Publiekstheater speelt De Kaukasische Krijtkring
Ariadne auf Naxos in
succesvolle reprise
Toon Kortooms: Beekman-trilogie
zou ik nu heel anders schrijven
Praag vreest subcultuur;
straffen voor
popmusici
KIe
'fémpr
chool ’"t
EvenalshetHerasHekwerkdaternustaat'.
Hekken maken is Heraswerk OIRSC HOT04997-4848*
1
.ÏTa. i
Nederlandse Operastichting op herhalingsoefening
PS
BIJ HET UITREIKEN VAN HET MILJOENSTE EXEMPLAAR
13
ZATERDAG
2 5
SEPTEMBER
19 7 6
KUNST
door Scarlett Paasman
>’S
GELDORP WEMPE
Aannemers Isoleerders
ALS U NU ISOLEERT ZIT U
VAN DE WINTER WARM!
L- j
VERHUISLIFT
BLOEMENDAAL „Als ik „Beekman en Beekman” mocht herbe-
werken, dan zou ik dat „jij en jouw” eruit gooien, onmiddellijk. Ik heb
het voor deze feestelijke gelegenheid vluchtig doorgebladerd, en nu hin
derde me dat. Maar ik mag er niet in veranderen van de uitgever”. Kort
ooms doelt op het, vooral in het begin eigenaardig aandoende, gebruik van
jij en jou: jij kijkt om naar jouw bed en jij denkt, vanavond zal ik daar
niet meer slapen. Jij lacht niet veel, jij zegt maar weinig. „Indertijd
vond ik dat heel origineel, niemand had dat bij mijn weten ooit gedaan”.
4
\OA o°
-
Krasse rechtspraak bij Brecht
J. H. MOLLENIJZER.
(ADVERTENTIES)
KO VAN LEEUWEN.
van
(ADVERTENTIE)
egen:
(ADVERTENTIE)
Wfca*
MN
Zwanenburg.
Inlichtingen: Telefoon 02907-5304.
Zwanenburgerdijk 393.
ISOLEREND GLAS
KORTE LEVERTIJDEN
warmte isolerend glas
waarop 10 jaar garantie
met 33% rijkssubsidie.
:asions
ael worden
mder volk
ir. en fm
ihele weet
18 u. beh
I972, ze»
5 luxe nu
50; Sima
oed 1972
ën 2 CV1
2CV4ak
erd 197
4 luxe at
Chevrolt
'3 4750
>ncar 197
en 139
ooi 750
zeer go«
luxe ze«
500 1972
969 65#
J '70 ze»
itioncarS
'2 195#
967 ze»
50; Volks
ant 1971 7
j
□nfort typ»
i 4950:
alias ecN
70 1950;
icar 1972
ie 975#
lova, 4 dra
iO; Citroen
3-’74 ra
(des 220 D
zeer goed:
s Stingray
litv. 1971
2500 P
als nieu»
6 4.2 nov
extrai
5 TS duut
als nieu»
:sun 12Ö
ai en goe<
olkswagei
973 onbe
?rd Esca
zeer go»
zeer m«
nault 6 1
'O 195
mooi 197
Renault l
itv. 197 4
JO Sped:
ic 4950
:ial '73-7
1 1300 1 s
ype 197
d Alfa Su
950;Toyc
olla 197
00 Coroll R
3MW 200
'3 695#
50 000 kr
FL 19701
VW Go
sur gros
De vier non-conformistische musici en
tekstschrijvers, onder wie twee theolo
gen, maakten deel uit van de popgroe
pen „Plastic People of the Universe” en
„DG 307”, die tijdens de Praagse lente
waren geformeerd en later verboden
werden. In maart waren al 22 bij de
groepen betrokken personen aangehou
den. Het proces heeft drie dagen ge-
jncar 197
Viva lux
'ord 1606
vielèn ere
1300 L 1
2950; For
1972-7-
ord 1700
joed; Dpi
'4 6950
<ord 1700.
