Boek dat met moeite door de censuur kwam
Matti Golans kijk op geheime
i
F
De Mens van
nul tot nu
Mooi zegt ook niet alles in
(vertaalde) prentenboeken
F
Lagere dieren en vissen
vormen boeiende wereld
I
F
te
I I"'-.
I
Teksten zijn al te vaak bijzaak
Hans Kirst over
SScommando
Naslagwerk voor
het grijpen
A
I
BIBLIOTHEEK
Z
Destructieve denkwijze
educatieve Elsevier-serie
In
Over Carl Larsson
Kg
W
HET IS NOG MAAR vijftien
jaar geleden dat er in ons land
sen schreeuwend tekort was aan
prentenboeken van niveau
goed verzorgd en met teksten,
die niet steeds het herkauwen
van oud repertoire waren, of ge
makshalve maar sprookjes.
En nu? Er verschijnen zoveel
mooie prentenboeken dat je je
afvraagt hoe de uitgevers het
financieel volhouden, en hoe het
publiek een keus moet maken.
U' ii
HET IS MOEILIJK om Matti
Golan, diplomatiek correspondent
van het Israëlische dagblad Ha’
aretz, een anti-Israëlische hou
ding te verwijten. Toen de Jom
Kippoer-oorlog uitbrak, bevond
Golan zich in Londen. Enkele
uren nadat het nieuws van de
vijandelijkheden bekend was ge
worden, was Golan weer terug in
Israel om zich voor militaire
dienst te melden, en tegen de
avond van dezelfde dag rukte
luitenant Golan al op naar het
slagveld.
Ironisch genoeg heeft dezelfde
Golan echter méér tegenwerking
te verduren gehad van zijn eigen
regering dan hij ooit van de
Arabieren ondervond. Want zijn
eerste boek, „The Secret Conver
sations of'Henry Kissinger”, werd
door de Israëlische censuur on
voorwaardelijk verbannen. Een
„gewijzigde” versie van het uit
eindelijk tóch gepubliceerde boek
is thans in Nederland verschenen,
onder de titel „Kissingers Gehei
me Diplomatie”. (Uitgeverij Aga
thon, ƒ19,90).
Er is „mooi” in alle stijlen
daar niet van, maar net als vroe
ger zijn de teksten zelden van
formaat. Voor een produkt dat
zo’n smak geld kost in de aan
maak, zo’n stoot energie en vak
manschap, is dat een eeuwige
misser.
Uit Oost-Duitsland
II
I
i muzikanten n&g iweefnaal zoveel berrie maakten.
c
diplomatie van Kissinger
RON BROWN
f
<3*
van
H. R.
H.R.
H.R.
'ai
Niet minder dan 95 percent van
alle dieren behoren tot de ongewer
velde categorie (vanaf de zeepokken
tot de delicatessen als oesters, krab-
Over naar de vissen, waarvan we
ook nog lang niet alles weten. Nu de
belangstelling voor het leven onder
water toeneemt (en de techniek voor
de observatie verbetert) krijgen we in
de gaten wat voor een verscheiden
heid buiten onze normale gezichts
kring huist. Er zijn tenslote meer dan
twee keer zoveel vissen als vogels. Ze
zijn zeven keer zo talrijk als zoogdie
ren. Whitehead geeft een uitstekend
overzicht van het visseieven, van de
merkwaardigheden (zoals die van de
forensenvis de remora die zich vast
hecht aan andere dieren en zo mee
reist en eet), van de overlevingstac-
tieken van de vissen (afweermiddelen,
kleuraanpassingen, camouflage), van
het ontstaan van nieuwe soorten, pa-
ringsmanieren enz.
Evenals „Hoe dieren leven” is „Vis
sen” royaal voorzien van tekeningen
en prachtige kleurenfoto’s. De boeken
kosten per stuk 22.50.
Premier Jitzak Rabin ging zelfs zo
ver om tegenover het Israëlische ka
binet te verklaren dat Kissinger zou
hebben moeten aftreden als het boek
in zijn originele vorm gepubliceerd
zou zijn.
nog tijd is bij alle veranderingen in
het onderwijs.
Een pagina uit „De bruiloft van de Pauw” met prachtige illustraties van Klaus
Ensikat.
