Joris Diels levert goed werk af met
Solsjenitsyns
verlaten
Zwitserland
Mensen als karikaturen
Spiegels
vermomd in
Crosby en Nash
in Edenhal
Blij weerzien met Bergense school
I
„Van de brug af gezien”
1
s
K.
r I
U
IJ
Amusante eenakters van Frenkel Frank
Italiaans museum
leeg geroofd
lts
F
rke
r
21
19 76
KUNST
SEPTEMBER
9
DONDERDAG
3
1S-
BV,
Beeld
schrift
i
r
waarop dat echter gebeurt
vreemd aan hun integriteit
druist er zelfs tegen in.
HAARLEM. De Amerikaanse
auteur Arthur Miller heeft in zijn
in 1955 geschreven toneelstuk „Van
de brug af” gezien een thema uit
gewerkt waarin hij laat zien hoe
mensen in al hun rechtschapenheid
de grenzen van hun moraal kunnen
overschrijden om juist aan die mo
raal te kunnen voldoen. De manier
dat
Miller zeer acceptabel vertolkt
is
en
aan
het
CEES STRAUS
(Van onze kunstredactie)
KO VAN LEEUWEN
Bergense School in een passend kuns-
een
soerbevol-
»’n
-
door
Hein
Steehouwer
affiniteit
king’ en
i
geveste
ksgebou*
eemske*
em, üage'
zateidaf
5 uur ge
arkeren.
verlichting
geer, au»
er de rirtgi
oéiailieil
■srieiln iyer
nder
Jging.
jroot-
tbare
■zadi-
nten.
met
voor
verse
„Naakt", door Harrie van Kuyten, een
van de Bergense schilders.
Die karikaturale opvatting wijst trou
wens op een ambivalente houding in de
regie: het weifelen tussen een vorm van
stylering en van (neo-)realisme. Vooral
voor het gevecht in de slotscène is voor
een halfslachtige oplossing van sterven
gekozen. De huisvader, die zich geduren
de het gehele stuk als een van vitalisme
overlopende man heeft getoond, sterft
net iefts te gewoon en eigenlijk te bur
gerlijk. Hij doet dat bovendien in een
fel realistisch decor, waarin al te veel
details een accent moesten krijgen.
mond,
hits 'in
Birds en The Hollies.
woensdag
Haarlem
zondag.
min-
jrvor-
noise
t met
iteem
ibiele
1IAA-
ekers
Elzevier
heeft
.MG,
toon-
■nisch
Inge-
rpleet
Ie
Dg»
30C
i
AQUILA (AFP). In de nacht van
dinsdag op woensdag is vrijwel de gehe
le collectie kunstvoorwerpen van het
Gemeentelijk Museum in Sulmona, bij
Aquila in de Abruzzen, ontvreemd.
Het betreft vooral gouden en zilveren
voorwerpen, die meest uit de veertiende
en vijftiende eeuw dateren. De waarde
wordt op anderhalf miljoen gulden ge
schat.
Het museu mheeft noch een nachtwa
ker, noch een alarmsysteem.
Ambtenaren van de stad Zürich, waar
de Nobelprijswinnaar sinds zijn verban
ning, februari 1974, woonde, deelden gis
teren mee dat hij zich begin augustus
bij de gemeente heeft laten uitschrijven.
De Solsjenitsyns vertrokken met stille
trom, zonder te zeggen waarheen. In
Zwitserland neemt men echter aan dat
het gezin zich zal vestigen in de Vere
nigde Staten, of dat reeds heeft gedaan.
Volgens een krant in Zürich had de
auteur recentelijk in het Russisch ge
stelde dreigbrieven ontvangen waarin hij
werd gesommeerd zijn propaganda tegen
de Sowjet-Unie te staken. Noch bij de
stad Zurich ,noch bij de regering in Bern
is over dreigbrievèn iets bekend,
benhoij’sb
decor betreft
draaid.
CENTRUM
onze rubriek
naar
en
Santvoord (Klaverweide en De koperen
tuin op de televisie) debuteert met haar
spel niet onverdienstelijk op de planken
maar kan de psychische wendingen nog
niet geheel waar maken. Van der Gragt
speelt een weinig Italiaanse jongeman,
maar zijn spel doet wel charmant aan.
Van zijn broer Marco is een karikatuur
overgebleven, waaraan Rudolf Damste
weinig eer kon overhouden.
