Betere herkansing
voor volwassenen
DE FIETSENDE REMBRANDT
1
Zeventig percent van avondscholieren valt af
H
o
Mg
door Theo Ktein
Open School
Motief
door Wouter Hendrikse
Proefprojecten
Intimidatie
Gelijke kansen
Oude recept
Geestelijk vergif
Roeping
Wie om welke reden dan ook na de lagere school de aansluiting
met het voortgezet onderwijs heeft gemist, is voor de voortzetting
van zijn opleiding voornamelijk aangewezen op de avondschool.
Voor het gros van de cursisten is dat een lijdensweg, een loodzware
opgave die na de dagtaak volbracht moet worden. Avondschool
betekent tot vijf avonden in de week lessen volgen. Vlug na het
werk wat eten, de schooltas onder de arm en dan blokken tot tegen
tienen. Voor verreweg de meesten was en is dat teveel gevraagd.
Van alle cursisten die in Nederland aan een studie op de avond
school beginnen valt nu nog voortijdig zeventig percent af.
Een uiterst onbevredigend resultaat. Voor de grote massa werken
de volwassenen vormt de avondschool dan ook nauwelijks een
redelijk alternatief. De Tweede Kans die ze daar kregen was (en is
vaak nog steeds) een zeer kleine kans.
Mi
De heer Winia van de afdeling schrifte-
lijk onderwijs van het Ministerie: „De
voornaamste redenen zijn dat men bij een
schriftelijke cursus zelf de tijd in kan
delen. Daarnaast geloof ik dat de schaam
te om weer in een klas met misschien veel
jongere mensen te moeten gaan zitten, een
rol speelt”. Niettemin is ook hier het per
centage uitvallers zeer hoog. Concrete cij
fers zijn nog niet voor handen, maar wel is
bekend dat het de 70 percent van de
„gewone” avondscholen niet veel ont
loopt. De schaamte die bij de schriftelijke
cursisten al om de hoek kwam, speelt bij
de derde en grootste groep een voorname
rol. Dat is de enorme massa in Nederland
die wel wil, maar het niet doet. Met andere
woorden, de mensen die zich al meer dan
eens voorgenomen hebben om weer wat
aan hun ontwikkeling te gaan doen, daar
ook de behoefte toe voelen, maar er in de
praktijk niet toe komen om over de drem
pel te stappen.
Vergelijkende cijfers met het buiten
land leren ons dat dit potentieel in ons
land nog erg omvangrijk moet zijn. Ken
nelijk is de drempel nog te hoog en heb-
hield hen ervan voor de (particuliere)
schriftelijke instituten te kiezen.
in zijn eigen huis. Er staat genoeg in om
de Haarlemse Bavo-kerk mee vol te han
gen. „Ik zou graag een keer in een kerk
willen exposeren. Dan kan ik al mijn
werk ophangen zodat de mensen kunnen
zien wat voor veranderingen mijn werk
door de jaren heen heeft ondergaan.
Eigenlijk ben ik mijn hele leven op de
rechte koers gebleven. Ik heb me nooit
overgegeven aan abstracte schilderkunst,
hoewel ik wel even aan die invloed onder
hevig ben geweest. Gelukkig ben ik op
tijd weer normaal gaan schilderen. Een
man als Picasso moest wel. Met gewone
schilderijen kreeg hij geen poot aan de
grond Een stelletje rijke mensen hebben
hem min of meer gedwongen om die
afzichtelijke dingen te maken. Voor een
jongen als Karei Appel geldt hetzelfde:
pure waanzin noem ik die schilderijen
van hem Men heeft geen beroepsgeweten
meer
ben de daarvoor verantwoordelijke figu
ren in de maatschappij tot nu toe te weinig
gedaan om die te slechten.
