Andere Mattheus Passie van Louis Ferron en Louis Andriessen
Kaz Lux geen recht
aan
Saul Bellow
FNV ontevreden
over kunstnota
DUJARDIN
Zwaar bezette band doet
"li"H
K
Nobelprijs voor
letterkunde
Lied in de schemering: prachtig toneel
r.
Alphenaar
Computer-
tested
Interaudio
alleen bij
Alphenaar in 2
voordeelsets:
ld
e i
■Ml
r
Rick van der Linden toont weinig tact
FRAAI EVENWICHT TUSSEN HUMOR EN ONTROERING
DUJARDIN
21
KUNST
om
Door Ko van Leeuwen
I
I
1
VAN WENNEKER
VIEUX EXTRA,
B E K
sn
Staatsgeheimen
fSTstsJs
Totaal voor slechts f 1998
HAARLEM. „Ik geloof dat toneel wel een medium is dat ik
aankan, ook al moet ik daarvoor heel anders schrijven dan ik gewend
ben. Maar ik ben er misschien een beetje te lui voor, schrijven voor
toneel ga je pas doen als je een opdracht krijgt. Anders is het risico me
ook te groot. Zoiets moet wèl opgevoerd worden en ik heb geen zin om
met een stuk te gaan leuren. Er is de laatste jaren wat meer
belangstelling voor toneel van eigen bodem. Als er vanaf nu ieder jaar
een toneelgroep op me af zou komen die zou vragen: schrijf jij voor
ons een stuk, dan zou ik dat heel graag doen”.
Totaal voor slechts f1375
Gestreden strijd
Baal speelt nieuw lijdensverhaal
in
j
ADVERTENTIE
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
4
E
it
2 Interaudio 1000
luidsprekers f 590
Lenco L 84 draaitafel,
volledig automatisch,
met MD element f 599
y oï
Gore Vidal en Truman Capote”, heeft
Bellow verklaard, „als Norman Mailer de
Kamerorkest blazen de kraaienmars.
„Totaal onbevredigend” vindt de FNV
het dat de nota geheel voorbij gaat aan de
arbeidsvoorwaarden en de rechtspositie
van de kunstenaar. Die zaken moeten
onderwerp van voortdurend overleg tus
sen overheid en kunstenaarsorganisaties
zijn, aldus het FNV-commentaar.
niet heeft voorkomen dat tal van kunstac
tiviteiten zijn stopgezet: Groot Limburgs
geestigheid en dramatiek. Omdat Paul
Steenbergen en Jaap Wieringa dat in hun
regie tot in finesses hebben aangevoeld, is
een vooral waardige voorstelling ontstaan
met een afgewogen dosering van humor
en ontroering. Het resultaat verraad een
grote mate van vakmanschap, die vooral
waakzaam is geweest voor de evenwicht-
heid waarmee ook Coward zelf in zijn
stuk tewerk ging.
AMSTERDAM Een van de uitschie
ters van het vorige tv-seizoen althans
op rookgebied was een reünie van
Brainbox in VARA ’s Nederpopzien. Toen
wisten Kaz Lux toch al een zanger met
een zeer eigen geluid en Jan Akkerman
een intimiteit te bereiken die menigeen
mijmerend deed terugdenken aan de gro
te (en potentiële) creativiteit die Brain-
box in haar bagage meevoerde. Ieder ging
zijns weegs na het einde van de groep.
Kaz probeerde het solistisch en Jan flo-
reerde als gitarist in Focus. Ze zijn nu
weer bij elkaar naar het zich laat aan
zien slechts tijdelijk en hun korte tour
nee ging gisteravond in première in het
Concertgebouw.
mer en geeft weer eens blijk van haar
veelzijdig talen in deze uiterst moeilijk rol.
Paul Steenbergen als de zelfzuchtige schrijver in „Lied in de schemering” van Noël
Coward, dat gisteren in Haarlem in première ging.
omdat daarmee al in het begin van het
stuk heel subtiel naar homoseksualiteit
wordt verwezen.
