i
Onderwijs
krijgt de
eerste
klappen
I
1
Stagnatie bevolkingsgroei heeft ingrijpende gevolgen
■y
iO
f
J
■h
WO
Mr
ES
e
1
I.
fel
w
MI
I too
i
g:#*
'I
Bag
>x
x&&&x
g<;
xi<:
<3>
S3
fc&SxSi
^?::x:>5S
g
^<5g%
33;
Wl
door Theo Klein
-
0
Groei djei
itensei
.-•
i
to.
Vergrijzing
ft
I
■r
I
§§p
meer waard dan het papier waarop zij geschreven werden. Toekomstplan
nen moesten en moeten nog steeds worden aangepast. De samenstelling
van de bevolking zal in het jaar 2000 in sterke mate afwijken van de huidige
structuur, omdat tegen de aanwas van het aantal bejaarden slechts een
beperkt „aanbod” van jeugdigen zal staan. Die ontwikkeling zal een
enorme invloed hebben op alle gebied. Over mogelijke consequenties voor
het onderwijs, de economie, woningbouw, arbeidsverdeling (werkeloos
heid) en de internationale verhoudingen filosofeert drs. Ad Goethals,
verbonden aan het SISWO, het interuniversitair instituut voor Sociaal
wetenschappelijk onderzoek. Drs. Goethals is als rapporteur betrokken bij
de werkzaamheden van de staatscommissie voor bevolkingsvraagstukken.
Huishoudelijke hulp
L
»-
>-
H
bwfetatten zal
uitgegroeid zijn
tot 21.000 en in het jaar 2000 tot 25.000
plaatsen. Daarbij moeten dan nog gesteld
worden respectievelijk 12000 en 20.000
plaatsen voor verzorging behoevende
&3£x:
ff
Lagere prognoses
£&xXSx#x::
h.
*3W:3
pu-
zen
iele
-x-x-x
We zullen in de toekomst wat meer ruimte overhouden dan aanvankelijk
lange tijd werd aangenomen. Volgens de meest recente gegevens zullen
de 33.000 vierkante kilometer die Nederland groot is, in het magische jaar
2000 bevolkt worden door minimaal 14,3 miljoen en maximaal 15,2 miljoen
inwoners. Op het eerste gezicht een geweldige meevaller, wanneer men
bedenkt dat er tien jaar geleden nog rekening mee werd gehouden dat er
rond de eeuwwisseling niet minder dan 20 miljoen Nederlanders rond
zouden lopen. Het is zelfs zeer goed mogelijk dat het minimum van 14,3
miljoen in de komende jaren verder aangepast zal moeten worden, want
het einde aan de spektakulaire geboortedaling is nog niet in zicht.
Prognoses uit de jaren zestig over de bevolkingssamenstelling, de noden
en behoeften van het Nederlandse volk in de toekomst zijn nu dan ook niet
Rotklus
<3®
tl
"1
in zaK
I
Fde grfce^i
iet bank- ei
-maatschappelijke dienstverlening. In de
"jaren vijftig en zestig maakte vooral het
bank- en verzekeringswezen een enorme
groei door, de laatste jaren gold dat voor
de gezondheidszorg en de welzijnssector
Allemaal banen die voor de oorlog niet
bestonden. Allemaal banen ook waar
mee in de werkgelegenheidsprogno
ses niet of nauwelijks rekening is gehou
den. De vraag die nu velen bezig houdt is
waar eventueel een toekomstige groeisec
tor zit, in de maatschappelijke dienstver
lening (bejaardenzorg?), in de recycling
binnen de industriële produktie of in een
milieu-vriendelijker en arbeidsintensie
ver agrarische produktie?”
5:3s#
>•5
x-x^:x:<x:x.::|
rax:W£:::x J
JgK^^>x x;:
■x-x
VW.VW.'
:-S
p
1
V
■■i
w
rf
w
larin is
in
LCJ
.voor
in
j
m<
di<
lelij,
ini
in,
len.
de
zich
•om.).
‘hts een
sj
je^
a;
kleutei
ran
is
je-
XxX>X<
VW.
I
a
Aa Goethals
de
an
lini
vej
mindering van
lal ontslag van
bben. Hij zegt:
van klassever-
m. Minder kin-
dat het aant
jaren weer
zestig komt
schijnlijk. Nemei
n inhoudt
sin percen
inkomstel
Bij eenzelfde beleid ten aanzien van
bejaardenwoningen zouden tot het jaar
2000 nog voor 100.000 bejaarden een aan
tal van 85000 woningen moeten worden
gebouwd. Een meevaller zou het feit kun
nen zijn dat de gezinnen steeds kleiner
worden, waardoor de daarop afgestemde
woningen gemakkeüjk gebruikt zouden
kunnen worden door oudere echtparen of
alleenstaanden. De huishoudelijke hulp
zal sterk uitgebreid moeten worden.'Voor
het jaar 1985 met 5000 en voor 2000 met
25000 part-time krachten. Dit is mede het
gevolg van de vermindering van hulp
door familieleden, omdat de gezinnen als
f,
iet
te
>9
u
r>
In zijn Verstedelijkingsnota heeft minis
ter Gruijters (Volkshuisvesting en Ruim
telijke Ordening) al rekening gehouden
met de lagere prognoses. Hij acht niette
min voortzetting van een beleid dat
althans in de Randstad gebaseerd is op
de overloop van bewoners uit de grote
steden naar de groeikernen, noodzakelijk.