4H, Bt<
l
e
c
V
s
hij
da*
mi
st€
de
ov
ar
m
di
IK
in
di
ra
on
Zeil
wé
sp
lil’
be
ye
G<
W
VI
h<
b<
sc
hi
d
k
F
d
d
h
d
jc
g
z:
1
ben en garnalen die we op onze tafel
liefkozen). Er zijn heel wat vreemde
en bizarre kostgangers onder de ever-
tebraten zoals dit ongewervelde volk
je heet. Zoals de dieren, die hele
dieren- of botanische tuinen op hun
lijf meesjouwen. Ze vormen een in
gewikkeld wereldje van leven en la
ten leven. De heremietkrab is een
bekende zonderling, die zijn zachte
achterlijf al groeiend steeds in een
grotere kokkel of kamschelp stopt.
Het is nog niet helemaal duidelijk
waarom het boek niet langs de cen
suur kwam. Het verbod kwam van
het hoofd van de censuur-afdeling,
brigade-generaal Walter Bar-On. De
officiële verklaring meldde dat het
boek vol „geheim en zeer geheim”
materiaal stond. Maar voor de hand
liggend is het feit dat de hoofdfiguur
in het boek de Amerikaanse minister
van buitenlandse zaken is.
Daar is de pijlinktvis, die achter
waarts zwemmend een soort straal
aandrijving hanteert. Daar zijn de
zeekomkommers en zeesterren, die
bij een achtervolging hele darmkana
len uitstoten als afleidingsmanoeuvre
(de achtervolgers storten zich op deze
lekkernij; de eigenaar daarvan heeft
enkele weken nodig om zijn darm-
huishouding weer op peil te brengen).
Het zijn slechts enkele voorbeelden.
Een cartoon in een Arabisch blad toonde vorig jaar Kissinger als een gooche
laar met een mislukkende truc.
•LM
»H'4ï
Uitgeverij Brun heeft met „Ons
Huis” van de belangrijke Zweedse
schilder Carl Larsson (1855-1919) ze
ker iets puntgaafs gebracht wat de
aquarellen van de meester betreft; de
tekst van Olive Jones (waar in de
vertaling door Dinke van Damme
weinig eer aan te behalen viel), is een
nauwkeurig oplepelen van wat er op
de platen is te zien. De aanvullende
informaties over het leven van een
schilder en zijn gezin zijn hooguit
nuttig voor kinderen van de derde,
vierde klas die een project moeten
maken over een schilder. Voor verza
melaars is dit boek een aanwinst,
voor kinderen alleen maar zeurderig
gedoe.
i."
Het verbannen van Golans werk
veroorzaakte een storm van protesten
over de' gehele wereld, die waar
schijnlijk de Israëlische regering en
Kissinger meer in verlegenheid
bracht dan het boek ooit gedaan zou
leid. Hij betoogt dat Kissinger altijd
dacht dat detente ten gunste van de
VS werkte, terwijl de Russen hem
weliswaar vertelden dat ze alles de
den om vrede te bewerkstelligen
maar ondertussen steeds meer be
trokken raakten in de oorlog. Het
duurde heel lang voordat Kissinger
door had wat de Russen aan het doen
waren. Ironisch genoeg, zo schrijft
Golan, was het Nixom die het eerst
bij Kissinger aan de bel trok omdat
hij inzag wat voor een spelletje de
Sovjet-Unie speelde.
Voor hen die het ongeloofwaardig
vinden dat de ongetwijfeld briljante
Kissinger zo naief kon zijn, stelt
Golan dat Kissingers hele buitenland
se beleid op detente gebaseerd was.
Als Kissinger toegaf dat detente niet
werkte, zou hij toegeven dat zijn
ziet, en dan als een minister van
buitenlandse zaken. En misschien is
zijn denkwijze een luxedie een ge
schiedkundige zich kan veroorloven,
maar ik geloof niet dat de minister
van buitenlandse zaken van de Vere
nigde Staten zich die kan veroorlo-
veri”.
Golans wérk biedt een fascinerende
blik achter de schermen van Kissin
gers befaamde vredesmissies en pen-
del-diplomatie. Golan stelt Kissinger
verantwoordelijk voor het feit dat
Israel de Oktober-oorlog niet kon
afronden met een klinkende militaire
overwinning Het Israëlische leger had
de Egyptische troepen geheel omsin
geld en kon te allen tijde toeslaan.