grijs; Op-
aid metalli
19001970,
950; Op
'pe 197!
ationcar
66 mara-
I50; Daf5
a's 197
280 S
met all
HERMAN VAN ELTEREN schiep een
fraai toneelbeeld waarin een reusachtige
boerenwagen domineert als een soort
draaitoneel waardoor verandëring van
scènes, maar ook van stemmingen,
goed worden aangegeven. Pim van -s-
veld zorgde voor prachtige kostuums,
sober voor de boeren, uitbundig en fan
tasierijk voor de machthebbers. Het Pu-
bliektheater had het in Haarlem niet
gemakkeiijk omdat de zaal bijna geheel
gevuld was met nogal rumoerige scho
lieren.
STRAUS vraagt op het gebied der
coloratuur bijna het onmogelijke, maar
Janet ging de moeilijkheden te lijf met
een bewonderenswaardige koelbloedig
heid. Daarbij danste zij als een vlinder
van bloem tot bloem en zij had haar
vier clowns aan een touwtje. Dit kwar
tet van dwazen, waarin Wouter Goed
hart en Lieuwe Visser de plaats inna
men van Nico Boer en Hubert Waber
(Scarmuccio en Gruffaldin), huppelde en
buitelde over het toneel. René Claassen
en Meinard Kraak (Brighella en Harle-
kin) wareb hun fratsen van twee jaar
geleden nog niet vergeten. De aansteke
lijke vrolijkheid van dit viertal is een
goed tegenwicht tegenover de loodzware
dramatiek van Adriadne en Bacchus
Stella Axarlis en Anton de Ridder zon
gen met Wagneriaanse hefitheid en had
den voor hun liefdesduet nog meer tijd
nodig dan in 1974. Het was duidelijk te
merken, dat zij twee jaren ouder waren
geworden. Cora Canne Meijer daarente
gen was weer even onstuimig en ver
liefd in haar rol van componist. Simon
van der Geest, de zwierige dansleraar,
en Johan Schmitz, de huismeester, zagen
wij met vreugde terug.
VAAK KOMT het voor dat reprises
wiens uitspraken' nogal afwijken
bestaande normen
tronen. De rijken hebben
nauwelijks iets te verwachten, al ver
zuimt hij niet hun steekpenningen gretig
aan te nemen.
DEZE TWEE VERHALEN, die Brecht
in de Kaukasus laat spelen, komen sa-
Verhuisonderneming
Specialist op gebied van kantoor
inboedelverhuizingen met
Korte Spaarne 21, Haarlem,
tel. 023-326099/075-171700.
slechts een zwakke afspiegeling zijn van
de oorspronkelijke opzet, maar in dit
geeval viel duidelijk te constateren, dat
de Nederlandse Operastichting zich er
niet met een Jantje van Leiden heeft
afgemaakt en daar moet men bewonde
ring voor hebben. Zeker in een seizoen
als dit, waar men nog zoveel voor de
boeg heeft.
De begeleiding was opgedragen aan
het Omroeporkest en dat heeft onder dè
beproefde leiding van Kenneth Montgo
mery opnieuw bewezen een uitstekend
opera-orkest te zijn.
Ik lees mijn eigen boeken nooit meer.
Als je er dan om een bepaalde reden
nog eens in bladert dan is het helemaal
nieuw alsof een ander het heeft ge-
Toon Kortooms, schrijver van 15
romans tot nu toe, want hij is nog
lang niet uitverteld schreef in
1946 de trilogie „Beekman en Beek
man”. Nu, 30 jaar later, reikt hij
vandaag eigenhandig het miljoenste
exemplaar over de belevenissen van
de tweelingen Hein en Mathieu Beek
man uit aan de oudste inwoners van
zijn geboorteplaats Deurne, in de
Peel. De 95-jarige Peerke Schepers is
de gelukkige, die de met pentekenin
gen van Henk Neepkens verluchte
jubileumuitgave ontvangt.
