Van het ene festival in het andere: te snelle opeenvolging
to’s
„Le Juge et L'Assassin” niet zomaar een politieverhaal
riE
.V.
FILMS
5,
urban
99
ealer
I
ions
23
FILMS
1976
NOVEMBER
V R IJ D A G
5
Legpuzzel
1975
na
Matinees
in Amsterdam
Herkenbaar wereldje
Nachtmerries
I
1974
1973
1973
1970
1975
1975
1975
1972
1974
1973
1974
1975
1974
1972
1972
Rijk der zinnen
Nachtvoorstellingen
Op de laatste dag van de Utrecht
se Cinemanifestatie, woensdag jl.,
begon in Kriterion in Amsterdam
een Franse Filmweek, wat op z’n
zachtst gezegd een bijzonder onge
lukkige vorm van planning ge
noemd kan worden. Dat de eerste
film van deze onder auspiciën van
Unifrance Film gehouden „Semai-
ne du Cinéma Francais” Jeanne
Moreau’s „Lumière” was, die al in
Utrecht zijn Nederlandse première
beleefd had, verandert weinig aan
het feit dat bij een dergelijke snelle
opeenvolging van filmweken nie
mand gébaat is, de publieke be
langstelling voor dit soort evene
menten daalt en de filmpers kan
onvoldoende en niet op tijd aan
dacht besteden aan de vertoningen
van het overlappende festival.
N achtvoor stellingen
Bloedig spoor
Kritische visie
I
1
Ba
John Wayne
The Shoot ist” als ode aan
Bruce Dem en Barbara Feldon in „Smile”
Victor Hugo
Superieur werk in Franse filmweek
In die tweede helft van de Cinemani-
festatie was door „Het Rijk der Zinnen”
Zij wordt daarbij geassisteerd door Da
vid Carradine als Big Bill Shelley.
Twee films die voorlopig niet in de
bioscopen zullen komen, maar die niet-
gekkeninstituut werd hij als
ontslagen.
kaart ziet
igzaam het
naderen.
Een beeld uit „Le locataire” waarin Ro
man Polanski (links) zelf meespeelt.
Isabelle Adjani als Adèle H, schrijvend
aan haar mysterieus dagboek.
In de matinees vahn Palace wordt
voor de jeugd „De Wraak van Ivanhoe”
geprolongeerd, in Studio kan ze met de
ouderen kijken naar Bourvil en Louis de
Funes in „De eend en de Cadillac”.
onvergefelijke inzicht in de Amerikaanse
samenleving waarin het competttie-ele-
ment een grote rol speelt en iedere
deugd of aanleg financieel uitgebuit kan
worden. Een gang van zaken waarvan
de „smile”, het optimisme en de naïviteit
de grote gangmakers zijn.
Terugkomend op Utrecht dat woens
dagavond beëindigd werd met een vrij
commercieel sluitstuk, Don Siegel’s „The
Shootist”, een sport ode aan John Wayne
die zijn hele leven actief is geweest als
schietende sheriff of schurk, maar zich
in deze film terugtrekt uit het openbare
leven omdat hij door de dokter opgege
ven is als lijdend aan een ongeneesdijke
ziekte. Een stervende „gunfighter” die de
dood echter niet afwacht op zijn bed,
maar drie dodelijke vijanden uitnodigt
op een samentreffen in de locale saloon.
Pasolini’s erotisch sprookje „De 1001
Nacht” kan men zien in Roxy, de origi
nele Western „Shalako” met Brigitte
Bardot en Sean Connery blijft in Palace.
op een der Kanaal-eilanden woont. Daar
houdt hij op avonden zijn befaamde
literaire „séances” en tijdens een van
die bijeenkomsten wordt Hugo’s jongste
dochter verliefd op een knappe Engelse
luitenant, Albert Pinson die aanvanke
lijk ingaat op de avances van het in
wezen schuwe meisje maar haar in de
steek laat als hij en zijn regiment naar
Canada wordt overgeplaatst. Adele gaat
hem achterna en het wordt een reeks
pijnlijke ontmoetingen waarbij hij vol
hardt in zijn afwijzende houding enzij
alle vernederingen ondergaat om maar
in zijn buurt te kunnen blijven.
