wort
rederiksoord: paupers en ’n generaal
F 'W
tui
nM
Hli
■Si?-
I
■B
iJlüi
F REDEBIKB W O
K< Bl J >NTB
1
1
1104
Toeristische
notities
door
Mo J. Beys
O
-
MW*
F -
in Assen, telefoon 05920-
in hun oorspronkelijke vorm licht en lucht maar spaarzaam toelieten.
Langs de weg naar Noordwolde staan de vroegere koloniehuisjes, die
Generaal Johannes van den Bosch.
Het gotische kerkje met de zadeldaktoren in Vledder.
WINKELS,
Koloniehuisjes, zoals ze vroeger bewoond werden.
zegen niet van komen, blijkt uit een
ander geschrift dat over de Maatschap
pij handelt en waarin ene v.L. uitlegt
dat „ujt ervaringen met werklozen uit
de grote steden” is gebleken dat „men
de stedeling zeer goed kan wennen aan
landarbeid”. Maar laat hij er op vol
gen: „Wanneer de opzet is om hen te
willen opvoeden tot kleine boeren, dan
is die opzet gedoemd tot mislukking,
omdat de stedeling van huis uit niet
aan dien strammen en weinig loonen-
den arbeid met een sober bestaan ge
wend is”.
Volgende keer:
de G van Goejanverwellesluis.
Ondankbaar was de Maatschappij van generaal Van den Bosch niet. Na het werken
wachtte het Rustoord. „Een zogenaamd hofje, waar gehuwde oude menschen, die
niet meer werken kunnen, een rustigen levensavond genieten”, aldus de beschrij
ving. Het huis wordt nog steeds bewoond en staat langs de weg naar Noordwolde.
Een ander huis voor alleenstaanden was uitgerust met een radiotoestel, dat de
bewoners dagelijks veel genot verschafte en hun levensavond veraangenaamde.
De Maatschappij huisde voorheen in een pand aan de Koningin Wilhelminaweg in
Huize Westerbeek, een in de bossen verscholen landhuis waar generaal Van den
Bosch Frederiksoord zag groeien.
om
i te
(3,2
HET LOGEMENT dat nog dateerde
uit Westerbeeksloot is uitgebouwd tot
vorm,
de
DE PROEF MET Frederiksoord ver
liep goed en Johannes van den Bosch,
later gouverneur van West-Indië, gou-
verneur-generaal van Oost-Indië en
minister van Koloniën, bouwde verder:
Willemsoord in Overijssel en Wilhelmi-
naoord en Boschoord, beide in de ge
meente Vledder. Aan „voor werken
vatbare armen” geen gebrek. Aan be
delaars. dacht de Maatschappij ook en
weeskinderen werden al evenmin uit
het oog verloren. Voor de eersten werd
in Ommerschans een gesticht gebouwd
en de laatsten kwamen in Veenhuizen
onder dak.
ieder jaar een of meer toneeluitvoerin
gen.
buiten” in alcohol omzetten. Dat hield
de dorst vanzelfsprekend niet tegen en
alras ontstond er buiten de kolonies
een levendige handel in de munten.
De leiding van dé kolonie stelde het
ook erg op prijs wanneer de inwoners
ter kerke gingen. Verzuim betekende
twee stuivers boete.
het huidige Hotel Frederiksoord een
opvallende witte gevël voor wie het
dorp komt binnenrijden. Op de weg
naar Vledder de Van Swieten tuin
bouwschool die ook nu nog door de
Maatschappij wordt beheerd. Een
schenking van de oude-majoor der ca
valerie Van Swieten die, er zijn jong
overleden enig kind Gerard Adriaan
mee wilde eren. Overeenkomstig de
laatse wens, van de majoor worden in
de vroegere school (nu een klokken
museum) nog steeds zijn familiewapen
een helm een klewang en twee struis
vogeleieren zorgvuldig bewaard.
en die naar Noordwolde de kdlonie-
huisjes nog steeds staan te pronken.
Soms wit geschilderd of verbouwd,
maar enkele nog in de oude
Alleen, over de bewoners heeft
Maatschappij niets meer te zeggen. En
dat was vroeger anders. Daarover nog
een enkel citaat uit het boekje Vledder
van L. Lambregts. „Wanneer in vroe
ger jaren een kolonistengezin in Fre
deriksoord aankwam vond het niet al
leen zijn woning Klaar, maar het werd
ook voorzien van de nodige huisraad,
kleding en gereedschappen. De drie
hectare grond om het huisje mochten
voor eigen gebruik worden bewerkt en
voor dit doel werd ook een koe ,in
bruikleen” gegeven. De kolonisten be
taalden dit alles met hun arbeid, die
zij in dienst van de Maatschappij op de
boerenhoeven verrichtten. De mannen
werkten onder leiding van de wijk- en
sectiemeesters op de ontginningen en
de vrouwen en meisjes werden aan het
spinnen en weven gezet".
