Veredelde nonsens op gevaarlijke wijze uitgedragen
D. W. Griffith, superieur in spektakel
en in het psychologische drama
RIMS
w
film
■r W W W BB
o
"WM
r"
IMI
27
79,-
I
tl
i
19 7 6
FILM
NOVEMBER
1 2
V R IJ D A G
26
rag?
9,75
150,-
Matinees
Ommekeer
'1
Nu de wereld „god” dood verklaard heeft, ziet de „duivel” onverwachte
kansen om de aarde in zijn macht te krijgen. In dit nogal naïeve concept
van schuld en boete, hemel en hel doordenkend zijn diverse schrijvers en
filmers gaan anticiperen op het vraagstuk hoe de duivel zijn machts
positie zal gebruiken om de mensheid in zijn macht te krijgen. Vroeger
werd hij gehinderd bij het volbrengen van die taak door de immuniteit
van de gelovige christenen voor zijn boze influisteringen. Nu die tegen
werkende kracht aan het afnemen is zal de duivel alles in het werk stellen
om zijn rijk op aarde te vestigen, wat inhoudt dat hij zich in menselijke
gedaante zal moeten manifesteren.
Nachtvoorstellingen
Vreemde dingen
familie Thorn na dit
incident voor de wind- Robert wordt
overgeplaatst naar Londen, krijgt een
royale ambtswoning toegewezen en de
baby groeit op tot een lief jongetje en
zal straks de enige erfgenaam worden
van het familiefortuin. Pas als de kleine
1
ft
Open einde
Nachtvoorstellingen
Grote emoties
11
g
The Omen: einde der wereld nabij
1
voor
een
geweld. Ook
van
vertonen
ra
Regisseur David Wark Griffith.
Ron
WZ////////////////Z////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////^^^
Het gaat de
voor
zijn eigen scenario's) en nooit meer acte
ren. Griffith had zijn „job” gevonden.
Een vijfjarig jongetje, de duivel op
aarde in The Omen.
film ook doet, is in wezen een gevaarlij
ke bezigheid. Het kan een malaisestem-
ming oproepen waarin heksenjachten en
duiveluitbanningen, maar dan in groter
politeik verband gemakkelijk gestimu
leerd zouden kunnen worden.
so doorgaat met „Le Locataire”, Kriteri-
on met „Barry Lyndon”, De Uitkijk met
„Cousin Cousine” (26ste week) en Rivol-
di met „Op de Rand van Alles” („La
Marge”) met Sylvia Kristel en Joe Dal-
lesandro.
Het fantastische decor van het oude
Babylon in „Intolerance", een film
van David W. Griffith uit 1916.
omschrijven als
I
AMERIKAANSE FILMPIONIER IN PROGRAMMA FILMMUSEUM
„Le Locataire” („De huurder”) heeft tn
de hoofdrol de maker van de film,
Polanski als een schuwe genationaliseer
de Pool in Parijs die met veel moeite
een appartement in de binnenstad huurt
en onder invloed van de macabere sfeer
en kleine plagerije in het uis de rol
overneemt van de vorige huurster die
zelfmoord pleegde door uit het raam te
springen. Een film die helemaal past in
het vorige werk van Polanski zoals „Re
pulsion” „Cul de Sac” en „Rosemary’»
Baby”.
