Oosthoek levert knappe regie in Koele meren des doods
Shaffy-programma in
Kunst tiendaagse
3
voor
jonge
Musici uit DDR
vrije tijd
vragen asiel
jeans naar
in
BOEKMANSTICHTING: AMBTELIJKE STRUCTUREN HOUDEN VERANDERINGEN TEGEN
Meer kunstenaars in BK-regeling
r
hensen
^AvebÖ^
Gevestigd in de voormalige
Bank van Lening. Kleine
Houtstraat 70, Haarlem,
tel. 320885. Geopend maan
dag t/m zaterdag van 11.00 -
23.00 uur. Zondags gesloten.
RESERVEREN GEWENST.
n
4J"
I
3
MO
FILM, TONEEL EN BEWEGINGSKUNST
leest
a eral,
Arbeidsovereenkomst
acteurs ontbonden
door kantonrechter
eest
veral
12.50
10.- p.p.
eest
1
c
o
„Konfrontatie 20”
■PHI
Ml
21
1 6
DONDERDAG
SEPTEMBER
19 7 6
KUNST
A
Q
IK
(Van onze Haagse redactie)
Beleidsprocessen
2?
■OW v -
HOLLANDSE
BIEFSTUK
’I
I
ZEEUWSE
MOSSELEN
Discrepantie
veral.
paarlaarsteeg 1 - haarlem
Geen sanienhang
AMSTERDAM In zijn roman
„Van de koele meren des doods”
beschrijft Frederik van Eeden het
korte maar breekbare leven van de
psychotische vrouw Hedwig. Een
vrouw uit de gegoede stand in de
jaren tachtig van de vorige eeuw.
Het is een doortimmerde beschrij
ving en toen Van Eeden’s boek ver
scheen, werd het tot groot onge
noegen van de schrijver aanvanke
lijk beschouwd als een psychia
trisch studiewerk. Nu, driekwart
eeuw later, is Van Eeden’s boek
door de schrijver Ton Vorsten-
I J bosch voor het toneel bewerkt.
A Onder regie van Peter Oosthoek
cr- ging het stuk, onder dezelfde titel,
woensdagavond bij toneelgroep
---. pende theaterervaring, niet alleen
I Centrum in première in Centrtim
Bellevue. Het werd een aangrij-
door de inhoud, maar vooral door
de knappe vormgeving die Oost
hoek bereikt heeft. Daarbij denk
ik ook onmiddellijk aan de meer-
malen overrompelende wijze waar-
L op Ansje Beentjes de hoofdfiguur
Hedwig speelt.
Van Eeden als aangrijpend toneel
(Van onze kunstredactie)
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
KO VAN LEEUWEN.
(ADVERTENTIE)
aantonen.
Verse
2 ons botermalse
van
CRM heeft nauwelijks vat op beeldende kunstbeleid
voor
met alles d'r op
en d'r an voor
9 17.30 uur
13 17.30 uur
van
de
een
iets
met
weet
ren blijven zoals ze zijn, hoeft niemand,
„de illusie of de vrees” te koesteren dat
er drastische veranderingen voor de po
sitie van de beeldende kunstenaar moge
lijk zijn.
zalen van het Shaffy Theater. Voor de
juiste speeldata kan het theater gebeld
worden (tel. 020-231311).
Open
Maandags:
verhouding
niet
gekookt in witte wijn
en geserveerd met een
heerlijke mosterdsaus.
Zoveel u wilt voor
Als je wilt weten hoeveel
volwassen weggebruikers
ons landje telt dan is dat een
hele uitzoekerij. Gerekend
naar leeftijd zijn het er 9 miljoen.
Maar ga je af op gedrag dan
komen de problemen. Moet je
nou bijvoorbeeld de mensen
die vreselijk kwaad worden als
ze een bekeuring krijgen tot
de volwassen weggebruikers
rekenen? Ol niet?
