HERONTDEKKINGEN KUNNEN TOT ANDERE INZICHTEN LEIDEN
in
ice.
m Bua»(i
I
99
m
M
lil
r
Km
i "til
V 4'
1 6
V R IJ D A G
JULI
19 7 6
19
FILMS
18
EB1
II
I
0
J
0
I
n
i.
if
HET TERUGBRENGEN van een twintig jaar oude film gebeurt natuur
lijk niet zonder reden. Gebrek aan sterke actuele filmprodukties kan er de
oorzaak van zijn, maar het is ook mogelijk dat bij importeur en bioscoop
exploitant de overweging een rol speelt mee te willen profiteren in het
succes van bepaalde „cult”-films. Het proces waarin „cult”-films ontstaan
is moeilijk achterhaalbaar. Een film uit het verleden krijgt om vaak onna
speurlijke redenen plotseling bijzondere aandacht van een nieuwe genera
tie bioscoopbezoekers die het miskende meesterwerk van zoveel jaar terug
gaan herwaarderen en er kwaliteiten in ontdekken die destijds over het
hoofd zouden zijn gezien. De confrontatie met de verjaarde film kan plaats
hebben gevonden middels de televisie die vrij willekeurig uit het verleden
put met de kans dat bij haar greep in de grabbelton van oude films een toe
komstige „cult”-film naar boven komt. Het is ook mogelijk dat de vondst
gedaan wordt bij de filmstudie op filmacademies of universiteiten (die
vooral in Amerika een belangrijke rol spelen bij herontdekkingen) met als
gevolg dat het hele oeuvre van de betrokken regisseur of acteur opnieuw
bekeken wqrdt en een revaluatie ondergaat.
Niet verouderd
Idool-film
N achtvoorstelli ngen
Shaffy Theater
„Tommy”
Prolongaties
N achtvoorstellingen
Jeugdfilms
sterdam
Filmidool James Dean herleeft „als
L—
Peter
F.”:
vermaak
van
I
Buzz (links) en Jim gespeeld door James
Dean in het duel op messen in „Rebel
without a Cause.”
Vooral Frankrijk is heel sterk geweest
in zijn herwaardering van filmgoden en
filmgenres uit het verleden van Holly
wood waarbij de Parijse Cinemathèque
van Henri Longlois en het filmblad
Cahiers du Cinema” hand in hand gin
gen. Dit soort ontwikkelingen hebben
een onbetwistbaar nut al zit er een
modieus kantje aan. Maar waar in lite
ratuur en schilderkust herhaaldelijk
miskende of onbekende talenten uit het
verleden naar boven worden gehaald is
een dergeüjk proces uiteraard bij film
met zijn snellere en sterk aan tijd
gebonden reacties bijzonder begrijpelijk.
Zo blijkt het Hollywood-amusement
uit de dertiger jaren met zijn shows en
musicals en zijn huwelijkscomedies bij
nader bekijken als producten van tech
nisch kunnen, inventiviteit en virtuoze
scripts waardevoller dan de recensies
von destijds hebben doen vermoeden.
Vroegere komieken die in hun tijd nau
welijks aandacht kregen omdat zij al
leen maar het voorprogramma van de
bioscopen moesten vullen, zijn uit hun
obscuriteit in de schijnwerpers van de
belangstelling geplaatst en hebben een
plaats gekregen naast en soms boven de
erkende clowns van het witte doek (zo
als gebeurde met Laurel en Hardy, Har
re Langdon, Buster Keaton). En het hele
werk van een in zijn tijd miskend of
over het hoofd geziene regisseur werd
soms in deze „cultus” -beweging herzien
en tot onbetwistbaar hoogtepunt in de
filmhistorie uitgeroepen.
ervan is dat zijn echte vader toch
springlevend komt opduiken en
zijn mededinger in bed wordt
moord.
Dat is teveel voor het tere kinderzielt
je en Tommy wordt doof, stom en blind.
