New York overleden
Kees Maks: markante circus-schilder
R
HA, EINDELIJK!
Gary Burton
in Utrecht
Alexander Calder in
,,Tot straks” voorlichting voor scholen in Kennemerland
7
ll
i
Wig
Ir
Een kijkje in de BOSCH-keukenstudio bij
Metzelaar is meer dan de moeite waard.
ONTWERPER VAN MOBILES EN STABILES
Res.orkest op eerste
tournee onder Leitner
„Leidse” kunst uit
1626 op expositie
28
VRIJDAG
1 2
NOVEMBER
19 7 6
KUNST
29
J-
5
u
ZATERDAGS GEOPEND TOT 6 UUR
W
58
1
Beeld
schrift
I.
Haarlem, Prins Bemhardlaan 2, tel. 023-319005
^7
v «ff
w
Li
i
N
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. In opdracht
van het Gewest Kennemerland
heeft de Technische Theater
groep Perspekt een korte film in
kleur gemaakt over ons leefmi
lieu. Drie weken achtereen is er in
mei van dit jaar gefilmd op tal
van lokaties in Haarlem en in
gemeenten in de directe omge
ving. Op speelse wijze is getracht
door middel van een enigszins
poëtisch verhaaltje een licht te
werpen op de wijze waarop men
sen ongewild, maar vaak door
onachtzaamheid, het milieu aan
tasten. Op 19 november gaat de
milieufilm in de grote zaal van de
Toneelschuur in première. De
titel ervan is „Tot straks” en de
rolprent is bedoeld om op basis
scholen en vervolgonderwijs te
worden vertoond om op die
manier een schoolgesprek over
milieu op gang te brengen.
t
2
u
S i
„iTnrwX;
>er
ALEXANDER CALDER
door
Hein
Steehouwer
Hoewel de titel anders doet vermoeden,
zullen ook tekeningen, prenten en enkele
boeken tot het geëxposeerde behoren.
Van Rembrandt, in 1606 in Leiden gebo
ren, zijn er drie gesigneerde en gedateerde
en een aan hem toegeschreven werken uit
een Amerikaans museum. Na 6 december
komen daar nog drie werken bij.
Ook Rembrandts ateliergenoot Lievens
is met soms zeldzaam werk vertegenwoor
digd, evenals dit het geval is met Jan van
Goyen, Porcellis, De Neyn, Liefrinck en
Elsevier. Het typische Leidse vanitasstille-
ven, zoals dat onder meer is uitgebeeld
door De Heem en Bailly, zal eveneens te
zien zijn.
Maks trok naar Parijs, kopieerde in
het Louvre, trok verder naar Spanje
om Velasquez te kunnen kopiëren en
dan naar Rome, waar hij een jaar bij
Mancini leerde. In 1905, terug in
Amsterdam, kon hij zich met Breitner
vestigen in twee ateliers op het Prinse
neiland, die zijn vader liet bouwen.
Jarenlang heeft Maks zo geschil
derd, gerespecteerd door kritici en col
lega’s van Arti en De Onafhankelijken,
„Zomermiddag”, een der tuin scones
van Kees Maks.
Al was het alleen maar om
eens te zien wat er zoal in
een moderne keuken aan ge
mak kan worden ingebouwd.
De BOSCH-keukenstudio
voor heel Noord-Holland
vindt u bij:
BOSCH, vanouds het ver
trouwde merk voor alles
dat te maken heeft met
keukens.
ontstond een hausse in deze constructies,
een ontwikkeling die door enkele exposi
ties krachtig ondersteund werd.
Calder ontwierp ook speelgoed en keu-
kenvoorwerpen, terwijl hij voorts eens de
rompen beschilderde van twee straal
vliegtuigen van een Amerikaanse lucht
vaartmaatschappij. Zijn veelzijdigheid
bewees hij tevens door zijn illustraties bij
de fabels van Esopus, het ontwerpen van
decors voor ballet- en toneelvoorstellin
gen en zijn wandtapijten die in 1975 in
Bordeaux werden tentoongesteld.
Calder die bevriend is geweest met kun
stenaars als Mondriaan, Léger en Coc
teau, liet in 1950 te Sache in de Franse
streek Touraine een reusachtig atelier
bouwen, waar hij zijn grote werken tot
stand bracht. In 1952 ontving hij de grote
prijs van de biennale van Venetië en in
1974 de grote Franse cultuurprijs.
OCKER
9 wk.,
an geta-
stamb.,
Prinses-
3. Tel.
1
metzelaar
WW1
Een pseudo-reclameplaat die Perspekt gebruikte bij de verfilming van „Tot straks”,
een film die als scholenvoorlichting over het milieu gaat dienen.