eenzijdige opvatting dat Griffith alleen
maar beschouwd zou kunnen worden als
een regisseur van spektakelfilms. Hij
was een meester op dat gebied, het lukte
hem uitstekend met massa’s figuranten
te werken, historische tijdperken te doen
herleven, grote emoties op te roepen met
zijn parallel-montage en zijn reddingen
op het laatste nippertje („last minute
rescue”). Maar de meeste van zijn korte
films waren intieme menselijke drama’s
met persoonlijke conflicten en psycholo
gisch overtuigende figuren. Hij was, ver
geleken met zijn tijdgenoten superieur
op twee terreinen: het spectaculaire
schouwspel en het psychologische drama
en uit de combinatie van beide kwalitei
ten ontstonden zijn grote films. In de
komende week zullen op maandag, dins
dag, woensdag en donderdag de korte en
langer wordende films vertoond worden
die tussen 1908 en 1914 tot stand kwa
men, zeven jaren waarin het Griffith
lukte de „taal” van de film, de volledige
syntaxis van een nieuwe kunst te be
heersen. „een unieke prestatie in de hele
geschiedenis van de kunst”, zoals David
In de bekende film „Rosemary’s Baby”
van Roman Polanski wordt dit kunst
stuk mogelijk gemaakt door Rosemary
zwanger te maken van haar, door de
duivel bezeten echtgenoot, zodat zij na
veel smarten een kind baart dat de
duivel ai. In de nog meer bekende film
„The Excorcist” neemt de duivel bezit
van een jong meisje en als die waarheid
via uiteriijke gedragingen van het kind
en lichamelijke misvormingen tot haar
omgeving doordringt worden er nog net
op tijd twee duiveluiitdrijvers - een uit
stervend ras - gevonden dïe satan verja-
Na de schitterende en nok wat het publiek betreft succesvolle reeks Japanse
films die zo gerangschikt waren dat nagenoeg de complete historie van Japan erin
gereflecteerd werd, begint het Nederlands Filmmuseum op maandag 15 november
met een niet minder ambitieus opgezet programma dat in 16 voorstellingen een bijna
volledig overzicht geeft van het werk van de grote Amerikaanse filmpionier David
Wark Griffith. Het belang, van een dergeljjke uitvoerige informatie over een der
meest creatieve fllmvernieuwers die in 80 jaren filmhistorie is opgetreden, zal ieder
duidelijk worden die ook maar een blik slaat in het voortreffelijk geredigeerde pro
grammablad dat als Journaal 12 door het NFM wordt uitgegeven.
In Palace „Warenhuis op Stelten”met
de Engelse komiek Norman Wisdom en
in Studio Walt Disney’s „De 101 Dalma-
tiers”.
Zijn verdediger zal altijd aankomen
met het sterke argument dat het sexuele
vergrijp uitgelokt is door de vrouw en
in dit geval werkt het beroep van Mar-
gaux die in de film Chris McCormick
heet, in haar nadeel. Chris is n.l. foto
model en moet op aanwijzingen van
haar fotograaf gewaagde houdingen aan
nemen en uitdagende gebaren maken
voor reclame-posters en advertenties en
sjieke damesbladen ter propagering o.a.
van een nieuw merk lipstick. Zij zou
dus best in een vriendschappelijk sa
menzijn met haar verkrachter deze door
haar houding tot zijn daden geïnviteerd
kunnen hebben.
Een mengelmoesje van horror, erotiek
en Frankenstein-persiflage krijgt men
onder de titel „The Rocky Horror Pictu
re Show” in Lido te zien, Pasolini’s „1001
Nacht” blijft in Roxy, „Trinity and Sar-
tana” gaat in Frans Hals en een groots
opgezette western van Terence Young
met Charles Bronson, Alain Delon en
Toshiro Mifune, „The red Sun” geheten,
staat in Palace te kijk.
Biograph was al dadelijk een succes, het
niveau van zijn debuut, „The Adventu
res of Dolly” lag aanmerkelijk hoger
dan dat van het routine-produkt van de
onderneming. En opeens scheen Griffith
gefascineerd door het nieuwe medium.
Hij maakte datzelfde jaar 1908 nog 60
films, een gemiddelde van twee tot drie
films per week. Van dat ogenblik af zou
hij nooit meer schrijven (behalve aan
Shepard, een andere programma-inlei-
der. het formuleert. Het was ook de
periode, waarin Griffith vaste medewer
kers om zich heen verzamelde. Zijn
vaste cameraman werd G. W. Bitzerl
zijn „leading girls” waren Mary Pick
ford, die al in 1908 meespeelde in „The
lonely Villa” en de gezusters, Gish, Lilli
an en Dorothy, die hem jarenlang trouw
bleven. Ook Griffith’ vrouw. Linda Ar-
vidson. speelde in die begintijd in enkele
films mee, maar het echtpaar ging om
streeks 1910 uit elkaar en Griffith ver
liet midden 1913 de Biograph Company
en begon een jaar later aan zijn meest
bekende werk „The Birth of a Nation”,
dat 22 november in het Filmmuseum te
zien zal zijn, gevolgd op de 24ste door
„Intolerance”, de film die door zijn ex-
horbitant hoge kosten (2.000.000 dollar)
en zijn gering publiek succes voor de
filmer de financiële genadeklap beteken
de. Daarover later meer.