De politie
Ook de rol van de minister van CRM
in de beleidsprocessen t.a.v. de beeldende
kunsten is minimaal. Een aardig detail is
dat in 1972 van alle uitgaande post met
het kenmerk „Beeldende Kunsten en
Bouwkunst” slechts 1 procent de hand
tekening droeg van de minister van
CRM. Bovendien concludeert Fenger dat
ambtelijke structuren binnen het minis
terie van CRM de uitvoering van be
paalde door de minister gewenste be
leidsveranderingen meer of minder kun
nen tegenhouden. Ook worden voor de
hand liggende „instrumenten" om zo’n
beleid uit te voeren dikwijls niet ge
bruikt.
en verantwoordelijk gesteld kan woi ,’en
voor overheidsbemoeienis met beeldende
kunsten Afdeling Beeldende Kunsten
en Bouwkunst van CRM voldoet niet
aan deze voorwaarden”.
Fenger beschrijft vervolgens de voor-
en nadelen van dit gebrek aan coördina
tie en samenwerking tussen hogere en
lagere overheden. Tot de voordelen re
kent hij dat op deze manier nooit een
soort „staatskunst” zal kunnen ontstaan
en dat de beeldende kunstenaar „baas in
eigen huis” blijft. Een belangrijk nadeel
is echter dat er nimmer een dergelijke
discussie kan ontstaan over de positie
van de beeldende kunsten in het pakket
van collectieve voorzieningen. Bovendien
zal een weloverwogen planning van de
bestedingen in het kader van BK geen
schijn van kans krijgen. Als de structu-
MUZIKAAL (om een beetje compleet
te blijven) zorgt Bob Zimmerman voor
een mooi'evenwicht, met assistentie van
Henk Guittait. Zimmerman maakte de
muziek. Paul van den Berg zorgde voor
DE BEWERKING die Ton Vorsten-
bosch gemaakt heeft, wijst al bij lezing
op aantrekkelijke theatermogelijkheden.
Het stuk is fragmentarisch van con
structie, maar de verschillende episodes
in het leven van Hedwig zijn toch zo
achtereen geplaatst dat er een duidelijk
totaalbeeld is blijven bestaan. In Peter
Oosthoek is daarna een regisseur gevon
den die met dengelijke gecompliceerde
gegevens iets fundamenteels kan doen.
MÜNCHEN (AFP) Twee leden van
het Oostduitse „Gewandhaus Orchester”
uit Leipzig, hebben besloten, niet naar
de DDR terug te keren. Dat is bekend-
1 gemaakt door het Beierse ministerie van
binnenlandse zaken.
Na afloop van een optreden in het
Oostenrijkse Linz, verlieten de twee in-
strumentalisten hun collega’s en meld
den zich bij de Westduitse grenswachten
in Passau.
De identiteit en de beweegredenen van
de twee musici zijn nog niet bekendge
maakt.
Ansje Beentjes als Hedwig in de armen van Rltsaart, de musicus gespeeld door Rutger
Weemho ff. Op de voorgrond Jacques Commandeur als de zieke man Joob.
1
ROTTERDAM (ANP). De kanton
rechter in Rotterdam heeft woensdag de
arbeidsovereenkomsten van zes acteurs
van het stadstoneel Rotterdam per 1
oktober ontbonden. Doordat het Stadsto
neel per 1 september heeft opgehouden
te bestaan werden achttien medewerkers
van het Stadstoneel overbodig.
Maar daar blijft het bij. In elk geval
zijn er geen zogenaamde „geïnstitutiona
liseerde” directe verbindingen met de
gemeenten als het gaat om het voeren
van een algemeen BK-beleid. Er is daar
door dan ook sprake van een grote
discrepantie tussen het denken over het
beeldende-kunstbeleid in Rijswijk (waar
CRM zetelt) en de feitelijke situatie in
de regio.
„Het ontbreekt in deze situatie met
name aan een instantie, die bevoegd is
Een daarvoor uitgebreid Resistentieor-
kest brengt samen met Chaim Levano
werken van de componist Kürt Schwit
ters. Daarnaast wordt ook nog „salon-
muziek” uit Schwitters tijd (1887-1948)
gespeeld. Dan staat er nog een Mario
nettenprogramma genoteerd van Jan
Goes en Feieke Boschma, in samenwer
king met Margit de Vries. Margit is oud
medewerkster van Funhouse.