UTRECHT. In „spiegels”, een uit
twee eenakters bestaand toneelstuk, in
opdracht van de gemeente Utrecht ge
schreven door Dimitri Frenkel Frank,
laat de auteur tweemaal intellect tegen
aan domheid grenzende vervlakking age
ren. Frenkel Frank doet dat vanuit zijn
eigen standpunt, dat daar precies midde
nin ligt. Zijn eigen scheppingen zijn
daar een afspiegeling van. De verhalen
en toneelwerken die hij schreef zijn
doorkneed met vindingrijke humor en
zoals in „Spiegels” kritiek die zich
zelf relativeert. Ironie die nooit echt
cynisch wordt en handig taalgebruik dat
soms tot verrukkielijke resultaten leidt.
Wereldvenster
onder meer
this’tcrisch kader, zelfs in de lijst van
een meer algemeen gezien historisch
perspectief, dat zeer verduidelijkend
werkt.
Ik moet echter toegeven dat ik
spoedshalve het boek niet letter na
letter heb gelezen. Dan zou deze re
censie te laat zijn gekomen in ver
band met de helaas te kort durende
expositie in het Kunstcentrum Ber
gen.
komt met Spiegels (zie
Uitwijzer) volgende week
de Toneelschuur in
blijft daar tot en meh
Om aan de zijns inziens verkeerde
relatie een einde te maken laat de man
zich tot het uiterste van zijn gevoelens
brengen, maar kan zich dan niet meer
beheersen. Een onschuldig vechtpartijtje
is die proloog tot een daad van verraad:
beide Italianen worden bij de immigra
tiedienst aangegeven en zullen het land
moeten verlaten. Voor de toekomstige
huwelijkskandidaat is er echter uitzicht
op beter, maar voor zijn broer zal het
gerechtelijke besluit definitief zijn en
negatief uitvallen. De havenarbeider ziet
te laat in dat zijn handelwijze verkeerd
is en zich tegen hemzelf en zijn nichtje
richt, dat hij liefheeft. In een bewogen
apotheose breekt een gevecht uit tussen
de man en de uit te wijzen Italiaan dat
voor de eerste slecht uitvalt. Het mes
dat hij naar de Italiaan uitsteekt wordt
omgebogen en keert zich dus tegen hem
zelf, waardoor hij ter plekke sterft.
Van de brug afgezien wordt dit sei
zoen als een vrije produktie opgevoerd
met Kitty Janssen en Andre van den
Heuvel als het echtpaar Beatrice en
„DE BERGENSE SCHOOL”: vroeger
een enkelvoudig en duidelijk omlijnd
begrip, de laatste jaren niet meer zo
sterk. Door de ouderen werd er niet
over gediscussieerd. Ze wisten het, de
Bergense School, dat waren de schil
ders als Colnot, de Wiegmannen en
nog anderen in het Noordhollandse
duindorp, die er een bepaalde her
kenbare stijl op na hielden. Die oude
ren betreurden ook dat de coryfeeën
uit hun tijd waren verdrongen door
het na-oorlogse kunstgeweld met zijn
overloed aan stijlen. In stilte vergele
ken ze de werken uit de Bergense
School met die van De Ploeg uit
Groningen, met de late Haagse
School, met „die van Blaricum en ze
wisten precies wat ze bedoelden, zon
der dat precies te hoeven definiëren.
De jongeren van nu vallen ook op de
schilders van de vorige generatie.
Bergenaren brengen weer prijzen op,
na lang vergeten te zijn geweest. Het
is een algemene trend, die der nostal-
ganten. Boven de keukenstoel a la
opoe, nu bijgezet naast de moderne
open haard, zou zo’n donker en be
zonken doek van Matthieu Wiegman
het zo goed doen... als het nog te
koop was tegen een prijs die met die
stoel zou kunnen worden vergeleken.
„De Bergense School”. Er is tot en
met 16 september een uitstekende
tentoonstelling in het Kunstcentrum
Bergen en die is tevens de begelei
ding bij het even uitstekende en ge-j
lijknamige boek van Adriaan Vene-
Het is een
voorstelling
Vorstman
regie van
geestelijk niveau prikkelden.