Yamaha- Sansui- Thorens- Shure
Ortofon BenW-Akai-lnteraudio
Bose AR Technics- Dual Lenco
Louis Ferron, schrijver en geboren en
getogen Haarlemmer, heeft een toneelver
sie gemaakt naar aanleiding van de Mat
thaus Passion van Johan Sebastiaan
Bach. Hij deed dat in opdracht van de
toneelgroep Baal uit Amsterdam. Zo is er
nu een geheel nieuw verhaal ontstaan dat
onder de titel Mattheus Passie op 3
november in het Shaffy Theater in
Amsterdam in première gaat. Louis
Andriessen schreef er ook nieuwe muziek
bij en Leonard Frank heeft de regie.
„Het idee is in eerste instantie van Louis
Andriessen”, vertelt Ferron. „Als musicus
wilde hij eens iets met de Matthaus doen.
In Vrij Nederland had hij mij eens een
open brief geschreven, waarin hij me
hartstochtelijk toejuichte. Hij meende in
mijn manier van schrijven paralellen te
ontdekken met zijn wijze van compone-
i,
50
KRUISWEG 45-49 HAARLEM 023-320244
medemusici stekelig applaus te vragen
voor „Rick-tator” van der Linden.
Misschien groeit deze band nog tot een
eenheid, maar daar heb ik zo mijn twijfels
over. Afgezien van een paar uitstekende
gedeelten blijft het geheel onsamenhan
gend en het verwachte niveau achterwe
ge. Jan en Kaz zijn nog in Breda, Den
Haag (zondagavond in het Congresge
bouw), Groningen en Zwolle te zien.
JOHN OOMKES
mag hij dat van mij. Maar ik wil geen
publiek bezit worden of op de televisie
komen. Ik ben wat ik wil zijn: een ouder
wetse schrijver.
Behalve als romancier is Bellow ook
wetenschappelijk actief. Hij doceert lette
ren en sociologie aan de universiteit van
Chicago waar hij ook woont.
HET STUK ZOU geschreven zijn in
begin 1960, een tijd waarin de Engelse
samenleving homoseksualiteit nog offici
eel veroordeelde. Terecht is Steenbergen
er in zijn regie vanuit gegaan dat daar
voor nu enige tolerantie bestaat en heeft
hij het accent meer gelegd op de morele
levenshouding van een man die zijn ijdel
heid ombuigt tot egoïsme van de eerste
orde. Een beroemd man W. Somerset
Maugham zou er model voor hebben
gestaan die neerkijkt op alles en lederen
en ronduit onverdraagzaam is. Maar het
blijft een mens die zijn levenlang zijn
„vreselijk geheim” zorgvuldig verborgen
meende te hebben gehouden en voor wie
elke bekendheid daaraan onverdragelijk
zou zijn. De essentiële dramatiek blijft
daardoor boeiend genoeg om heropvoe
ring te rechtvaardigen, immers dat con
stant terugdringen van zijn werkelijke
menselijke gevoelens moet geleid hebben
tot de vervorming van zijn karakter.
„Om op Judas terug te komen; daar heb
ik nu een man van gemaakt die aanvaller
van de staat wordt. Dat wordt natuurlijk
niet gepruimd. Ik heb de gehele handeling
verplaatst naar het einde van de negen
tiende eeuw. Er worden staatsgeheimen
verklapt in een bordeel en Jezus is schul
dig. Judas is dan degene die het valse spel
van de overheden doorziet. Hij is in
Brechtiaanse zin eigenlijk degene die het
licht ziet. Daarover wordt niet uitgebreid
getheoretiseerd, het wordt slechts in enke
le zinnen aangegeven”.
De nieuwe Mattheus Passie is vooral
ook een zangspel. „Een opera”, zegt Louis
Ferron, „met veel gesproken tekst. Steeds
weer korte dialoog en dan weer muziek.
Het verloop van het nieuwe verhaal wil ik
nog niet verklappen, het moet een beetje
als verrassing overkomen. Maar er zijn
talloze verwantschappen met het oude
verhaal. Er is een proces, een verraad van
Petrus, Jezus, Judas en ga maar door.
