Zwolsman trok zich terug en
Toch heeft het Noordzeekanaal een
geheel eigen charme. Voor veel zee
varende vreemdelingen geeft het de
eerste aanblik van een land dat echt
meters onder de zeespiegel ligt. Hoe
veel repatrianten per volbeladen
emigrantenschip aangevoerd die
nooit eerder in het thuisland waren
der verdwenen, maar zal ook de Hembrug op
de nominatie staan om te worden gesloopt
Behalve hef onderwerp verbindingen
schenk' de Toer-in ook de nodige aandacht aan
de beeldende kunst Keramiek van Simone
Haak van de Porceleyne Fles uit Dein is tot en
met 15 augustus te zien in de Oude Ursula Kerk
in Warmenhuizen
Deze litho van de Umuidense kunstenaar Haije
Gemser Is te zien op de tentoonstelling Een zee
van schelpen in Westzaan
ingen onderhevige skyline van de ver
schillende industriegebieden. In IJmui-
den de Hoogovens, in Assendelft de
nieuwe vuilverbrandingsinstallatie en
de havens in Amsterdam-Noord en de
Zaanstreek.
Op twee plaatsen wordt tijdens de
Toer-in alle recht gedaan aan beide
kanalen. „Honderd jaar Noordzeeka-
naal” staat centraal in de voormalige
PEN-centrale in IJmuiden, „Anderhal
ve eeuw Groot Noordhollandsch
kanaal” is tot en met 15 augustus in
het Helderse Marinemuseum te zien
Historische prenten, foto's en affiches
geven een beeld van weleer maar
attenderen ook op moderne ontwikke
lingen
steiger gebruikt zou worden Wat de
waarheid ook moge zijn de piei was in
ieder geval onherstelbaar beschadigd.
Het paviljoen brandde geheel uit. ter
wijl van het houten wandelhoofd nau
welijks meei dan de stalen onaerbouw
over was
Poen in 1946 Scheveningen weer aan
de bevolking werd teruggegeven
waren slechts een paar stalen resten de
stille getuigen van wat eens Neerlands
grootste uitgaanscentrum was. Bij de
heropbouw van Scheveningen bleef de
behoefte aan een nieuwe pier echter
voortleven In 1954 had de Exploitatie
Maatschappij Scheveningen (EMS) een
nieuw pierplan gereed De eerste
besprekingen met de autoriteiten ver
liepen uiterst gunstig, maar er kwam
een kink m de kabel toen het Kabinet
ven. En zoals nu de bouw van de
Amsterdamse metro, immers ook een
verbinding van belang in Noord-
Holland, tot grote conflicten leidt, zo
bracht de komst van destijds s werelds
langste kanaal tal van protesten met
zich mee Die waren voornamelijk van
?óöaie aard.
rae arbeiders, die toen nog nauwe
lijks over mechanische graafwerktui-
gen konden beschikken, moesten van
de vroege ochtend tot de late avond
kniediep in de modder wroeten. En als
de arbeid was gedaan, voor minder
dan een fooi, was de accommodatie
om te overnachten niet beter dan een
lekkende tent. Rellen en zelfs een
aanslag met fatale gevolgen op een
aannemer waren de directe uitvloei
sels van de kommervolle situatie waar
in de arbeiders verkeerden
Nu Amsterdam .binnendoor’ zijn
schepen naar zee kon laten gaan, had
dat uiteraard gevolgen voor de ook nu
nog pittoreske havenstadjes aan de
Zuiderzee Edam, Monnickendam en
in zekere zin ook Volendam, Hoorn en
Enkhuizen raakten snel in verval en de
rijkdom aan architectuur die men daar
nog kan zien, dateert dan ook van voor
de 19e eeuw Her <s opvallend dat het
weelderige landhuis dat in de vorige
eeuw op grote schaal wordt gebouwd
juist in deze stadjes nauwelijks op
representatieve wijze is vertegenwoor
digd
geweest, zullen in de roodgedaakte
boerderijen het eerste welkom met het
alleen uit de schoolboekjes bekende
Nederland hebben gezien iets van die
sfeer kon ik jaren geleden proeven
toen ik aan boord van een passagiers
schip uit Suriname kwam Toen IJmui-
den, vlak voor de kust uit nevels opge
doken, eenmaal was gepasseerd,
dreunden de mensen uit ons toenmali
ge overzeese gebiedsdeel hele stuk
ken uit hun aardrijkskundeboeken op
Wie een lange tijd is weggeweest,
merkt hoe Nederland recht doet aan de
eerste lettergreep van zijn naam als je
het bekijkt vanaf het kanaal.
