DOMINEE J. M. D. VAN DEN BERG GAAT IJMUIDEN VERLATEN
OVER IJMUIDEN GESPROKEN
hart
IJmuiden
van
Willemsplein:
Fordje
Bakker Sohl
Kanaaldijk
Oud-IJmuiden
Velseroord
ft
WOENSDAG
2 1
JULI
19 7 6
5
’JMUIDEN-VELSEN
door Ko van Leeuwen
t
WWW
door Jan
van Baarsel
Aan den heer A. Meesers
op het plein waar die mooie
pomp staat,
waar de kinderen schaatsen op
de straat,
waar de mensen lol hebben tot
’s avonds laat
en waar het mooie electrische
licht
alle andere kunstlicht overbodig
maakt.
Verstrooiing
IJMUIDEN „De Katholieke
Kerk is altijd extra actief met de
oecumene-gedachte bezig geweest.
Daarover had paus Pius XII al een
heel duidelijke visie: Als het alle
maal één Kerk zou moeten worden,
dan was het toch maar het beste als
alles onder de stoel van Petrus
kwam. Ze zijn er zeer enthousiast
mee bezig geweest, maar nu heeft
men toch een zekere reserve. We
moeten niet rijden op de rails van de
éénheid, maar op de rail van de
waarheid. Ik bedoel: Hoe sta je te
genover de Christusfiguur? Was
dat een' mens die erg revolutionair
bezig is geweest.of is dat het
Lam Gods? Ik zie hem als het lam
dat geslacht is. Als het offer dat
moest worden gebracht om de
schuld der aarde weg te dragen, om
voor de zonde van de mensen te be
talen”.
De Grote Meester
Grote voldoenin
De predikant en His Masters Voice
k
I
r
n
helemaal
den Berg:
g
i-
[s
Een blik op het Willemsplein van een halve eeuw terug. Een fraaie ereboog siert vanuit één der straten het plein en, de
oude
IJmuidenaren uit die jaren lieten zich daar graag feestelijk vereeuwigen.
UW
en
2
de
an
ie
ig
in
le
De heer G. F. Meesters te Haarlem:
„Wij woonden op het Willemsplein te
De heer J. VV. Swieseryn te IJmuiden: „Ik ben in 1905 in
IJmuiden geboren in een huis aan het Willemsplein. schuin
In 1930 kon men bij garage Zwier in de Bloemstraat een
Ford Touring Model bewonderen (het eerste Fordje). Prijs:
150, in termijnen.
(Reacties op deze rubriek: schriftelijk bureau van dit blad,
telefonisch 023-378601.)
tegenover het toenmalige politiebureau. Na enkele jaren
verhuisden we naar Velseroord, in de Kalverstraat. Ik her
inner me aan het westeinde het weiland van de gebroeders
Gerrits. Wij noemden dat het „Koeienland”. In ging naar
school D. waarvan mijnheer Houwe de hoofdmeester was.
Achter genoemde school bevond zich het „Tiemenbos” met
een zandpad naar de spoorwegovergang van wachter Van
Til. In de winter gingen we schaatsen op de spoorsloot
grenzend aan het „Haneland”, waar enkele noodwoningen
stonden. Op het land werd vaak gevoetbald. Ook gingen
we naar „de kom van Van Schinkel”, waarvan een klein
gedeelte nog te zien is aan de Leeuweriklaan. Bij die kom
was de boerderij van Arisz. grenzend aan de Zeeweg. Aan
de andere kant van de vijver was een hek bij de spoorlijn
en daar was het huis van Jaap Nol. Wat het „Koeienland"
van de gebr. Gerrits betreft, naast hun boerderij was de
boederij van Braam. Ten naaste hiervan het Zwarte Pad”.
Van-
duur
g-
iet
en
et
sn
;n
sn
m
o-
ie
ïn
te
ti
ns
,s-
n-
a
e
df
|n
m
»n
at
al
js
in
1-
:n
rd
te
n
n
is
■n
gingen en protesten, plaats van meni
ge muziek- maar ook van een honge-
roptocht, later meer. Vraag aan oude
re IJmuidenaren: Weet u dat er op
het Willemsplein een Schager kerk
was die geen kerk was? En herinnert
u zich de uitdrukking waarmee de
middenstanders op het plein werden
getypeerd?