Moeder en vriend (Ann-Margret en Oli
ver Reed) doen van alles om bet knd té
genezen, maar het resultaat van al hun
inspanningen is dat Tommy wereldkam
pioen aan de flipper-automaat wordt, en
daarmee schatrijk. Pas als zijn moeder
hem door een staande spiegel duwt,
krijgt Tommy van schrik spraak, gehoor
en gezichtsvermogen terug en geeft zich
uit voor een nieuwe messias tegen wie
zijn aanvankelijke volgelingen zich ke
ren, waardoor hij tenslotte geheel be
vrijd wordt. Een warrig verhaal, door de
hysterische Ken Russell hier en daar
nog wat aangedikt tot een bizar spekta
kel waarbij vooral de rockliefhebbers
zich thuis zullen voelen.
Dean’s eerste filmrol was in „East of
Eden”, een verfilming van een roman
van John Steinbeck door Elia Kazan,
leermeester van Dean in de Actor s Stu
dio en zijn reguseur bij Dean’s toneelde
buut. Als in die eerste film speelt James
Dean in „Rebel without a Cause” de
jongen die naar liefde hunkert en vooral
hoopt op een mannelijke genegenheid
van de kant van zijn vader. De film is
van „deze” tijd, dwz. van 1955, wat men
aan de kleding kan zien, slobberbroeken
bij de jongens met vetkuiven, wijd uit
staande jurken over de knie bij de
Zo verwierf bijv. Douglas Sirk, eens
een middelmatig Duits filmer die in ons
land „Boefje” maakte en de povere
klucht ,,’t Was een April”, bij revisie
van zijn Amerikaans! films („Magnifi
cent Obsession”, „Imitation of Life”) een
nieuwe status als top-regisseur, en ook
Nicholas Ray (zijn bekendste film uit de
laatste tijd is „55 Days at Peking”) won
in aanzien bij „close-reading” van het
totaal van zijn filmactiviteiten. Vooral
zijn vroegste films als „The live bij
Night” (’47), „Knock on any Door” (’49)
„Johnny Guitar (’54) en „Rebel without
a Cause” (’55) maakten hem tot een
„cult”-figuur.
meisjes., hoewel de mode van de toe
komst zich hier en daar al aandient:
blue jeans, korte leren jacks, bizarre
hoofddeksels bij de studenten van de
High School, benevens korte laarzen.
Maar overigens doet de film niet of
nauwelijks verouderd aan en zijn huise
lijke problemen zijn tot op de dag van
vandaag niet opgelost.
Achter titels en aankondiging van me
despelers in de film komt James Dean
al in beeld, struikelend en languit val
lend naar de camera toe, zodat zijn
gezicht in close-up precies achter de
aankondiging van zijn naam komt. Hij
is duidelijk stomdronken, amuseert zich
even met een speelgoed-aapje dat hij
tussen het straatvuil vindt en krult zich
dan op in een gemakkelijker houding
cm op de keien te gaan slapen. De
sirene van een naderende politieauto
suggereert al dat hem dat niet zal luk
ken.
Als de film begint wordt Dean die
Jim heet in het door Nicholas Ray
geschreven verhaal, door twee agenten
de plaatselijke politiepost binnengedra
gen. Daar zitten nog twee minderjarigen
te wachten op een gesprek met de
ambtenaar van de kinderpolitie. Het zijn
Judy (Nathalie Wood), een meisje in
haar moeilijke jaren dat opgepakt is
omdat zij ’s nachts alleen op straat liep
en Plato (Sal Minto) die met zijn vaders
revolver een nest jonge honden heeft
gedood. In de daarop volgende gesprek-
Er is dus aan alles gedacht, maar of de
Engelsen moeten treuren als Michael
Klinger hun land gaat verlaten, wordt
door „Shout at the Devil” zeker niet
beargumenteerd.