De centrale gedachte achter deze hele
aanpak is de massa te bereiken, die uit
eigen beweging niet toe komt te gaan
studeren, maar in de snel veranderende
maatschappij vrijwel dagelijks gecon
fronteerd wordt met de noodzaak daar
van. Het is een bekend gegeven dat bij de
mensen met een hoger opleidingsniveau
de bereidheid om er later iets bij te gaan
leren het grootst is. Met andere woorden,
de groep die er zelf niet toe komt om iets
aan te pakken^estaat voor een niet gering
deel uit zogenaamde „kansarmen”.
De Open School wil, aldus de heer Van
Enckevort, voorkomen dat de opleidingen
te veel op de beter geschoolden wordt
gericht: „Dat is een van de fouten die
Teleac heeft gemaakt. Die programma’s
zijn toch te elitair geworden. Men heeft
nooit iets aan werving gedaan onder het
publiek. Het was een eenrichtingsverkeer.
Bovendien heeft men niet te moeite geno
men om de certificaten van Teleac erkend
te krijgen” De Open School wil er zorg
voor dragen dat de Tweede Kans er inder
daad voor iedereen komt. En dat is dan
nog maar een begin. Want zoals gezegd is
deze instelling niet opgezet om als een
soort derde MAVO te fungeren. Als alles
volgens plan verloopt, dan zal de Open
School gaan fungeren als een instituut
waar nieuwe methoden en leerprogram
ma’s voor volwassenen ontwikkeld wor
den, die door de bestaande instellingen
(schriftelijk onderwijs, avondscholen,
volksuniversiteiten, club- en buurthuis
werk, centra voor vakopleiding, Teleac en
talenpractica) moeten worden uitgevoerd.
Uiteindelijk zal deze hele ontwikkeling
moeten leiden tot een systeem waarin
voor iedereen permanente educatie moge
lijk is. Van Enckevort: „Op den duur moet
het zo worden dat iedereen die leermoge
lijkheden kan kiezen op dat moment in
zijn leven dat voor hem het beste is. Waar
om zou iemand iets gaan leren dat hij over
twintig jaar pas nodig heeft. Bovendien
ben je na jaren praktijk meestal beter
gemotiveerd. Kijk maar eens naar het
universitair onderwijs. Studenten die
direct van de middelbare school afkomen
doen daar acht jaar over een studie medi
cijnen. Ik ben ervan overtuigd dat een
verpleger of verpleegster met tien jaar
praktijkervaring diezelfde opleiding beter
kan doen en dan part-time binnen vijf
jaar. Je ziet in veel andere landen de
duidelijke tendens naar steeds meer part
time studenten. Daar moeten we hier ook
naar toe”.
De proefprojecten zijn afgestemd op
drie groepen: de (gehuwde) vrouw, de
werkende jongere en de werkende vol
wassene. De deelnemers zullen naast zelf
studie gaan werken in groepjes van tien a
vijftien man. Daarnaast zal er via radio en
televisie aanvullende informatie gegeven
worden. Hoe alles precies in zijn werk zal
gaan, is nog niet helemaal uitgewerkt.
Zeker is al wel dat de groepen onder
intensieve begeleiding van medewerkers
van het Open School-project in een perio
de van zes tot acht weken bepaalde cen
trale thema’s zullen behandelen. Veel
ruimte wordt daarbij opengelaten voor de
eigen ideeën die in de groep naar voren
kunnen komen. Het essentiële verschil
van de Open School met bestaande onder
wijsinstellingen is dat de medewerkers
van de Open School niet af gaan zitten
wachten wie zich voor de cursus komt
melden.
We zullen een actief beleid gaan voeren.
De mensen moeten over de drempel
getrokken worden. Wanneer zij niet naar
ons toekomen, dan zullen wij naar de
mensen toegaan”, aldus de heer Van Enc
kevort, nauw betrokken bij de voorberei
ding van de Open School Hij en zijn
medewerkers denken daarbij zelfs aan
een benadering via tips van derden. Bij
voorbeeld een maatschappelijk werker,
die meedeelt dat een opleiding via de
Open School uitstekend zou zijn voor
iemand uit zijn omgeving. De Open
School wil in ieder geval voor de proefpe
riode van twee jaar komen tot studiegroe
pen van mensen met dezelfde belangstel
ling en opleiding.
ging. Ze zijn nu wat aan me gewend, maar
toen ik net begon kon ik haast niet wer
ken vanwege het grote aantal mensen dat
om me heen stond. Een eenvoudige keu
kentrap bracht de oplossing.”
