Grote vanzelfsprekendheid
zwak blijspel
in musiceren onder Baudo
van regisseur
Ko van Dijk
Nieuw leder en oud hout
De groeiende mythe rond een atelier
Zanger Wolf Biermann
I
uit DDR verbannen
Krachtig politiek activerend
theater bij Belt Braces
E
a
„Spelenderwijs”
E*
o
ONVERGETELIJK CONCERT VAN PHILHARMONISCH ORKEST
Artistiek vakmanschap in sociaal pleidooi
Onvrijwillige communistische balling
een interessante de Sede expositie
bij Terstal in Haarlem.
Vrije produktie in
Koninklijke Schouwburg
PRIX RENAUDOT
VOOR M. HENRY
PRIX GONCOURT
VOOR GRAINVILLE
terstal
interieurs b.v
irft MBÜ
13
12
NOVEMBER
19 7 6
WOENSDAG
1 7
KUNST
RW
!L
De nieuwste de Sede ontwerpen worden geëxposeerd
in combinatie met oude houten meubels
uit lang vervlogen dagen. Beide te zien,
beide te koop! Tot en met 5 november bij Terstal.
De Sede presenteert hier zijn
nieuwste modellen fauteuils
en banken van o.a. de
prachtige 5 mm dikke leer
soort, het nekleder.
U bent welkom bij Terstal.
Terstal Interieurs B.V.
Wagenweg 1,3 en 15, Haarlem
Tel. 023 - 31 21 72
Beeld
schrift
--
33
A
O
DEN HAAG. Roger Hanin,
lang bekend als een filmacteur
met stevige vuisten, is kennelijk
een nieuw leven begonnen met
ten minste drie films, geschreven
en geregisseerd, en bovendien
een toneelkomedie, „Virgule”.
IT
I O»
(ADVERTENTIE)
Ai
1 1
MM
PIET RUIVENKAMP
KO VAN LEEUWEN
Wie treedt als hij.
die bestorven schoonheid binnen?
De wereld is voorbij.
het leven kan beginnen.
Ml
door
Hein
Steehouwer
In feite mag Biermann niet meer terug
omdat hij kritisch tegenover het regime
van Honnecker staat en dat ook altijd
voor zover mogelijk heeft geuit. Niettemin
is Biermann een overtuigd communist die
het 'kapitalistische systeem fel van de
hand wijst. Hij verkoos in 1953 om vanuit
Hamburg naar Oost-Duitsland te gaan.
Daar wilde hij wonen en werken en dat
wil hij ook nu nog, hoewel het hem in 1965
PARIJS (AFP). De Prix-Goncourt,
de voornaamste Franse letterkundige
prijs, is maandag toegekend aan Patrick
Grainville voor zijn roman „Les Flam
boyants.
Het bekroonde werk is de vierde roman
van de 29-jarige gymnasiumleraar Grain
ville. Zelf omschrijft hij „Les Flamboy
ants” als een „Speurtocht naar de graal op
het Afrikaanse spoor”.
Grainville, een van de beschermelingen
van wijlen de toneel- en romanschrijver
Henry de Montherlant, is een sterk voor
stander van de traditionele verhalende
roman
Inmiddels is Biermann gedwongen in
een land te verblijven waar men nou ook
niet bepaald vriendelijk tegen communis
ten is. Want Böll en Wagenbach hadden
gelijk toen zij opmerkten dat communis
ten in de Bondsrepubliek buitengewooh
achterdochtig worden behandeld en dat
het helemaal niet zo zeker is dat Biermann
in West-Duitsland overal kan optreden
waar hij wil.
uitzonderlijke musici snel terug zullen
komen om weer op hun grandioze wijze
puur muzikaal genot weg te schenken.
Met deze uiterst muzikale en gevarieer
de proletariërsshow volgen we in het ver
haal van Richards een meisje uit Dublin
op haar werklustige verkenningstocht
door Engeland. Zijn we getuige van haar
moeilijkheden om aan werk te komen en
wanneer het eenmaal zover is van haar
strijdbaarheid wanneer het gaat om de
rechten van de arbeiders. Er volgt een
fabrieksbezetting wanneer een directie
weigert nieuwe machines aan te schaffen
en aan andere werknemerseisen tegemoet
te komen en er komen vakbondsonder-
handelingen.