Kissinger beloofde Israel geen staakt-
het-vuren te regelen zonder vooraf te
overleggen met de toenmalige Israëli
sche premier Gölda Medr. Toch kwam
hij zonder waarschuwing tot een der
gelijke overeenkomst in Moskou. Go
lan: „Eerder had Israel drie keer om
een staakt-het-vuren gevraagd. De
Russen en de Arabieren negeerden
die verzoeken. Die vroegen slechts om
een staak-het-vuren wanneer zij zelf
in moeilijkheden zaten. Toen de Ara
bieren met hun verzoek kwamen,
haastte Kissinger zich dit te regelen
uit vrees dat anders detente en de
Amerikaanse betrekkingen met de
Arabieren geschaad zouden worden”.
Matti Golan is duidelijk niet erg
onder de indruk van Kissingers be-
Elsevier, specialist in o.a. encyclo
pedische uitgaven, heeft een (betrek
kelijk) klein naslagwerk samenge
steld, een soort superpocket, met de
titel „De Kleine Encyclopedie”. In
vierhonderdvierenzestig pag. geeft
de Winkler Prins-redactie zo’n 16000
trefwoorden waarbij in zeer kort be
stek wordt aangegeven om wie of
waarom het hier gaat. De onderwer
pen zijn gekozen uit het gehele ken
nisgebied van de mensheid, politiek,
wetenschap, sport, cultuur enz. In
deze ééndelige encyclopedie staat een
korte bondige aanduiding voorop. Wil
men meer over een onderwerp weten
dan moet men andere naslagwerken
raadplegen. Het is gewoon een vorm
van snelle informatie voor het eerste
moment. Dus een boekje om in de.
bureaula te hebben liggen of voor het
grijpen te zetten in de boekenkast. De
redactie heeft in deze mini-WP ook
wat zogeheten moderne termen inge
last als repressieve tolerantie psyche
delica en kantoortuin.
Specifieker, het boek beschrijft
Kissingers rol in de onderhandelingen
die de Jom Kippoer-oorlog tot een
einde brachten en ertoe bijdroegen
dat ook het Syrisch-Israelisch staakt-
het-vuren tot stand kwam. De New
York Times berichtte indertijd: „Het
originele manuscript bestond hoofd-
zakelijk uit zeer vertrouwelijke offi
ciële documenten en notulen van
vergaderingen tussen Kissinger en Is
raëlische autoriteiten”.
WE ZIJN IN GOED GEZELSCHAP
als we zeggen, dat „De mens van nul
tot nu” een prima geschreven tekst
bevat over het ontstaan van het heel
al, van het leven, de vorming van de
continenten, de evolutie van het we
zen dat nu mens heet. Francois Crick
winnaar van de Nobelprijs voor ge
neeskunde (onderzoek moleculaire
bouw van DNA), prijst het werk van
de schrijver Malcolm Ross Macdo
nald.
hebben. De oplossing van het netelige
probleem kwam toen Golan een „ge
deeltelijk herschreven” versie van het
manuscript bij de censuur-afdeling
indiende. Deze versie werd na nog
enkele kleine veranderingen goedge
keurd.
4
In een interview zei Golan nader
hand: „Gedeeltelijk herschreven bete
kende dat ik ongeveer tien percent
van de directe citaten moest her
schrijven”.
Voor de overgrootouders van de 4-
6jarigen is het best nog eens leuk
om de prentjes van Zweedse Elsa
Beskow terug te zien. Haar „Hansje
in Bessenland”, uit 1904, werd klas
siek. Maar van „Het jaar rond”; „Ol
ies Skitocht”; „Het huis van mijnheer
Petér”; en „Flinke Annika” (Stan
daard Uitgeverij) boeien de prenten
toch meer dan de teksten. En dan
nog is de kans groöt dat kleuters die
afgebeelde kindertjes van vroeger
sloom eruit vinden zien. Met recht
houdt de uitgever geheim wie de
vertalingen maakte. Een modernere
aanpak, wat beter aansprekende beel
den en woorden - eventueel een vrije
bewerking, zoals zovaak gedaan
wordt - hadden Elsa Beskow de eer
gegeven waarop ze toch zeker recht
heeft.
beleid niet werkte. Ook het Arabisch
olie-embargo speelde bij het afhou
den van de boot natuurlijk een rol.
Golan 'gelooft dat Kissinger het nu
niet meer zo zou spelen; hij zou de
Russen meer wantrouwen.
„Kissingers geheime diplomatie” is
een boeiend „ander” beeld van de
„vredesbrenger”een allesbehalve
gunstig beeld van een ambitieuze,
weinig betrouwbare manipuleerder
dié beleidsprincipes en beloftes even
snel overboord gooit als hij ze toe
zegt. Golan heeft een prettige, onge
compliceerde stijl die geen enorme
achtergrondkennis van de politiek in
het Midden-Oosten vereist van de
lezer. Hij roept slechts de vraag op of
„vrede” deze prijs waard is.
