NOORDZEEKANAALGEBIED EEN ROERIG DEEL VAN ONS LAND
F
„ij
n
L
Nog meer problemen
Zenuwen
Z’
Staalstad
H
de
he
76
g
m
te kunnen doen. Ze kwamen dus terug, niet
om te schuilen maar om een nieuwe markt
te voeden. Buitenlandse vissers volgden hun
voorbeeld. Het werd daardoor zo druk op
het Noordzeekanaal als het enige vaarwater
in IJmuiden dat de scheepvaart er steeds
meer hinder van ging ondervinden.
In de nieuwe plaats aan het nieuwe kanaal
ontstond een bedrijvigheid, waarmee in
geen enkel opzicht rekening was gehouden,
omdat niemand deze ontwikkeling had ver
wacht. Vissersboten zochten bij slecht weer
de veilige armen van IJmuidens pieren op
en bleken er hun vangsten goed van de hand
fil 1
d
1»
IJMOND-ZAANDAM.
Toen op 10 februari 1972 de
Kamer zich uitsprak over
het niet fuseren van de drie
IJmondgemeenten dat wil
zeggen tegen het opheffen
van Beverwijk, Heemskerk
en Velsen en het vormen van
I één grote gemeente IJmui-
den, betekende dat het
afsluiten van een periode
J; van twintig jaar vol geharre-
HHÉ war in de IJmond. Een tijd-
perk vol ruzies tussen de
gemeentebesturen, waarvan
de gemeenten, maar ook de
bewoners op een of andere
wijze steeds de dupe zijn
geworden; waardoor diverse
ontwikkelingen op de ach
tergrond moesten worden
geschoven en verscheidene
plannen nooit of veel later -
en veel duurder - konden
worden gerealiseerd.
w-
V onken
vlogen
eraf in
het prille
IJmuiden
Stoomtreilers inlossing vóór de vishallen. (Gezien van de ingang van de vissershaven.)
contacten met Zaanstad
tussen
Amsterdam
en
1
a
een ontwikkeling kwam van onge
kende grootte.
De bevolking, geënt op de scheep
vaart, werd uitgebreid met pioniers,
die in het nog kleine maar zich snel
ontwikkelende visserijbedrijf een
goede broodwinning zagen, en met
avonturiers die wel eens een ander
Geen wonder dat deze de dag
prezen waarop een klein centrum
tot stand kwam dat in twee opzich
ten aan hun bezwaren een einde
maakte, zoals in het jaar 1880 duide
lijk zou blijken. Er werd een visafs-
lag ingesteld, naar de gewoonte van
die tijd een particuliere afslag,
waar de verkoop aan reglementen
werd gebonden. De vissers kregen
de opbrengst van hun vangst, met
inhouding van een bepaalde com
missie, direct uitbetaald en dat
moest ook wel, want ze hadden het
geld nodig voor de uitrusting van
hun volgende reis. Die uitrusting en
alles wat ze verder nodig hadden
konden ze vlakbij het af slaggebouw
kopen tegen alleszins redelijke
prijzen.
De regering was aanvankelijk
niet van plan meer afslagen in
IJmuiden toe te staan. Ruim tien
jaar na de opening van de eerste gaf
ze echter opnieuw concessies uit,
zodat IJmuiden vier visafslagen
met eigen kredietafdelingen kreeg.
En dat liep volkomen uit de hand.
IJmuiden had zo’n moeite de grote
vraag naar vis, ook in het buiten
land, bij te houden dat het zichzelf
niet bijhield. Alle moeiten van goed-
willenden ten spijt, werd IJmuidens
visserijbedrijf voor de buitenstaan
der een jungle, een dicht oerwoud
vol intriges. Ook voor de ingewijde,
al hield praktisch niemand ervan de
vuile was buiten te hangen. Een
vaak gehoorde uitdrukking: men
gunde elkaar het licht in de ogen
niet. En andere karakterisering: het
was vreten of gevreten worden. Een
steeds herhaalde beschuldiging: er
werd door sommigen geknoeid
waar er maar te knoeien was.
In 1899 greep de regering in. Als
IJmuiden, alle verordeningen, alle
voorschriften ten spijt, het zelf niet
kon dan zou de overheid ervoor
zorgen dat er orde kwam. Geen
storm is ooit via Atlantische Oce
aan en Noordzee zo fel op IJmuiden
afgekomen als de storm die toen
van IJmuiden naar Den Haag over
sloeg. De minister van Waterstaat,
Lely, die de ingreep op zijn geweten
had, zou geen uur meer hebben
geslapen als hij zich ook maar een
percentage van de verwensingen
der IJmuidenaren, mondeling en op
papier, had aangetrokken. Met hem
kreeg de hele regering het zwaar te
verduren.