Een van de foto’s
van het atelier van
Kees Verwey door
Nico Koster
Geen kwaad woord dus over Berger,
behalve dat hij tóch nog een deel van
die ruimte heeft verkwist aan het feit,
dat hij Kees Verwey heeft willen ver
klaren tot een moderne schilder, die
m meebrengt. Veel daar-
lisch Britse situaties en
Tot slot nog een zakelijke medede
ling. Van het boek is ook een luxe-
editie bij de uitgever Van Spijk in
Venlo verschenen, 150 exemplaren.
Daarin is opgenomen de enige origine
le ets die Kees Verwey ooit heeft
gemaakt, korte tijd geleden op instiga
tie van Willem Snitker uit Heemstede.
Die heeft in zijn atelier De Bleeker de
ets in de genoemde oplage voor Kees
Verwey gedrukt. In die exemplaren
bevindt zich ook een litho van Kees
Verwey, afgedrukt door Piet Clement
in Amsterdam.
Mary Dresselhuys viel ervoor en Ko van
Dijk ook, die de regie ter hand nam.
Gisteravond werd „Spelenderwijs” als
vrije produktie voor het eerst in de
Koninklijke Schouwburg gespeeld.
Vervolgens trok Roger Hanin, die deze
avond zelf bij woonde, vele registers open.
Een uitheemse verkleedpartij, een nog
absurder werkende fabel over een eek
hoorn en noten en een preek tot slot. Deze
wilde zoveel voorhouden als „praat alles
uit, applaudisseer eens voor elkaar”. De
goede bedoelingen toonden beter dan de
uitkomst. Hanin betrachtte een reeks los
se ideetjes, waar zijn dramatische adem te
kort schoot. Maar Martha en George uit
„Wie is bang?” weten nu in elk geval hoe
ze uit de nesten kunnen raken.
Het lijkt mij dat alleen de schrijver voor
zijn prestatie is te laken, want hoe deze
rommelige brei zonder veel geest ooit
onder één noemer is te schuiven zou ik wel
eens willen zien.
Ko van Dijk schreef in het programma
in jaren niet zo verrast te zijn geweest
door een stuk. Een geval van gezichtsbe
drog. Jammer.
England Expects is een verhalende
show die nergen vervelend drammerig
wordt wat het onderwerp aangaat. Er
wordt wel erg cockney-werkmansengels
gesproken en dat vergt bij mij althans
soms lenig improvisatievermogen om
de razendsnel uitgesproken teksten steeds
woordelijk te kunnen volgen. Maar ver
der, Belt Braces brengt een show die
goed overkomt en die vooral het eigen
arbeiderspubliek heel direct moet aan
spreken. Politiek activerend theater dat
een stevig onder de neus wrijven van
sociale misstandéi
van slaat op typj
dito politieke verwikkelingen, maar heel
veel is ook voor de Nederlandse arbeider
herkenbaar. Voor wie het onthouden wil:
op 11 december komt de groep naar de
Toneelschuur in Haarlem voor een een
malig optreden.
Nol Gregoor, de man die Kees Ver
wey urenlang heeft geïnterviewd voor
de VARA, heeft die tijdeloosheid wel
beseft in een gedicht, dat in het boek is
opgenomen:
verwant is aan de Pool Roman Opalka,
die grote vellen papier voltekent met
cijfers, en ook met Peeters en anderen
van de Zero-groep. Kees Verwey heeft
het niet nodig via zo’n redenering tot
eigentijds te worden bestempeld alsof
dat een verdienste zou zijn. Als de
Zero-leden allang zijn bijgezet in een
ruimte die geen koningsgraf is, zal het
werk van Kees Verwey blijven getui
gen van de tijdeloosheid van het licht
in zijn atelier.
Het zijn vooral de kleurenfoto’s in dit
boek, die bijzonder boeien. De zwart
witte zijn wat matter. Deze recensie is
uiteraard subjectief, subjectiever dan
andere, want ik ken dit atelier en de
schilderijen, die er de laatste zes jaar
zijn ontstaan, als mijn eigen werkka
mer en mijn eigen teksten. Zelf heb ik
dat atelier wel eens gekenschetst als
een koningsgraf, zo’n ruimte waarin de
vorst is onttrokken aan de menselijke
werkelijkheid. In elke mythe daarom
trent wordt dan beloofd, dat de vorst
eens zal opstaan uit dat graf en zich zal
losmaken van alle grafgiften en inmid
dels verborgen schatten die hem zijn
meegegeven of die hij heeft vergaard.