Opwindende films voor het nachtelij
ke uur vindt men in Lido waar „Het
spook van het Rock Theater” op het
programma staat, in Frans Hals waar
„De Kaping van de Pelham Expres” de
'gevolgen van een treinkaping op boeien
de wijze laat zien en in Luxor waar de
beste misdaadfilm van de laatste jaren,
n.l. „French Connection” met een gran
dioze rol van Gene Hackman opnieuw
vertoond wordt. In Roxy nog steeds
„Siddharta” van Conrad Rooks (destijds
bekend geworden door „Chappagua”, een
van de eerste ,,trip”-films) waarin een
jonge Brahmaan op zoek gaat naar de
zin des levens.
scherm). Dit eerste deel wordt besloten
door een eindeloos durend gevecht op de
vuist tussen beide mannen dat gecopie-
erd lijkt uit John Ford’s „The quiet
Man” (waarin John Wayne op de vuist
gaat met Victor MacLaglen). Dan komt
een ernstig tussenspel met het binnen
dringen van de Duitsers - de film speelt
tijdens de eerste wereldoorlog - in de
rustige streek, waarbij slachtoffers val
len die het nu verzoende duo Moore-
Marvin nopen tot tegenacties, bestaande
in een twesmans-aanval op een Duits
slagschip dat voor herstelwerkzaamhe
den in een rivierdelta gevlucht is.
Ook hier moet men weer denken aan
een klassiek equivalent, n.l. de actie van
Humphrey Bogart en Katharine Hep
burn in „African Queen”, maar het is
een kniesoor die daarop let. Klinger-
Hunt zorgen voor veel spanning en
vuurwerk en een traan ontbreekt ook
niet als Lee Marvin zich opoffert om de
aftocht van zijn schoonzoon te dekken.
ken blijken alle drie huiselijke moeilijk
heden te hebben die variëren van domi
nerende en bedilzuchtige ouders tot ou
derloosheid en dit gemeenschappelijke
euvel zal het drietal straks dichter bij
elkaar brengen, straks, dwz. na een lan
ge dag vol emotionele gebeurtenissen.
Jim die met zijn ouders pas is komen
wonen in het stadje, krijgt de ochtend
na het nachtelijk gebeuren, ruzie met
een groep klasgenoten die hem willen
ontgroenen door zijn durf op de proef te
stellen. Dit leidt na een duel met messen
tot een behendigheidsrace tussen Jim en
Het Shaffy Theater heeft aan zijn
veelheid van activiteiten al enige tijd
ook het vertonen van ui'tzonderlijje
films toegevoegd. Van 15 t.e.m. 21 juli
staat op het programma „Themroc” van
Claude Feraldo, vertoond in Kriterion
en in allerlei alternatieve circuits, maar
door velen nog niet gezien die Shaffy
Theater nu hoopt te bereiken.
„Themroc”, gespeeld door Michel Pic-
coli is de arbeider die op een gegeven
moment zijn sleurbestaan moe is en gaat
revolteren tegen de bestaande orde en in
een anarchistische woedebui zijn woning
vernielt, zich van alle seksuele taboes
bevrijdt en de politie die hem wil stuiten
in zijn vernietigingsdrag, vangt en opeet.
Een film vol onverwachte en nihilisti
sche wendingen, grimmige humor en een
ontluistering van de bestaande orde.
de klasse-aanvoerder Buzz, waarbij met
gestolen auto’s in volle vaart naar een
afgrond aan zee wordt gereden en ieder
der rijders op het laatste ogenblik uit de
auto moet springen, waarna deze over
de rand in zee verdwijnt. Wie eerder
gesprongen heeft dan strikt noodzakélijk
was, verliest en wordt lafaard genoemd.
Buzz komt tragisch om bij deze doden
race die door de hele klas van sensatie
zoekende jongens en meisjes met opwin
ding is gevolgd, na afloop overslaand in
een redeloze woede tegen Jim op wie ze
de dood van hun geliefde klasse-aan
voerder willen afschuiven.
In het verdere verloop van die avond
gaat een drietal klasgenoten in een auto
op zoek naar de „schuldige” om wraak
te nemen op de dood van Buzz. Maar
Jim zit dan al in nieuwe moeilijkheden
met zijn ouders die hem willen beletten
zich bij de politie aan te geven, zoals hij
van plan is. Getroffen door hun lafheid
en schijnfatsoen ontvlucht Jim opnieuw
het ouderlijk huis, ontmoet Judy die ook
weer huiselijke moeilijkheden heeft,
„kraken” een leegstaande villa om er de
nacht door te brengen en krijgen bezoek
van Plato die gehoord heeft van de
wraak-actie tegen Jim en hem komt
beschermen met de gestolen revolver
van zijn vader.