beraadsgroep, waarin bestuurders
en ambtenaren zitting hebben, en
die gemeenschappelijke vraagstuk
ken bespreekt. Zeker in verband
met de bouw van de Hemspoortun-
nel, waarvoor in Amsterdam-west
en in Zaanstad (vooral in Zaandam)
nogal wat overhoop gehaald moet
worden, wordt die groep als nuttig
ervaren
ter krediet waarvan de voorwaar
den wellicht in vele gevallen de
toets der kritiek niet konden door
staan. Waarschijnlijk is het dan ook
in niet geringe mate aan deze kre
dietverlening te danken geweest,
dat in IJmuiden de grondslagen
gelegd zijn voor het Staatsvissers-
havenbedrijf”. Voorzichtig uitge
drukt, zoals met ziet, maar wel dui
delijk.
Zo lijkt er een tendens te zijn, dat
Zaanstad enigszins een brugfunctie
vervult
Velsen.
elkaar, er werden beschuldigingen
geuit die nog werden afgedrukt
ook; het papier is vergeeld, maar
het verbleekt alsnog als men het
weer eens voor de dag haalt, zoals
wij voor deze bijdrage moesten
doen. We zullen de beschuldigingen
hier niet herhalen. Dat ze kant én
wal hebben geraakt, zouden we niet
graag beweren. Dat ze kant nóch
wal hebben geraakt beslist even
min. Het lijkt ons echter verstandig
de vuile was nu niet meer buiten te
hangen.
w
totaal. Er waren momenten dat
Beverwijk en Heemskerk zich tegen
Velsen plaatsten, er waren ook
ogenblikken dat Heemskerk en Vel
sen een niet-aanvalspakt afsloten
en zich tegen Beverwijk keerden.
Dat waren de jaren dat er een Ples-
manweg werd aangelegd, welke
doodliep tegen de grens van Heems
kerk en niet werd doorgetrokken,
alle afspraken ten spijt. Dat was de
tijd dat Beverwijks veel te vroeg
overleden burgemeester J. G. S.
Bruinsma zijn gasten meenam naar
het optrekje op het dak van het
hoge Stadskantoor en hen daar
wees op wat toen werd genoemd de
„plaagstroken”, de gebieden, welke
Heemskerk weigerde vol te bouwen
met huizen. Dat was ook de tijd dat
een vroegere Velsense burgemees
ter - die zich nooit iets had gelegen
laten liggen aan populariteit - dit
eerder een besmet woord vond -
persoonlijk een bij de Velsense
brandweer niet meer in gebruik
zijnde ladderwagen kwam overdra
gen aan zijn collega in Heemskerk,
burgemeester H. Nielen.
Het zou waarschijnlijk goed zijn
blijven gaan, wanneer het visserij
bedrijf zich niet zo stormachtig had
ontwikkeld. Kregen de vissers hun
geld direcht betaald, voor de vis
handelaren was dit geen enkel
bezwaar, omdat de afslag voor hen
een afdeling had geopend waar ze
krediet konden krijgen. De eerste
afslager was tevens de eerste ban
kier van IJmuiden.
burgemeester
horst.
Hij echter werd met zijn collega’s
geconfronteerd met weer andere
problemen, zoals het - door de
IJmond bestempelde „onzalige”
Voorhavenplan, dat ook alle aan
dacht van de gemeentebestuurders
opeiste. Er was toen juist een zoge
heten Vier Hoekpuntenoverleg op
gang gekomen tussen Amsterdam,
Haarlem, IJmond en de Zaan
streek. Dat overleg werd door het
Voorhavenplan de das omgedaan.
Van enig zinnig overleg was op het
laatst geen sprake meer en Velsen is
alleen tot overleg bereid, overleg
over bestuurlijke zaken, mits het
woord Voorhaven geschrapt wordt
bij de besprekingen - en dat lijkt
gezien de. huidige ontwikkelingen
een onmogelijke zaak.
misbruik: ze leverden allerlei beno
digdheden tegen prijzen die in feite
krankzinnig waren. Ook bij de ver
koop van hun vangsten, zó uit de
boot, werden de vissers nogal eens
benadeeld.
Stoomtreilers en loggers aan de uitrusting skade.
Aan de overzijde: de vishallen en de tegelmarkt.
(Gezien van het einde van de vissershaven.)
Op 1 juli 1902 was er nog maar
één plaats in IJmuiden waar de vis
in de afslag kwam, de rijksafslag.
Er was een bespreking met de laat-
sten der Mohikanen geweest en hun
waren bepaalde concessies gedaan;
toen was de strijdbijl begraven en
de vredespijp gerookt. Die rook
mengde zich tussen de rook van de
vele stoomtrawlers die IJmuiden
een nieuwe stimulans waren komen
geven. IJmuiden ontwikkelde zich
tot de grootste vissersplaats van het
vasteland van Europa. Daarbij
speelden vele pioniers van de jonge
plaats een rol. Maar vooral ook het
Staatsvissershavenbedrijf dat al
gauw een groot en goed stuk IJmui
den bleek te zijn in de tijd dat de
visserij de kurk was, waarop prak
tisch het gehele economische leven
van IJmuiden dreef.