Het is bij mijn weten nog geen
vorst gelukt. Maar Kees Verwey stapt
daar elke ochtend binnen: die ruimte
vol met dode takken van verdorde boe
ketten, door muizen uitgehold brood,
dozen met bovenop vergeelde papieren
en boeken en daaronder. Een viool
zonder snaren, een gedemonteerde
bromfiets, een Wedgwood soepterriep
met halve oren, een kapotte gipsen
vrouwentors, een gipsen farao, bedro
pen door lekwater, oude lappen. Het is
lig voor bent beleef je dat als zodanig
gebeurde gisteravond in het Amsterdams
Concertgebouw.
Serge Baudo leidde het Amsterdams
Philharmonisch Orkest in Mouret en
Schumann en de solist in het Eerste piano
concert van Tsjaikovski was Nikolai
Petrov. Na alles op dit concert verwerkt te
hebben, hoopte je een ding vurig: dat deze
(Van onze correspondent)
BONN. De Oostduitse zanger, schrij
ver en dichter Wolf Biermann (40 jaar)
mag niet in de DDR terugkeren. Terwijl
hij bezig was aan een tournee door de
Bondsrepubliek (op uitnodiging van de
jongerenbeweging van de metaalvak-
bond), kreeg Biermann gisteren in
Bochum bericht dat zijn staatsburger
schap hem was ontnomen. Reden: een
vijandige houding tegenover de DDR,
aldus het staatspersbureau.
In de ruim twee uur durende show die
muzikaal door een uitstekende band
wordt begeleid, komen alle reactionaire
drogredenen bovendrijven, waaronder
bijvoorbeeld „verdediging van de demo
cratie”, wanneer het erom gaat de arbei-
derseisen niet in te willigen.
AMSTERDAM. „Fight for the right
to work” wordt er krachtig gezongen en
gespeeld aan het slot van England
Expects, de wat je zou kunnen noemen
sociale pleidooishow die tot 6 december
door de Engelse groep Belt Braces in
Mickery wordt vertoond. Onder leiding
van Gavin Richards, die ook een belang
rijk spelaandeel binnen de voorstelling
heeft betekent dat een ongewoon levend
brok sociaal gericht theater. Belt Bra
ces is zo'n drie jaar geleden begonnen
politieke actie via de theatervorm uit te
dragen en heeft zich in enkele jaren door
keihard werken ontwikkeld tot een
uiterst professionele groep die in wer
kwijze en presentatie nog de souplesse
van beginnersgeestdrift heeft bewaard.
PARIJS (AFP). De naar de journa-
lisj, Theophraste Renaudot genoemde
Franse literaire prijs is maandag verleend
aan Michel Henry voor1 zijn roman
,,1’Amour les yeux Fermes”.
In tegenstelling tot vorige jaren was er
ditmaal niet een uitgesproken favoriet
voor de prijs. Henry is bij het grote
publiek vrij onbekend.
werd verboden in de DDR op te treden.
Hij mocht ook de grens niet meer over.
In 1974 boden de Oostduitse autoritei
ten Wolf Biermann een uitreisvisum aan.
Voorwaarde was echter dat hij niet terug
zou komen. De zanger wees dit van de
hand.
Daj hij afgelopen zaterdag wel aan een
tournee in de Bondsrepubliek begon, ligt
aan het feit dat hem officieel beloofd was
wel weer naar de DDR terug te kunnen.
De Westduitse schrijver Heinrich Böll, die
Biermann kort voor de fatale mededeling
had gesproken, zei gisteren dat hij nooit
gekozen zou zijn als hij had getwijfeld aan
de mogelijkheid weer naar huis te kunnen
gaan.
Böll, die Biermann een van de grootste
levende Duitse dichters noemde, kwalifi
ceerde het optreden van de DDR als een
ongehoord schandaal. „De grootste
cultuur-politieke domheid van de DDR
sinds haar ontstaan”. Volgens Böll en
Biermanns uitgever in West-Berlijn,
Klaus Wagenbach, heeft de DDR-leiding
gebruik gemaakt van een smerige truc
teneinde van Biermann af te komen.
„TOEN IK ZE ZAG, was ik zelf
stomverbaasd, zoveel kleur als er in
dat atelier zit, in die oude rommel.”