Twee kinderprogramma’s zijn in het
totale aanbod van deze tien dagen Shaf
fy opgenomen. Theatergroep Genesius
neemt onderwerpen bij de kop waarop
een zeker taboe rust voor" kinderen. De
stukken die Genesius speelt heten
„Daarover praat je niet” en „Ik ben geen
kind meer”. Het Japanse poppencircus
Bambi speelt twee korte verhalen in de
sfeer van de traditionele poppenspel
kunst uit dat land.
Tijdens de Kunst-tiendaagse is dit ge
hele programma verdeeld over de vier
uJ'
De
is voor
I
sterk toegenomen. In een jaar tijd
deden Tl kunstenaars voor het eerst
een beroep op de regeling. Opvallend
is dat de toename zich niet, zoals
gebruikelijk, beperkte tot de jongeren
maar zich uitspreidde over nagenoeg
allé leeftijdscategorieën, met name
die ran 45 tot en met 54 jaar. Het
aantal verstrekte kunstopdrachten
door de gemeente Den Haag groeide
aanzienlijk.
Daarnaast signaleert Fenger dat bin
nen en rondom CRM een groep mensen
met verschillende belangrijke functies
zich zodanig tegen het BK-beleid van
andere departementen (BKR, percenta-
geregehingen. enz.) afzet het creëren
van een soort gemeenschappelijke „vij
and” dat er binnen CRM het verte
kende beeld ontstaat dat dit ministerie
het toch maar goed doet en het beste
voor heeft met de beeldende kunste
naars. CRM moet oppassen dat de con
currentieslag met de Beeldende Kunste
naars Regeling geen hoofddoelstelling in
het CRM-beleid wordt.
Ten slotte wijst Fenger op de grote
verdeeldheid tussen de verschillende
kunstenaarsorganisaties. De geringe nei
ging tot samenwerking tussen organisa
ties als de BBK, BBK’69, de Bond van
Beeldende Kunst Arbeiders en nog een
twintigtal kleinere instellingen die BK-
belangen behartigen, is een belangrijke
hindernis voor een gezamenlijke strate
gie. Er moet, hoognodig een vorm van
samenwerking komen, waarmee politie
ke druk kan worden ontwikkeld op een
breed front en toegang kan worden
verkregen tot de verschillende departe
menten die met de beeldende kunsten te
maken hebben.
Een werkzame verhouding met de
vakbeweging ziet Fenger niet zitten:
vooral beeldende kunstenaars zijn daar
voor een te zelfstandige groep, die in het
algemeen zeer overtuigend in staat is
haar eigen woord (je) te doen. Ook zij
weten de politieke wegen wel te vinden.
Opgaan in een grote politieke organisatie
zal volgens Fenger ongetwijfeld verlies
aan identiteit betekenen.
SCHIEDAM (ANP). „Konfrontatie
20„ heet de tentoonstelling die van 10
september tot 11 oktober in het Stede
lijk Museum van Schiedam is te zien. Ze
omvat werk van vijf Joegoslaven, een
Japanner en een Nederlandse. Schilde
rijen worden getoond van Greet van
Amstel en van Minoru Agata. Joegosla
vische miniaturen, schilderijen, tekenin
gen en grafiek zijn er van de hand van
Dusan Gavela. Slobodan Jo vic Eti, Milo-
sav Lazarevic, Ninislav Sibalic en Miha-
jo Djokovic Tikalo.
Voor hen werd op 28 mei jl. door hel
gewestelijk arbeidsbureau een ontslag-
vergunning verleend. Zes acteurs, onder
wie Pieter Lutz, Josephine van Gasteren
en Johan Sirag waren het met het
ontslag niet eens en tekenden protest
aan. Hun actie wordt ondersteund door
de Nederlandse Vereniging van Toneel
kunstenaars.
De protesterende acteurs zijn van me
ning dat de Toneelraad Rotterdam (een
gemeentelijke instelling die elk jaar di
verse toneelgroepen, zoals het Stadsto
neel, engageert en in staat stelt om
produkties uit te brengen) hun een rol
had kunnen aanbieden in
nieuwe produkties van het komend sei
zoen.