Doorzichtige symboliek, omdat uit al
les blijkt dat de kleine, eenzame Plato
op zoek is naar een vaderfiguur en
meent die gevonden te hebben in Jim
van wie hij al een heldenfiguur gemaakt
heeft. Er gebeuren die avond nog heel
In hoeverre dat terecht is kan men nu
in de bioscoop testen, want „Rebel wi
thout a Cause” is opnieuw uitgebracht
en draait sinds donderdag in het Am
sterdamse Leidsepledn Theater. Een inte
ressante confrontatie met het verleden,
vooral ook omdat de film zonder de
verlate erkenning van Ray’s verdiensten
toch al een zekere reputatie had door de
aanwezigheid van de jonge acteur James
Dean. James Dean is, zoals men weet,
het idool van de opstandige jeugd in de
eerste helft van de jaren vijftig geweest,
vooral natuurlijk in Amerika maar toch
ook wel daarbuiten.
Hoewel hij maar 24 jaar oud werd en
in drie films optrad, is zijn invloed op
het gedragspatroon van de Amerikaanst
jongeren zeer groot geweest. Zij zagen
in hem het symbool van de onrustige,
onbegrepen jeugd-zonder-toekomst en
zijn dood in een auto-ongeluk konden
zij slechts verklaren als een vrijwillige
daad van iemand die zich „in de val”
voelt zitten in een uitzichtloos be
staan De hysterische verering en legen
devorming die losbarstten na zijn dood
op 30 september 1955 riepen herinnerin
gen op aan wat dertig jaar eerder rond
de vroegtijdige dood van Rudolph Va
lentino had plaatsgevonden.
Maar niemand zou het spektakel na
Dean’s dood ooit vergeleken kunnen
hebben met de intense, maar naar bin
nen gekeerde droefenis en rouw die vier
jaar later in Frankrijk heerste na het
vroege sterven van Gerard Philippe die
op een andere manier een symbool voor
de jeugd vertegenwoordigde.
wat verwikkelingen. De „wrekers” ko
men op bezoek en de gealarmeerde poli
tie, gewaarschuwd door de huishoudster
die voor Plato moet zorgen dat de jon
gen er met een revolver van door is. In
het Planetarium dat in het begin van de
film al voorkomt en waarin toen de
instructeur de wijze woorden gesproken
heeft dat in de oneindigheid van het
heelal onze menselijke daden ineen
schrompelen tot kleine, onbelangrijke
activiteiten, vindt dan dit jeugddrama
zijn ontknoping.
Onder de beheerste regie van Nicholas
Ray is de film een evenwichtig en goed
geconstrueerd werkstuk geworden, span
nend, vol menselijke conflicten en ster
ke emoties en nauwelijks gedateerd. Het
weet zich te handhaven tussen andere
films over opstandige jeugd, een thema
dat toen in de mode kwam en al ver
werkt was o.a. in „The wild One” met
Marlon Brando (1954) en „Blackboard
Jungle” uit datzelfde jaar met Glenn
Ford en Sidney Poitiers onder regie van
Richard Brooks. En een jaar later zou
het opwindend rythme van „Rock
around the Clock” heel wat bioscoop
stoelen doen sneuvelen.
En zo is het verklaarbaar dat „Rebel
without a Cause” met de opvallend
doordachte regie van Ray, die ook in
letterlijke zin „auteur” van de film is,
met zijn actueel gebleven onderwerp en
de aanwezigheid van een acteur die met
drie films de wereld op zjjn hand wist
te krijgen, een onverdachte ,cult”-film
is geworden.
- „Tommy” draait in Studio, Het is een
rock-opera, bewerkt naar de originele
toneelmusical van Pete Townshend en
„The Who” door Ken Russell. Nu is
ieder opera-libretto, sec naverteld, een
opeenstapeling van onzinnige en patheti
sche gebeurtenissen en „Tommy” maakt
daarop geen uitzondering. Het verhaal
gaat over een jongetje dat in de laatste
nieuw”
Geprolongeerd zijn de „Hindenburg”
in Luxor, „The Genius” in Lido en „One
flew over the Cuckoo’s Nest (voor de
elfde week) in Roxy.