Nederlandse schrijvers mogen zich
niet dagelijks verheugen over derge
lijke verkoopcijfers. Er zijn enkele
auteurs die mede doordat ze door
leerlingen op de middelbare scholen
worden gelezen voor hun literatuur
lijsten eveneens het miljoen bena
deren, halen of zelfs overschrijden,
maar dat blijft eerder uit zondering
dan regel.
Kortooms’ werk, dat immers door
gaat voor lectuur, mist het verkoop
technische voordeel dat het scholie-
renpubliek biedt. Een miljoen exem
plaren het is hoe dan ook heel
wat. Hoe denkt hijzelf over zijn
werk, over de Beekmannen in het
bijzonder?
I
I
1 HERAS HEKWERK-OIRSCHOT HEKDAM1
PETRA LASEUR speelt de rol van
Groesje in prachtige, soms ontroerende,
bescheidenheid. Zij geeft heel zuiver in
houd aan het oprechte, gevoelsmatige,
karakter van het eenvoudige boeren
meisje. Hans Boswinkel excelleert als
rechter Azdak en maakt daar op indruk
wekkende wijze een zuipschuit vol
rechtvaardigheidsgevoel van. Boswinkel
laat een menselijke creatie zien door
steeds te laten doorschemeren dat Azdak
rechter spéélt en dit in werkelijkheid
niet is.
„Dat miljoenste exemplaar bewijst
eens te meer dat de mensen dit soort
lectuur, zoals mijn boeken, graag lezen”.
Er zijn vooralsnog geen duidelijke plan
nen om „de Beekmannen” te verfilmen,
HAARLEM. „Dat wat bestaat moet
behoren aan wie er goed voor is” zingen
de spelers van het Publiekstheater alle
maal samen aan het einde van hun
voorstelling van „De Kaukasische
Krijtkring’’ van Bertold Brecht. Die ge
zongen uitspraak vormt de basis van dit
brok episch theater waarin Brecht zich
fanatiek opstelt tegenover sociaal on
recht. Hij rekent in dit stuk op niet mis
te verstane wijze af met gevestigde tra
dities en de macht van het oude gezag.
Hij laat er het recht toepassen naar
bevind van zaken, zonder daarbij de in
het dikke boek voorgeschreven wetten te
raadplegen of te volgen. De rechter die
Brecht laat optreden gebruikt de wetsfo-
liant om op te zitten, want hij weet dat
hij er toch niets mee zal doen, als is het
maar omdat hij de wetten eenvoudig
niet eens begrijpt. Toch vallen de von
nissen die rechter Azdak velt doorgaans
rechtvaardig uit. Niet omdat hij zo’n
rechtschapen man is verre van dat
maar omdat hij instinctmatig oordeelt.
DE KAUKASISCHE KRIJTKRING is
een ingewikkeld toneelwerk. Brecht
komt aandragen met een probleem dat
moet worden opgelost door het opvoeren
van een oud toneelspel. Twee dorpen
betwisten elkaar het recht op een dal,
dat na het beëindigen van de Tweede
Wereldoorlog door de Duitse soldaten is
verlaten. De ene boerengemeenschap, die
het dal oorspronkelijk bewoonde, wil er
weer geiten gaan hoeden; de andere
heeft een plan ter bevloeiing van het dal
uitgedacht om er dan vruchten te kun
nen kweken. De dorpelingen van beide
kanten willen trachten met elkaar tot
een vergelijk te komen en om de geiten
hoeders te overtuigen, voeren de fruit
kwekers hun toneelspel op. Na de op
voering zijn de twee partijen het er over
eens dat het plan van de fruittelers goed
is; zij mogen het dal hebben.