De NVT zal aanstaande vrijdag mee
delen of ze in beroep zal gaan tegen het
vonnis van de kantonrechter.
geteistrde Hedwig prachtig over te
brengen. Het vergeefs zoeken naar gees
telijk houvast in haar wankel zieleleven
weet Ansje Beentjes soms ontroerend,
dan weer heftig te benadrukken. Yolly
van Kan speelt Hedwig II en bewaart
als verteller mooi afstand van de dra
matiek waaraan Beentjes gestalte moest
geven. Een moeilijke rol, temeer omdat
zij bijna voortdurend en dikwijls
zwijgend aanwezig moet zijn.
Voorts analyseert Fenger de invloed
van de politieke partijen op het beelden
de-kunstbeleid. Die is verwaarloosbaar,
al is de belangstelling vanuit de Tweede
Kamer voor de beeldende kunsten de
laatste vijf jaar toegenomen, waar
schijnlijk als een gevolg van de kunste
naarsacties van 1969. Met name PvdA,
CPN, KVP, DS'70 hebben een relatief
groot aandeel in de kamer- en commis-
siediscussies. Echter ook de politieke
partijen begaan voortdurend de vergis
sing eisen te stellen aan de minister die
voor de dagelijkse praktijk van de beel
dende kunstenaar de minste pijlen op
zijn boog heeft, namellijk die van CRM.
Dit is een van de belangrijke conclu
sies uit een door drs. Pim Fenger (35)
■verrichte „Beleidsanalyse beeldende
kunsten" die dezer dagen bij de Amster
damse Boekmanstichting, het sociaal
wetenschappelijk studiecentrum
kunst en cultuur, is verschenen.
DEN HAAG In naani voert
het ministerie van CRM een beleid
ten aanzien van de beeldende kun
sten, maar in de praktijk heeft het
er door gebrek aan bevoegdheden
en instrumenten nauwelijks vat op.
Andere ministeries, zoals die van
Sociale Zaken, Onderwijs, Volks
huisvesting en Buitenlandse Za
ken, hebben voor de praktische en
vooral materiële uitvoering van het
beeldende-kunstbeleid veel meer
betekenis.
3
van de 1-pct-regeling; ook tussen ge
meenten en de onderafdeling amateuris
tische kunstbeoefeing van CRM is
regelmatig „Samenspraak” over subsi
dies.
Films die op het programma staan
zijn: „La Régie du Jeu” van Jean Re
noir, een film die in 1939 werd gemaakt
en waarin Renoir zijn grote liefde voor
vrouwen uitdrukt, „Citizen Kane” met
Orson Welles, „Jeder für sich und Gott
gegen alle” van Wim Wenders, „Alle
Turken heten Ali” van Fassbinder, „Dil-
liger is dood” van Marco Ferreri, „II
Caso Mattei” van Frencesco Rosi, „Fal-
sche Bewegung” van W. Herzog en
„Landschap na slag” van Adrej Wajda.
het toneelbeeld, een decor dat er heel
esthetisch uitziet maar bovenal doelma
tig isi Achtergrondprojectie illustreert de
omgeving waarin de verschillende
scènes zich afspelen en daarvoor zijn
ook al weer schitterende beelden geko
zen. Er zullen vast wel kleine zwakke
plekken te ontdekken zijn in deze voor
stelling. maar die zullen mijn geestdrift
moeilijk kunnen temperen.