De uitgeverij Omniboek in Den
Haag vindt het niet nodig de namen
van zijn vertalers te vermelden. Geen
aardig trekje. Wel staat er royaal
gedrukt dat ze „Het huisje i n de
want”, door Heidrun Hegewald, en
„De Bruiloft van de pauw”, door
Könner, met razend mooie illustraties
van Klaus Ensikat, aangekocht heb
ben van Altberliner Verlag Lucie
Groszer, in de DDR. En dat is wel
weer aardig. Want Groszer is de eni
ge nog bestaande familieuitgeverij in
Oost-Berlijn en Lucie zeilt met een
bewonderenswaardige energie tussen
alle ambtelijke klippen door om nog
iets van een produktie op de markt
te brengen. Ze heeft een paar bijzon
dere tekenaars in huis gebracht met
Hegewald en Ensikat, en bij ons zijn
ze te koop voor maar 6,75 - de helft
van wat gemiddeld een prentenboek
kost. Een unieke kans om van deze
Vooral als je het legt naast „Ik zie
ik zie wat jij niet hoort”. Dat blijkt
een verzameling gefotografeerde
schilderijtjes van Almut Gernhardt,
waar Robert Gernhardt de prachtige
en speelse teksten bij maakte, die
niet altijd even gemakkelijk te vatten
zijn. En van vertalingen zoals Willem
Wilmink ze maakt (o.a. in „Als de
hazen” en „Kijk, 3 varkens welge
teld willen we wel een boekenkast
vol. Een uitschieter, deze bundel vol
versjes, die kinderen van 8-10 zelf
kunnen voordragen, als er voor zoiets
r -
Ogenschijnlijk zou je denken, dat
er weinig spectaculairs of interessants
is te beleven aan de lagere dieren
(een rare benaming overigens, want
wat is tenslotte lager), maar dat ligt
wel anders. Als je het boek over die
diersoorten begint te lezen kun je
nauwelijks stoppen, omdat het ene
fascinerende verhaal na het ander
volgt. Beschouw je deze animale par
tij ongeregeld eerst als een verzame
ling van louter griezels, later kom je
tot de conclusie dat het wonderlijke,
boeiende wezens zijn. Voor filmers
overigens een heerlijk gebied om
thrillers te maken. Maar terzake.
Natuurlijk speelt de chemische en
biologische totstandkoming van de
aarde en de mens een belangrijke rol
in dit overzicht, maar gelukkig be
perkt Macdonald zich niet alleen tot
de „stoffelijke” zaken, maar wijdt hij
ook aandacht aan datgene, wat de
mens uittilt boven de andere creatu
ren op deze planeet, zijn verstand,
zijn cultuur. Wanneer de mens uit de
evolutie naar voren is gestapt komt
er (door het boek) de draad van het
DNA te lopen. Dat DNA is enorm
belangrijk, omdat het de drager van
de erfelijke eigenschappen is en het
unieke van elke mens bepaalt. „De
mens van nul tot nu” is uitgegeven
door Zomer en Keuning (prijs 17,50)
Het lijkt ons een uitstekend leerboek,
voor op school ook.
boekjes eventueel platen voor de kin
derkamer te maken. Want de ver
haaltjes zijn bijzaak.
Als grootvader zijn want verliest,
trekken daar zeven dieren in, van een
muis tot en met een beer. (Of bedoelt
Hegewald toch iets met die beer?)
Grootvader vindt zijn want weer, na
dat de dieren bij zijn naderende voet
stappen de benen hebben genomen.
Het andere boekje gaat over een
eet-, drink- en feestgelag dat er niet
om liegt. Opmerkelijk is in Ensikats
platen, dat alle dieren op menssnbe-
nen en schoentjes staan, zodat we
veilig de conclusie kunnen trekken
dat Könner met zijn tekst op de
fabel mikt en via het dier de mens
zijn lesje wil leren.