Maar de grote herkenning zit in de para
frases van het koor. De koralen worden
door de spelers van Baal gezongen.Hoe-
wel mijn tekstbenadering heel anders is,
lijkt het allemaal in de richting te gaan
van de Dreigroschenoper van Brecht.
Alleen heb ik niet zoveel boodschap als
Brecht; mijn tekstbenadering is ook heel
anders. Maar ik vond het wel belangrijk
om de zwijnerij in mensen aan te tonen.
Sommige mensen zullen het misschien
ook een leerstuk vinden, maar zo is het
niet bedoeld.”
(ADVERTENTIE)
MHfwwaaêat O
Sansui 331 AM/FM
tuner-versterker
2 x 15 W f 749
2 Interaudio 2000
luidsprekers f 880
ta. De FNV constateert dat in de nota een
financieringsplan en concrete beleids
voorstellen ontbreken. Dat brengt volgens
de FNV het risico met zich mee dat er van
een discussie over het werkelijk te voeren
beleid niet veel terecht komt. Ook kan dat
leiden tot een overheidsbeleid dat zich
onttrekt aan de politieke controle van het
parlement.
De FNV onderschrijft de doelstellingen
van de nota - verlagen „cultuurdrempels”,
stimuleren vernieuwingspogingen - maar
Lenco L 60 draaitafel
met snaaraandrijving
en MD element f 399
UTRECHT (ANP). „De kunstnota I
van minister Van Doom lijkt een zeepbel
vol goede bedoelingen die onder een vol
gende minister uiteen dreigt te spatten in
nieuwe onzekerheden”.
Aldus de Federatie Nederlandse Vakbe-
Louis Ferron schreef de tekst voor de
nieuwe Mattheus Passie, die door toneel -
groep Baal zal worden opgevoerd.
(Van onze kunstredactie)
STOCKHOLM. De Amerikaanse
schrijver Saul Bellow ontvangt de Nobel
prijs voor de letterkunde 1976 „wegens
het menselijke begrip en de subtiele ana
lyse van de hedendaagse cultuur die in
zijn werk verenigd zijn”, aldus wordt in
de motivatie gesteld die tot de toeken
ning van de prijs heeft geleid. Bellow
geldt al sinds de jaren ’40 tot de grootste
schrijvers in de Verenigde Staten, waar
hij op 9-jarige leeftijd met zijn Joods-
Russische ouders ging wonen nadat hij 61 weging in een commentaar op de kunstno-
PERFECTIE is ook verder in deze voor
stelling nagestreefd. Als Paul Steenber
gen champagne schenkt, dat moet dat ook
echte zijn en dat past ook bij een realisti
sche opvoering als deze. Ook deze keer is
weer de vertaling van Max Schuchart
gebruikt en die klinkt uitstekend. Dan
speelt alles zich af binnen een nogal
monumentaal hotelkamerdecor, smaak
vol ingericht, zonder overbodige franje.
Een sfeervolle belichting ondersteunt
deze voorstelling, die alle waardering ver
dient.
Met dit spinkoffertje worden in India op
vrij snelle en eenvoudige wijze dunne katoenen
garens gesponnen. Hiervan weeft men lappen of
kledingstukken voor zichzelf en voor de verkoop
Een werkzame methode om in eigen onderhoud
te kunnen voorzien, iets waar Gandhi een groot
propagandist en voorstander van was.
In twee formaten: 33 x 19 x 6,5 cm f 59.
40 x 22,5 x 9 cm f 69. Ook geschikt voor o.a. wol.
zijde, honde- en kamelehaar.
De Bonte, Schagchelstraat 6.
Haarlem. Telefoon 023-32 71 18.
Open 10.00-13.00 u en
13.30-17.30 u, ma 14.00-17.30 u.
ren. Wat hij met zijn muziek tegen andere
muziek doet, probeer ik te bereiken met
het schrijven in mijn boeken. Hij had die
verwantschap ontdekt”.