In de jaren 1967-1968 kwam de
rijksoverheid op de lumineuze
gedachte om de drie IJmondge-
meenten Beverwijk, Heemskerk en
Velsen op te heffen en er één grote
gemeente „IJmuiden” van te
maken. Toen waren de rapen gaar.
Een niet doorgetrokken Plesman-
weg en zelfs de kwestie van rioollei-
dmgen in twee gemeenten aange-
IJmond na oorlog bestuurlijk onrustig
zijn goed
drs. J. Ree-
Tot even na 1950 is het in de
IJmond bestuurlijk altijd vrij rus
tig geweest. Geheel aan de noord
kant lag Heemserk, een tuinders-
dorp bij uitstek, dat met de Bever-
wijkse agrariërs ertoe bijdroeg dat
Beverwijk overal bekend stond als
de aardbeienstad bij uitstek - en het
waren diezelfde agrariërs, die
ervoor zorgden dat de Beverwtjkse
groenten- en bloemenveiling tot
werkterrein wilden. De avonturiers
bezorgden IJmuiden direct een
slechte naam. Van de gebrekkige
verbindingen te land en de nood
zaak voor de vissers zo gauw moge
lijk weer uit te varen, maakten ze
Later zouden vooraanstaande
IJmuidenaren, zij het voorzichtig,
het ingrijpen van de overheid recht
vaardigen. Citaat: „Gezien de aard
van de bevolking en het bedrijf
groeiden er zeer ongewenste en
gevaarlijke misstanden die door de
onderlinge concurrentie welig tier
den en niet met wetten en voor
schriften waren uit te roeien. Dat
was de aanleiding (een zeer onge
wone stap in die dagen) voor de
staat om positief in te grijpen in het
bedrijfsleven en zelf een afslag in te
richten”. Nog een citaat (zoals de
bankier N. Levenkamp het eens uit
drukte): de afslagkantoren
gaven de kopers een langer of kor-
Tegen die achtergrond van
schaalvergroting is het opmerke
lijk, als het ooit doorgaat, dat de
huidige provincies worden opge
deeld in mim-provincies, dat het
Amsterdam-N oordzeekanaal-
gebied dan wordt gesplitst. Het
Amsterdamse gebied en Zaanstad
komen dan in de ene mini, Haarlem
en IJmond in een andere.
Toch was de toenemende woning
bouw, mede door de aanwezigheid
van Hoogovens, er de oorzaak van,
dat steeds meer goede grond opge
offerd moest worden aan de
bouwactiviteit. Er werd een
lichaam in het leven geroepen dat
voor vervangende tuinbouwgron
den moest zorg dragen. Daar
begonnen dan ook de eerste
bestuurlijke zorgen op te draven.
Tal van Heemskerkers en Beverwij-
kers zochten en vonden emplooi bij
Hoogovens en samen met degenen
uit IJmuiden, die meer zagen in
staal dan in vis waren zij het, die in
feite de fundamenten voor Hoogo
vens hebben helpen opbouwen. De
mannen, die - om het maar bij één
voorbeeld te laten - er niet tegenop
zagen de vuurmonden van de oude
Hoogovens tegemoet te treden om
er de nog gloeiende resten kooks uit
te halen zonder zich aan hitte te
storen.
De regering negeerde de protes
ten die uit heel IJmuiden leken te
komen en opende in 1899 inderdaad
de rijksvisafslag. Ze had daarmee
de slag nog niet gewonnen. Een
grote particuliere afslag, gesticht
door de groep, bond de strijd met
het rijk aan en omdat ze zoveel
belanghebbenden samenbond ver
sloeg ze het rijk aanvankelijk op
alle fronten: er kwam veel minder
vis op de rijksafslag dan op de
particuliere afslag. Die particulie
ren zouden de strijd misschien
gewonnen hebben, als ze de
omstandigheden die tot het initia
tief van het rijk hadden geleid had
den verbeterd. Ze hadden de
omstandigheden en alle troeven in
handen. Maar ze speelden de troe
ven niet uit, omdat de meesten alles
wilden houden zoals het was en
daardoor trok de rijksafslag uitein
delijk de beste kaart. Het opposi-
tiefront van IJmuiden viel uit
1
Thans komen er uit de Zaan
streek geruchten, dat er weer een
overleg zal plaats hebben. In Vel
sense gemeentebestuurskringen
weet men echter nog van niets. Het
contact met Amsterdam op
bestuurlijk niveau althans is dus
nog steeds niet zoals het zou beho
ren te zijn tussen gemeenten in de
Randstad met al haar talloze
gemeenschappelijke problemen.