IN DEEL I van Spiegels' interviewt
een onervaren verslaggeefster van een
damesblad een sarcastisch schrijver van
intellectuele boeken. Zij wordt in de
literaire mangel genomen op een meedo
genloze manier, maar blijkt toch tegen
meer bestand, dan aanvankelijk wordt
vermoed. In het tweede deel bezoekt een
journliste van een progressief en kritisch
blad een gefortuneerde homofiele schrij
ver van onbenullige romans. Zij valt de
schrijver direct aan op zijn vervlak-
kingslectuur, waarbij toch ook hij zich
staande weet te houden. Zo staan de
beide eenakters als spiegelbeelden tege-
Om nu te constateren hoe de ver
houdingen liggen in de trits kubisme-
expressionisme-Nederlands realisme
met ruime uitschieters) met betrek
king tot de Bergense School, moet
men terecht zowel in het Kunstcen
trum als in het boek, allebei van
harte aanbevolen.
Miller situeert zijn zedenschets in
milieu van de „gewone man”, een een
voudige New Yorkse havenarbeider die
een weesgeworden nichtje in zijn gezin
heeft opgenomen en haar met alle va
derlijke liefde heeft opgevoed, waaruit
tenslotte een zeer kameraadschappelijke
verhouding is ontstaan. Het echtpaar
biedt logies aan twee arme Italiaanse
sloebers die op illegale wijze in Amerika
zijn binnengekomen om daar de kost te
verdienen voor hun thuisgebleven fami
lie. Een van de twee mannen, die door
de eerzame en weinig tolerante huisva
der als zijnde homofiel wordt be
schouwd („hij zingt, hij kookt en hij
knipt jurkjes”), raakt verliefd op het
nichtje en wil met haar trouwen. De
vermeende homofilie en het feit dat de
jongeman door zijn huwelijk een moge
lijkheid kan vinden om zijn status te
legaliseren, waardoor de eigenlijke moti
vatie om te trouwen op de tweede plaats
zou kunnen komen, leiden ertoe dat de
stiefvader geen goede partij in hem ziet
voor zijn nicht.
Ingeborg Elzevier en Frans Vorstman in „Spiegels”, het nieuwe toneelstuk van
Dimitri Frenkel Frank, dat woensdagavond bij Centrum in première ging.
Hij heeft zich, ondanks het noemen
van vele namen, gehouden aan mo
nografieën van tien schilders, Leo
Gestel, Gerrit van Blaaderen, Mat
thieu en Piet Wiegman, Dirk Filarski,
Harrie Kuyten, Germ de Jong, Else
Berg. Mommie Schwarz en Arnout
Colnot. Die laatste is de enig overge
blevene, oud maar nog fit, die zater
dagmiddag de opening van de exposi
tie bij woonde en aan wie natuurlijk
een exemplaar van het boek door de
schrijver werd aangeboden. Hij is ook
een van de bronnen voor Venema
geweest. Deze heeft overigens niet
alleen uit talloze gesprekken geput,
uit eigen herinnering omdat hij vanaf
zijn jeugd Bergen goed kent, maar
ook uit talloze verspreide geschriften,
recensies en documenten. Het is dan
ook een degelijk boek geworden, heel
goed geschreven, vol informatie. Het
is geen kurk op een champagnefles
vol anecdotes, waartoe een werk als
dit zo snel aanleiding geeft.
Venema geeft niet alleen de leven
sgeschiedenissen van de tien Bergena
ren weer, maar plaatst de gehele
ZURICH (Reuter). De verbannen
Russische auteur Alexander Solsjenitsyn
is samen met zijn gezin - echtgenote
Natalya en vier kinderen - uit Zwitser
land vertrokken om zich elders te vesti
gen, waarschijnlijk in de Verenigde Sta
ten.
SPIEGELS werd woensdagavond voor
het eerst opgevoerd door toneelgroep
Centrum als feestelijke opening van de
drastisch en duur verbouwde Blauwe
zaal van de Utrechtse Stadsschouwburg,
is een amusante weloverwogen
geworden, waarin Frans
en Ingeborg Elzevier onder
Eddy Habbema elkaar op
Liesbeth van Santvoord en Hans van der Gragt in Arthur Miller’s Van de brug af
gezien dat gisteren in Haarlem in première is gegaan.
ma. Gaat het zien, de ouderen om
hun gelijk te halen en de jongeren
om er achter te komen dat hun
nostalgische voorkeur deze keer vol
komen terecht is.
Er woonden reeds kunstenaars in
Bergen voordat er van een School
sprake was. Het waren er enkele, in
het boek ook genoemd. Bovendien
hebben er altijd kunstenaars gewoond
die niet strikt tot de school hebben
behoord, maar wel hebben mee geno
ten van de specifieke sfeer die het
dorp nu eenmaal heeft en die ook
dichters als Roland Holst en daarvoor
Gorter aantrok. Het was een bepaald
klimaat,
daar in Bergen, een zeer
gepaalde en toch niet te definiëren
Eddy Carbone in de hoofdrollen en met
Liesbeth van Santvoord en Hans van der
Gragt als het verliefde jonge stel. Mevr.