De versie die Louis Ferron van het
lijdensverhaal gemaakt heeft wijkt
belangrijk af van het bekende werk van
Bach, waarvoor C. F. Heinrici (pseudo
niem: Picander) de tekst schreef. Ferron:
„Toen ik die tekst voor het eerst eens goed
las, viel het me meteen op dat het eigenlijk
mateloze kitsch betrof. Een vooral, dat er
vandaar uit geen enkele dramatische
inbreng is. Met de muziek is dat beter,
daar heeft Bach wel voor gezorgd. Nou, ik
heb de oorspronkelijke tekst helemaal
omgegooid. Er is als het ware een nieuw
verhaal ontstaan waarin zeker overeen
komsten te vinden zijn met de oude
geschiedenis. Beroemde herkenbare ari
a’s hebben we er in gehouden. Weliswaar
erg geparafraseerd, maar toch herken
baar”.
Toch is er een wezenlijk verschil ont
staan. Ferron: „Ja, al schrijvende is er
veel veranderd. Bijrollen zijn belangrij-
ker geworden. De Christusfiguur is nog
wel hoofdrol gebleven, maar ik ben zo vrij
geweest die heel anders te interpreteren
dan Bach. Ik zie de Christuspersoon toch
zeker als machtsmiddel. Het evangelische
armoede betrachten hè, een mooie metho
de om anderen hun geld afhandig te
DAT ONBARMHARTIGE karakter,
die on verzettelijke mens, is bij Paul Steen
bergen uitgegroeid tot een creatie die de
irritante houding van deze rotvent uitste
kend uitbeeldt. Maar Steenbergen geeft
zijn spel wel zoveel reliëf dat ook de
menselijke kwetsbaarheid uit al zijn ver
borgenheid aan de oppervlakte ver
schijnt. Dat brengt ontroerende momen
ten naast gespeeld cynisme. Mevrouw
Steenbergen-Ward staat wat haar vertol
king van de echtgenote van de schrijver
betreft, geenszins in de schaduw van haar
man. Ook in deze kleinere rol blijft zij vol
zelfrespect en wijsheid ten opzichte van
haar huwelijkssituatie overeind. Myra
Ward is een overrompelende Hilde Laty-
NOËL COWARD, in 1973 overleden,
was een briljant getalenteerd mens. Naast
een omvangrijke oeuvre over toneel (meer
dan veertig stukken) schreef hij revue’s,
romans, gedichten en componeerde hij
ook muziek. „Lied in de schemering” is
een comedie waarin ernst de boventoon
voert, maar waarin Coward een zeldzaam
harmonieuze afwisseling bereikt van
HAARLEM Ik kom niet om je te
beschuldigen van homoseksualiteit; ik
beschuldig je van iets dat veel erger is: je
ingebouwde wreedheid en lafheid”. Die
1 woorden worden striemend in het gelaat
geslingerd van de alom gevierde en
beroemde auteur Sir Hugo Latymer. Dat
gebeurt door zijn jeugdliefde Carlotta,
die hem in de herfst van zijn leven komt
opzoeken om hem te confronteren met de
morele werkelijkheid van zijn leven. De
plaats van handeling is eer} luxe hotel in
Zwitserland, waar de beroemde man met
zijn vrouw verblijft. De ontmoeting met
Carlotta verloopt uitermate pijnlijk en
lijkt in eerste instantie op chantage. Zij
vraagt hem de liefdesbrieven, die hij haar
vroeger geschreven heeft, te mogen publi
ceren in haar memoires. Maar zij is ook
nog in het bezit van andere liefdesbrie
ven, de welke Latymer lang geleden
schreef aan zijn secretaris, met wie hij
enige tijd een homofiele relatie onder
hield.
maken. Maar Judas heb ik als een soort
heilige laten overkomen. Als Judas er niet
geweest was, zou de heilsgedachte geen
steun gekregen hebben. Hij was gedoemd
te verraden en zo als hulpmiddel bij de
verlossing te dienen. Het was natuurlijk
een rot klus om die misselijke daad te
doen. Misschien verdient hij daarvoor wel
een pluim. Er zijn ook theorieën die bewe
ren dat Christus niet radicaal genoeg was
in zijn streven en dat hij daarom verraden
werd. Dat is weer een ander aspect.”