DE KOELE MEREN is op deze wijze
een verbijsterende weergave geworden
van een leventje vol mislukkingen en
tragiek. Het naïve meisje Hedwig wordt
als kind geconfronteerd met de dood
van haar moeder. Er komt een feeks
van een huishoudster de dienst uitmaken
en niet lang daarna, op 16-jarige leeftijd
doet Hedwig haar eerste zelfmoordpo
ging. Hedwig blijft in leven, een leven
waarin zij driemaal een grote liefde
meent te ontmoeten, doch waarmee zij -
zelf geen weg weet. Zij is geen ziekelijk
wezen, heeft Van Eeden er zelf van
gezegd. Hij geeft voor haar labiele gees
tesgesteldheid de volgende verklaring:
„Zij is door uiterst fijne en edele be
werktuiging veel meer aan schadelijke
invloeden blootgesteld dan de grove ge
middelde mens”. Maai' Hedwigs denkwe
reld wordt ook gevangen in een religieus
web, dat bij positieve uitslag wordt ver
taald in „geloofsmoed en Godsvertrou
wen”. Hedwigs frustraties worden ge
voed door haar- overtuiging dat er niets
schoners bestaat dan een lichamelijke
zuiverheid en ook maar de geringste
aandacht voor het seksuele klinkt in die
zin afschuwelijk. Haar huwelijk met
Gerard geeft aan die opvatting voedsel,
maar haar verhouding met de muziek
kunstenaar Ritsaart, die meer in de
richting van een „compleet huwelijk”
gaat, moet stranden omdat Hedwigs in
nerlijke gevoelens tegen dit alles niet
bestand zijn. Zij wordt voortdurend
heen en weer geslingerd tussen gedach
ten en gevoelens. Dat ontaardt in een
volkomen geestelijke ontreddering en
verslaafdheid aan morfine. Het moet
tenslotte het Godsvertrouwen zijn dat
Hedwig doet genezen; Van Eeden laat
religie een hoofdrol spelen.
Er is naar het oordeel van drs. Fenger
I .tussen de verschillende departementen,
E ’die bemoeienis hebben met beeldende
kunst, nauwelijks sprake van enige sa-
’menhang of overleg. Het ministerie van
[Sociale Zaken heeft de verantwoorde-
J lijkheid voor de Beeldende Kunstenaars
Regeling (BKR), „Buitenlandse Zaken” is
belast met de coördinerende rol op het
gebied van de internationale culturele
verdragen en tentoonstellingen, het gros
Heel zijn groot talent heeft Oosthoek
ingezet om dit theaterwerk tot in details
te doorgronden. Hij is met grote voor
zichtigheid bijna chirurgisch te werk
gegaan om „De koele meren des doods”
scène voor scène gestalte te geven. Het
resultaat is een vloeiend geheel, filmisch
van aard en vol warme verrassing. Oost
hoek en Vorstenbosch hebben elkaar
hier bijzonder goed aangevoeld. Met wat
de bewerker maakte kon de regisseur
dramatisch iets doen. Knap is de wijze
waarop de rol van Hedwig gesplitst is,
verdeeld over twee actrices, waarbij de
een als verteller, vertolkster van gevoe
lens optreedt, terwijl de ander daar
practisch gestalte aan geeft. Het geeft de
vrouw Hedwig als het ware een terug
blik op zichzelf en maakt de confronta
tie met haar verdeeld gevoelsleven voor
de buitenstaander het publiek
waarneembaar.
van het kunstonderwijs valt onder het
ministerie van Onderwijs, de departe
menten van Volkshuisvesting en Onder
wijs bepalen het beleid ten aanzien van
de zogenaamde „percentage-regelingen”
en het ministerie van CRM ten slotte
stimuleert de kunstzinnige vorming en
tracht een beleid te realiseren dat de
relatie tussen kunstenaars en samenle
ving moet bevorderen (tevens verant
woordelijk voor verdeling en beheer
kunstvoorwerpen afkomstig uit
BKR).
Hoewel het ministerie van CRM qua
positie in de rijksoverheid een centrale
rol zou moeten vervullen, zijn er in de
praktijk tussen de betrokken departe
menten slechts betrekkingen, die van
volstrekt formele en vrijblijvende aard
zijn. Er zijn te veel verschillende deel-
bureaucratieën; de afzonderlijke depar
tementen hebben te maken met hun
eigen „klanten”.