Janssen viert met dit stuk tevens haar
jubileum als actrice, die 25 jaar op de
planken staat. Ze doet het in een stuk
dat een alleszins acceptabele opvoering
kreeg, zoals gisteren duidelijk werd tij
dens de premiè re in de Haarlemse
Stadsschouwburg.
Van Joris Diels heeft Van de brug af
gezien een bewerking gekregen, die de
sociale aspecten enerzijds vanuit de ac
tualiteit doet benaderen, aan de andere
kant ook het tijdeloze element er in
onderstreept, maar vooral ook recht doet
aan de individuele benadering die Miller
steeds aanwezig wil zien.
Diels heeft de vorm die Miller aan het
stuk gaf en die verwijst naar het klas
sieke drama, gerespecteerd en haar vrij
natuurgetrouw gehandhaafd. Van Miller
hebben de hoofdfiguren net te weinig
achtergrond meegekregen, zodat de mo
tivatie van hun handelingen in de ont
wikkeling van het drama zelf moet wor
den gezocht. Waar dat vragen zou op
roepen komt Diels deels met verhelder
ende oplossingen in licht en beweging,
deels kreeg Joan Remmelts in zijn rol
AMSTERDAM. Het Amerikaanse
duo Crosby en Nash komt voor eenmalig
optreden naar ons land. Op woensdag 22
september (20 uur) concerteren ze in de
Jaap Edenhal. De organisatie berust bij
het Haagse impressariaat Paul Acket en
Mojo.
David Crosby en Graham Nash, die in
Amsterdam worden begleid door Craig
Doerge, David Lindlay en Tim Drum-
maakten destijds afzonderlijke
hun respectieve groepen The
kenmerk van de Bergense School, het
kubisme Hl la Le Fauconnier ziet,
gelardeerd met expressionisme en dat
laatste gevoed uit een aantal bron
nen, zowel het Franse expressionisme
van Van Gogh en Cézanne en het
Duitse va Rothluf en anderen, o.m.
uit ,>Die Brücke”. Daarnaast moet je
dan nog figuren noemen als Conrad
Kicked en Leo Gestel en tenslotte
sta je dan als „kunstbeschrijver
machteloos. Het had, met het noemen
van al die namen en invloeden na
tuurlijk ook heel anders kunne uit-
pakke. Het is een constateren achte
raf, hoe het vermoedelijk allemaal is
gegaan.
„Blij weerzien met de Bergense
School”. Dat tasten in een verleden
valt weg als je de expositie ziet. Het
werk van de tien genoemden is niet
gedateerd. Veel komt heel fris en
tijdeloos naar voren. Die hele Ber
gense School dreef wellicht, ondanks
alle buitenlandse invloeden, voorna
melijk op de degelijke aard van ty
pisch Nederlandse schilders, die in de
eerste plaats beschouwelijk waren
(dus wel ideeënkunst van elders wil
den integreren in hun opvattingen)
maar die teves hun vakmanschap op
oude vaderlandse basis niet wilden
opgeven aan nieuwlichterij. Een in
nerlijke tweestrijd dus, die typisch
Nederlands figuratief werk heeft op
geleverd. Dat geldt zowel de land
schappen, de bloemstukken en andere
stillevens, als de portretten. Het is
een volkomen typisch Nederlandse
vertaling, een versmelting van invloe
den zoals zo vaak in de geschiedenis
van de Nederlandse schilderkunst, om
het even of het gaat om het Manië
risme uit de zestiende en zeventiende
eeuw, de Romantiek uit de vorige
eeuw, de non-figuratieve kunst ener
zijds en het surrealisme anderzijds
uit deze eeuw. Ik noem maar een
paar stijlen uit de vele, die telkens
weer een Nederlandse antwoord kre
gen los van het feit dat hier ook
meermalen het wachtwoord werd ge
geven, waarvan anderen elders ge
bruik hebben moeten maken.
nover elkaar en dat heeft Dimitri Fren
kel Frank in zijn constructie vrij conse
quent doorgevoerd’, met mensen ver
momd als karikaturen.