Voor het luchtige vermaak zorgen
Frans Hals met „Tiroler Gejodel" en
Rembrandt met „Standjes voor bijde
handjes”, titels waarvoor toch eindelijk
eens een speciale prijs voor de geestigste
Nederlandse vertaling van buitenlandse
pogingen om leuk te zijn moeten wor
den ingesteld.
Eric Clapton gaat voor in een genezings
dienst voor gehandicapten, terwijl een
beeld van Marilyn Monroe in de proces
sie wordt meegedragen in de Rock-opera
film „Tommy.”
Zowel „A History of the Blue Movie”
als „French Blue” zijn in de nachtvoor-
stellingen, resp. van Cinetol en City 2
opgenomen. Onschuldiger amusement in
Cinema International dat een oude
klucht van Louis de Funès, „Wie een
kuil graaft” vertoont of in the Movies
dat met „L’Important c’est d’Aimer” en
met „At the Circus” (Marx Brothers)
zelfs amusement met niveau rendabel
weet te maken. Of in Kriterion dat het
zelfs aandurft in de nachtelijke uren
Disney’s „Fantasia” uit de sfeer van
alleen maar kinderamusement te halen.
„Next Stop Greenwich Village” dat van
City 3 naar 4 verhuisd is, blijft daar ook
(voor de achtste week) op de voorstellin
gen die daar vrijdag- en zaterdagnacht
om 24.00 beginnen.
Op de matinees van Rembrandt zijn
Laurel en Hardy aanwezig als „Houten
koppen”, terwijl Studio „Benji” prolon
geert en Palace voortgaat met „De
Avonturen van Alice in Wonderland”
van de tekenfilm-tovenaar Walt Disney.
ONLANGS SUGGEREERDE het En
gelse filmmaandblad „Films and Fil
ming" dat het een verlies voor de Engel
se filmbusiness zou betekenen als produ
cent Michael Klinger het land zou ver
laten om ergens verderop (Hollywood)
zijn geluk te proberen. Als dat gebeurt,
zo zegt het blad dreigend, dan hebben
we dat aan ons zelf te wijten. Waarop
dat opgewekte schuldgevoel zich zou
moeten baseren, wordt er niet bijverteld,
maar onbegrijpelijker is de duidelijke
voorkeur van het critische filmblad voor
producent Klinger en r egisseur
Hunt die samen verantwoordelijk zijn
voor twee films: „Gold” en „Shout at
the Devil”.
Over Klinger schrijft „F. and
„Deze energieke producent is hard op
weg Engeland’s „big-budget mogul” te
worden met een persoonlijke inbreng
waarop het publiek kan vertrouwen”.
Nu bestaat die persoonlijke inbreng er
naar mijn gevoel uit dat het duo Klin-
ger-Hunt dol is op groots opgezette
avonturenfilms en dat zij bij voorkeur,
waarschijnlijk vanwege de goedkope ar
beidskrachten, in Zuid-Afrika filmen.
„Gold” speelde zich grotendeels af in en
om de goudmijnen bij Pretoria en ook
i „Shout at the Devil” werd voornamelijk
in Zuid-Afrika (aan de Transkai-kust)
opgenomen. Beide films hebben boven
dien gemeen dat Roger Moore die ooit
nog eens James Bond heeft mogen voor
stellen en verder populair werd in een
TV-serie, er de mannelijke hoofdrol in
speelt. Van spelen is overigens nauwe
lijks sprake, omdat Moore geen acteur is
I met veel mogelijkheden.
Niettemin valt er aan „Shout at the
Devil” in Palace heel wat af te kijken
omdat de film volgestopt is met grotere
en kleinere avonturen die, hoewel zon
der veel samenhang, toch de aandacht
wel bezighouden. Als in „Gold” is er
gewerkt naar een roman van Wilbur
Smith die over veel fantasie blijkt te
beschikken en steeds wel voor een sen-
I sationeel intermezzo weet te zorgen.