MAAR TERUG NAAR Frederik
soord, waar langs de weg naar Vledder
NU SCHEEN DE ZON over de
plaats. Kindertjes op hun fiets in mini-
klederdrachtjes en wiedend in een tuin
een ferme boerendochter. Eerlijk blond
met blozende wangen. En, natuurlijk,
in Staphorster costuum, dat nieuwsgie
rig maakt naar blanke schouders.
WEG VAN DE VOLLE mestlucht en
nieuwe rieten daken, terug naar de E
35. De bevolking daar boven Meppel is
in veilige handen, er zijn nogal wat
militairen op de been. En omgeploegde
zij- en boswegen laten zien dat ook het
materieel met regelmaat beproefd
wordt. De Russen zullen hier nog een
hele toer hebben, als de krijgers ten
minste het haar niet voor de ogen
waait, want dat is buitensporig lang.
Met dit warme weer zou de WDM het
eigenlijk goed moeten vinden dat het
er af gaat.
RECHTS, RICHTING Uffelte, zijn
een paar hunebedden te zien. Een uit
zondering in dat deel van Drenthe,
want de meeste zijn in de buurt van
de Hondsrug te vinden. Bij Borger,
waar de allergrootste ligt. Bij Bronni-
ger ook, waar er vijf te vinden zijn.
Dan dient Frederiksoord zich aan. Op
weg naar iets wat de dorpskern zou
kunnen zijn, beland ik in Vledder. Dat
overkomt meer mensen, hoor ik bij de
plaatselijke VW. „De mensen vragen
me vaak hoe ze in Frederiksoord ko
men en dan zeg ik: u bent er net
doorheen gekomen”, wijst de man de
weg af. De 297 mensen die er wonen
hebben dan ook geen Brink, waar ze
zich in de schaduw van hoge eiken
kunnen verpozen. Dan moeten ze naar
Vledder, waar ze door Binnenlandse
Zaken bij zijn ingedeeld, en dat er,
wonder boven wonder, over twee be
schikt. In eikaars weg hoeven de buren
dus niet te zitten.
VOOR WE WEER naar Frederik
soord vertrekken: Vledder heeft een
mooi gotisch (hervormd) kerkje met
een in Drenthe slechts spaarzaam
voorkomende zadeldaktoren. De toren
is het oudste deel en dateert uit de
dertiende eeuw. Tot restauratie van
1954 hadden toren (waar weer vroeger
een cel in was) en kerkgebouw een
eigen ingang. Vlak bij de kerk ligt
Hoeve Bekhof, een Saksische boerderij
uit 1651. waar nu een bijenteeltmu-
seum is ingericht
FREDERIKSOORD KOMT een paar
eeuwen tekort om het in ouderdom
tegen kerk en boerderij op te nemen.
Pas in 1818 ging het zo heten en kreeg
het z'n huidige vorm. Dat was nadat
generaal Johannes van den Bosch zijn
oog op het landgoed liet vallen, dat tot
die tijd bestond uit een handvol huizen
en een logement en de naam Wester-
beeksioot droeg. De generaal stichtte
de „Maatschappij van Weldadigheid”
met als doel paupers uit hun ellende te
verlossen. In het eerste artikel van de
statuten heette het: „Het doel der
maatschappij van Weldadigheid is me
de te werken tot verbetering van den
toestand der lagere volksklasse”. En
aan de regerende koning Willem 1
werd bericht dat de Maatschappij werd
gesticht door „een aanzienlijk getal
onderdanen van Uwe Majesteit” die
met hun gloednieuwe orde niet alleen
„ongecultiveerde gronden in ons Va
derland” wilde ontginnen en vrucht
baar maken, maar er „bij wijze van
Colonisatie er zodanige Armen over
brengen, die voor dezen arbeid geschikt
geoordeeld worden”.
VAN DEN BOSCH LIET het niet bij
borrelpraat en op 25 augustus 1818
ging de spade de grond in voor de
eerste kolonistenwoning. Twee maan
den later stonden er al 52. Frederik
soord was een feit en werd genoemd
naar prins Frederik, die niet enkel
beschermheer was, maar zich ook zeer
inspande voor het ideaal van de gene
raal. Toch ging niet alles van een leien
dakje. In een werkje over de Maat
schappij bericht ene meneer J. Poort
man: „Vele waren de tegenkantingen,
scherp was soms de kritiek, maar de
grootsche taak om kinderen weg te
halen uit de bedompte stegen der ste
den. waar ze dageliks de zonde in alle
mogelike vormen om zich heen zagen,
en om de behoeftigen te helpen, zette
hij met taaie volharding en grote opof
feringen door. „Dat wat een mensch
wil, kan hij ook”, antwoordde hij op
de vragen, „of stadsmenschen wel ge
schikt zouden zijn voor landarbeid”.