een, zoals hem juist is meegedeeld over
de telefoon, doodgeboren kind. Zijn
vrouw blijkt nog onder verdoving te zijn
en pratend met een dokter en een gees
telijke over de moeilijkheid om de droe
ve tijding aan zijn vrouw over te bren
gen, krijgt Thorn de mogelijkheid te
horen dat hij ter plaatse een pasgeboren
baby kan adopteren van wie de moeder
in het kraambed is overleden. Het dode
kind van de Thorns zou verruild kunnen
worden met het moederloze kind en
Katherine Thorn zou hiervan niets be
hoeven te weten. Na enigeaarzeling
gaat Robert Thorn (Gregory Peck) op
het voorstel in en als zijn vrouw uit
haar verdoving ontwaakt wordt haar de
vreemde baby als haar zoon in de armen
gelegd.
De premieres zijn deze week „Survive”
in Cineac Damrak (zie Films in Haar
lem), „Het Omen” in City I en Saskia
(zie hoofdartikel op deze pagina) en „Le
Locataire” in Calypso, een film van
Roman Polanski waarover we vorige
week schreven naar aanleiding van de
Franse Filmweek in Kriterion
In juni 1908 kwam de grote ommekeer
in Griffith’ leven. De Biograph Compa
ny, een van de oudste filmondernemin-
gen. eveneens in New York gevestigd,
had een regisseur nodig en via connec
ties werd haar aandacht gericht op Da
vid Wark, die de baan accepteerde onder
voorwaarde dat hij, zo hij mocht mis
lukken in zijn nieuwe functie, als acteur
mocht terugkeren. Zijn eerste film voor
A -C-.J
Dit soort veredelde nonsens, waarnaa
zelfs de auteur niet gelooft, zal niette
min voor daarvoor ontvankelijke natu
ren aanleiding zijn te geloven dat met
lange haren, het druggebruik, de vlieg
tuigkapingen en de EEG die het Heilige
Roomse Rijk vervangen heeft, wij de
duivel binnengelaten hebben die het ein
de van de wereld nabij heeft gebracht-
Dit oorzkelijk verband leggen, wat de
Een oude James Bond (gespeeld door
Roger Moore), „Live and let die” is te
zien in Palace; eveneens enkele jaren
oud is „Way of the Dragon” met Bruce
Lee in Frans Hals, terwijl in Luxor nog
steeds de „Max Havelaar” stand weet te
houden.
juni ’76;
Citroën
'75; 204
iliale '71
304 dec
’73; Fiat
1. blauw;
i sport 5
skai dak
en enz.;
ca 1100
Taunus
i 1OO Gl
Verkoop
rhoud in
255957
De probleemstelling is interessant
maar de uitvoerigheid waarmee regis
seur Lamont Johnson de brutale ver-
krachtingsscène in beeld heeft gebracht,
bewijst maar al te nadrukkelijk dat hij
meer belangstelling heeft voor het ver
grijp dan voor de pijnlijke gevolgen
voor het slachtoffer dat de moed heeft
te bekennen dat ze aangerand is en de
dader bestraft wil zien. Iets van wat zo
iemand te wachten staat aan brutale en
suggestieve ondervragingen in de recht
zaal van de kant van de tegenpartij laat
de film wel zien, maar de sensationele
aspecten van het geval genieten de voor
keur. Dat blijkt nog eens ten overvloede
als de vrijgesproken verkrachter de kans
geboden wordt ook het zusje tot slach
toffer van zijn duistere praktijken te
maken, waarna Chris gerechtvaardigd is
Voor de redelijk geïnteresseerde film
liefhebber is de naam Griffith een be
grip dat echter nauwelijks ondersteund
zal worden door enige kennis van zijn
werk „The Birth of a Nation” zal als
filmtitel misschien zijn blijven hangen
en ook het noemen van „Intolerance”
zal een geheugenbelletje doen klingelen,
maar dat deze filmer naast technisch en
artistiek vernieuwer die het gezicht van
de film totaal veranderde (close-up. fa-
de-out, soft-focus, flash-baek) ook de
ontdekker was van diverse vormen van
filmexpressie en de maker van ontelbare
korte en langere films, dje niet minder
belangrijk en boeiend zijn dan de beide
gecanoniseerde meesterwerken, dat zal
men eerst kunnen bevestigen als men
regelmatig wat avonden reserveert.
