Waarom vallen
we achter het
stuur in slaap?
Slijpmachine van kwaliteit
Weet u niet welke stad u
gepasseerd bent? Stop dan
GIPS
FREZEN UIT DE VRIJE HAND
Tegelzetten: Leer het zelf
GIETEN
z*
x,
z
I
door Harm
van den Berg
Praktijk
1
Trance
Proeven
iiii
f
X
1
is
a
I
Het overkomt elke auto
mobilist die langere tijd over
een snelweg of andere eento
nige rechte weg rijdt. De
aandacht verslapt, de ogen
vallen bijna dicht. Het ver
schijnsel vloeit over in een
doezelige toestand van
waaruit je heel gemakkelijk
in slaap valt. En dan worden
er brokken gemaakt. Maar
ook in de gevaarlijke perio
de voor het in slaap vallen is
er al grote kans op ongeluk
ken, omdat er op allerlei
waarschuwingen niet of veel
te laat wordt gereageerd.
Juist omdat het iedereen
wel eens overkomt en eigen
lijk niemand er de schuld
van kan worden gegeven
vindt drs. A. H. Wertheim
dat een vermoedelijk een
voudige oplossing moet wor
den geprobeerd. Daarvoor is
wel een wetswijziging nood
zakelijk. Wertheim wil
namelijk de vluchtstroken
langs autowegen ook laten
gebruiken voor het doen van
een kort tukje. Wanneer
iemand bij zichzelf merkt
dat de aandacht verslapt:
auto aan de kant, ogen dicht,
even wegwezen. Meestal is
na een paar minuten het pro
bleem (voor enige tijd) uit de
wereld.
n
(QllitK
I
s
A
V
Autokerkhof gemaakt door een vi/ftien/ange /ongen.
I
Als we ons voor het gemak even
tot de autowegen beperken, wordt
bij sommige ongevallen aangete
kend dat de chauffeur overver
moeid was Een andere keer wordt
het gegooid op technische manke
menten, maar meestal wordt de
oorzaak niet duidelijk
De steeds terugkerende oogbewe
ging die de automobilist bij het rij
den op een snelweg of eentonige
polderweg maakt, doet na enige tijd
die verbinding tussen gezichtscen-
tra en bewegingscentra „verdwij
nen”. De ogen worden als het ware
door opdrachten vanuit de herse
nen zelf en niet meer van buitenaf
bewogen. Het is alsof die hersenen
na een poosje training zeggen: „Doe
maar geen moeite meer, nu kan ik
het zelf wel”. De besturing gebeurt
dan helemaal intern.
Daarmede hangt samen dat de
alertheid, de attentie, sterk daalt.
Dat was onder meer vast te stellen
door electro-encephalogrammen te
maken van de hersenen. Wanneer
de oogbewegingen van binnenuit
werden geregeld, bleek er een grote
hoeveelheid alphagolven in de her
senen aanwezig te zijn En al langer
is bekend dat die vooral aanwezig
Een radio of vrolijk reisgezel
schap helpt natuurlijk de aan
dacht gespannen te houden. Wel
even opletten natuurlijk dat die
aandacht tegelijk niet te veel
wordt afgeleid.
In de praktijk zou dit kunnen
betekenen dat remlichten veel te
laat (of helemaal niet) worden opge
merkt, ook al is de situatie op een
autoweg zo dat er snel gereageerd
kan worden. Ook veranderingen in
het wegbeeld worden te laat gesig
naleerd. Dat is ook niet zo verwon
derlijk als je ogen als het ware
automatisch worden bewogen en er
van bewust kijken geen sprake is.
zijn in een periode van ontspan
ning, bijvoorbeeld vlak voor het
inslapen. Weer andere proefnemin
gen toonden aan dat in een dergelij
ke situatie slecht gereageerd wordt
op waarschuwingssignalen.
Eindelijk is er dan eens een
goed boek over tegelzetten Ir.
Jos M Westra geeft m „Tegelzet
ten leer het zelf” een uitsteKen-
de uiteenzetting over de moge
lijkheden die een doe-het-zelver
op dit gebied neett En dat wordt
- met het toenemen van de kwa
liteit van de lijmen en het aan
passen van de tegeltjes (ingebak
ken afstandsnokken en lijmrib-
bels aan de achterkant) steeds
Om de liefhebbers wegwijs te
maken is er een eenvoudig, dui
delijk boek verschenen bij Kos
mos: „Gips gieten”. Werken met
gips heeft dit nog vóór op kleien,
dat je met klei een mal moet
(kunt) maken, waarin je dan het
gipsen afgietsel krijgt; je kan het
een combinatie van beide noe
men alleen is de kleimal dan
een negatief van wat je als resul
taat krijgt. Enfin, Cowley vertelt
daarover in het kort in het boek.