WILLEN IS KUNNEN, maar dan
wel de knoet erover, want echt zitten
zag men het daar in Drenthe toch niet
met die stadse mensen. Daar kon de
STAPHORST IS NOG STEEDS het
einde van de wereld. Rijkswaterstaat
laat niet veel verder, ter hoogte van
Meppel. de snelweg eindigen en stuurt
automobilisten die het verderop zoeken
naar smallere banen. Dat die in het
landschap passen is overigens buiten
kijf. Ik moet hogerop: bestemming
Frederiksoord. De F wil het zo. Maar
voor ik na Meppel richting Havelte de
Drentsche Hoofdvaart passeer, nog snel
even op bezoek in Staphorst.
HET IS AL WEER vijf jaar geleden
dat de wereldpers zich in het dorpje
verdrong. Een polioepidemie vroeg
bikkelhard aandacht voor de weigering
van de Staphorsters zich tegen kwaad
en erger te laten inenten. Ik zie nog de
kiek voor me van moeders in kleder
dracht die door de spiegelende zieken-
huisramen een glimp van hun gevelde
kleuters proberen op te vangen.
Wie van de toeristen die nu in het
Hotel Waanders achter koffie en gebak
samengroepen of een snelle slok ne
men in een van de plaatselijke lokalen
zal nog terugdenken aan de tragedie
die het dorp met de groene luiken en
de keurig geschoffelde voortuinen in
zijn greep hield.Ook de dood eiste z’n
tol. Vijf jaar geleden. Het lijkt een
.voor alle informatie op toeristisch
gebied kunt u in Drenthe terecht bij
de Provinciale VW, Brink 42 - Post
bus 95
14324.
.vers van de pers rolde in Utrecht
een gids voor recreatie en vrije tijd in
de hele provincie. Een gulden kost het
werkje en is te krijgen bij alle VVV’s
in de provincie.
.een tip van de Veluwe: op dinsdag
en donderdag heeft men in het natio
nale park „De Hoge Veluwe” meer
waar voor zijn geld. Waarom? Wel op
die dagen zijn er rondleidingen door
het jachtslot St. Hubertus en zijn er ’s
avonds wildtochten per autobus. Tot 12
augustus geldt dat. Inlichtingen en re
serveringen bij het VVV-kantoor in
Otterlo, telefoon 08382-254.
.de Stichting op Wielen organiseert
op zaterdag 31 juli een midzomertocht.
Afstanden: 30, 60 of 120 kilometer.
Voor alle afstanden kan vanaf 9 uur
gestart worden bij „De Open Hof’’ in
Ede-Veldhuizen. Het verdient aanbeve-
ling van tevoren in te schrijven. Dat
i kan bij het VVV-kantoor in Ede, tele-
foon 08380-14444. Het inschrijfgeld be
draagt 3 per persoon en een guldent
je minder voor kinderen tot en met 12
jaar.
nog meer gefietst wordt er op de
Veluwe op woensdag 28 juli. Dit keer
vanuit Bennekom. ’s Morgens van start
rond tienen en terug om vier uur ’s
middags. Ook weer onder auspiciën
van de Stichting Op Wielen. Een gids
rijdt mee. Twee gulden voor volwasse
nen, kinderen tot en met 12 jaar een
gulden. Even bellen naar het WV-
kantoor in Bennekom als u meefietst,
telefoon 08389-4741.
EIGEN WINKELS, bakkerijen
kleermakerijen en werkplaatsen scho
ten in de koloniën uit de grond. Daar
kon gekocht worden met de eigen
koloniemunt die werd ingevoerd nadat
bleek dat de kolonisten hun centjes
OVERIGENS, nu, anno 1976, is het
best mogelijk dat de arm van de
Maatschappij van Weldadigheid ook tot
in uw huiskamer reikt. De Maatschap
pij is nu een Stichting en levert uit
haar uitgestrekte bossen jaarlijks tien- - -
duizenden kerstbomen. Denk daar nog POSTLINIE. Remagen aan de
maar eens aan als u onder dat groen
straks weer zingt over de herders bij
nachte
Rijn is bekend als internationale toe
ristenplaats, en ligt tegenover de Dra-
chenfels en de Erpeler Lep.
IN FREDERIKSOORD grijpt de ge
schiedenis steeds weer om zich heen.
Om dorst van te krijgen. Die lessen in
hotel restaurant ,De Oude Pastorie” in
Vledder lukt niet. De jonge waardin
wil het rustig aandoen en verpleegt
enkel nog wat vakantiegasten, die de
vier kamers op de eerste verdieping
bevolken. Het bordje „Tourist menu”
aan de gevel gaat niet langer op voor
passanten en de tapkraan blijft pot
dicht. Het wezen is onvermurwbaar.