Ettinger komt uit een kunstenaarsfami
lie. Zijn vader is eveneens op de Vrije
Academie geweest en heeft zijn behoefte
om kunst te maken zo overgedragen aan
zijn zoon. Geen van de drie kinderen van
de fietsende Rembrandt zelf is in de voet
sporen van vader gereden of zal de trap
pers ovememen „Ach, het kan me niet
schelen, ze moeten maar doen waar ze zin
in heOben. Alleen mijn oudste zoon is
muziekkunstenaar geworden. Jaren gele
den speelde hij in de Haagse beatgroep
The Motions. Nu speelt hij gitaar in
orkesten en zo.”
„Ik ben. blij dat ik nooit door rijke
mensen ben geïntimideerd. Ik ben zelf
rijker dan welke miljonair ook op aarde.
Die mensen die meer dan een miljoen
hebben, bezitten eigenlijk geen cent; het
geld bezit hen. Maar zelfs een man als
Ettinger is toch commercieel. Verscheide
ne boekjes heeft hij laten drukken, die
geïnteresseerden van hem kunnen kopen
voor een riks Deze viertalige drukwerk
jes (Nederlands Frans. Duits en Engels)
zijn njk geïllustreerd met het werk van de
meester. Ettinger heeft in vele steden
geëxposeerd, met als hoogtepunt in Bel
gië de expositie De Vier jaargetijden van
Brugge Evenals vele andere schilders w
hij ook lid van een kunstgenootschap,
Arti et Industnae „Voor mij hoeft het
niet maar het schijnt te horen en je kan ja
toch niet tegen alles blijven afzetten,
nietwaar.
In een tijd waarin het streven naar
gelijke kansen voor iedereen hoogtij viert
en veranderingen zich in een steeds hoger
tempo voltrekken konden verbeteringen
in die richting nauwelijks uitblijven. Het
nieuwste antwoord is: De Open School.
„Er voltrekken zich in onze samenleving
talrijke ingrijpende veranderingen”, zei
minister Van Kemenade (Onderwijs) twee
jaar geleden bij de installatie van de Com
missie Open School, „In een'zich zo sterk
ontwikkelende maatschappij kan niet
meer worden volstaan met onderwijs
gedurende een beperkte eerste levensfase.
In beginsel zal iedereen levenslang moe
ten blijven leren, zich telkens door studie
en vorming opnieuw moeten kunnen
oriënteren op zich en zijn omgeving”.
Van Kemenade constateerde bij die
gelegenheid de groeiende behoefte, ook
bij oudere mensen, aan studie, informatie
en bezinning. Omdat die groep in het
dagonderwijs geen kans krijgt, wordt de
een soortgelijk systeem gewerkt, zij het
dat de certificaten hier nog een beperkte
geldigheidsduur hebben. Het ligt in de
bedoeling ook aan de avond-HAVO en het
Voorbereidend Wetenschappelijk Onder
wijs (VWO) soortgelijke mogelijkheden te
scheppen. Tot op heden voelt men er op
die scholen echter weinig voor.
Smeenk: „Toch zitten er nog veel meer
mogelijkheden in. We zouden bijvoor
beeld op meerdere niveaus kunnen gaan
werken, zodat iemand die de zesde klas
heeft gemist ook aansluiting kan krijgen.
Het studeren aan avondscholen wordt
hierdoor een stuk aantrekkelijker. In het
oude systeem is het zo dat een afwezigheid
van twee weken al fataal kón zijn. De
leerlingen slaagden er vaak niet meer in
die opgelopen achterstand weer goed te
maken. Door het studeren met deelcertifi
caten wordt dat allemaal veel eenvou
diger.”