Margaux en Mariel Hemingway,
kleindochters van de schrijver Ernest
Hemingway spelen in „Lipstick” de zus
jes die samen op een fraaie flat wonen
en beiden het slachtoffer worden van
een verkrachter, Margaux in haar luxu
euze appartement, de jongere Mariel
enige tijd later in een leegstaand kan
toorgebouw. De door Lamont Johnson
gemaakte film die deze week in Roxy te
zien is, wil aantonen hoe moeilijk het is
voor een aangerande vrouw om de
schuld van de door haar voor het ge
recht gebrachte aanrander te bewijzen.
gen. al komen
leven.
Maar er is nog een derde mogelijkheid
om de duivel in ons midden te krijgen
en in „The Omen” wordt ons die als de
meest kanshebbende gepresenteerd. Als
de film afgelopen is weten we zeker dat
satan op aarde is gekomen in de gedaan
te van een braaf uitziend Amerikaans
jongetje.
De film begint op 6 juni 1971. Robert
Thorn, ambassadeur van de V.S. in Ro
me rijdt in zijn auto naar het hospitaal,
waar zijn vrouw juist bevallen is van
Het verkrachtingsproces in „Lipstick”.
haar damesrevolvertje te trekken en zelf
voor rechter en beul te spelen. Een film
dus van gemiste kansen maar daardoor
misschien juist aantrekkelijk voor een
vroter publiek.
politan. bekende weekbladen die echter
te weinig betaalden en ertoe bijdroegen
dat Griffith als acteur ging werken bij
de Edison Company in New York, werk
waar hij als de meeste toneelmensen
van toen met minachting op neer keek.
Maar Griffith was in 1906 getrouwd met
de actrice Linda Arvidson en hij was
wel gedwongen zoveel mogelijk rollen te
spelen, want die werden toen per stuk
betaald, vijf dollar voor een hoofdrol,
drie voor een bijrol. Daarnaast bleef hij
schrijven, ditmaal niet voor het toneel
maar voor de film, wat hem vijftien tot
twintig dollar per scenario opleverde.
Met de verdiensten van zijn vrouw die
ook voor de. film speelde kon een rede
lijk inkomen bereikt worden.
Damien vijf jaar wordt beginnen er
vreemde dingen te gebeuren. Het toege
wijde kindermeisje pleegt zonder aan
wijsbare reden zelfmoord, er dient zich
ongevraagd een nieuwe „nanny” aan die
vergezeld is van een dreigende zwarte
hond, een vreemde priester dringt door
tot de werkvertreken van Thorn en
doet onrustbarende voorspellingen een
fotograaf die opnamen heeft gemaakt
tijdens het verj aarsfeestje van de 5-
jarige Damien ontdekt strepen op de
foto’s, gericht op personen die, naar
later zal blijken, een gewelddadige dood
zullen sterven.