De eerste bewoner van de in 1860
gebouwde pastorie was ds Alexander
Lodewijk Lesturgeon. De door hem
opgerichte rederijderskamer in Vledder
draagt zijn naam en geeft nog trouw
DE AVOND is nog jong als ik het
dorp uitrijd. Op de Brink is er een
grote markt. Voor de toeristen die in
huisjes en op campings in de bosrijke
omgeving hun vakanieweekjes oppeu
zelen. De markt is op elke dinsdag
tijdens de zomermaanden en natuurlijk
worden er Drenthse koeken gebakken.
.De Duitse spoorwegen geven een
vakantiekorting in het gebied van Rijn
en Moezel:
10 dagen lang kunt u voor DM 25,—
i zo veel mogelijk excursies maken naar
plaatsen aan de Middenrijn en de Moe
zel. Voor 2 personen betaalt u DM 35.-
- - en voor een gezin, ongeacht het
aantal kinderen DM 45,—. Deze aanbie
ding is geldig tot eind oktober. Om
deze kaart te kunnen verkrijgen moet
u op het station van REMAGEN een
l retourbiljet vanuit Nederland kunnen
overleggen. Tevens kunt u met deze
kaart 20 pet. korting krijgen op de
schepen van de KÖLN—DUSSELDOR-
j FER en 50 pet. korting op alle bussen
.tot en met 15 augustus is in Den
Haag het koninklijk paleis Huis ten
Bosch opgenomen in de busexcursie
„In de voetsporen van Oranje”. De
busexcursie voert voorts langs andere
koninklijke paleizen en vele zaken die
rechtstreeks of zijdelings met de ko
ninklijke familie te maken hebben. Het
prinsenhof in Delft, waar Willem de
Zwijger woonde en werd vermoord,
wordt ook aangedaan. De tour vertrekt
van maandag tot en met zaterdagb ij
het VVV-kantoor bij het station Hol-
landsch Spoor om een uur; vanuit het
VVV-kantoor in Scheveningen op het
Gevers Deynootplein een half uur la
ter. Volwassenen betalen 12; kinderen
tot en met 10 jaar f 6. Inlichtingen en
boekingen bij de al genoemde opstap
plaatsen en de VVV Den Haag-Sche-
veningen, telefoon 070-546200.
.aandacht voor een opmerkelijk initi
atief van deVVV in de Achterhoek,
dat in de vakantiekrant Toertips, die
elke veertien dagen in de vakantietijd
verschijnt, een „talencursus” is begon
nen. „Achterhoekse spraoke veur
vremd’n” heet het en is bestemd „Veur
alle leu dee in den Achterhook neet
weg komt met eur Hollandse spraoke”.
Even een voorproefje; scholen is
skool’n, het toilet is ’t huusken en
meisjes zijn deerntjes.
een Achterhoeks gezegde: Nee
nolen maor deurgaon, oftewel niet zeu
ren, maar aanpakken. Nu maar een
druilerig middagje af gewacht, de toer
tips gepakt en aan het studeren. Dan
weet u straks tenminste als u in shorts
rondloopt wat ze daar bedoelen met
„he’j de beene nog in ut gips?” Daar
willen ze dan gewoon mee zeggen dat
de pootjes nog wat wit zijn.
.en dan ditmaal een toertip van bur
gemeester mr. M. Vunderink van Vor-
den. „Wie mooie plekjes zoekt kan
vrijwel overal in Vorden terecht zon
der adviezen van plaatselijke deskundi
gen. Deze gemeente is namelijk één
l fraai landschap en wie daarvan houdt
kan hier diep ademhalen’’, zegt hij. Hij
denkt daarbij aan de watermolen bij
het dertiendeeeuwse kasteel Hack-
fort, die niet meer werkt maar bij een
hoge waterstand van de Vordense beek
l een schilderachtige aanblik geeft. Vor-
l den is trouwens acht kastelen rijk.
i, Elke woensdagmiddag (’s zomers) orga-
niseert de VVV er een fietstocht langs,
onder leiding van oud-burgemeester
Van Arkel. Beleefd aanbevolen...
.Het gemeentebestuur van Vled
der bezorgd iedereen die aan de WV-
balie komt een stencil, waarop staat
dat de recreatieve voorzieningen de
gemeente ƒ22.000 per jaar kosten. Ze
doen daar bij de toeristen een beroep
om de voorzieningen voor beschadiging
te behoeden en vragen er vooral aan
mee te werken dat de omgeving niet
vervuilt. „Wij hopen op uw medewer
king en wensen dat u zult genieten
van een schone natuur”, zeggen de
bestuurders. Jammer dat dat nog zo
uitdrukkelijk gevraagd moet wor
den.
rijn greep
mensenleven ver weg.