De praktijk wijst uit dat het de leerlin
gen op de avondscholen op een enkele
uitzondering na te doen is om het einddi
ploma van de middelbare school. Slechts
weinigen gebruiken hun nieuwe opleiding
voor een voortgezette studie aan een uni-
versiteit of hogeschool. Onderzoekingen
hebben aangetoond dat voor het leeuwe-
deel van de leerlingen het motief voor de
studie is: verhoging van de promotiekan
sen of het bijspijkeren van de eigen ken
nis om de ontwikkelingen van de kinderen
op school bij te kunnen benen. Voor hen
die hogere aspiraties koesteren, is een
universitaire studie vaak onmogelijk
omdat het in slechts enkele gevallen
mogelijk is in de avonduren en het week
end te studeren.
In heel Nederland volgden vorig jaar
32000 cursisten avondonderwijs op
HAVO, MAVO, VWO en MEAO. Het tech
nisch avondonderwijs (HTS, MTS) trok
bijna 5000 leerlingen. Het enige alternatief
voor de regulaire avondschool wordt
momenteel nog gevormd door de schrifte
lijke cursussen. Aan de ongeveer 31 insti
tuten die in 1974 rijkserkenning hadden,
studeerden vorig jaar (HAVO, MAVO en
VWO) ruim 23.000 cursisten. Dat aantal is
de laatste jaren enorm gegroeid. Geble
ken is dat 86 percent van de cursisten die
de voorkeur aan een schriftelijke oplei
ding gaven, binnen een straal van 15 kilo
meter van hun huis een avondschool kon
den bezoeken. Dit, noch het prijsverschil
(ter vergelijking: een schriftelijke cursus 3
jaar MAVO kost ruim 1684 tegen onge
veer 600 voor een avond-MAVO) weer-
Vrijwel iedereen kent hem in Den Haag.
Hij is een vertrouwd beeld in de stad
Overal kom je hem tegen op zijn fiets. Hij
schildert nu al 35 jaar de Haagse straten.
Hij wordt dan ook de fietsende Rem
brandt genoemd. Borgert Ettinger is voor
al vaak in saneringsbuurten te vinden.
„Om ze vast te leggen voor het nage
slacht”. Zijn hele leven al heeft Ettinger
de fiets als enige vervoermiddel gebruikt.
„Je blijft gezond en fit van het fietsen en
bovendien is het lekker snel in de stad.
Als ik de stad uit moet wil ik nog weleens
de trein pakken Maar vroeger draaide ik
er mijn hand niet voor om om op de fiets
naar Utrecht of Amsterdam te gaan.
Onderwijs op de avondscholen wordt
gegeven door leraren die er na hun dag
taak nog wat bij verdienen. Zij schakelen
van het ene uur op het andere over van
lessen aan kinderen naar ’t volwassenen
onderwijs. Een speciale opleiding voor het
het onderricht aan volwassenen, dat een
totaal andere benadering vereist, is nooit
van de grond gekomen. Er werd gesleu
teld aan het dagonderwijs, maar de
avondcursisten bleven doormodderen
volgens het oude ontoereikende systeem.
Pas de laatste jaren is men daadwerkelijk
begonnen aan het beleid dat gericht is op
een vergroting van die Tweede Kans. De
resultaten daarvan worden nu duidelijk
zichtbaar, De avondschool zelf is in bewe
ging. De cursusduur is meestal al terugge
bracht tot drie jaar, er wordt geëxperi
menteerd met „avondonderwijs” overdag
en sinds 1 augustus is het mogelijk om aan
de avondscholen voor middelbaar econo
misch en administratief onderwijs
(MEAO) elk vak apart te gaan studeren.
Daarnaast biedt het schriftelijk onderwijs
voor steeds meer cursisten een acceptabel
alternatief en vanaf 1 januari volgend
jaar biedt de Open School, voorlopig nog
in experimentele vorm, een derde moge
lijkheid.