HET CONFLICT tussen de boeren
communes is eigenlijk bijzaak. Het dient
alleen maar om tot de opvoering van
twee nogal merkwaardige legendes te
komen. De eerste gaat over het meisje
Groesje, een keukenhulp je, dat ongewild
door het leven moet met een kind dat
niet het hare is. Het wordt haar letter
lijk in de schoot geworpen wanneer de
vrouw van de grootvorst bij wie zij
in dienst is met meenemen van haar
kostbaarheden op de vlucht slaat omdat
de stad in brand staat. Groesje verzorgt
dat kind door alle angstige avonturen
van de oorlog heen, omdat haar gevoel
haar daartoe dwingt.
DE TWEEDE legende gaat over de
dorpsschrijver Azdak die door een merk
waardig toeval ook al ongewild
tot rechter wordt uitgeroepen. Azdak
staat bekend als een zuipende losbol die
het stropen niet kan laten, maar ook als
een intellectuele slimmerik. Maar de
ironie wil dat hij juist door vermeende
domheid tot rechter gebombardeerd
wordt. Hij ontpopt zich dan als iemand
i van
en verwachtingspa-
van Azdak
De een bleef dood achter zijn bureau, de
volgende viel dood van zijn fiets. Ik
werd overspannen en mijn dokter gaf
me „op die manier geen vijf jaar meer”.
Dus. toen ik het Spaarnestad-aanbod
kreeg was ik blij, al moest ik ervoor
naar Holland”.
Er zijn mensen die na het lezen van
Kortooms’ Peelboeken terstond die Peel
willen gaan bekijken. Maar de wijde
wildernis van zijn jeugd is niet meer;
men treft er nu meer snelwegen en
tweede huisjes aan. Helaas? „Nee, de
vooruitgung moet niet worden geremd.
Ik ben daar nooit tegen geweest. Mijn
vader was directeur van de turfstrooi-
selfabriek, maar had ook supervisie over
de ontginning, het land werd vruchtbaar
gemaakt, er braken betere tijden aan
voor de boeren. Dan ga ik daar niet over
zitten wenen. Dat vind ik een dwaas en
verwerpelijk heimwee”.
„Maar 50 jaar geleden toen wij er
woonden was het natuurlijk wel een
heel ander land, met uitgestrekte heide
velden en berken en vliegdennen en
jeneverbesstruiken. Dat is nu wel ver
dwenen. In mijn laatste boek wordt ook
Scène uit De Kaukasische Krijtkring met geheel links Petra Laseur als het meisje Groesja.
rakter te geven. Er wordt in een groot
aantal rollen vooral speels geacteerd,
terwijl de essentie toch in alle ernst
overeind blijft. Afwijkend is het slot
van de voorstelling, waarbij niet duide-
lijk gesteld wordt wie van de twee
boerencommunes overwint. Dat is een
opvatting van het Publiekstheater;
Brecht zelf geeft de uitslag wel aan.
Toon Kortooms en zijn vrouw in de tuin van hun Bloemendaalse huis.
heel anders over de Peel gesproken”
„Het was indertijd een zwaar en arm
leven voor velen, ook voor sommigen in
mijn boeken. Ik ga daar wat luchthartig
en lichtvoetig overheen, ik beschrijf de
zonnige kant. Ik heb de problemen be
wust weggelaten. Ik heb het talent voor
ontspanningsliteratuur, lectuur, zo men
wil. Dat moet ik gebruiken. Anderen
nemen die sociale problematiek wel on
der de loep, dat is mijn straatje niet.
Het was. mijn kinderidéaal al: boeken
schrijven waar de mensen om kunnen
lachen. Ik zeg wel eens: wat Hermans
op het toneel doet en de gebroeders
Strauss in de muziek, dat doe ik in de
literatuur”.
Wat vindt Toon Kortooms zijn goede
boeken of zijn beste. „De kleine emigra
tie” vind ik nog steeds het beste, qua
intrige, compositie en ontknoping, mijn
enige echte streekroman ook, de anderen
zouden net zo goed elders kunnen spe
len. Mijn lievelingsboekje is „Parochie in
de Peel”, over de heer-oom van mijn
vrouw. Al mijn 15 romans draaien goed
mee, zijn in de roulatie, met de Beek
mannen altijd vooraan. Ik kan er nu
goed van rondkomen, vroeger kreeg je
maar een paar dubbeltjes. Maar ik heb
er mijn werk voor Panorama bij omdat
ik een nuchter mens ben en me realiseer
dat het tij kan keren”.