Het is Nico Koster die het zegt, de man
die het fotoboek „Het atelier van Kees
Verwey” heeft gemaakt. Je houdt het
niet voor mogelijk hoe goed Nico Kos
ter in dat vaak halfduistere atelier
heeft gefotografeerd zonder van
kunstlicht gebruik te maken. Er zit
nog licht in de donkerste hoeken, in de
meest bestorven kleuren, die in dat
atelier amper door het licht worden
geraakt. Er is maar één ding dat de
foto’s kan overtreffen krachtens de
herscheppende aard, en dat is een
schilderij van Kees Verwey zelf,
gewijd aan de schier onontkoombare
chaos, die ervoor heeft gezorgd dat dit
atelier zo langzamerhand de voedsel
bron is van een groeiende mythe
Een echtpaar in de moeilijke jaren, hij
als hypochonder, houdt zich met spelle
tjes op de been. Mary Dresselhuys kon
veel wegwuiven, dat Guus Hermus bijeen-
simde. Er komt een paartje hun flat bin
nen: een malle meid (Carola Gijsbert van
Wijk) en een prima heertje (Henk van
Ulsen). Met zo’n bezetting valt wat te doen.
Tot de pauze leek het daar nog een beetje
op, hoewel de problemen veelal in de
praterigheid bleven hangen. Men keek
toen al wel in het programma of het echt
om een blijspel ging.
r
Het is overigens de eerste keer dat een
criticus van het regime, wordt uitgewezen.
Mensen als Robert Havemann (die ver
klaarde „diep geschokt” te zijn) en Reiner
Kunze worden wel geconfronteerd met
alle mogelijke ellende, maar uitgewezen
zijn ze niet. De DDR gedroeg zich tot nu
toe anders dan de Sovjet-Unie, maar de
manier waarop Biermann is afgeschoven
is „wel een paar graden erger” (Böll) dan
waarop Rusland met Solzjenitsyn han
delde.
Zijn bekroonde roman handelt ov^r het
verval van een imaginaire stad in het
Middellandse-zeegebied met een zeer rijk
cultureel verleden, waarin enkele jonge
ren in verzet komen.
Nicolai Petrov daarentegen zorgde hier,
in een sprekend positieve verstandhou
ding met Serge Baudo en het orkest, voor
een weergave die zo fris was als betrof het
een première. Met zeldzaam begrip voor
de essentie, stelde Petrov zijn bijzonder
virtuoze maar verderlichte pianistiek, met
alleen functioneel (en dus niet aandik
kend) pedaalgebruik, op fantastische wij
ze in dienst van het puur-artistieke ideaal.
AMSTERDAM. Echt musiceren, dat
wil zeggen: zonder bepaald te worden bij
al het ingewikkelde muzikale gedoe, dat
hoor je maar zelden. Spel als de grootste
vanzelfsprekendheid met alleen maar als
doel om een muzikale creatie in tijd en
ruimte tot leven te brengen, maak je wer
kelijk niet zo dikwijls mee. Zo’n (wonder
want als je daar maar enigszins gevoe-
Tsjaifcovski’s Eerste pianoconcert is
sinds het geschreven is, ontelbare malen
verkracht. De Romantiek wordt, zeker
wanneer er pianistische schittering in
mogelijk is, meer wel dan niet, tot in de
grond bedorven, door de uiterlijke glans
effectmatig te misbruiken om een gemak
kelijk publiek succes te behalen.
al bij al meer dan een uitdragerij vol.
Kees Verwey schildert daar zijn droom
omtrent al die oude rommel, die beto
verd schijnt in zijn oog als het licht, ver
vanover het Spaarne heen en door de
bestofte vensters, een soms bijna mys
tieke glans heeft gegeven aan deze
half-georganiseerde vuilnisbelt.
Maar Kees Verwey blijft er niet in.
’s Avonds zit hij weer beneden in zijn
huiskamer, die van gezeten burgerlijk
heid getuigt en die vervuld is van half*
deftige nonchalance. En zo gaat hij in
en uit zijn koningsgraf, door de tijd
voorlopig nog niet af te straffen voor
de vitale moed die hij betoont in zijn
enorme doeken van de laatste jaren. Ze
vormen een tour de force, waaraan
zich niemand waagt, behalve hij dan
zelf.