Heel het heimwee van de IJmuide
naren die in de Tweede Wereldoorlog
door de bezetter en zijn trawanten
uit hun woonplaats werden verdreven
is gedurende hun verbanning uitge
gaan naar dat traditierijke Willems
plein. Toen ze terugkwamen was het
er niet meer, alles was gesloopt. Men
moet er maar niet naar restanten
zoeken. Er is niets meer te vinden.
Mstad
Zó vaak hebben lezers de laatste tijd herinneringen op
gehaald aan de bakkerszaak van Sohl in de Bloemstraat.
hoek Keizer Wilhelmstraat. dat we graag een groet over
brengen van een van diens dochters: mevrouw A(nnie)
Bliek-Sohl in het Zeeuwse Oostkapelle. Bakker Sohl had
vijf dochters, die allen nog graag herinneringen aan hun
jeugd in IJmuiden ophalen. Een andere dochter woont in
Amsterdam, twee in Den Haag, een in de Verenigde Staten.
Toen laatstbedoelde enige jaren geleden met vakantie in
Nederland was zijn ze gezamenlijk nog eens in Oud-IJmui-
den gaan kijken. Het vièl erg tegen: „Het is zo vreselijk
veranderd je herinneringen vind je niet terug”.
Bakker Sohl had eerst een winkel in de President Kru-
gerstraat. onder de naam „De Toekomst” (later een schoen
makerij van Oldenburg), vlakbij melkboer De Bie. de dik
ste man van IJmuiden, tegenover de bekende slagerij van
Van Buuren. Toen Sohl de zaak van Schol in de Bloem
straat had overgenomen trok hij klanten van heinde en
verre door zjjn speciale koeksoorten. Mevrouw Bliek ver
telde ons dat haar vader bepaalde recepten voor het maken
van „jodenkoeken” en snijkoek had, die hij angstvallig ge
heim hield. Toen hij met andere bakkers de Centrale Bak
kerij te IJmuiden stichtte droeg hjj zijn recepten aan deze
onderneming over. Hjj verplaatste zijn winkel met produk-
ten van de Centrale Bakkerij naar de Oranjestraat,
daar is hij. na met zjjn zaak te zijn gestopt, op de
gaan wonen in de Kennemerlaan.
enkele twijfel. Dat is niet mijn prive-
opvatting; dat is van bovenaf doorgege
ven. His Masters Voice, zou ik zeggen,
(peinzend) Ja, dat vind ik wel een mooie
vergelijking: His Masters Voice”.
Dan zegt hij heel ernstig, doch min
zaam: „Het zal voor de Kerk van levens
belang zijn geen water in de godsdien
stige wijn te doen. Anders is het een
verloren zaak".
splein bewaren vele lezers goede her
inneringen. In strenge winters wer
den sleepboten ingeschakeld om het
Willemsplein met water uit het ka
naal nat te spuiten. Steekwagens uit
de vishal werden gebruikt om - met
behulp van zand - het water af te
dammen. Het was geen ideale ijsbaan
die op deze primitieve manier werd
verkregen. Maar heel IJmuifen ver
maakte zich er best, jong en oud. Er
werd zelfs om prijzen gereden. De
heer Jac. Bart te Santpoort herinnert
zich hoe de visknechten hun steek
wagens naar het Willemsplein brach
ten na hun (zware) werk in de hal;
er werd nooit vergeefs een beroep op
hen gedaan. De heer H. Mulder te
IJmuiden: „Wat was de slee in die
Meester zelf. Wij leggen slechts getuige
nis af. Het werk zelf gebeurt door een
andere machtmaar wordt het ge
sprek niet te theologisch?”
We komen tot de slotsom dat enige
theologische tint aan het gesprek met
een predikant bijna onvermijdelijk is.