Schalkwijk, namen de bewoners dat niet.
Ze probeerden de opname te verhinderen.
Chris de Jong: „Ze zeiden dat zoiets nooit
gebeurde, maar we konden zo de camera
laten inzoemen op een hoop vuil met plas
tic zakken die daar op die manier terecht
gekomen waren”.
Medewerking kreeg Perspekt bijvoor
beeld van de gemeentelijke reinigings
dienst in Haarlem en in Bloemendaal.
Chris: „Ze belden ons zelfs op om te
zeggen dat ze weer iets gevonden hadden
dat voor de film de moeite waard was. Als
er weer eens ergens vuil was neergegooid
of zo. We hebben ook eens op een vroege
zaterdagochtend een hele karavaan van
vuilniswagens gefilmd. Die komen dan de
Hoge Duin en Daalseweg afgereden. De
wagens waren van Bloemendaal en Haar
lem en de vuilnismannen vonden het
schitterend om mee te doen. Ze zijn ook
allemaal voor de première uitgenodigd”.
Op de ateliers van Perspekt werden
allerhande voorwerpen die bij de film
gebruikt moesten worden zelf vervaar
digd. Ondermeer t-shirts die bedrukt
moesten worden en een heel regiment
spuitbussen met als inhoud „Vita, de alles-
doder”, een preparaat dat zijn uitwerking
niet mist en dat een verwijzing inhoudt
naar het gevaar van de spuitbussencul-
WIND-
zand-
ar, met
450,
TELKENS WEER VERRAST het
feit, hoe diep de breuk is geweest, die
door de Tweede Wereldoorlog en het
opkomen daarna van tal van nieuwe
stijlen, is veroorzaakt. Wellicht is het
aan de nostalgiegolf van de laatste
jaren te danken dat er een herwaarde
ring ontstaat voor destijds hoog
gewaardeerde schilders. Nu is de beurt
aan Kees Maks. Hij mag het zelf niet
meer beleven, want in 1967 is hij, 91
jaar oud, overleden. Zijn weduwe
beleefde het gelukkig wel, want ze was
aanwezig tijdens de opening van de
expositie in het Van Goghmuseum in
Amsterdam, die t.e.m. 5 december
duurt.
(Van onze kunstredactie)
LEIDEN. Onder de titel „Geschil
der! tot Leyden anno 1626 zal van
18 november tot en met 9 januari 1977 in
het stedelijk museum De Lakenhal in
Leiden een zestigtal kunstwerken wor
den geëxposeerd die in of rond het jaar
1626 in Leiden zijn ontstaan.
Die „tuinen” vertonen zeer forse
penseelstreken in een karakteristiek,
bijna bijterig, penseelschrift. Er is veel
rood en geel tegen bruin en groen op
het brutale af, verwaarlozing van
details, die picturaal niet interessant
waren. Bovendien tonen die doeken
een sterke hang naar decorativiteit in
groot gehouden composities, waarin
galante dames en heren dominerend
voorkomen.
ve af fes rfotfer!
maar ook levend in een „spendid isola
tion”, die hij zelf zocht. Hij exposeerde
veel meer in Frankrijk dan in ons land.
PIE- en
IJF voor
irij Mevr.
Ijk 106,
02295-
ik moet zeggen dat haar aandeel niet
gering is”.
Toen de werkkopie van „Tot straks”
gereed was, werd de film aan de opdracht
gevers getoond. Erg enthousiast waren de
eerste reacties niet, men had zich een heel
andere voorlichtingsvorm voorgesteld.
Maar bij Perspekt werd niet gewanhoopt
en er volgde, mede om de reactie te peilen
van degenen waarvoor de film bedoeld
was, een aantal proefvoorstellingen. De
reacties van leerlingen en onderwijsper
soneel waren bijzonder positief en zijn
door Perspekt vastgelegd op papier.
De opnamen van de film gingen niet
steeds zonder moeilijkheden. Toen de
filmploeg een opname wilde maken van
het naar beneden gooien van een gevulde
vuilniszak vanuit een flatgebouw in
Het typisch vluchtige, dat een circus
te bieden heeft, de glitter en de gratie,
die eigenschappen zijn daarin niet
altijd aanwezig. Ze hebben plaats
gemaakt voor een aan Maks eigen
karakter beantwoordende monumen
taliteit, die in de grote doeken nogal
eens afbreuk doet aan de charme die
het circus heeft. Bij Maks wordt een
hoge-schoolrijdster door het „gemet
selde” karakter van zijn penseelstreek
soms bijna verwant aan een ruiter
standbeeld. De dynamiek binnen de
schijnwerpers en het klaterend
applaus is dan als het ware in de monu
mentale vorm gestold. In kleinere doe
ken is dat minder het geval.
tuur. Zelfs de reclamecampagne voor
„Vita de allesdoder” wordt in de film
belicht.