De meeste ruimte wordt ingeno-
men door illustraties van voor
beelden. De prijs (f 20.50) is wel
aan de hoge kant.
Iedereen kent natuurlijk het
begrip „kleien”, een prima bezig
heid voor jong en oud. Als je
ergens creatief mee bezig kunt
zijn dan is het wel het spelen met
klei. Maar er bestaat ook nog een
ander aardig materiaal om mee
te experimenteren: gips. Het is
een gemakkelijk te maken en
verwerkbare grondstof. Het leu
ke van het „gipsen” is dat je al
snel resultaat ziet en dat je er bij
wijze van spreken alle kanten
mee uit kunt. Je kunt eenvoudig
beginnen en toch aardige dingen
maken. Je kunt later naar wat
moeilijkere objecten overgaan.
Wertheim noemt het bijzonder
jammer dat er nog geen gelegen
heid is geweest om de proef in de
praktijk te doen, dus met een proef
persoon achter het stuur. Maar in
het laboratorium, waar op een
scherm bepaalde informatie zicht
baar werd gemaakt, werd toch al
duidelijk dat niet alleen waarschu
wingssignalen minder effect heb
ben bij die „automatische” bestu
ring, maar dat ook bewegingen in
de omgeving of achtergrond te laat
werden geregistreerd.
Over dit verschijnsel als oorzaak
voor verkeersongevallen heeft Wer
theim ook een gesprek gehad met
de Porsche-grpep van de Rijkspoli
tie Uit de statistiek is niet te halen
hoe vaak een dergelijk ongeval
voorkomt omdat wanneer iemand
van de weg af raakt met één minder
goede pand die bana ais oorzaak
wordt opgegeven Verder hebben
de politiemannen de i nd ruk aar de
meeste mensen maar bever met zeg
gen dat ze even „weg’ waren, als
het ware met open ogen in slaap
gevallen Men schaamt zich daar
voor
Hetzelfde verschijnsel zou vol
gens Wertheim kunnen optreden in
het treinverkeer. Machinisten rij
den als het ware door een lange
tunnel van palen, en ook hier moet
de verbinding tussen oogbeweging,
gezichtscentrum en bewegingscen
trum beïnvloed worden Als dan
hetzelfde gebeurt als bij automobi
listen op de snelweg, kan een onvei
lig signaal vrij gemakkelijk over het
nootd worden gezien, of er wordt te
laat op gereageerd
In het blad „Nature” vond Wert
heim iets dat hem op het idee
bracht. Iemand had een onderzoek
gedaan en daarbij kwam het voor
dat de proefpersonen plotseling
opvallende oogbewegingen gingen
maken. Als hij dan vroeg wat er aan
de hand was, antwoordden ze
geschrokken dat ze „even weg”
waren. Wertheim baseerde daarop
zijn uitgangsstelling, dat mensen
achter het stuur hun ogen zó moe-
Vóór hem hielden anderen zich
ook met deze merkwaardige, zo op
het eerste gezicht onnodige onge
vallen bezig. Je kunt zeggen: „Die
mensen zijn in slaap gevallen, inge
dut”. Maar de vraag is: „Waaróm
dut iemand in?”. Want veel ongeval
len gebeuren ’s morgens, of na het
drinken van enkele koppen koffie.
Vandaar dat een theorie die zei dat
vermoeidheid de oorzaak was, door
Wertheim werd verworpen.
Drs. A. H. Wertheim is mede
werker op de afdeling Experi
mentele Psychologie van de
Rijksuniversiteit in Groningen.
In de toekomst zal vooral het
Verkeerskundig Studiecentrum
(nu nog in oprichting) van zijn
diensten gebruik maken. Het
onderzoek dat hiernaast wordt
beschreven, levert hem begin
volgend jaar de doctorstitel in
de sociale wetenschappen op.
zaamheden op de voet en atten
deert daarbij op een goede voor
bereiding, zodat men alles
gemakKelijk bij de hand heeft,
ais men eenmaal gaat beginnen.