Anders ligt dat in de Zaan. Het
tegenwoordige Zaanstad heeft zijn
goede contacten met Amsterdam
kunnen behouden en hernieuwde
contacten met de IJmond gelegd.
Zaanstad heeft met Amsterdam een
Met IJmond heeft Zaanstad con
tacten gekregen inzake de mogelijk
heid, dat het huisvuil van IJmond
naar Zaanstad afgevoerd zal wor
den. Dat is op zichzelf weliswaar
nog van bescheiden aard, maar het
is ook nog maar 2% jaar, dat IJmond
aan z’n oostkant een betrekkelijk
grote gemeente (125.000 inwoners)
aantreft en niet meer een in stukken
en brokken verdeelde Zaanstreek.
Het past in het streven naar een
verbetering van de verhouding, dat
B. en W van Zaanstad van de zomer
officieel een bezoek aan hun colle
ga’s in Velsen hebben gebracht. Zij
konden daarbij melden, dat Zaan- beoogt
stad in mei, toen er gereageerd
moest worden op de nota van uit
gangspunten van het in voorberei
ding genomen streekplan voor het
Amsterdam-N oordzeekanaal-
gebied, besloten heeft pas een
standpunt met betrekking tot de
Voorhaven in te nemen als het
resultaat bekend is van een onder
zoek daarnaar door de rijks
planologische commissie.
legd, die niet op elkaar pasten toen
zij moesten worden aangesloten,
vielen in het niet bij het gekrakeel
dat daarop volgde. Intergemeente-
lijke samenwerking was al slecht,
maar werd tot een farce voor wie in
de keukens van de drie gemeenten
kon kijken. De zenuwen waren tot
het uiterste gespannen, toen de
Tweede Kamer uiteindelijk in
februari 1972 tot een beslissing
moest komen. Nerveuze burge
meesters, wethouders en hoofd
ambtenaren bevolkten de publieke
tribunes in het Kamergebouw, er
waren actiegroepjes en acties, die
de wonderlijkste uitwerking had
den. Zo werd een inwoner van
Heemskerk, werkzaam op Heems
kerk en Beverwijks gebied, die
tegen de fusie was, voor zijn activi
teiten door het Beverwijkse
gemeentebstuur beloond met een
ere-burgerschap. Maar dat gebeur
de pas nadat de Kamer „neen” had
gezegd tegen die ene grote gemeen
te „IJmuiden” Daarna ontstond er
een afkoelingsperiode, waarvan het
nu wel tijd wordt dat zij teneinde is.
Voorzichtig is men toen gaan probe
ren tot elkaar te komen. In Velsen
echter kwam de burgemeester te
overlijden, mr. Bührmann. Hij
werd - tijdelijk - opgevolgd door
Zandvoorts oud-gemeente-
secretaris W M. B. Bosman, die de
eerste wezenlijke pogingen in het
werk stelde de drie gemeenten tot
kalmte en vooral tot bezinning en
samenwerking te brengen. Zijn
voortreffelijke arbeid werd later
voortgezet door Velsens (nieuwe)
De groei van Hoogovens maakte
dat men in de IJmond plannen ging
maken voor het ontstaan van een
zogeheten „Staalstad”. Omstreeks
1956-1957 kwam de overheid op de
gedachte dat het goed zou zijn een
IJmond Raad in te stellen, recht
streeks door de burgerij te kiezen.
Daar kwam door verzet m de
IJmondgemeenten mets van
terecht. Daarna was er het IJmond
Advies College, dat als alles zalig
makend zou moeten dienen. Ook dit
plan was gedoemd m de prullen
mand te verdwijnen. Intussen was
echter de verwarring m de IJmond
Zoals hiervoor aangeduid, werd
in 1968, bij de vaststelling van het
streekplan voor het Noordzeeka-
naalgebied, de planologie van
slechts een deel van het gebied uit
gestippeld. Nu dit plan inmiddels
door de feitelijke ontwikkeling (of
het uitblijven daarvan. minder
geschikt is gebleken bereidt het
provinciaal bestuur een nieuw plan
voor, nu echter voor een groter
gebied. Het wordt nu ook omschre
ven als het Amsterdam-
Noordzeekanaalgebied. Met die
naam wordt aangegeven, dat er een
nauwe relatie is tussen het Amster
damse gebied en andere delen van
het Noordzeekanaalgebied. Maar
bovendien wordt nu veel meer tot
het Noordzeekanaalgebied gere
kend dan acht jaar geleden. Zo
wordt nu de planologie voorbereid
van de Noordzee tot het Buiten-IJ
en van Schiphol tot Uitgeest. Voorts
de commissie Zeeha-
venoverleg één beheer van de
havens in het gebied.