Sindsdien heb ik het Noordzeeka
naal veie malen bevaren en elke keer
is die specifiek Hollandse sfeer ver
sterkt terug gekomen iedere Keer zie
je weer wijzigingen in het landschap,
zoals het nog treurig ogende bos nabij
Spaarndam waar straks duizenden
recreanten uit de Randstad moeten
verpozen. Of de immer aan verander-
Het is natuurlijk een buit^Mi^tfvr die de Scheveningse pier ervoor behoedt
nen internationale vuilnisbak te worden. Met zijn schoonmaaKtnachine slentert
hij over het 381 meter lange wandelhoofd om de overgebleven resten te
verzamelen van het bezoek van enkele honderden toeristen. Het zijn er nog maar
een paai honderd die dagelijks een gulden neertellen om de pier eens de trots
van Scheveningen, te bezoeken „De pier is dood”, roept de pessimist dan ook
Hij schijnt gelijk te hebben Op een zomerse dag in juni bevinden zich slechts
tientallen toeristen op de pier Dat is in het verleden wel eens anders geweest In
het begin van de jaren zestig trok de pier meer dan een miljoen toeristen per
seizoen. Nu zijn hel er nog maar enkele honderdduizenden.
Bredero mag het nu opnieuw probe
ren Hoewel Scheveningen veel weg
heeft van een groot bouwterrein, wil
men met activiteiten niet wachten tot
alle werkzaamheden voltooid zijn Het
amusement moet in Scheveningen
terugkeren en de piei is op dit ogenblik
ae enige locatie waar uitgebreide festi
viteiten kunnen plaatsvinden.
Daarom heeft Bredero het jubileum
van de pier met beide handen aange
grepen. In de zomermaanden zullen
iedere dag artiesten op de pier optre
den Beroemde sportmensen delen
handtekeningen uit en televisie-
omroepsters presenteren diverse
attracties. De pier al voor drie ton
opgeknapt, is jarig Amusement moet
dit zomerseizoen het vergane image
weei opvijzelen
was, wordt aangetoond met een citaat
van Craandijk in zijn Wandelingen door
Nederland: „Het laat zich gissen, dat
gij weinig opgewektheid hebt, het
Noord-Hollandsche kanaal langs te
wandelen, noch zelfs, om den togt
naar den Helder met de trekschuit te
doen. Toch hebben honderden en dui
zenden die vaart van veertien of vijftien
uren vol onuitputtelijke verveling
gedaan.. Later - niet te vroeg
voorwaar!- kwam de stoomboot, die in
zes uren de togt deed. Veel was er niet
te zien
Ook in vroegere tijden werden
pogingen gedaan om het de reizigers
zo comfortabel mogelijk te maken. Op
de lijnen die de Noord-Hollandsche
Tramweg Maatschappij onderhield
naar Alkmaar, De Rijp, Volendam en
Marken, werden zogenoemde beef
steaktreinen ingesteld. Men kon mee
reizen „voor de prijs van 1,25 met
inbegrip van diner”. Ook de avondre-
tours zijn geen moderne uitvinding; in
de jaren vlak voor de Tweede Wereld
oorlog boden sommige lijnen na 18 uur
een korting van 23 percent op de
normale retours.
De hier besproken exposities vor
men een weliswaar belangrijk maar
toch nog klein gedeelte van het bijna
overdadig te noemen programma dat
de Toer-in deze zomer te bieden heeft.
Wie er op uit wil gaan, doet er dan ook
goed aan bij de VVV gratis een specia
le en keurig verzorgde Toer-in krant te
halen waarin over elke gebeurtenis in
de maanden juli en augustus de nodi
ge informatie wordt geboden. Een tele
foontje naar de Culturele Raad op
Beeckestijn is ook goed (02550-
16941
Verbindingen hebben in Noord-
Holland zeker vanaf het begin van de
19e eeuw een belangrijke rol
gespeeld. Dat dat in feite maar een
korte periode is, blijkt uit het feit dat de
infrastructuur vooral in Noordhollands
Noorderkwartier nog steeds zwakke
plekken vertoont. Verbeteringen daar
toe namen al een aanvang in de jaren
20 van de vorige eeuw toen onder
zeer zware omstandigheden het Groot
Noordhollandsch Kanaal werd^gft-
door Cees Straus
pier is in het verleden van enorme
betekenis geweest voor met name het
Haagse uitgaansleven. Scheveningen
en de pier zijn nu eenmaal twee begrip
pen, die sinds 1901 onverbrekelijk met
elkaar verbonden zijn. Prins Hendrik
verrichtte op 6 mei 1901 deopeningsce
remonie van de pier, die officieel
..Wandelhoofd Koningin Wilhelmina”
heette.