De toneeltechnische kant heeft Louis
Ferron ook erg bezig gehouden: „Ik moest
me vanzelfsprekend erg Vichten naar de
eisen van Frank en Andriessen. Er is ook
voortdurend overleg geweest tussen ons
drieën. Ik heb me soms flink moeten
beheersen, want ik heb nogal eens de
neiging met veel vertoon van taalvirtuosi
teit te werken. Ik heb eerst alle sluizen van
mijn merkwaardig talent open gezet,
maar wat ik toen gebrouwen had was
onspeelbaar. Aardig om te lezen, maar
niet geschikt voor toneel. Toen heb ik het
herschreven”.
Lied in de schemering heet dit toneel
spel (comedie) van Noël Coward, waarin
dit alles zich voltrekt. In een vrije produk-
tie, gesteund door het Nederlands Thea
terbureau, geven Paul Steenbergen, Myra
Ward, Ellen Vogel en Jaap Wieringa er
een prachtige voorstelling van. Donder
dag was de première in de Haarlemse
Stadsschouwburg; zelf zag ik de opvoe
ring van woensdag. Het betreft eigenlijk
een heropvoering, want negen jaar gele
den speelde het echtpaar Steenbergen er
bij de Haagse Comedie al in. Paul Steen
bergen in de rol van de egocentrische
schrijver (zoals ook nu) en Myra Ward als
Carlotta. Op initiatief van Myra Ward zijn
de vrouwenrollen nu gewisseld. Myra
speelt nu Latymer’s echtgenote en EUen
Vogel kon worden aangetrokken voor de
rol van Carlotta.
Het is moeilijk onder woorden te bren
gen wat je verwachtingspatroon is.
Akkerman is een hele grote, natuurlijk.
Iemand die zijn sporen in de Nederlandse
muziek ruimschoots heeft verdiend. Het
beeld van Nederpopzien moet je echter al
snel herzien als je ziet door wie Jan en Kaz
terzijde worden gestaan: Jasper van ’t Hof
en Rick van der Linden (toetsen), Cees
van der Laarse (bas), Pierre van der Lin
den (drums) en de zusjes Patricia en
Yvonne Paay en Ina Arnold (achtergrond-
vokalen). Ongetwijfeld een keur van
artiesten, maar teveel van het goede als je
gehoopt had op het vertrouwde samen
spel van Jan en Kaz.
Kaz komt er minder duidelijk aan te
pas, op de een of andere manier. De
muziek ontwikkelt zich van aanvankelijk
breed en open gestructureerd naar een
jazz-rockachtig geheel waarin Akkerman
voortdurend het pleit moet beslechten
tegen de beide toetsenfreaks, van wie Van
der Linden wel helemaal weinig tact
toont. Al egotrippend eist hij veel ruimte
op, wat nogal eens ten koste gaat van het
klasserijke ritmeduo, de zang en de struc
tuur van het geheel.
De opbouw van het programma werkt
de samenhang ook al niet in de hand. Het
begin mag er best zijn. Na een ruimtelij
ker werkend intro kromt Jan de rug en
vlecht een schitterend funky riffje. Hij
voelt zich safe. Zijn vingers spartelen over
de snaren. Het patroon levert openge
werkt spel op, waarop het a cappella-intro
van Eli vervolgens goed aansluit. Na een
dikke minuut valt de band in met jazzy en
ruimtelijk spel. Ook Naked Actress krijgt
een dikke voldoende. Het sobere feestje
aan het begin van het concert wordt ver
jaagd met sfeervolle romantiek. Tranquil
lizer heeft een sterk en mooi thema en
wordt door Jan solo gebracht met behulp
van (een getapede) ritmebox.
Net als je verwacht dat de stemming
erin zit, worden er als in een soort pauze-
act een aantal onsamenhangende soli ten
gehore gebracht, waarvan die van Van
der Linden op het prachtige orgel van het
Concertgebouw wel elke beschrijving
tart. Jasper van ’t Hof etaleert vervolgens
een vreemd extatische stijl op de vleugel
en Pierre van der Linden doet er lang over
om de aandacht op zijn solo te vestigen.
De stemming komt gelukkig enigszins
terug met het puike Perfection en de
geslaagde funk van There he still goes.