Truffaut heeft di tbijna onwaarschijn
lijke proces van een „amour fou” over
tuigend en geloofwaardig in beeld ge
bracht. Zijn werkwijze is direct, zonder
afleidende neven-intriges en geheel ge
richt op een aftakelingsproces dat ein
digt in een kliniek waar Adele H nog
veertig jaar doorbrengt met tuini eren,
pianospelen en het bij houden van haar
dagboek dat als basis gediend heeft voor
Truffaut’s meesterlijke film. Een film
die nu in Roxy te zien is. Verder zijn er
diverse reprises van oude en minder
oude films en een paar bekende prolon
gaties: „Max Havelaar” in Luxor en „De
eend en de Cadillac” in Studio.
Helemaal overtuigend is regisseur Po
lanski niet bij de verfilming van dit
bizar verhaal van de tekenaar-schrijver
Roland Topor van wie onlangs de teken
film „De fantastische Planeet” werd ver-
Een verbitterd vuurgevecht is het logi
sche gevolg van dit rendez-vous met de
dood, waarbij de drie schurken maar
natuurlijk ook Wayne aan hun einde
komen. Door de actie naar het einde te
verplaatsen, houdt Don Siegel voldoende
ruimte over om een meer beschouwende
film te maken waarin John Wayne tijd
vindt tot het leggen van enige menselij
ke contacten, zoals met de sympathieke
weduwe mrs. Bond Rogers die door
Lauren Bacall gevoelig gespeeld wordt.
Met Wayne vormt zij een niet minder
aandoénlijk duo dan destijds Katharine
Hepburn naast „Big John” in „Rooster
Cogburn”.
een niet slecht gemaakt B-film naar
een onmogelijk en onwaarschijnlijk ge
geven, wat in dit genre nauwelijks als
een tekortkoming aangemerkt kan wor
den. De handeling speelt zich af op een
Amerikaanse High School, waar drie
jongens een terreurbewind uitoefenen,
waartegen de nieuwkomer David zich
verzet. Dat komt hem op een verbrijzeld
been te staan, waarna David een reeks
moorden voorbereidt op het Gestapoach-
tige machthebbers dienen zich aan. Een
film met om het kwartier een dode en
dus zeker zo gewelddadig als een van de
vroegste films van Martin (,Taxi Dri
ver”) Scorsese die „Boxcar Bertha” heet
en gemaakt werd onder toezicht van
Roger Corman in 1972. Barbara Hershey
als Boxcar Bertha raakt tijdens de de
pressiejaren verzeild in de misdaad als
zij de dood van haar vader wil wreken.
Twee films uit de Franse Filmweek
worden ook ’s nachts in het weekend in
Kriterion vertoond, „Police Python” van
Alain Corneau met Yves Montand en
Francois Perier op vrijdagnacht, Yves
Robert’s „Un Elephant ca trompe enor-
mement” op zaterdagnacht.
In The Movies is „Brother can you
spare a Dime” terug en in Cinema
International George Stevens „Shane”,
een eerste doorbraak naar de psycholo
gische western. Met Alan Ladd, Jean
Arthur en Van Heflin.
Zoals in het Festival-artikel op deze
pagina al vermeld is, vertonen Alham
bra en The Movies de veel besproken en
veelvuldig in beslag genomen Japanse
film „Het Rijk der Zinnen”. Als verdere
premières draaien in Kriterion de hele
week nieuwe Franse films, steeds een
per dag (een middag, twee avondvoor
stellingen) die stuk voor stuk de moeite
waar zijn, om even „au courant” te
komen van wat momenteel in Frankrijk
op filmgebied aan de hand is - een
overigens nog zeer onvolledig beeld. -
mag men geen dag overslaan van deze
„Semaine du Cinema Francais”. Met
films van Truffaut, Polanski, Yves Ro
bert en Joseph Losey, om maar enkele
van de bekendste regisseursnamen te
noemen.
Over Truffaut’s „Argent de Poche”
tenslotte is nauwelijks iets anders te
zeggen dan dat ieder deze film over
kleeine dorpskinderen met hun eigen
pretjes e n verdrietelijkheden, met hun
geheimtaal, kleine rotstreken en hu n
gevoel van niet begrepen te worden,
moet gaan zien. Truffaut heeft vandie
kindergemeensch ap en van de volwasse
nen in de onmiddellijke nabijheid een
beeldschone film gemaakt met een inle
vingsvermogen en een menselijk inzicht
die voorbeeldig zijn en een herkenbaar
wereldje oproepen waarin van alles ge
beurt en waarop men niet uitgekeken
raakt. Een bindend verhaal is er niet,
wel veel geduld en veel begrip van de
kant van de regisseur. En dat is in dit
geval meer dan voldoende geweest
Verreweg de belangrijkste filmpremie
re in Haarlem deze week is L’histoire
d’Adele H” van Francois Truffaut, een
romantisch liefdesverhaal over een
dochter van de Franse romancier Victor
Hugo die aan een grote liefde ten onder
gaat en in de waanzin wordt gedreven.