Het houten wandelhoofd was
gebouwd op stalen pijlers en had een
lengte van 404 meter De pier was lood
recht gelegen op het Kurhaus. dat m
die dagen ook niet over belangstelling
1
Iets van de sfeer van vroeger is nog
vandaag de dag te beleven voor wie
naar Hoorn reist om daar aan de
Koepoortsweg achter het NS-station
op de stoomtram naar Medemblik te
stappen. De SHM heeft een paar
weken geleden een vijfde locomotief
verworven die ooit op het terrein van
een stikstoffabriek in Sluiskil dienst
heeft gedaan. De reis naar Medemblik
gaat in een zeer gemoedelijk tempo
waarbij steeds gestopt moet worden
omdat het treinpersoneel eigenhandig
de spoorwegovergangen moet vrijma
ken Onderweg rennen kalveren en
schapen angstig het veld in bij het zien
van zoveel duister geweld
De passagiers daarentegen worden
comfortabel vervoerd in de eerste en
tweede Klasse met oediening van een
heuse ober die regelmatig langskomt
om de oestellingen op te nemen. Of
men Kan nederig plaatsnemen op de
harde houten bankies in de wagon
derde Klas De rijtuigen zijn onderling
bereikbaar via open balkonnetjes en
hebben ronde daken In Medemblik
aangekomen Ka< men allereerst het
stoommuseum au net stationnetje
bezoeken waarna een wandeling door
nei stadscentrum naar Kasteel Rad-
boua Kan woroei gemaakt Daar wordt
een beeld gegeven van de geschiede
nis var het openbaar vervoer onder de
titel „Noord-Holland in vervoering”.
Op het gebied van railvervoer heeft
de provincie in het verleden verschil
lende landelijke primeurs gehad. In
1839 kwam de eerste spoorlijn tot
stand (de tentoonstelling Haarlem-
Amsterdam op 't spoor in de wachtka
mer eerste klas op het station in de
Bavostad getuigt daarvan), terwijl in
1882 Beverwijk een aansluiting kreeg
met Wijk aan Zee per stoomtram.
Rond de eeuwwisseling kreeg Zand-
voort zelfs de eerste elektrische tram
lijn
Dat het openbaar vervoer vaak
onrendabel is, kan niet alleen als een
klacht van onze tijd worden
beschouwd Vele plaatselijke lijntjes
werden vroeger vaak na een luttel
aantal jaren opgeheven. De „Vuurloze
locomotief” van de Westfriesche
Stoomtram Maatschappij was in 1883
weliswaar ver z’n tijd vooruit maar het
project kostte zoveel geld dat binnen
het jaar tot opheffing moest worden
besloten. De stoomtram van Kwadijk
naar Volendam hield het langer uit: van
1906 tot 1933, terwijl de elektrische
tram die in 1932 van start was gegaan
op het traject Amsterd. -Edam-
Volendam het trots de Tweede We
reldoorlog uithield tot 1955, hetzelfde
jaar waarin Bello tot definitieve stil
stand kwam. Over dat locomotiefje dat
de trein trok tussen Alkmaar en Bergen
aan Zee is een aardige expositie in i
Bergen: „Bello en Bergen”.
Het Noordzeekanaal verbindt Amsterdam met
de wereldzeeën, maar de komst ervan leidde
tevens tot het verbreken van de relatie tussen de
hoofdstad en het noordelijke gedeelte van
Noord-Holland. Een hand vol bruggen en tun
nels blijken na een eeuw niet genoeg om de
Noordhollanders bijeen te brengen, reden voor
de Nederlandse Spoorwegen om een tunnel-
verbinding tussen Amsterdam en de Zaanstreek
hoog op het prioriteitenlijstje te zetten. Er is
inmiddels een begin gemaakt met de voorberei
dingen. Als de tunnel in de jaren '80 klaar is, zijn
Verbindingen vormen een onderwerp waar de provincie
Noord-Holland deze zomer wel raad mee weet. De Culturele
raad gaf het als thema mee aan de Toer-in 1976 die nu al voor
K de negende keer vreemdeling en ingezetene er op wil attende
ren wat er aan cultureel genoegen in ’s lands meest vlakke
provincie valt te beleven.