Het is een dubbele toer. Kees Verwey
weet heel goed en vertelt dat vaak
dat zijn atelier een hommage is aan
zijn leermeester Henri Boot. „Maar
die”, zegt hij met soms tamelijk veel
spijt in zijn stem, „lééfde op een vuil
nisbelt. Ik ben de nette meneer met
boven dat atelier en hier beneden de
huiskamer Ergens is hij er zich dus
van bewust dat het gebeuren in en
rond het atelier, terwijl hij de legende
vorming rond die ruimte wel degelijk
kent, een spel is. Hij is Boot niet. Hij
zou niet op een echte belt kunnen
leven Bij hem is het spel, maar dan
gespeeld als bijna sacraal, waarin
leven en'rol half om half inwisselbaar
zijn geworden En op het scherp van
die snede komt hij tot zijn grote atelier-
stukken
Maar ik ben afgedwaald, want het
gaat natuurlijk om het fotoboek en om
de tekst van Peter Berger. Dat is een
heel knappe tekst geworden, waarin
hij niet alleen de Kees Verwey van het
atelier beschrijft, maar ook tracht te
doorzien wie Verwey is buiten het ate
lier als typisch Haarlems „ver
schijnsel.”
Een zinsnede uit die tekst; „En zo
loopt hij ook. Hij loopt als een heer. Als
het geen paradox was zou men dienen
te zeggen: hij loopt gezeten. Bewust
van de roem die hem omgeeft, en die
hij opeist met zijn norse provocaties,
die altijd grandeur hebben, impone
ren, ouderwets zijn, bijtend en ontzag
wekkend van goede huize. Hij is de
deftige outcast van een provincie-
plaats, die met eerbewijzen gemeden
wordt. En Kees Verwey weet dat. Deze
verblindend slimme geest zou het niet
weten!”
Bergers kijk op Verwey is wat „inge
dikt”, teveel opgehangen aan anekdo
ten, aan het leven in het atelier, de
eenzaamheid en de burgerlijke deftig
heid in het huis aan het Spaarne. Er
zijn nog heel andere kanten aan „de
zaak Verwey” en oneindig veel meer
nuances Maar wat kon Berger anders
in die paar aan hem toebedeelde pagi
na’s dan alleen maar dikke strepen
zetten onder bepaalde facetten.
Wat een dirigent is. die Serge Baudo;
wat een opmerkelijke beleving van binne
nuit en wat een vermogen om dit op een
orkest over te dragen, teneinde zulke
meeslepend expressieve vertolkingen te
krijgen. Schumann’s orkestraal meester
stuk, zijn Vierde Symfonie, waarin gevoe
lens van gelukzaligheid en demonie om de
voorrang strijden, kreeg een zelden
gehoorde intensiteit in de uitvoering. De
donkere grondstemming had een enorm
indringende kracht, maar de lichte humor
en melancholieke gevoeligheid werden er
in fijn contrast tegenover gesteld. Serge
Baudo ademt letterlijk mee met de muzi
kale golven en stromingen. Zijn sterke
persoonlijke uitstraling verbindt zich, in
uiterst soepele bewegingen, totaal met het
compositorisch beeld.
Na de overrompelende grandeur van de
inleiding, die eigenlijk altijd wel voor zich
zelf spreekt, werd in het hele concert een
spectaculaire spanning gehouden. Het
breed zangerig orkestraal melos met de
fascinerende tegenstelling in de vinnige
pianistiek in de gepassioneerde boekde
len, werd tet en met uitgebuit. En de zoete
dromerigheid van het tussengelegen
andante, kwam daarbij als zacht-
romantisch intermezzo volmaakt tot zijn
recht. Een onvergetelijk concert.
JOHAN VAN KEMPEN
In Bonn heeft men met afschuw gerea
geerd op de uitwijzing van Biermann die
is getrouwd met een medisch studente en
een zoontje van zes maanden heeft. De
bondsregering verklaarde dat er in Oost-
Duitsland kennelijk geen geestelijke vrij
heid heerst. De vrije democraten vinden
dat mensenrechten zijn aangetast. De
oppositionele CDU-CSU meent dat de
bondsregering dit feit moet aangrijpen
om een andere Duitsland-politiek te
voeren.
Scène uit England Expects van Belt Braces, momenteel in Mickery. Op de voorgrond
Jeni BAmet en Eileen Pollock.
<■^1
Het APhO bleef er bepaald niet onver
schillig onder, maar musiceerde op topni
veau. De feestelijke inleiding waarop
Baudo zijn publiek vergastte, een Suite
van Mouret met stralende trompetten,
had al aan het begin van de avond het
overtuigend bewijs geleverd van het uit
stekende contact tussen dirigent en
orkest.