De film is opgenomen op 16 mm en
moest geproduceerd worden in low bud
get. Na de première - er is al zoveel belang
stelling vooï- dat er op 19 november waar
schijnlijk een extra voorstelling zal wor
den gegeven, - gaat „Tot straks” naar de
scholen in het gewest Kennemerland.
De Tweede Wereldoorlog betekende
een definitief schijnende breuk. Hij
weigerde lid van de cultuurkamer te
worden kon dat ook niet omdat zijn
vrouw joodse was en na de oorlog
waren er slechts enige jubileumten
toonstellingen. Behalve bij de ouderen
raakte hij vergeten, totdat hij enige
jaren geleden is herontdekt en zijn
werken op veilingen hoge sommen
opbrachten. Hoe dat alles in zijn werk
is gegaan, is te vinden in een uitsteken
de zeer ruim geïllustreerde monogra
fie, geschreven door Hans Redeker en
Adriaan Venema, voor een groot deel
gebaseerd op een uitgebreid archief
dat Céline Maks-Boas vanaf haar
huwelijk in 1920 tot aan het overlijden
van haar man heeft bijgehouden. Het
is een boek van Uitgeverij De opko
mende zon in Amsterdam, mede tot
stand gekomen dankzij Galerie Siau,
die veel heeft bijgedragen tot de her
ontdekking van Kees Maks.
N,
10 per
i lever-
-313651
Alexander Calder werd geboren als
zoon van de beeldhouwer Alexander Stir
ling Calder. Hij groeide op in Philadel
phia, werd ingenieur, maar studeerde
later aan de Arts Students League in New
York. In 1926 ging hij naar Parijs waar hij
draadplastieken maakte, met name
vreemdgevormde dierfiguren.
Rond 1930 maakte Calder zijn eerste
mobiles, abstracte constructies in ijzer
draad en metaal die, mits vrij opgehan
gen, door trilling van lucht of door aanra
king in beweging komen. In diezelfde
periode ontstonden ook de door Hans Arp
betitelde stabiles, eveneens abstracte con
structies maar nu in onbeweeglijke vorm.
Zowel de mobiles als de stabiles hebben
grote navolging gekregen en zijn tot op de
dag van heden nog steeds een geliefd
interieurobject. Vooral in de jaren *60
(Van onze kunstredactie)
NEW YORK. De Amerikaanse
beeldhouwer Alexander Calder die voor
al bekendheid kreeg door zijn mobiles, is
gisteren op 78-jarige leeftijd in New York
aan een hartaanval overleden. In septem
ber van dit jaar was Calder naar New
York gekomen in verband met een over
zichtstentoonstelling van zijn werk van
de laatste 50 jaar in het Whitney-
museum.
Na logische invloed van Breit
ner ontstond omstreeks 1908 de Maks
typerende stijl, aanvankelijk in zo
genoemde „galante onderwerpen”.
Zijn figuurstukken in tuinen werden
bekend op exposities in Amsterdam,
nadat hij daarvoor ook sleperspaarden
had geschilderd, stadsgezichten en
volksleven, wellicht door het omgaan
met Breitner gestimuleerd. Maar met
zijn grote „tuindoeken” ging hij sterk
afwijken van de toenmaals heersende
stijl, een eigen vertolking van het „tij-
deloze” Nederlandse realisme, kenne
lijk ook niet beïnvloed door bijvoor
beeld het Parijse fauvisme of het toen
opkomende kubisme, waarvan hij ken
nis moet hebben gedragen. Hij was
onder meer heel lang bevriend met
Kees van Dongen in Parijs in diens nog
geheel onbekende periode.
zijn (naakt)model” soms interessanter
te zijn. Veel kleinere doeken met
alleenstaande figuren, zoals de
beroemde Fratellini’s, maar ook tal
van andere bekende circusartiesten, en
ook een man als Buziau, zijn me boven
dien veel liever dan de enorme doeken
met complete circusscènes.
8
8
t
Omstreeks 1911 ontwaakte Maks’
belangstelling voor chanteuses, voor
het nachtelijke caféleven en na 1914
het circus. Hij was toen al een vooral in
Frankrijk zeer gewaardeerde schilder
door vele exposities. In 1911 was hij
benoemd tot Sociétaire du Salon d’Au-
tomne, hetgeen inhield dat hij voort
aan ongejureerd mocht inzenden. Tot
aan de Tweede Wereldoorlog bleef hij
dat ook doen. De kritieken werden in
ons land moeizamer geschreven. Hem
werd wel eens plompheid in de behan
deling van de onderwerpen verweten,
maar daarnaast ondervond hij ook
veel waardering.