HOEWEL Ingeborg Elzevier veel
schitterende momenten heeft als de
journaliste, blijft toch Frans Vorstman
in beide eenakters het meest boeien, in
de eerste eenakter geeft Elzevier hem
als de journaliste vol twijfels en onze
kerheden volledig partij,maar in deel
twee haalt zij het niet helemaal als
progressief verslaggeefster. Misschien
ligt dat ook wel aan de rol-uitwerking
van de auteur, die deze vrouw iets te
karikaturaal en zonder reëele overtui
ging schiep. Vorstman voelt zich in bei
de rollen uitstekend thuis. Dit soort
toneel is een kolfje naar zijn hand en
het is danook een verfijnd genoegen
hem bezig te zien.
REGISEUR Eddy Habbema heeft het
stuk geregisseerd in de lichte toets
waarvan ook de auteur gebruik maakt.
Dat wil onder meer zeggen: direct en
herkenbaar, zonder problemen te schep
pen. Overigens worden de verschillen in
karakter tussen beide eenakters door het
toneelbeeld gaaf aangegeven. Het stijve,
wat ouderwets degelijke interieur van
de intellectueel tegenover het zonnige,
mondaine,marmeren terras van de ge
fortuneerde nicht. Het is alsof wat het
de spiegel even is omge-
Met Stephen Stills en Neil Young
formeerden ze een country-rockgroep
wier roem tot grote hoogte steeg.
tussen natuur,
cultuur, die het h’m deed.
Voeg daarbij de economische invloed
van verzamelaars als Boendermaker,
die natuurlijk niet te onderschatten
is. Het is een onontwarbaar net van
correspondenties, waarin zelfs een
schrijver als Adriaan Venema zich
voorzichtig voortbeweegt, enerzijds
om dat net niet te scheuren, ander
zijds om er de weg in te vinden.
En zo is het ook met de expositie.
Het merendeel van de tentoongestelde
werken is ook in het boek af geheeld.
Maar het is de keuze van Venema
geweest. Hij was gebonden aan de
beperkte ruimte in het centrum. Mis
schien had hij ook graag de vroege
luministische werken uit de voorgan
gers van de school (en de scholieren
zelf) opgenomen, misschien ook wel
die van de late navolgers. Maar hij
moest zich beperken en heeft gekozen
voor wat hij te pakken kon krijgen.
Dat waren gelukkig wel de heel goe
de, maar tevens nogal eenzijdige ge
richte doeken, illustraties (letterlijk
en figuurlijk) bij de bepaalde lijn, die
hij in zijn boek aanbrengt.
Die lijn is dan, dat hij als speciaal
van de toelichtende advocaat (die in
belangrijke mate overeenstemt met die
van het koor bij de Grieken) de gelegen
heid om te verklaren.
Remmelts doet dat behalve met tekst
ook met een sfeer van rust en waardig
heid die in het stuk veel meer betekent
dan glleen zijn rol op papier doet ver
wachten. Dit nog afgezien van het feit
dat zijn flegmatiek-beschouwelijke hou
ding moet contrasteren met de geëmoti
oneerde huisvader.
Waar het stuk makkelijk melodrama
tische momenten kan krijgen, is een
zekere mate van relativering aange.
bracht? die nog' het meest gestalte heeft
gekregen in de rol van Kitty Janssen. Ze
speelt de rol, die veeleisend is, omdat ze
afwisselend luchthartig en dan weer
zwaar op de hand is, met een groot
inlevingsvermogen. Dat geldt in dezelfde
mate voor Andre van den Heuvel, die de
huisvader op verschillende niveaus ge
stalte kan geven: als een goeiige, soms
wat naïve dokwerker, als een langza
merhand achterdochtig geworden huis
vader en als een man die zijn goede
naam en eer wil verdedigen.
Tegen dit acteergeweld vallen de klei
nere rollen vrij snel weg. Liesbeth van
HET boek, een zeer verzorgde uit
gave van Het Wereldvenster in
Baarn. met onder meer 32 goede
kleurplaten, kost 99.50, niet duur
voor het karakter ervan. Het is zeer
welkom omdat het boek „In en om
de Bergense School” van H. D.
Klomp (1943) hoogstens antiquarisch
nog ergens te vinden is. Verdere in
formatie over de zeer interessante
periode die de Bergense School is
geweest is zo verspreid in boeken en
bladen dat het bijna onmogelijk is
om tot een overzicht te komen. Juist
daarin heeft Venema nu voorzien,
ook door het bondige karakter, al is
het toch een omvangrijk boek gewor
den.
F*"
WH
k'