Polanski zelf speelt de huurder wie
het eindelijk lukt een kamer in een
verouderde Parijse woonkazerne te krij
gen, zij het onder vernederende eisen en
voorschriften. Een moeilijk te verwer
ken bij-omstandigheid is dat de vorige
huurster zelfmoord heeft gepleegd. Ze is
uit het enige raam dat op een binnen
plaats uitkijkt, naar beneden gesprongen.
Is ze daartoe gebracht door de plagerij
en van de medebewoners of door de
autoritaire houding van de conciërge
(Shelley Winters) die voortdurend met
uitzetting dreigt. In dezelfde, angstige en
onzekere omstandigheden komt tenslotte
ook de nieuwe „locataire” tot een sprong
uit het raam.
toond. Ondanks het feit dat Topor en hij
landgenoten zijn en Polanski, hoewel
Pools van geboorte, in Parijs zijn jeugd
jaren doorbracht.- Er zit iets gekunstelds
aan de intrige die het onafwendbare
noodlot van „M. Klein”mist. Twee be
langrijke films staan nog op het door
Unifrance samengestelde lijstje Franse
films in Kriterion.
Voor dinsdag a.s. staat „Le Juge et
1’Assassin’’ op het programma, een ver
filming door Bertrand Tavernier van
een scenario dat Jean Aurenche en Pièri
RE Bost hebben geschreven, een tweetal
dat al sinds 1940 actief is geweest op dit
terrein. Aurenche en Bost hebben zich
laten inspireren door historische gege
vens over een kindermoordenaar die op
het einde van de vorige eeuw de eenza
me valleien en bergweiden van Frank
rijk onveilig maakte. De man heette
Joseph Bouvier en was sergeant bij de
artillerie. Een hopeloze liefde maakte
Bouvier ongezeggelijk en agressief en
toen zijn gedroomde verloofde definitief
een einde aan hun omgang maakte
schoot hij haar met zijn revolver neer
en joeg zichzelf twee kogels door het
hoofd. Het werd een dubbele misluk
king. Louise werd licht gewond en Bou
vier moest blijven leven met twee ko
gels in zijn hoofd. Na een jaar in een
genezen
wild beest, gekweld door hoofdpijnen,
liefdesverdriet en dwangmatige erotische
fantasieën. In enkele maanen verkracht
en vermoordt hij meer dan twaalf kin
deren, jongens en meisjes die schapen
weiden in eenzame gebieden. Hij trekt
een bloedig spoor van Noord- naar
Zuidfrankrijk tot hij in handen valt van
de man die als ’t ware op hem wacht,
een rechter die in een klein plaatsje bij
zijn moeder woont en de plaats van
iedere moord waarvan de kranten gewag
maakten, op de kaart van Frankrijk met
een kruisje aangeeft. Op de
hij de massa-moorenaar lan;
gebied van zijn jurisdictie
leven, de gruwelijke armoede die oor
zaak is dat tienduizenden zwervers en
landlopers over het hele land verspreid
zijn en wraakgevoelens oproepen als er
een misdaad wordt begaan, de roep om
gezag en orde en om een sterke man die
dit soort idealen kan waarmaken, e
bezittende klasse die zijn erf wil verde
digen en niets doet om de oorzaken van
„Le Juge et L’Assassin” niet zo maar een
politiefilm geworden maar een rijk ge
nuanceerd tijdsbeeld dat herinnert aan
meer recente periodes van onrecht
waaraan sterke mannen een einde zou
den maken.
Teenslotte staan ze face a face, de moor
denaar en de rechter en kan het steek
spel beginnen tussen de man die zijn
tegenstander onder de guillotine wil
hebben en de gevangene die niet vlot de
bekentenis wil afleggen waarop de dood
straf kan worden uitgesproken. De door
Philippe Noiret glad en pervers gespeel
de rechter tracht het vertrouwen van de
weerbarstige en onberekenbare Bouvier
te winnen en het lukt hem door op de
ijdelheid van de „anarchiste de Dieu” te
spelen, dat Bouvier een relaas van zijn
misdaden gaat opschrijven voor de
krant. Daarmee zijn eigen doodvonnis
ondertekenend. De strijd tussen rechter
en moordenaar, tussen Philippe Noiret
en MichelG alabru heeft geleid tot een
grote film, omdat regisseur Tavernier
het geval niet isoleert, maar plaatst
tegen de historische achtergrond van
gebeurtenissen uit die tijd, zoals het
proces Dreyfus dat het latente anti
semitisme in Frankrijk weer op doet
bij de tijd
H” zich af
in Cinetol is nog een film uit het
Utrecht-pakket tezien, n.l. „Serail” van
Eduardo de Gregorio die geprolongeerd
is.