Hoewel het hoge percentage afvallers al
decennia een doorn in het oog van de
deskundigen is, heeft het erg lang
geduurd voor er een gedegen studie werd
verricht naar de motieven van de afvalli
gen. Onderzoek heeft nu uitgewezen dat
gezinsomstandigheden in de meeste
gevallen de aanleiding zijn om er mee te
stoppen. „Een studie aan een regulaire
avondschool, MEAO, MAVO, HAVO en
VWO, houdt zonder meer in dat de leer
ling al zijn vrije tijd daaraan moet opoffe
ren. Het vereist een leven volgens een
strak schema en dat kunnen weinigen
volhouden”, aldus de heer Smeenk van de
afdeling avondonderwijs van het ministe
rie van Onderwijs en Wetenschappen.
Voor veel mannen leidt dat thuis tot
spanningen, terwijl verreweg de meeste
vrouwen de voorkeur geven aan een dag
opleiding. Voornamelijk voor die laatste
categorie, aangevuld met mannen die de
voorkeur aan dagonderwijs geven (onder
wie werklozen die hun lege tijd op deze
manier nuttig maken), komt er in het
komend schooljaar een flink aantal zoge
naamde „moeder MAVO’s” bij. In het
afgelopen schooljaar heeft men in Mid-
denmeer (bij Alkmaar) en Nijmegen met
deze vorm met succes geëxperimenteerd.
Voor de nieuw gecreëerde moeder-
MAVO’s blijkt een grote belangstelling te
bestaan. In Rotterdam bijvoorbeeld, waar
men tweehonderd leerlingen verwachtte,
meldden zich al niet minder dan duizend
enthousiastelingen aan. Deze vorm van
volwassenenonderwijs overdag lijkt aan
te slaan, al heeft men meer dan één jaar
nodig om een definitief oordeel te kunnen
vellen.
In schrille tegenstelling tot dit succes
staat de teleurstellende start van de
avond-MEAO, in het leven geroepen om
onder andere het. wegvallen van de han-
delsavondscholen op te vangen. De
MEAO werd in 1973 volgens het bestaan
de oude recept opgezet. „Het resultaat
was”, aldus de heer Smeenk, „dat het
aantal cursisten enorm tegenviel In totaal
meldden zich vorig jaar slechts 2453 leer
lingen voor deze scholen Er zijn zelfs
voorbeelden van avond-MEAO’s, die na
hun eerste jaar al zo ver terugvielen dat ze
in het tweede jaar van hun bestaan geen
nieuwe eerste klas meer op de been kon
den brengen
Dit debacle had als positief resultaat dat
het zoeken naar nieuwe wegen werd vei
sneid Om deze onderwijsvorm aantrek
kelijker te maken vooi de leerlingen
wordt met ingang van het nieuwe school
jaar de mogelijkheid geopend om per vak
te gaan studeren. Een leerling kan zelf
bepalen hoeveel vakken hij in een jaar wil
studeren Heeft hij de stof onder de knie
en haalt hij op het examen voor dat vak
een voldoende, dan wordt er een certifi
caat uitgereikt, dat onbeperkt geldig
blijft. Zes certificaten (dus zes vakken)
geven recht op een MEAO-diploma Op
deze manier bereikt men een grote flexibi
liteit De leerling kan zelf zijn tempo rege
len, wat naar men hoopt velen over
de drempel zal trekken
Ook op de avond-MAVO’s wordt al met
Borgert Ettinger is, zegt hij, een fervent
tegenstander van de kitsch. Al zou je dat
niet zeggen, als je zijn Haagse huis bin
nenstapt Grote plavuizen liggen op de
grond Bij nadere bestudering blijken het
geschilderde stukken hardboard te zijn.