Ook de contacten tussen centrale
overheid en gemeenten wat betreft de
uitvoering van het beeldende-kunstbe
leid laten zeer veel te wensen over en
zijn er soms zelfs niet. De gemeenten
staat het volledig vrij op eigen wijze
inhoud te geven aan het BK-beleid, met
uitzondering van sommige aspecten van
de uitvoering van de Beeldende Kunste
naars Regeling. De centrale overheid
kan niet tegen de „autonome kracht”
van de gemeenten op: de betrekkingen
tussen beide overheden liggen dan ook
niet bepaald voor het oprapen. Er is
behalve met Sociale Zaken (BKR) eigen
lijk alleen enig contact met het ministe
rie van Onderwijs over de uitvoering
Grote verscheidenheid is er in Shaffy
op toneelgebied. „Gnadiges Fraulein”
heet het eerste projekt naar Tennesse
Williams. Gedurende een heel seizoen
zullen Hille Maas, Will Spoor en Tom
Jansen met leerlingen van de theater
school een aantal stukken van Williams
regisseren. Dit is het eerste en Tom
Jansen heeft het geregisseerd. Het Kathe-
ater speelt „Rosé”, een barokke theater-
belevenis naar teksten van Jean Genet
met als basis dromen van een gevange
ne. Het Project-theater speelt Arrabal,
en wel „De architekt en de keizer”,
Mulit Media (Bart Stuyf) speelt Even
tails, een bewegingsspel waarin vooral
gewerkt wordt met wisselende stemmin
gen, zonder een concreet thema te han
teren.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. Steeds meer oude
re, gerenommeerde kunstenaars in
Den Haag doen een beroep op de
Beeldende Kunstenaars Regeling. Dit
blijkt uit het jaarverslag 1975 van de
gemeentelijke dienst voor arbeids
voorziening in Den Haag.
Door de verslechterde economische
toestand is in 1975 het aantal nieuwe
aanvragen voor een BKR-voorziening
AMSTERDAM. De Amsterdamse
Kunst-tiendaagse is voor het Shaffy
Theater aanleiding geweest zelf een in
teressant keuzeprogramma samen te
stellen. Zowel op het gebied van theater
als film valt er van 17 tot en met 26
september veel te zien.
DE OPVOERING die onder Oosthoek
tot stand kwam heeft mij beslist over
rompeld. Er is sprake van prachtig en-
semblewerk in relatie tot enkele diep-
doorvoelde individuele prestaties. De ta
bleaux vivants die bijvoorbeeld gemaakt
zijn van de salonscènes en de begrafe
nisscène aan het slot zijn treffende
voorbeelden hoe door simpel aangeven
een treffende sfeer kan worden bereikt.
Peter Oosthoek heeft in deze produktie
opnieuw blijk gegeven een groot regis
seur te zijn, die in staat is met
gezelschap zonder echte sterren
groots te bereiken.
MET GROOT RESPECT heb ik bin
nen dit alles de bezielde creatie
Ansje Beentjes gevolgd. Deze nog jonge
toneelspeelster heeft zich bijna fanatiseh
in de rol vastgebeten en weet de ver
schillende stemmingen van de geestelijk
een van de
VAN DE OVERIGE rollen bijna
het hele gezelschap speelt mee noem
ik graag Jacques Commandeur als de
zieke man Joob, bij wie Hedwig zich op
neutraal terrein voelL en bij wie zij enig
houvast tracht te vinden. Commandeur
maakt er een nuchtere kerel van, die de
loutering door zijn lotsaanvaarding als
gewenste straf van God met grote over
tuiging speelt. Knap is ook Jules Hamel
als Hedwigs echtgenoot Gerard, die zijn
impotentie bepleisterd heeft met een
burgermansmoraal die zuiverheid moet
Hamel speelt zijn rol
voelbare innerlijke spanning en
zowaar te bereiken dat dit in de tekst
toch schetsmatig aangegeven karakter
door zijn vertolking het eigen leed uit
draagt. Verbórgen menselijke tweestrijd
klinkt ook uit de mond van Els van
Rooden als zuster Paula, de strohalm
waaraan de in het hospitaal opgenomen
Hedwig (dan weet gaaf gespeeld door
Yolly van Kan) zich vastklampt. Els van
Rooden speelt die rol heel nadrukkelijk
en een verborgen warmte verschijnt nog
juist zichtbaar aan de oppervlakte.