SCHEVENINGENDe Nederlandse
Operastichting presenteerde gisteravond
in het Circustheater een tweede herha
ling van „Ariadne auf Naxos” van Ri
chard Strauss. De enscenering van 1972,
die in 1974 werd herhaald, is praktisch
dezelfde gebleven, maar de rolbezetting
wss nu op zes plaatsen gewijzigd. Regis
seur Lofti Mansouri heeft in de afgelo
pen weken hard gewerkt met de nieuwe
solisten om zijn oorspronkelijke opzet
van 1972 te handhaven en dat was
duidelijk merkbaar, want de hele voor
stelling heeft aan vaart gewonnen. De
grote vraag was natuurlijk of Janet
Perry, de nieuwe Zerbinetta, in staat zou
zijn om de onvergeterlijke Urszula Kos-
zut te evenaren, want met deze rol staat
of valt de hele opera. Zerbinetta moet
alles kunnen zij moet kunnen zingen
en dansen en zij moet kunnen acteren
dat de vonken eraf vliegen. Vanaf de
eerste noten die Janet Perry zong was
het duidelijk, dat deze jonge Ameri
kaanse niet hoeft onder te doen voor de
Poolse ster Urszulp Koszut. Haar stem
heeft misschien iets minder draagkracht,
maar technisch en muzikaal was zij
volkomen tegen haar taak opgewassen.
i
men in het laatste deel van het stuk.
Dan zijn oorlog en plundering voorbij
en komt de rechtmatige moeder van het
kind waarover Groesje zich ontfermde
terug om het op te eisen. Azdak is dah
de rechter die beslissen moet en hij
komt dan tot een ongebruikelijk vonnis.
Hij beveelt dat er een cirkel van krijt
getrokken wordt en dat het kind daarin
geplaatst moet worden. „De echte moe
der zal de kracht vinden het kind eruit
te trekken” zegt Azdak. Groesje verliest
omdat zij het kind niet wil verwonden,
maar de rechter wijst haar juist daarom
het kind toe; omdat hij in haar een
ware moederlijke bezorgdheid herkent.
MUZIKAAL wordt de voorstelling ge
dragen door Frits Lambrechts, Margriet
de Groot en Wim van de Meeberg. De
eerste twee zingen de scènes aan el
kaar. De oorspronkelijke muziek van
Paul Dessau werd gebruikt, maar dit
drietal maakte daarop een bewerking.
zoals „Help de dokter verzuipt”. Kor
tooms zelf zou het wel willen. „Je legt
het veel meer vast, in een film. Ik zie de
verfilming van een boek als een bekro
ning, een eindstation.” Een verklaring
voor zijn succes? „Het is misschien zoals
de ambassadeur van Tsjechoslowakije
waar ik veel wordt verkocht het
formuleert: geen sex, geen politiek en
veel romantiek”.
PRAAG (DPA, UPI). Vier jonge
Tsjechoslowaakse popmusici zijn don
derdag veroordeeld tot gevangenisstraf
fen van acht tot achttien maanden om
dat ze met hun verboden ensembles
„decadente” westerse popmuziek met
psychedelische effecten speelden.
schreven. Je talent je smaak je kijk op
de dingen evolueert in dertig jaar zo
enorm. Als ik zo een zelfde boek weer
zou moeten maken zou ik het nu waar
schijnlijk heel anders schrijven. Het zijn
mijn jeugdherinneringen en ervaringen
mijn eigen belevenissen die ik verwerk
en w&r je in de loop der jaren anders
tegenover komt te staan”.