Op de deuren zijn kunstige houtsnijwerk
jes te vinden. „Heb ik zelf gemaakt van
stopverf”, zegt Ettinger trots. Zelfs de
kap van de open haard heeft een wonder
baarlijke verandering ondergaan dankzij
de stopverf Om kort te gaan, veel is
kitsch in het huis. „Het is ongelofelijk
hè” roept Ettinger steeds uit als ik weer
iets onechts heb opgemerkt. Zelfs het
harnas dat aan de muur hangt blijkt van
karton te zijn. Ongelofelijk is het inder
daad
In de 35 jaar dat de fietsende Rem
brandt al werkt, heeft hij een onwaar
schijnlijke hoeveelheid schilderijen
gemaakt De meeste zijn terug te vinden
„Kunst is ook zeer belangrijk voor de
opvoeding van kinderen Dus als leermid
del op scholen en zo Kinderen zijn zo erg
makkelijk te beïnvloeden. Vooral door
visuele dingen Daarom vind ik abstracte
schilderijen geestelijk vergif voor de
jeugd. Het is vreselijk om de schilder
kunst steeds verder te zien wegzakken.
Dat komt door de huidige ontwikkelin
gen. De mensen, en dus ook kunstschil
ders weten van gekkigheid niet meer wat
ze moeten doen. Dat is jammer, want we
moeten namelijk vooral met vergeten dat
ik en mijn collega’s hei geweten van het
volk zijn.”
Borgert Ettinger heeft zijn hele leven
van de schilderkunst kunnen leven. De
meeste werken van hem zijn door de
gemeente gekocht. Hij heeft ze daarvoor
in opdracht gemaakt „Dit is natuurlijk
een verkapte vorm van steun Ik heb hon
derden straten en stadsgezichten voor de
gemeente geschilderd. Voor het
gemeente-archief of zo, geloof ik De
fietsende Rembrandt is Hagenaar in hart
en nieren „Iedereen, kent me en ik denk
dat ze me wel zouden missen als ik weg
Ettinger ziet zich zelf als een schilder
met een roeping „Dat kan niet anders
Hoe zou ik dan die mooie dingen kunnen
maken. Het moei van bovenaf komen Ik
merk het ook wel aan andere dingen Ik
heb een soort voorgevoel voor buurten die
in de toekomst afgebroken gaan worden.
Niet dat me dat dan verteld is hoor, maar
later blijkt mijn voorgevoel altijd juist te
zijn geweest. Maar om even terug te
komen op Picasso Die man heeft geen erg
gelukkig leven gehad, ondanks al zijn
geld Toen hij rijker en njker werd ging
hij hoe langer hoe vreemder doen Zo
sloot hij zich op in zijn huis en niemand
mocht er meer in Daarom moet je zo
oppassen voor mensen met veel geld. Als
je je eenmaal aan hen overgeeft kan je
nooit meer terug Het mooie vind ik dat
hij nog communist is geweest ook.
„Ik geloof dat eigenlijk alle echte schil
ders van bovenaf door iets worden geleid.
Ze blijven voortleven in hun werk De ziel
van een schilder gaat niet dood, want die
zit in het schilderij. Daarom is het altijd
zo stil in musea. De mensen schijnen het
op de een of andere manier aan te voelen.
Een goed schilderij straalt iets uit.”
Ettinger heeft zijn naam De fietsende
Rembrandt te danken aan het feit dat zijn
eigen jubileumtentoonstelling samen viel
met de grote Rembrandtherdenking.
noodzaak steeds groter voorzieningen te
treffen die voor iedereen toegankelijk
zijn. Het ligt in de bedoeling dat de Open
School op den düur uit zal groeien tot een
koepel over alle bestaande organisaties op
het gebied van onderwijs en vorming voor
volwassenen. Zo ver is het echter nog lang
niet. Een tweetal commissies houdt zich
momenteel druk bezig met de voorberei
dingen voor de eerste experimentele peri
ode van twee jaar, waaraan ongeveer 1500
Nederlanders in een aantal proefgebieden
deel zullen nemen.
Gekozen is voor een opleiding op
MAVO-niveau. De gevolgde methodiek
zal echter sterk afwijken van de bestaan
de methoden. Maar het resultaat moet wél
blijven dat de cursist een MAVO-diploma
kan halen, omdat dat in de maatschappij
nu eenmaal het papiertje is waarmee men
zijn positie kan verbeteren.
iqMS metz