Een
vrouw
van die slachtoffers is Trorn’s
(Lee Remick) die „aangereden”
wordt door Damien op een speelgoed-
fietsje, een bijna fatale val maakt en
later als ze herstellende is in het zieken
huis door de nieuwe kinderjuffrouw uit
het raam van het gebouw geduwd wordt
en te pletter valt. Robert Thorn is dan,
samen met de fotograaf (David Warner)
op speurtocht naar het graf van de
moeder van zijn „zoon”, naar de geeste
lijke die hem in het Romeinse zieken
huis de adoptie aangepraat heeft en naar
verschillende andere plaatsen die ver
band houden met de angstaanjagende
dingen die in versneld tempo om hem
heen gebeuren. De onafwendbare con
clusie uit al zijn bevindingen op die reis
luidt dat zich in de meest letterlijke zin
een duivelse intrige rondom hem af
speelt en dat zijn zoon een incarnatie
van satan is die straks, als hij volwassen
is, met de miljoenen-erfenis van Thorn
en met behulp van diens algemeen be-
kenae naam het rijk van de duivel op
aarde zal stichten. Om die ramp te
voorkomen zal Thorn eigenhandig zijn
zoon op een kerkaltaar moeten doden.
Wat Gregory Peck dan ook met zijn
bekende vastberaden kaak gaat doen, na
eerst een verbitterd gevecht te hebbe
geleverd met de „nanny” die in dienst
van de duivel blijkt te staan en -over
bovenaardse krachten beschikt. Maar als
pa op het punt staat zijn zoontje te
offeren op het altaar komt de inmiddels
gealarmeerde politie het kerkgebouw
binnengestormd en schieten, denkend
met een waanzinnige te doen te hebben,
Thorn dood. Bij zijn begrafenis die met
militaire eer op het Arlington-kerkhof
bij Washington (waar ook de Kennedy’s
begraven liggen) plaatsvindt staat aan de
hand van zijn nurse, mysterieus glimla
chend, de kleine Damien naar wie op
dat ogenblik ieders sympathie en mede
lijden uitgaat.
film van bijbelse voorspellingen, christe
lijke spreuken en uitspraken en door de
bloedige ernst waarmee de meest on
waarschijnlijke voorvallen gepresenteerd
worden. Of ook deze film, zoals bij „The
Excorcist” gebeurd is, begeleid zal wor
den door geestelijke hulpteams die de
nerveus of hysterisch geworden toe
schouwer zullen moeten bijstaan en de
bij hen opgeroepen waanideeën uit het
hoofd moeten praten, lijkt me onwaar
schijnlijk. Het enige eventuele gevaar
dat de film van nieuwkomer Richard
Donner zal kunnen uitrichten ligt in de
i mogelijkheid door het publiek van de
suggestie dat de onrust, de latente angst
en de onlustgevoelens die de wereld
momenteel beheersen, samenhangen met
het op gang gekomen proces van ontker
stening. Of zoals David Seltzer het for
muleert in de inleiding van zijn roman
waarnaar de film gemaakt is. Nu waren
de uren van de democratie geteld, het
gebruik van verdovende middelen was
tot een dagelijkse routine geworden en
in enkele landen waar nog vrijheid van
godsdienst beston werd alom verkondigd
dat God dood was. Van Laos tot Liba
non waren broeders opgestaan tegen
broeders, vaders tegen kinderen: school
bussen en markten ekplodeerden dage
lijks in een orgie van
bijbelkenners hadden het waargenomen
het verschijnen van de bijbelkenners
hadden het waargenomen het verschij
nen van de bijbelse tekenen waarmee de
komende gebeurtenis werd aangekon-
digd Met de stichting van de staat
Israel waren de Joden teruggekeerd
naar het beloofde land. Dit samen met
de hongersnood over de hele wereled en
het afbrokkelen van de internationale
eccnomiscre struktiuur, was een samen
loop van omstandigheden. Het was dui
delijk dat hier sprake was van opzet.
zoals voorspeld in het boek Openbaring.”
En Biograph profiteerde van het
nieuw ontdekte talent, het bedrijf flo
reerde als nooit tevoren en kon bijna
van de produktiviteit van de nieuwe
regisseur bestaan. In 1909 maakte Grif
fith 144 films, in lengtes variërend van
250 tot 300 meters, in 1910 regisseert hij
er, gedeeltelijk in New York, gedeelte
lijk in Californië, 104 films van onge
veer 350 meter, in 1911 zijn het er
slechts 68, maar de maximum lengte is
intussen gestegen tot 600 m. Ron Mot-
tram wijst er in het Journaal van het
NFM op dat die enorme hoeveelheid
films niet uitsluitend beschouwd moet
worden als massale voorbereiding tot
groter werk of als middel om het vak te
leren. „Het was een periode”, schrijft
Mottram, „waarin hij werk produceerde
dat op zichzelf al veelbetekenend was en
dat de norm werd aan de hand waarvan
het begin van het verhalend element in
de filmkunst beoordeeld kan worden”.