Voor Goethals is dat een teleurstelling. Hij
noemt het voortzetten van het overloopbe-
leid een verder afwentelen van onze zor
gen op naar de volgende generatie.„Het is
voor ons de goedkoopste oplossing. We
verplaatsen de mensen naar grote slaap
steden en laten het aan de volgende gene
ratie over om voor die Bijlmermeren een
oplossing te zoeken. We zouden er beter
aan doen om de stadsvernieuwing rigo-
reuzer aan te pakken. Wanneer dat zou
gebeuren dan hoefden veel bewoners hun
oude wijken niet uit. Nu dreigen in de
komende dertig jaar juist daar de klappen
te vallen Kapitalen worden er gestoken in
de nieuwe buitenwijken, terwijl in de
oude buurten, waar doorgaans mensen
met weinig financiële draagkracht wonen,
de huizen verkrotten en steeds meer voor
zieningen weg dreigen te vallen.”
Het geld voor al die mooie plannen zal
verdiend moeten worden door het „pro
ductieve deel” van de oevolking. Momen
teel bestaat dat uit 4,8 miljoen werkers.
Dat aantal groeit nog slechts zeer lang
zaam. om in 1980 het keerpunt te berei
ken. Daarna wordt de groep actieven die
het nationale inkomen moet verdienen
relatief steeds kleiner. Er zullen sterke
schouders nodig zijn om die zware last te
kunnen dragen.
erk
4
Soortgelijke ervaringen hebben weten
schappelijke onderzoekers voorzichtig
gemaakt Zelfs de steeds duidelijker wor
dende tendens van afnemende geboorten
wil nog niets zeggen over een toekomstige
ontwikkeling. In theorie is het mogelijk
intensiever bezig kunni
individuele begeleidin;
hebben nu meer inziet
in het onderwijs. We vj
ren niet mee kunnenp
het milieu waar ze
achterstand hebl
geen kwestie v;
de politieke pa
kennis nastreve;
«lesjes er v;
nieuwe
eens ni
sector
Het is ni<
'ertjes alia
en
ijs echter oplopen van 11 tot
»r de vrouwen geldt dat nog
had slechts 9,5 percent
gelijke beroepsbevolking
>f hoger onderwijs gevolgde
tar zal dat opgelopen ziinjdr
werd in 1974 bei
het jaar 2000 Jol’
zal tellen, t<
2020 zal da]
miljoen. In
brachte stu<
zieningen voor 31
de groep staan
Het huidige tekort I
geestelijk gehandii
naar verwachting in
geestelijk gehandicapte bejaarden. Voor
die categorie zijn momenteel geen voor
zieningen voorhanden, aldus het rapport.
Voorts zouden rond de eeuwwisseling nog
6000 plaatsen in somatische verpleegte
huizen beschikbaar moeten komen en
rond de 20.000 plaatsen in verzorgingste
huizen.
[étdmi^^ie
lp handen zijncre
Dat^gjgggker ook
ich de
ooi
kle
velW^AM^^ijnrfillejk
er met zeraPneid te
gebieden waarop zoveel onvw
ontwikkelingen van invloed k^
De Amsterdamse demograaf I
typerend voorbeeld de voorspel
kort na de oorlog over de werkgelegen
heid werden gedaan Men verwachtte toen
dat op den duur slechts de helft van de
Nederlandse beroepsbevolking in ons
land werk zou kunnen vinden. De emigra
tie werd daarom sterk gestimuleerd. De
overheid creëerde een gigantisch appa
raat dat de massale uittocht van Neder
landers naar Amerika, Canada. Australië
en Nieuw-Zeeland zou moeten regelen.
Maar de werkgelegenheidssituatie viel als
gevolg van de snelle industrialisatie hon
derd percent mee en na twee, drie jaar
zaten de emigratieambtenaren zonder
werk. Een meevaller voor herrijzend
Nederland, maar een compleet falen van
de prognoses.