Zijn werk verwijst er naar.
Dominee u heeft het over blijvende
vreugde verlatenheid. Termen als he
mel en hel, zijn die verdwenen?
„Nee, nee, nee, die worden nog volop
gebezigd. En natuurlijk maar er zijn
toch ook andere facetten aan de gods
dienst. Ik dacht dat godsdienst niet al-
had. Neem nu mensen die samenwonen,
die niet getrouwd zijn wij wijzen dat
af. De instandhouding van het huwelijk,
dat is een fijne gedachte. Die wordt door
dat samen wonen erg bemoeilijkt ja. Het
leed is geweldig groot in onze samenle
ving. Mensen, die uit elkaar gaan en
elkaar groot leed berokkenen. Daar ligt
voor de kerk een taak op sociaal-maat-
schappelijk gebied. Bij twist en twee
dracht een brug trachten te slaan. De
leen maar met de eeuwigheid te maken
liefde in bet "godsdienstig christelijk le
ven is een geweldige factor. Het nuwe-
Herinneringen van mevrouw Bliek-Sohl aan het
IJmuiden: in de eerste plaats aan „Japie Over”, ware naam:
Visser, een zeer populair man. „Hjj zette ons ’s zomers over
als wij uit school vandaan naar het strand gingen. Twee
cent kregen wij mee, één voor heen en één voor terug.
Menige schep heb ik verspeeld, want ik roeide mee!” An
dere herinnering: de bioscoopzaal van List, boven het café
Cycloop een smalle trap op; „List kon heel mooi ver
tellen bij de stomme films, wat aangewakkerd werd door
geloei. Een kwartje kostte het”. Wat toneel betreft: „Jaren
heeft de toneelvereniging Varia bestaan. Er speelden heel
wat IJmuidenaars mee. Boeree en Rosa zaten in het be
stuur. Er was bal na in de zjjzaal van Thalia”. Voor
oudere IJmuidenaren hier het adres van mevrouw Bliek-
Sohl; Rozenlaan 10, Oostkapelle, tel. 01188-2337.
tijd populair. En - achteraf beke
ken - gevaarlijk, daar op en bij het
Willemsplein. Een jongen ging vlakbij
de pomp staan, met het touw in de
hand waaraan de slee bevestigd was.
Hoe langer het touw, hoe mooier. Je
ontwikkelde een geweldige vaart om
de pomp heen, op het laatste moment
de vele bomen ontwijkend”. De heer
J. de Wit te Haarlem. „Het was een
sport om met de slee van een helling
af in de richting van het Noordzeeka-
naal te glijden en op het nippertje
van koers te veranderen. Een keer is
me dat laatste niet gelukt. Het was
koud in het kanaal”.
Een vorige maal is herinnerd aan de steenfabriek by de
zogenoemde Hoge Berg. De stenen werden naar de binnen
schepen in het Noordzeekanaal vervoerd via een stenen
tunnel onder de IJmuiderstraatweg en de Kanaaldijk door.
De heer Swieseryn: „Naast de tunnel werd de Kanaaldijk
ongeveer honderd meter westelijk nogmaals onderbroken
door een geul, waarover een houten brug was gemaakt,
zodat men toeh langs de Kanaaldijk kon lopen. Door de
geul liepen rails voor de zandtrein naar een houten steiger,
waar de kiepkarren gekanteld werden om het zand in de
bakken te wippen. Deze bakken werden na geladen te zijn
met een sleepbootje naar Amsterdam gebracht voor de Am-
sterdamsche Ballast Maatschappij. Verder langs de Kanaak,
djjk (ter hoogte van het oude PEN-gebouw» lagen verschei
dene loggers. Het zand werd uit duin gehaald, waar een
graafmachine (een type baggermolen) de duinen afldoof en
het zand via een goot in kiepkarren deponeerde. Deze
afgraafmachine noemden wij de „Ijzeren man”. De zand
trein reed van waar nu ongeveer de Strandweg is rondom
de Vissershaven (die later verlengd is) onder de betonnen
brug door en vervolgens via de eerder genoemde gleuf naar
de houten steiger. Wat de duinen betreft, nettenboetsters
lieten wel eens stukken van haringnetten achter. Hiervan
maakten wy schommels op de Meerberg door de netten aan
de bomen te binden”. Tot zover de heer Swieserijn.