In het begin van de jaren vijftig
verhuisde Toon Kortooms met vrouw en
twee dochters vanuit De Peel, achter
grond voor vrijwel al zijn boeken, naar
Bloemendaal, naar het huis waar hij nu
nog woont en voor de baan die hij nu
nog heeft: redacteur bij Spaarnestad. „Ik
heb vaak gedacht terug te willen als ik
gepensioneerd zou zijn. Maar ik geloof
nu dat je er vanuit een gezond heimwee
misschien het beste over kunt schrijven.
Ik zou er te dicht op zitten, denk ik. Te
dicht op het schilderij, en je moet im
mers de kleuren kunnen zien, niet de
klodders verf? Zoals het nu is kan ik
erover blijven schrijven”.
„Ik had er wel willen blijven. Mijn
vrouw komt ook uit het Zuiden en we
gaan er regelmatig heen en hebben ook
vaak familie te logeren, het contact gaat
niet verloren. Ik ben acht jüar onder
wijzer in De Peel geweest, verdiende
echter te weinig om te kunnen trouwen:
135 gulden min een tientje belasting.
Toen ik na de oorlog bij een krant in
Eindhoven kon komen voor 100 meer,
heb ik dat met beide handen aangegre
pen. Het was daar wel keihard werken,
met een constante onderbezetting. Op
den duur sneuvelde de een na de ander.
HANS CROISET regisseerde deze
Brecht bij het Publiekstheater en maak
te er een imponerende voorstelling van,
waarvan vrijdagavond in de Stads
schouwburg een voorpremiè re te zien
was. Een voorstelling ook, die als artis
tieke prestatie nog niet helemaal even
wichtig is. Het gedeelte dat voor de
pauze ligt komt nog enigszins rommelig
over door de vele beeldwisselingen, maar
van dit manko is in het verdere verloop
beslist geen sprake meer. Na de pauze
komt er ook meer lijn in het verhaal en
ontstaat er in regie en acteerprestaties
veel meer eenheid. Dat leidt tot enkele
indrukwekkende scènes waarin drama
tiek door humor gerelativeerd wordt.
Croiset heeft er trouwens voor gewaakt
de voorstelling een al te drukkend ka-
duurd en is onder strenge veiligheids-
maaregelen gevoerd.
Het viertal werd door de rechtbank
„georganiseerde straatschenderij” ten
laste gelegd.
De vier veroordeelden zouden door
hun concerten en voorlezingen uit eigen
werk de ..vorming van de jeugd in
socialistische geest” in gevaar hebben
gebracht.
Het proces in Praag gaat volgens
waarnemers veel dieper dan een verbod
van decadent gevonden muziek. Men wil
er volgens hen groeiende jongerenoppo
sitie mee de kop indrukken. Er is welis
waar geen sprake van een program
waarop de jongeren elkaar vinden, maar
de literaire en muzikale clubs bieden
een voortreffelijk forum om onbehagen
over het regime en de zwijgende con
sumptiemaatschappij te uiten.
Het is de Tsjechoslowaakse overheid
vooral een doorn in het oog dat dit alle-.,
„ondergronds” plaatsheeft. Het proces
heeft duidelijk gemaakt dat Praag niets
zo vreest als een zich uitdijende „sub
cultuur” onder jongeren.
Het is erom begonnen, zei onlangs de
voormalige partijsecretaris onder
Alexander Dubcek, Zdenek Mlynar in
een open brief, jonge mensen het zwij
gen op te leggen die het niet nemen dat
de staat hun voorschrijft hoe men moet
leven en zijn vertier zoeken.
Een van de twee theologen onder de
beklaagden zei op het proces dat als,
zoals herhaaldelijk wordt beweerd, vrij
heid van godsdienst in de Tsjechoslo
waakse grondwet verankerd ligt, men
bezwaarlijk iets kan aan voeren tegen
religieuze teksten van popsongs.
Onder de christenen in Tsjecho-Slo-
wakije heerst nu bezorgdheid dat de
communistische partij de kerken met
ondergrondse oppositiegroeperingen zal
vereenzelvigen.
fjr;
T W a