Dan gaat Bouvier zwerven, als een
Jeanne Moreau met vriendinnen in
„Lumière".
temin een uitverkochte zaal hoorbaar
amuseerden, vormden hoogtepunten van
de Utrechtse Cinemanifestatie en bewe
zen tegelijk dat dit festival minder com
mercieel van opzet was dan van bepaal
de zijde gesuggereerd werd. Dat waren
„Smile” van Michael Ritchie en „Stay
Hungry” van Bob Rafelson, twee kriti
sche visies op het huidige Amerika,
waarin niet van zwaarwichtige beschul
digingen gebruik werd gemaakt maar
van een soort ironie die ook dodend kan
werken.
Ritchie die o.a. „The Candidate” van
„Prime Cut” op zijn naam heeft staan,
beschrijft in zijn voortdurend komisch
werkende film de voorbereidingen tot de
uitverkiezing van „Young American
Miss’ in Santa Rosa, Californië. Meer
dan dertig teen-agers uit de omgeving
dingen mee en dat betekent dat de
meisjes een weeklang getraind worden
voor het optreden in een groots opgezet
te show waarin ieder haar speciale be
gaafdheden kan tonen. Als groep worden
ze bovendien door een speciaal uit Hol
lywood overgevlogen choreograaf inge
wijd in de beginselen van lopen, dansen
en het formeren van show-finales. De
meisjes individueel en de organisatoren
van het feest ieder op zich geven een
van Nagisa Osjima de meeste aandacht
en discussie uitgelokt. De Japanse film
van een grote erotische geladenheid en
intensiteit werd in de studio’s van Kyoto
opgenomen, maar toen er moeilijkheden
dreigden in eigen land is Osjima met het
negatief naar Parijs uitgeweken waar de
copie ontwikkeld, geprint en gemonteerd
werd. „Het Rijk der Zinnen”, deze week
al in Amsterdam, (The Movies en in
Alhambra) te zien, baseert zich op een
ware gebeurtenis uit 1936 die in die tijd
veel publiciteit kreeg. Een dienstmeisje
wordt de minnares van haar werkgever
en tussen hen ontstaat een grote passie
die eindigt, op aandringen van de man,
met wurging en castratie. Met het afge
sneden geslachtsdeel blijft het meisje
Sada enige dagen rondlopen als een
bewijs van hun destructieve, alles verte
rende liefde. Abe Sada schijnt nog altijd
een soort heldin in Japan te zijn, niet
alleen als vrouw die buiten alle geac
cepteerde regels, ook op liefdesgebied,
durfde te leven maar ook als voorbeeld
van verregaande vrouwenemancipatie
door haar opeisen van gelijke sexuele
rechten en het nemen van eigen initia
tieven tijdens het liefdesspel.
Renee Daalder’s eerste Hollywoodse
film, „Massacre at Central High” bleek
Soortgelijke begrippen spelen ook een
rol in „Stay Hungry” dat ons binnenleidt
in de wereld van sport, massage en
„body builders”. In die wereld komt vrij
argeloos een rijke jongeman, Craig Bal
ke (Jeff Bridges) binnengestapt die met
zijn geld niet goed raad weet en erover
denkt iets van zijn kapitaal te investe
ren in een sportschool in Birmingham,
in de zuidelijke staat Alabama. Regis
seur Rafelson die met „Five Easy Pie
ces” en „The King of Marvin Gardens”
zich een gecompliceerd en intrigerend
filmer heeft getoond, zet „Stay Hungry”
ook weer op als een legpuzzle van korte
fragmenten die zich langzamerhand voe
gen tot een overzichtelijk geheel, een
afspiegeling van een stuk onbekend
Amerikaans leven. Tegelijk het verhaal
van een jonge Amerikaan die rich los
maakt van zijn verleden en evenals de
hoofdpersoon in „Five Easy Pieces” op
zoek gaat naar zijn identiteit. Een
prachtige, gevoelige rol van Jeff Bridges
die al opviel in Bogdanovich’ „Last Pic
ture Show” en in John Huston’s „Fat
City” zorgt voor een doordachte, veelzij
dige Amerikaanse film die niet in onze
bioscopen had mogen ontbreken. Films
die daar niet zullen ontbreken, waren
Fassbinder’s „Satansbraten”, Werner
Herzog’s „Herz aus Glas”, Alain Tanner’s
„Jonas die in het jaar 2000 vijfentwintig
zal rijn,, en Volker Schlöndorff’s „Fang-
schus’s”.