Als toegift krijgt men in dit door
Zomei en Keuning uitgegeven
boek (prijs 16,50) nog tips voor
bet verbeteren van de woning,
zoals op het gebied van isolatie,
ventilatie Een apart hoofdstuk
is aan het stucadoren gewijd.
ten gebruiken dat daardoor de
alertheid wordt beïnvloed.
Het kon eigenlijk niet uitblijven, maar na het
uitkomen van de raspen en schaven met handge-
leiding voor gebruik in de elektrische boortol, zou
er ook uitgebreider freesapparatuur van Zenses
verschijnen. Dat is dan ook prompt gebeurd.
Zenses (in Nederland vertegenwoordigd door J.
Graves, Nieuw Vennep) ontwikkelde een nieuwe
freestechniek, waarbij de stukken gereedschap
passend zijn op elke boormachine. Men heeft in
dat geval geen boorstandaard nodig, maar kan de
bewerking met de hand regelen. Dus frezen uit de
vrije hand Voorlopig zijn er tien verschillende
types frezen in omloop gebracht.
Hoe werkt het systeem-Zenses? Om te beginnen
zijn er speciale frezen Men kan ze zoals nor
maal in de boortol vastzetten Aan het uiteinde
echter bevindt zich een schroefdraad Daaraan
koppelt men de noem het „aandrijfas” aan
welks uiteinde zich een kunststofknop bevindt
vervaardigd. Er zitten zelf sme
rende kogellagers in. Motorver
mogen 300 W; 1450 toeren belast.
De tweede machine is voorzien
van een mechanische toerental-
schakeling en een electronische
toerentalregeling (die we in de
aanhef vermeldden). De machi
nes worden geleverd met tand-
kransboorkophouder.
Dan is er de „specialiteit van
het huis”: de slijpmachines. De
haakse slijper HSW 111 is een
éénhandige, kleine slijper met
uitstekende kwaliteiten. Er kun
nen schijven in gebruikt worden
tot 115 mm middellijn. De
Perles-slijper is voorzien van een
nastelbare ingebouwde slipkop-
peling. Er zit een 500 W motor in.
Er kunnen 10.000 omwentelin
gen per minuut worden
gemaakt. De slijper is zeer stevig
van makelij. Men kan er terdege
kracht mee zetten voorzover dat
nodig mocht zijn. Bij het appa
raat worden stofhoes, flensen,
bedieningssleutel, ophangbeugel
en een kabel van 2,7 m. geleverd.
Een erg gemakkelijk en af doend
instrument om roest of oude verf
te verwijderen, om bramen weg
te slijpen, om metaal, steen of
beton te scherpen of te bewer
ken, het bijwerken van lasnaden
enz.
Met die knop kan men de frees geleiden. Op de as
Vindt men twee geleideringen, die men met een
imbussleutel op de juiste stand kan aanbrengen.
Die stand hangt dan af van het materiaal dat men
gaat bewerken. De as is draaibaar gelagerd in de
knop. Deze aandrijfas is de basis van de techniek.
De prijs van de as is 18,-. De bijpassende frezen
variëren in prijs van 12 tot 14.
Natuurlijk i»het even wennen, als men met deze
apparatuur gaat werken. Het is dan ook verstan
dig om het eerst op het gemak uit te proberen met
een proefstuk. Belangrijk is uiteraard om boor
machine en as-knop goed horizontaal te houden.
Als men het te bewerken materiaal echter goed
heeft vastgezet in de bankschroef of anderszins
kan het praktisch niet verkeerd gaan. Het blijkt
dan ook een prima vondst te zijn Bovendien kan
men ais men daar behoefte aan heeft de
frezen natuurlijk ook gebruiken in een boorstan
daard-
Promotor is dan prof. dr. J. A.
Michon, die zelf aan het onder
zoek heeft meegewerkt en hoofd
is van het Verkeerskundig Stu
diecentrum. Het verschijnsel
waar het hier om gaat heet pol-
derblindheid, ook wel highway-
Een andere deskundige gooide
het op een hypnotische trance. Die
toestand zou dan opgeroepen zijn
door de monotone omgeving van de
weg. De chauffeurs reageren dan
niet meer op (kleine) veranderingen
Het probleem met deze theorie was,
dat niemand precies kan aangeven
wat monotoon is. Dat verschilt per
individu. Een derde verklaring
kwam van een medicus. Die zei dat
de versufte chauffeurs aanvallen
van suikerziekte (in meer of minde
re mate) hadden ondergaan. Als
gevolg daarvan kan inderdaad plot
seling slaap optreden. Maar het
aantal mensen dat hieraan lijdt, is
in verhouding zeer gering. En aan
gezien het indutten, althans het ver
minderen van de aandacht, ieder
een overkomt.