Die laatste is eigenlijk wel teveel
vastgenageld geweest op het feit, dat
hij té uitsluitend tot circusschilder
werd gedoodverfd. Inderdaad, zijn
bekende grote doeken hebben veelal
het circus tot onderwerp, maar op de
expositie blijken de vroegere tuinen,
maar ook doeken als „De schilder en
i
(Van onze kunstredactie)
UTRECHT. De Amerikaanse jazz
musicus Gary Burton die in zijn land tot
de leidende figuren van de avant garde
behoort, zal voor een eenmalig optreden
naar ons land komen. Met zijn kwartet
speelt Burton op zaterdag 11 december in
zaal Tivoli aan het Lepelenburg in
Utrecht (aanvang 20.30 uur).
In het Gary Burton Quartet speelt Pat
Metheny gitaar, Steve Swallow op bas en
Dan Gottlieb, drums.
DOB-
ER, 57>
ilijk en
0.
an rode
ander
eel naar
3l. 023-
Kees Maks was een uitzonderlijke
figuur, een markante kunstenaar in
leven en werken. Als zoon van een
rijke aannemer, die zijn studies royaal
betaalde, kon hij gedurende een jaar
leerling worden van zijn oudere vriend
Breitner. Daarna volgden
Rijksacademie-jaren van 1897-1901
onder August Allebé, die hem in het
laatste jaar wegens eigenzinnigheid
wegstuurde.
■I
DEN HAAG (ANP). Van 18 januari
tot 3 februari maakt het Residentie
orkest een concertreis naar West-
Duitsland. Het is de eerste buitenlandse
trip van het gezelschap onder leiding van
eerste dirigent prof. Ferdinand Leitner
die in de loop van dit jaar werd benoemd
als opvolger van Jean Martinon.
Leitner zal per seizoen ongeveer 30 con-
certen van het Residentie-Orkest leiden i
alsmede de belangrijkste buitenlandse
tournees van het orkest. Leitner was al
sinds ’60 geregeld gastdirigent bij het
Haagse orkest.
Perspekt filmt ons leefmilieu
Oorspronkelijk kreeg Perspekt het ver
zoek een milieufilm te maken van de
gemeente Haarlem, doch de produktie-
kosten bleken te hoog. Het gewest werd
ingeschakeld en op de gemeente Benne-
broek na bleek men daar bereid de
opdracht tot de film te verstrekken.
Chris de Jong van Perspekt: „De
opdracht luidde dat we een film moesten
maken die geschikt zou zijn om aan kinde
ren van zeg 10 tot 18 jaar te laten zien. De
film moest binnen de tijd van één lesuur
vertoond kunnen worden en in die tijd
diende er ook ruimte voor discussie over
te blijven. Het moest dus een korte, com
pacte produktie worden, waarin toch
zoveel mogelijk milieuaspecten aan de
orde konden komen. Deze film duurt vijf
tien minuten en is heel anders dan de
voorlichtingsfilms die er al over het milieu
in omloop zijn. We zijn nu eenmaal Per
spekt hè en dan wil je zo’n opdracht toch
een eigen gezicht geven. Ide van Heinin
gen heeft de regie gedaan. Dat betekent
dat er niets aan het toeval is overgelaten.
Ide wil altijd de grootst mogelijke perfec
tie en dat houdt in dat we met een beetje
geluk financieel precies rondkomen bin
nen het budget van vijfenvijftig mille”.
Perspekt zorgde voor het scenario en de
produktie kwam in handen van Peter
Brouwer, die ook al eerder met de theater
groep samenwerkte. Hij leverde onder
meer ook een belangrijk aandeel in De val
van Rabenshalle en Shit and Die. Het
camerawerk is van cineast Albert van der
Wildt en de mensen die in de film meespe
len zijn op enkelen na vrijetijdsspelers. De
enige beroepsacteurs zijn Jaap van Don-
selaar en Harry Hageman.
Nog een belangrijk aspect van de
opdracht luidde dat het een speelfilm
moest worden, verteldt Chris de Jong.
„Maar dat kwam ons wel goed uit, dan
kun je iets aardigs doen. We hebben het
ook getroffen met de cutster, het meisje
dat de film gesneden heeft. Zij heeft ook
de Max Havelaar gedaan, maar bij ons
had ze echt een heel eigen inbreng. Ze kon
heel fijn met de beelden gaan schuiven en
In de BOSCH-keukenstudio
vindt u een aantal komplete
keukens van zeer eenvoudig
tot uiterst luxueus in alle
mogelijke uitvoeringen, in
kleurige kunststoffen of na
tuurlijke houtsoorten.