En met twee andere films die vol
waardering ontvangen werden op de Ci
nemanifestatie, Losey’s „M. Klein” en
Jeanne Moreau’s „Lumière”, zijn we
dan tegelijk in de Franse Filmweek in
Kriterion terecht gekomen, waarin beide
film? geprogrammeerd zijn.
Merkwaardige conclusies vallen te
trekken uit een vergelijking tussen de in
Parijs spelende films van de twee bui
tenlandse regisseurs Joseph Losey en
Roman Polanski. Losey’s „M. Klein” en
Polanski’s „Le Locataire” vertonen Kaf-
ka-invloeden en hebben als gemeen
schappelijk thema de identificatie van
dehoofdpersoon met een niet bestaande
of niet aanwezige figuur die in beide
gevallen de gedragingen van de ander op
dramatische wijze gaat beïnvloeden.
Monsieur Klein (Alain Delon) die tijdens
de oorlog kunst-bezittingen van Joden
opkoopt, wordt op mysterieuze manier
attent gemaakt op het bestaan van een
Joodse naamgenoot. In zijn pogingen om
zich te distanciëren van deze gevaarlijke
dubbelganger in naam, maakt Klein
zichzelf steeds meer verdacht, terwijl
zijn angst om als Jood beschouwd te
worden en tegelijk zijn nieuwsgierigheid
naar de onvindbare naamgenoot te leren
kennen ertoe leiden dat hij in een der
grote Joden transporten van 1942 terecht
komt op het ogenblik dat zijn vriend
alle ontlastende papieren in orde heeft
gekregen.
In „Meneer Klein” richt Losey zich
tegen de onverschilligheid en harteloos
heid van de Fransen met betrekking tot
de vervolgde Joden in bezet Frankrijk.
Pas als Klein zichzelf bedreigd voelt,
ontdekt hij de situatie waarin tiendui
zenden van rijn landgenoten zich op dat
ogenblik bevinden en ziet hij de hulp
vaardigheid van de Parijse politie bij het
ophalen der Joden en bij het organise
ren van hun transport naar een groot
Parijs stadion. Een neerdrukkende film
die alleen de vraag oproept of de bele-
I venissen van meneer Klein zoveel aan-
t dacht moeten hebben als men ze plaatst
I tegen de achtergrond van de „totale
j uitroeiing”.
Ook in „Le Locataire” van Roman
Polanski wordt een alleenwonende man
geconfronteerd met de angsten die in
een al dan niet zelfverkozen eenzaam
heid tot nachtmerries en dwangideeën
kunnen uitgroeien.
Dat zijn omschrijvingen die horen bij
een melodrama en dat is de film van
Truffaut dan ook geworden, omdat die
hevige gevoelens behoren
waarin L’histoire d’Adele
speelt.
Het verhaal begint als
door Napoleon III uit zijn land is ver
dreven en in ballingschap- met zijn gezin
Dat is des te meer te betreuren waar
de Franse filmweek een mooie serie
onbekende Franse films op het doek
brengt en zodoende stimulerend kan
werken op de belangstelling van het
publiek voor een toch nog steeds ver
waarloosd onderdeel van de totale fil
mimport in ons land. Maar daarover
meer, elders op deze pagina.
De Franse filmweek werd afgelopen woensdag geopend met Lumière” en „M.
Klein” op donderdag met een middag- en twee avondvoorstellingen. Dat is pas het
begin van een reeks superieure Franse films die stuk voor stuk uitvoerig aandacht
zouden vragen en nu door de beperkte tijd van voorbereiding en met een late pers
voorstelling die op vandaag vrijdag gehouden wordt, het met korte aandui
dingen zullen moeten doen. Want na „M. Klein” volgt een komische rilm van Yves
Robert („La Guerre des Boutons”) die inviterend „Un Eléphant ca trompe énormé-
ment” heet, bedoeld voor de zaterdag (matinee en 2 avondvoorstellingen) en de
matinee van zondag. Waarna op zondag(avond) en maandag (3 voorstellingen) „Le
Locataire” van Roman Polonski aan de orde is en op dinsdag „Le Juge et 1’ Assasin”
en op woensdag als sluitstuk Truffaut’s „L’Argent de Poche”.
.1^ i
KW'
Mi «w***