Loeki van de Sterreclame is al
voor kinderen van drie de held op de
TV, en voor ouderen ook een bron
van veel gegrinnik. Uitgeverij Van
Goor bracht een Loeki-ABC, 26 blad
zijden ieder met een plaatje of vijf,
dat een dier of voorwerp voorstelt,
waarin een van die alfabetletters
voorkomt. Zo’n spelletje is leuk voor
4/ 5jarigen, maar knap als die eruit
halen wat het moet zijn: aar, ark,
„Rap de hamster” door Luis Mur-
schetz, vertaling Dieneke Corvers,
valt qua illustraties in twee delen
uiteen: de wat kille, harde platen
daar waar het gaat over de uittocht
van de hamsters uit de stad, waar de
kindereneigenaars hen verwaarlo
zen. En de overvloedig, uitbundig
mooie over de natuur, waar de ham
sters een nieuw leven beginnen. Leuk
voor 4-6jarigen, als je tenminste
het woord „tetrachloor” (echt iets
voor hummels), dat Rap in de apo
theek ruikt, vervangt door iets her
kenbaars.
cadeau, gorilla, gier, inktvis, insekt,
jacht, jakhals, mammoet. En wat is
de tweede prent bij 0? Urn en valk
zijn ook dagelijks te aanschouwen
zaken. En om bij Y ijs en ijshockey
te zetten, maakt dat die kinders later
altijd overhoop zullen liggen met het
worodenboek. Want daar staat IJs
onder I. Enfin, Loeki is populair ge
worden omdat alles bij hem altijd
verkeerd uitpakt.
MIER DÏEKMANN
Hoewel het boek hoofdzakelijk
handelt over de onderhandelingen in
het Midden-Oosten, gaat de toepas
sing van Kissingers beleid verder dan
dit onderwerp. Golan: „Ik geloof dat
Kissingers denkwijze destructief voor
het Westen is. Hij komt altijd tot de
conclusie dat de Westerse wereld
concessies moet doen om de Russen
of de Arabieren rustig te houden
of zelfs de Noordvietnamezen. De
ervaring leert echter dat je mensen
niet stil kunt houden door concessies
te doen. Als je een consessie doet
moet je er nog een doen, en nog een,
en nog een, enz. enz.
Golan denkt niet dat het feit dat
Kissinger een joo dis, iets te maken
heeft met zijn houding ten opzichte
van Israel. „Ik geloof dat hij zichzelf
allereerst als een geschiedkundige
Hij zegt in zijn voorwoord: „Dit is
een opwindend verhaal voor iedereen
met enig voorstellingsvermogen, maar
vooral voor jonge mensen. In tegen-
stelling tot de weinig geïnspireerde
manier waarop de natuurwetenschap
pen vaak op de scholen wordt onder
wezen is het bijzonder stimulerend te
zien hoe deze belangrijke onderwer
pen kunnen worden uiteengezet op
een manier, die noch onbegrijpelijk
technisch, noch kinderachtig vereen
voudigd is. Het is zelfs verfrissend,
dat de auteur zo nu en dan door zijn
enthousiasme wat op hol slaat.”
Het nieuwste boek van Hans Hell-
mut Kirst „De nachten van de lange
messen” geeft in romanvorm weer tot
welke dingen de speciale SS-macht in
het Nazi-Duitsland van Hitler in
staat was, alleen om de Nieuwe Orde
van het Duizendjarige Rijk te beves
tigen en in stand te houden.
Kirst, die beroemd werd door zijn
08/15 cyclus, beschrijft in dit boek
heel precies de opleiding van een
klein SS-commando, bestaande uit
zes geselecteerde SS-ers, die zowel
geestelijk als lichamelijk getraind
worden op het ten alle tijde on voor
waardelijk uitvoeren van elk bevel.
Die opleiding slaagt volledig. De zes,
die elk gevoel kunnen uitschakelen
maar door hun opleidingsachtergrond
toch niet voldoen aan het begrip
robot, volbrengen elke opdracht per
fect, meedogenloos en sadistisch. Ze
werken ook mee aan de arrestatie
van en de moord op Ernst Rohm in
1934.
De titel van het boek zou er op
kunnen wijzen dat deze roman van
Kirst uitsluitend over deze gebeurte
nis handelt, maar dat is geenszins het
geval. De schrijver heeft de roman
boeiend weten te maken door ver
schillende leden van de SS-groep na
de oorlog in heel andere hoedanighe
den en functies te laten opduiken. De
plot die hij daarbij bedacht heeft is
wat vreemd. Niettemin is „De nach
ten der lange messen” 23,90, De
Boekerij in Baarn) voor mensen die
nog steeds van dit soort boeken hou
den een interessant stuk leeswerk.
T. K.
IN DE SERIE „Hoe dieren leven”
van Elsevier zijn twee nieuwe delen
verschenen: „Vissen” van P. White-
head en „Lagere dieren” van dr.
Kaye Mash.
III