In de eerste helft van de film is de
I haat-liefde verhouding tussen de avon-
I turiers Lee Marvin en Roger Moore
I aanleiding tot allerlei incidenten, mede
I veroorzaakt door Moore’s liefde voor
I Marvin’s dochter Rosa (Barbara Parkins,
I ook al een oude bekende van het TV-
HET IS ER DAN eindelijk van geko
men: City is overgegaan tot de vertoning
van de hard-porno film „French Blue”,
wel niet in zijn eerste theater zoals
aanvankelijk het plan was, maar iets
minder provocerend in City 2. We heb
ben nog niet zo lang gelden uitvoerig de
film besproken en ook de motieven die
ertoe hebben geleid om in een van de
eerste premièretheaters het taboe van
de pornofilm te doorbreken.
Het ging om het principe dat wat In
de bocht van de Nieuwendijk (Parisien
en Centraal) en in de sextheatertjes op
de Walletjes oogluikend werd toege
staan, n.l. ongekeurde films vertonen,
ook mogelijk moest zijn in de in het oog
vallende theaters van „standing”. De
vertoning van „French Blue” is dus een
soort testcase. Het betekent niet dat City
2 of 3 een permanent sex- of pornothea-
ter wil worden, de filmtheaters willen
eenvoudigweg een gelijke behandeling,
waarbij alle verantwoordelijkheid voor
het vertoonde bij de directies komt te
liggen.
Het risico dat het theatqr, in dit geval
City, zijn oorspronkelijk „image” bij het
publiek gaat verliezen, komt dus nu te
liggen op het vak van eigen bedrijfsvoe
ring. Als de vertoning van de uitgespro
ken „hard-core” pornofilm die nu is
ingezet, tenminste met rust wordt gela
ten en geen optreden van bijvoorbeeld
ds officier van justitie in Amsterdam
uitlokt. Het is jammer dat de inzet van
deze principiële strijd e>en naar ons ge
voel verkeerd gerichte film is, die geen
enkel aspect vertoont, waardoor hij zich
zou kunnen onderscheiden van wat aan
de lopende band in de obscure theatert
jes in de Amsterdamse rosse buurt
wordt vertoond als opwekking tot ver
dere activiteiten ter plaatse. Maar in
principe verandert dit bezwaar niets aan
het gerechtvaardigd verlangen tot ge
lijkberechtiging dat al in zekere zin door
Cinetol verwezenlijkt is door de verto
ning van de ongekeurde „History of the
Blue Movie” die nu ongehinderd zijn
derde week is ingegaan.
Corso van het Tuschinski-concern is
zich intussen al aan het oefenen voor
een nieuwe status door zich opzichtig in
te werken met de wat lichtere Tiroler
porno, zoals deze week met „Dolle Pret
in een Tiroler Bed”. Zo kunnen de
Amsterdamse concerns, ieder beschik
kend over een veelheid van kleinere
theaters, hun bioscoop-park verdelen on
der het zo uiteenlopende uitgaande pu
bliek dat vele smaken en voorkeuren
vertoont, waaronder zeker ook een voor
liefde voor zachte of harde porno. Tot
dat ook hier de verzadiging en de verve
ling weer een andere bedrijfspolitiek
afdwingt. Behalve „French Blue” kan
men ook het 20 jaar oude „Rebel wi
thout a Cause” (op deze pagina uitvoerig
besproken) tot de Amsterdamse premiè
res van deze week rekenen, evenals de
klucht „Veel gedonder in Hong Kong”,
een rommelig Frans geheel met de vier
Chariots, ditmaal als geheime agenten
die een spoor van vernieling achter zich
laten. Hier en daar dreigt de klucht leuk
te worden als Nixon en koningin Elisa
beth van Engeland, donor imitator» ver
bluffend gelijkend ten tonele worden
gebracht maar zelfs Mickey Rooney die
de Engelse koningin ontvoert omdat hij
een geheime passie voor haar heeft op
gevat, weet de willekeurige opeenstape
ling van grappen niet verteerbaar te
maken.
wereldoorlog geconcipieerd wordt, va
derloos is als hij op Victory Day gebo
ren wordt, na enkele jaren moet wennen
aan een tweede vader en daarna getuige
i weer
door
ver-
„Rebel without a Cause
F