De visie van dominee Van den Berg
op de ons omringende maatschappij
heeft hem eertijds gebracht tot het lid
maatschap van de CHU. Als omroep
koos hij voor de Evangelische.
„Ja, ik ben het met u eens als u zegt
dat er aan verstrooiing niets verkeerds
is. Daarom ben ik ook lid van de EO
geworden. Nee, van de VPRO, nee.
Daarvoor kan ik geen waardering op
brengen. Daar zie ik anarchistische trek
ken. Men denkt daar erg negatief over
Amerika en de NATO. En laten we
eerlijk zijn: De NAVO is met het altijd
dreigend gevaar van het Oostblok toch
onmisbaar geworden. Anders konden u
en ik hier toch niet zomaar in vrijheid
met elkaar zitten praten? Naar de mens
gesproken dan he”.
„Maar dat is ook een van onze groot
ste bezwaren tegen de Wereldraad van
Kerken. Men heeft het over wantoestan
den in Amerika en Zuid-Afrika, maar
men leidt er aan vergeetachtigheid. De
Esten, de Lithauers en de Letten, die
hebben het onder de Sovjet-Unie ook
niet zo best. Een systeem dat een muur
bouwt waar aan de lopende band men
sen worden neergeknald dat is weer
zinwekkend”.
Dominee J. M. D. van den Berg gaat
terug naar de plaats, waar hij bijna een
halve eeuw geleden werd geboren: Wer
kendam. Met nog een predikant krijgt
hij daar een gemeente van vierduizend
gelovigen. Hij kijkt terug op een mooie
tijd in IJmuiden. In een kerk, waaraan
hij zijn hart verpand heeft en waarvan
een schitterende interieurafbeelding zijn
schoorsteenmantel siert.
Van den Berg: „Dit is altijd een kerk
geweest, die midden onder de mensen
heeft gedaan. Met culturele manifesta
ties als de Matthaus Passion en orgel
concerten. Hij is vergroeid met de ge
schiedenis van het oude IJmuiden”.
Zondagavond om 19.00 uur begint de
afscheidsdienst van dominee Van den
Berg, in de Nieuwe Kerk natuurlijk. Die
dienst zal in het teken van de dankbaar
heid staan, zo vertelt de predikant. Don
derdag 22 juli, dus voorafgaande aan de
datum van de afscheidsdienst, is er in
gebouw De Rank,, naast de kerk, een
receptie waar een ieder persoonlijk van
de vertrekkende predikant afscheid kan
nemen. Deze begint om 20.00 uur. Een
opvolger voor dominee Van den Berg is
nóg niet gevonden.
Dominee J. M. D. van den Berg, die Oud-IJmuiden binnenkort gaat verlaten.
Nadenkend kijkt hij voor zich uit en
zegt na enig aarzelen: „Het is wel goed,
dat de doodstraf er bij ons niet meer is.
Je moet namelijk rekening houden met
het feit dat er altijd een rechterlijke
dwaling mogelijk is”.
Maar iemand die niet geloofd, hoe zit
het daar nu mee?
„Laat ik u zeggen, er zijn heel veel
mensen die zeggen: Ja, ik geloof wel
enzovoorts. Maar meestal betekent dat
een verschaling van het bijbelse woord
geloven. Zoals de bruid niet genoeg
heeft aan enkel de wetenschap dat de
bruidegom er is, zo hebben wij niet
alleen genoeg in geloven en niet meer.
Je moet ook liefhebben, anders is het
erg negatief. Het is onvoldoende te zeg
gen: ik geloof wel. Want het is onont
koombaar om de Heiland der Wereld
persoonlijk te bezitten”.
De atheïst, iemand die het bestaan van
God ontkent, is die absoluut verloren
voor het leven na de dood?