Maar in dat laatste nummer hervatten
Van der Linden en Van ’t Hof hun vage
schijngevecht, waardoor een juiste afron
ding achterwege blijft. De zaal heeft er
maar een matige waardering voor. Akker
man heeft de diagnose inmiddels ook
gesteld door bij het voorstellen van zijn
DE MEEDOGENLOZE ontluistering
van de gevierde auteur wordt ditmaal dus
door Ellen Vogel volvoerd. In een indruk
wekkend gifgroene robe is zij een prachti
ge verschijning en zij speelt Carlotta met
technische souplesse heel uitgebalan-
ceerd. Maar ik zou er toch graag meer
innerlijke bewogenheid in terugvinden.
Tenslotte geeft de schrijver zelf aan dat zij
evenals Hilde een vrouw is die senti
ment bezit. Jaap Wieringa heeft de niet zo
dankbare taak de bediende-rol in het
hotel te vervullen. Hij doet dat in alle
perfectie en onderstreept daarmee het
belang van zo’n rolletje, dat nu niveau
meekrijgt. Een rol die ook van belang is,
ADVERTENTIE
X
opent
donderdag
28 oktober
X.
opent
donderdag
.28 oktober
X..
opent
donderdag
28 oktober
„Als ik nu naar deze Mattheus kijk, dan
zie ik ook duidelijke verwantschap met
boulevardtoneel. Ik heb er ook relative
rend tegenaan gekeken. Het hele verlos
singsverhaal, ach, ik ben rooms katholiek
opgevoed, maar voor mij is het een gestre
den strijd. Misschien zijn er nog wat Lim
burgers die er mee tobben, maar ook daar
zet ik een vraagteken achter. De theologi
sche fundamenten hoef ik niet meer te
ondergraven. Daarom heb ik alles naar
een actueler thematiek verschoven: de
valsheid en dubbelzinnigheid van de
moderne staat. Een verhaal over de
bovenliggende klasse, die het volk met
fraaie leuzen manipuleert en iedereen die
daar doorheen prikt moet aan het kruis.
Zoals je nu ook weer in Duitsland ziet: Wie
niet meejuicht wordt „afgeschoten”. Zie
de jongste verkiezingen daar. Ach, ik zou
zeggen: Wie oren heeft, die hore maar.
Baal gaat zich dus wagen aan deze
Mattheus Passie en gebruikt er uitdrukke
lijk niet de Duitse naam voor. Baal
gebruikt toneel nu als commentaar op het
muzikale lijdensverhaal van Bach. Het
wordt een nieuw theateravontuur van
deze groep, die nu veel meer in de richting
van de muziek koerst. Louis Ferron:
„Voor mij was het een avontuur voor het
eerst intensief toneeldialogen te schrijven.
Mijn werk is nu klaar, ik heb mijn teksten
ingeleverd. Leonard Frank is de toneel
man, hij moet het in theater vertalen.”
jaar geleden in Montreal in Canada was
geboren.
De prijs werd hem toegekend voor zijn
gehele oeuvre dat in 1944 een aanvang
nam met „Dangling Man” en als grootste
hoogtepunt „Herzog” kent. Zijn meest
recente werk, dat vorig jaar verscheen,
heet „Humboldts gift”. In dit boek maakt
Bellow duidelijk dat prijzen hem weinig
doen. In „Humboldts gift” wint een vriend
van de hoofdfiguur, de dichter Humboldt
Fleisher, de Amerikaanse Pullitzerprijs j
hetgeen Humboldt smalend doet spreken i de federatie wijst er tegelijkertijd op dat
van „kippestront”. inmiddels diezelfde minister Van Doorn
„Ik wil niet toetreden tot de jetset zoals
(tore Vidal on Truman Cannto” hooft uvn.cn.cii oijii aiupgcoci. uiuui imuuuigo
Toneel Twee, Gewestelijk Orkest, Opera-
Joe Louis van de literatuur wil spelen, i gezelschap Forum en het Nederlands
Sansui 551
EVaM/FM tuner-verst
VH 2 x 20 W f999
V-
t.