Toen in de eerste jaren na de Tweede
Wereldoorlog duidelijk begon te worden
dat de vreugde over de bevrijding zou
resulteren in een enorme geboortegolf,
merkte men dat voor het eerst aan de
vraag naar vroedvrouwen. Later rolde die
golf voort naar het kleuter- en basisonder
wijs en momenteel bestaat er mede als
gevolg van die uitbundige vreugdeuitin-
gen een overaanbod aan arbeidskrachten.
Een ander gevolg was de steeds toene
mende vraag naar woningen In de eerste
kwarteeuw na de Tweede Wereldoorlog
leek de behoefte aan meer nieuwe hui
zen mateloos. Inmiddels is daar toch vrij
abrupt een einde aan gekomen, met alle
nare gevolgen voor de bouwvakkers en
aannemers. Ad Goethals gelooft dat die
terugval niet nodig zou zijn geweest wan
neer de politieke leiders jaren geleden
naar de waarschuwende geluiden van de
wetenschappers hadden geluisterd. „Die
terugval is meer dan eens voorspeld. Maar
de reactie in Den Haag is te lang uitgeble
ven. Had men eerder maatregelen geno
men, dan had men tijdig over
schakelen op stadsvernieuwing,
werk genoeg”, aldus Goethals.
Hij noemt dit voorbeeld om ate
welke desastreuze gevolgejj^g
doen, wanneer de overhej
eerste signalen van
verandering reageei
gelden voor de onb
laatste jaren heeft afgetekend enwi
de eerste tekenei
merkbaar zijn/|
terreinen ai® een
het in ai
1965 no|
geboren,
op 178.000(13^
zuigelingenzori
babyvo
1970 pl<
vondea
derw*
ke sacti
gebodn
Men 1
veer 60.<
dan vorig jaar, terwijl
leerlingen voor de lagere school met niet
minder dan 200.000 leerlingen zal dalen.
Bij een ongewijzigde klassegrootte zou
dateen verlies van respectievelijk 2000 en
6000 arbeidsplaatsen opleveren. Zet de
geboortedaling in de jaren daarna door
dan zullen daar getallen in de komende
jaren snel verder omhoog schieten. Naast
een mogelijk overschot aan leraren noem
de minister Van Kemenade (Onderwijs)
twee jaar geleden als mogelijke gevolgen,
een afnemende behoefte aan nieuwbouw
van scholen en lokalen, leegstand van
scholen en lokalen, vermindering van de
omvang van de opleidingsinstituten, ver
mindering van de uitgave van sommige
onderwijssectoren en de indirecte gevol
gen bijvoorbeeld voor de leermiddelenin
dustrie.
Vooropgesteld dat het te voeren beleid
op dit punt natuurlijk in hoge mate
afhangt van de politieke keuze, verwacht
ïtsehng inge
F is nu ook h<
een van de e
aren dM me*
Öv.v.*.'
K
zal het percentage met middelbaar
hoger onde A
30 percent.
sterker. In 1!
van de vi
middelbamf
Over vief
34,5.
Dus: steeds meer hooggeschoolden en
steeds minder Nederlanders die een rot
klus op willen knappen. Want ook die
zullen er blijven. Goethals: „Het feit dat er
in ons land 250.000 gastarbeiders zijn
bewijst dat de rotbanen er nog steeds zijn.
296 zullen er ook altijd blijven.” Dus nog
meer gastarbeiders in de toekomst? Goet
hals: „Dat is een van de mogelijkheden.
Maar dan wel op een betere basis dan nu
gebeurt. De gastarbeider en zijn gezin
moet hier dezelfde mogelijkheden hebben
om zich te ontwikkelen als de Nederlan
ders. En niet zoals nu gebeurt, dat ze goed
zijn voor het vuile werk, maar kunnen
vertrekken wanneer het maar even wat
minder goed met ons gaat. Een andere
mogelijkheid is uitbesteding van het
arbeidsintensieve werk aan landen waar
de arbeid nog goedkoper is. Zou dat niet
mogelijk zijn, dan kunnen wellicht de
Nederlanders weer voor dat minder pret
tige werk gevonden worden. De onderne
mers zullen dat dan aantrekkelijker moe
ten maken door betere arbeidsomstandig
heden te creëren (maatregelen tegen
stank en lawaai), werktijden te verkorten
en meer te betalen voor onaantrekkelijk
werk. Waren de gastarbeiders er niet
geweest dan hadden ze die maatregelen
nu allang genomen.”
Ad Goethals pretendeert niet de wijs-
JteUd in pacht te hebben. Het toekomst-
’b^jd dat hij hier^chetst voorziet hij dan
Ivan massa’:
ipen. De en
Steeds rr jr hooggescl tolden 5;:;5l
[ebouwde veihgheids-
Lgen hebben hem en
l^jgleerd hoe weinig
is pp deze
horspelbare
«men zijn.
Boernt als.