„In een der brieven van Paulus staat
een woord waar je om huiveren moet;
maar wat natuurlijk de spiegel is. Daar
Staat: Iemand die Jezus Christus niet
liefheeft, hij is vervloekt. Er is dus geen
relatie tot zijn geloof over de dood
wat er daarna wellicht komt?
„We moeten goed onderscheid maken
in doodgaan en dood zijn. Er zijn vrij
veel mensen in de moderne maatschap
pij die bang zijn voor doodgaan. Ze
denken dan aan een leegte en niets
meer. Als je ziet met hoeveel lijden de
dood vaak gepaard gaat'.maar dan
denk ik toch aan Pasen, de overwinning
op de dood. Het is vanzelfsprekend geen
gemakkelijke reis die we allemaal ma
ken, maar je maakt hem niet alleen. En
je maakt hem vol vertrouwen dat je in
het goede land terecht komt”.
Wat is er dan na de dood?
Dominee Van den Berg: ..Blijvende
vreugde, maar ook blijvende verlaten
heid. Het heeft te maken met de keus
waartoe je elke zondag weer aanspoort
en het is geen keuze voor zestig of
tachtig jaar. Ik preek heel veel over dit
leven, maar ook over het andere. Ze zijn
--j wee|. dat mST set «egt4.
runnen overtuigen: dat doet de Grote
IJmuiden toen mijn ouders een brief
van een oom uit Nieuwersluis ontvin
gen met bovenstaand adres. De post
bode bleek er geen moeite mee te
hebben gehad. Dit voorval geeft een
voorbeeld van het gemoedelijke leven
toen”.
„Met veel genoegen en ook wel een
beetje heimwee lees ik steeds
stukjes over ons oude IJmuiden. Van
m’n 7de jaar tot m’n 46ste heb ik in
IJmuiden gewoond. Vooral uw stuk
jes over G. F. Haak (de dichter van
het oude IJmuiden - JvB) trokken
me aan omdat genoemde heer mijn
peetoom was. Aan hem heb ik dan
ook mijn voornamen te danken”.
heb hier in een der mooiste kerken
gestaan en het kerkbezoek is er altijd
heel goed geweest”.
Het echtpaar Van den Berg werd
gezegend met zes kinderen. Twee daar
van zijn in de IJmuidense tijd geboren.
Ze zijn nog allemaal thuis. Bijna een
kwart eeuw is Van den Berg nu domi
nee en zelf zegt hij met veel voldoening
op zijn leven terug te kijken.
„Zondagavond ging ik hier voor het
laatst voor in de gewone dienst. Toen
werden er weer vier kinderen gedoopt.
Als je dat dan meemaakt, dat geeft je
zo’n werkelijk grote voldoening”.
Bij de gemeente van de Nieuwe Kerk
horen zo’n 1800 zielen. Maar, zo vertelt
dominee Van den Berg, er komen ook
erg veel kerkgangers uit andere delen
van IJmuiden en Velsen-Noord en zelfs
uit Santpoort en Haarlem.
„Dat hangt samen met de godsdiensti
ge richting. De confessionele gedachte
zoals wij die hier hebben, dat schijnt
velen die elders wonen aan te spreken”.
Waaraan denkt dominee Van den Berg
vooral als hij het over zijn geloofsvisie
heeft?
„Zelf denk ik dan vooral aan de
brieven van Paulus, waarin uiteengezet
wordt dat de mens schuldenaar is voor
de eeuwigheid, en toch behouden kan
worden, de geredde kan zijn”.
Die schuld, drukt dat niet zwaar?
„Aan de ene kant wel, maar het geeft
ook ruimte. Maar, het schuldcomplex, i
dat is heel duidelijk. Het is een wolk die s
over de gewone, maar ook over de
kerkelijke maatschappij drijft. Het is
gewoon de werkelijkheid”.