Griffith moet over een speciaal talent of
een bepaalde intuïtie beschikt hebben,
waarmee hij van zijn eerste film af wist
door te dringen tot de essentie van de
filmmogelijkheden. Terwijl anderen te
vreden waren met het verfilmen van
een komische of dramatische gebeurte
nis. wist Griffith boven het anecdotische
uit te komen en een compleet verhaal
met omlijnde karakters en een dramati
sche of humoristische climax in beelden
te vertellen.
Naar een roman van de Vlaamse criti
ca Maria Rosseels is in een Belgisch-
Nederlandse coproductie „De Dood van
een Non” gemaakt waaraan Eddy van
der Enden meewerkte als cameraman,
terwijl de voornaamse rollen gespeeld
werden door Josine van Dalsum en Eli
sabeth Andersen. Dat klinkt veelbelo
vend maar de regie van het Belgische
duo Collet en Drouol heeft van het
onderwerp een drakige film gemaakt
over een meisje dat haar geloof in God
verliest.
Het is duidelijk dat na dit „open
gaan op welke wijze de mensheid het
einde” enige vervolgen op „The Omen”
duivels gevaar dat nu actueel is gewor-
al gepland zijn die zullen moeten na
den, te lijf zal gaan.
Men kan „The Omen”
een thriller met bovennatuurlijke ele
menten die een schijn van aanvaard
baarheid krijgen door het gebruik in de
David Wark Griffith werd op 22 janu
ari 1875 geboren op een boerderij dicht
bij het plaatsje Centerfield in de staat
Kentucky. Tegen zijn zin en uit finan
ciële noodzaak is hij bij de film geko
men, eerst als acteur en scenarioschrij
ver. en pas in 1908 (33 jaar oud) als
regisseur. Het enige wat Griffith had
willen worden was toneelschrijver en
daarin mislukte hij compleet. Wel wer
den in 1907 verhalen en gedichten van
hem opgenomen in Colliers en Cosmo-
Een van Ingmar Bergman’s mooiste
films, „Wilde Aardbeien” is terug in
Olhambra 2, The Movies
„Pantserkruiser Potemkin” en „Brother,
can you spare a Dime”, Saskia gaat ook
’s nachts in het weekend door met „The
O men”, op dezelfde manier als Calypp-
Mottram waarschuwt tegen de
ze er zelf bij om het
Nog niet zo lang geleden moest
lijnvliegtuig in Zuid-Amerika een nood
landing maken tijdens hevige sneeuw
en stormbuien over het Andes-gebergte.
Het vliegtuig werd grotendeels vernield,
de bemanning en een deel van de passa
giers kwamen om het leven en voor de
overlevenden was het zaak zo beschut
mogelijk de komst van reddingsploegen
af te wachten. In barre omstandigheden
wachtte men enige weken vergeefs en
om in leven te blijven was men ten
slotte gedwongen zich te gaan voeden
met het vlees van de in de grond
groter publiek.
„Survive” heet het verslag dat na een
spectaculaire redding een der overleven
den over dit gruwelijke gebeuren
schreef. Een volstrekt incapabele film
ploeg heeft zich van het boek meester
gemaakt en er een bijzonder onsmakelij
ke film van gemaakt die onder dezelfde
titel als het verslag in maai’ liefst 20
bioscopen tegelijk wordt uitgebracht,
wat Haarlem betreft in Lido. De geringe
zorg om er een sterk dramatische film
van te maken die zich onherroepelijk
ontwikkelt in de richting van een niet te
ontkomen tragische beslissing, bewijst
dat het de makers voornamelijk te doen
is geweest om het element kannibalisme,
een motief dat ook wel gegolden zal
hebben bij het zo „groot” uitbrengen van
deze overigens onbetekenende film.
-
O