IHll
gevolg van het dalende geboortecijfer veel
kleiner zullen zijn. Die daling zal overi
gens pas na 2030 tot uiting komen in een
vermindering van het aantal bejaarden
(de in de eerste helft van de jaren zeventig
geboren Nederlanders zullen dan ouder
dan zestig zijn).
Het feit dat er rond de eeuwwisseling
voor vijf miljoen minder Nederlanders
woonruimte gecreëerd hoeft te worden,
betekent niet direct een oplossing van de
huisvestingsproblemen voor iedereen.
Met het afnemen van de hoogste nood zal
men kunnen werken aan de woonruimte
voor alleenstaande, gezinnen zonder kin
deren, bejaarden enzovoorts. Goethals:
„Nu de bevolking van Nederland min
der snel groeit, wordt het eerder mogelijk
om een beleid te voeren dat erop gericht is
de juiste bewoners in de juiste huizen te
krijgen. We zijn het er allemaal over eens
dat een flat geen goede behuizing is voor
mensen met jonge kinderen. Zij zullen
wellicht eerder een kans krijgen om in een
huis met een tuintje te gaan wonen. Er zijn
momenteel nog grote groepen alleen
staanden en kleine gezinnen, die noodge
dwongen in een veel te grote dure flat
wonen. Zij hebben nu geen alternatief.
Het zit erin dat dat er door de verminder
de groei nu sneller komt.”
sin de
nkan
dif*ta
de leerun^mN
voor wie d®i
beatitM, dat
<i«i.Goetaals.
ate^ö®BWison-
biaatschappeli j -
[evolgen van de
>rdt geconfronteerd.
dat er in 1978 onge-
jnder zullen zuu
Uit de statistieken blijkt duidelijk hoe
sterk die tendens naar een betere oplei
ding is en waarschijnlijk zal blijven.
Van de mannelijke beroepsbevolking in
ons land had in 1960 56,5 percent slechts
lager onderwijs genoten. In 1980 zal dat
volgens de verwachtingen al teruggelopen
zijn tot 20,5 percent. In diezelfde periode
borelingen binnen enl
het niveau van de ja
>at blijft echter onw!
'e aan dat de gez
verkleining aanboot, dan zal de Ne<
de toekomst sl
verl
landse bevolking
vergrijzen. Hetgei
dmgsgewijs een ld
(jongeren) voor
bevolking zal moeten zorgen
Op basis van dBtoen bekende gegeA
^end dat Nederland^
ia 1,9 miljoen AOW-ei
En 1,36 in 1972 In het jaar
ipgelopen zijn tot bijn^
en in december ’75 ufl
tajyer de behoefte aan vq
steeds groter wordt
■rmerende gegeven;
Ln 7000 plaatseiuM
'estie van cij-
het verleden
raag zich altijd bij het
Hoe meer jongens en
iiool kwamen, hoe meer
qjjfstonden. Kijk maar
i de hele diensten
verzekeringswezen,
gekeerde vorm. WerdwPërïn
245.000 babyV(19^5 promille)
jaar lag het geboortental
le werkei
pducenfl
(■ml vaj
de v
man
s<
Meeval Ier ('ll) va
miljoen mensen
Ad Goethals niet dat de vei
het aantal leerlingen massa
de leraren tot gevolg zal hj
,Jk denk dat de tendens
kleining zich voort zal ze®
deren per onderwijzer® zodat zij zich
en houden met de
van het kind. We
f in de knelpunten
‘ten dat veel kinde-
:omen omdat ze in
uit komen al een grote
opgelopen. Dat is
Intelligentie. Wanneer
len die spreiding van
'het in de toekomst voor
het zeggen kri^n, dan kunnen er extra-
leerkrachten jpgezet worden om dat pro
bleem te be:
erover naj
taken eei
ren. Hij.
nen gaa
de ouA
irfli
JiBlili
Kjden. Bovendien zouden we
:unnen gaan denken welke
(nderwijzer verder uit kan voe-
Fou bijvoorbeeld meer tijd kun-
besteden aan het betrekken van
i bij de studie van hun kinderen.
SJverbeterde begeleiding van de leer-
m zou tot gevolg kunnen hebben dat
loudingsgewijs nog meer leerlingen
nu met hogere diploma’s thuis zullen
ïtomen. Dat percentagegewijs steeds meer
Mudenten op universiteiten en hogescho-
lemde eindstreep zullen halen. Betekent
Bpt nHwLjaar 2000 een onderwijssysteem
Toesluitend hoog gekwalificeer-
>rt? Jongens en meisjes
Winder kans dan nu
seftd werk zullen vin-
geljjpf dat men steeds
uMi dat de studie niet
Éffniddel is om later meer geld te
erdienen. Dat zal ook niet meer
Je studenten zullen studeren om
itplooien, afgezien van het werk
bei zullen gaan verrichten.