Wat denkt dominee Van den Berg in
relatie tot zijn geloof over de dood en
Over het Willemsplein, hart van
IJmuiden, centrum van huldebetui-
De heer Meesters herinnert aan een
gebeurtenis die omstreeks 1908 tongen
en pennen in beroering bracht: „Op
een keer verkondigden grote raambil
jetten een worstelwedstrijd in de bo
venzaal van List (Cycloop). Bekende
personen uit de plaats zouden aantre
den tegen een Amerikaan (een neger),
een Belg en een Duitser. Er was
grote belangstelling voor de wed
strijd. De bekende personen bleken te
zijn „Baby” Westerwal, korporaal
Smorenberg van het Fort en Andries
Meesters. De laatste won van de
Amerikaan. En de volgende dag was
er al een liedje op gemaakt; zo ging
dat toen.
Van de tekst herinnert de heer
Meesters zich nog:
„Meesters zou onlangs gaan worste
len - met de neger Max Mivee. -
Hij dacht: hij zal me wel vermor
zelen - maar dat viel hem zelf nog
mee' - want in zevenentwintig minu
ten - lag de neger op z’n rug. - Hij
was wel tweemaal zo sterk, - maar
als Meesters niet zo vlug”.
De heer Meesters weet dat ook de
andere deelnemers de nodige rijmre
gels kregen, maar deze tekst kent hij
niet meer. Misschien een andere le
zer?
Aan het schaatsen op het Willem-
lijk vind ik buitengewoon voornaam.
Mijn bezwaar tegen samen wonen is de
immense vrijblijvendheid”.
Dominee Van den Berg spreekt rustig
maar nadrukkelijk. Hij is er van over
tuigd dat de mens die het offer van
Christus blijvend afwijst, het in het
hiernamaals moeilijk zal hebben: „Ja,
hij krijgt te maken met de rechtvaar
digheid”. -.Je hebt geen berouw gekend,
geen boete gedaan voor je schuld. Je
kunt het vergelijken met de rechtspraak.
Er is groot onbehagen over de recht
spraak in ons land. De straffen zijn veel
te licht
U vindt dat er zwaardere straffen
moeten worden opgelegd?
„Ja. De gemiddelde Nederlander vindt
dat. Zware straffen kunnen de mens
innerlijk verbeteren”.
Gaat dat niet de kant van de vergel-
'd'.ng op?
„Vergelding
vreemd aan
zal er niet
zijn, maar het heeft ook
weer met rechtvaardigheid te maken ten
opzichte van andere mensen”.
Hoe denkt dominee Van den Berg dan
over de doodstraf?
Dominee J. M. D. van den Berg uit
IJmuiden, een Hervormd predikant van
strengere richting („zegt u maar: van de
conservatieve structuur met de strengere
geloofsvisie”) is 49 jaar en verlaat aan
het eind van deze maand zijn gemeente
in Oud-IJmuiden. Negen jaar lang was
hij daar voorganger en onlangs heeft hij
een beroep uit Werkendam aangenomen.
De IJmuidense predikant bezit een
duidelijk gerichte bijbelvisie: „Ik accep
teer de bijbel onvoorwaardelijk als
waarheid. Dat betekent dat je buigt voor
het gezag van de schrift. Een eigen visie
daarop? Interpretatie dus, nee. die zie ik
als een levensgroot probleem. Maar dat
betekent niet dat wij ons in een getto
opsluiten, alsof de maatschappij ons niet
aangaat”.
Wie dominee Van den Berg kent zal
vertellen dat zoiets bij hem beslist niet
het geval is. Hij heeft zich naast zijn
werk in eigen gemeente immers altijd
bijzonder tot buitenkerkelijken gericht.
Zegt daarover: „Ach, er zijn er zovelen
die over de rand van de Kerk leven
Dikwijls wordt er ook een karikatuur
gemaakt van wart het christendom
werkelijk is. En op de een of andere
manier schijnt onze kerk (Nieuwe Kerk
in de Kanaalstraat, red.) ook veel niet-
gelovigen te hebben aangetrokken. Dat
is voor mij ook al zo geweest”.
Heeft hij met succes in IJmuiden
gewerkt.
Bescheiden antwoordt Van den Berg:
ft