Het gaat hier niet om het inhalen
van achterstallige slaap of om het
uitrusten van een geweldig inspan
nend karwei. Die korte tuk heeft
daar niets mee te maken. Het idee is
gebaseerd op een onderzoek van de
Engelsman Home. Die zegt dat her
sendelen waar gedurende enige tijd
een sterk beroep op wordt gedaan,
behoefte aan ontspanning hebben.
Vanuit de hersenen zou daar grote
pressie op worden uitgeoefend. i
Enkele recente machines laten
we de revue passeren: de klop-
boormachine PSB 127, voorzien
van een stofdichte 440 W motor.
Ze heeft een onbelast toerental
van 1100 omw. per minuut: bij
een volle belasting 700 toeren.
Het aantal slagen per minuut:
7700 bij volle belasting. De capa
citeit in steen is 18 mm, in beton
12 mm en in staal 10 mm. Van de
handboormachines noemen we
de HB 126 en de HB 2500. De
eerste is een tweetoerige machi
ne, radio-ontstoord, dubbel
geïsoleerd. De transmissietand-
wielen zijn schuin vertand en
van gehard chroomnikkelstaal
Wertheim bepleit openstelling
van de vluchtstroken voor het
doen van een dutje. Even slapen
om de „gevaarlijke” periode
voorbij te laten gaan. Verder
moeten automobilisten op de
volgende verschijnselen letten:
zijn er over de zojuist afgelegde
paar kilometer vergissingen
gemaakt, schrok u van een rem
licht dat al even brandde, vergat
uitgebreider Westra vermeldt
niet alleen hóé je het moet doen,
maai ook waarom nu juist zo of
anaers Met name besteedt hij
veel aandacht aan de verschil
lende materialen die er zijn, en
wat erg belangrijk is de
ondergrond van de tegels. Dus.
of een bepaalde lijm of een
bepaalde mortel-receptuur wel
geschikt is voor een bepaalde
tegel De auteur volgt de werk-
Wertheim, die al jarenlang sterk
geïnteresseerd is in de vraag waar
de grenzen van veiligheid worden
overschreden, meent een antwoord
op de vele vragen te hebben
gevonden.
Onze hersenen controleren de
ogen; alleen door de hersenen zien
we de informatie die door het oog
binnenkomt. Het deel in de herse
nen dat daarvoor zorgt, noemen we
het kijksysteem. Onderdeel daar
van is een centrum waar de bewe
gingen van de oogspier worden
geregeld. Wertheim vergelijkt het
met het zoeken van een vliegtuig in
de lucht dat je, als het eenmaal
opgemerkt, is blijft volgen.
Negen verschillende proeven
waren nodig om aan te tonen dat er
iets gebeurt in de verbinding tussen
het deel waar de informatie door de
ogen binnenkomt en het gedeelte
waar de opdrachten voor de oogbe
weging worden gegeven. In de „nor
male” situatie zijn die bewegingen
gekoppeld aan wat de chauffeur
ziet. De opdrachten voor de oogbe
weging komen (schematisch) uit de
gezichtscentra via de bewegings
centra naar de oogspier.
u een paar keer het grote licht uit
te doen, zodat tegenliggers moes
ten knipperen, raakte u met een
wiel over de witte streep aan de
rechterkant van de weg, bent u
een „stukje” herinnering kwijt,
of met andere woorden: weet u
niet welke stad, welk bord u juist
gepasseerd bent, het zijn alle
maal waarschuwingssignalen.
Zet de auto maar liever aan de
kant.
De hersendelen moeten als het
ware weer bijgetankt worden. In
die ontspanning komen in onze her
senen grote hoeveelheden alpha
golven voor. Ze zijn er ook vlak
voordat we in slaap vallen, en de
ontvankelijkheid voor allerlei
indrukken erg groot is. Een behoor
lijk ontspannen situatie dus. Maar
hoe ontstaat die tijdens het autorij
den, als toch een grote oplettend
heid vereist is? Dat is precies wat
Wertheim heeft onderzocht!
hypnosis of Sekundenschlaf.
Het geld voor dit onderzoek
werd beschikbaar gesteld door
het Preventiefonds. De ingewik
kelde elektronische apparatuur
die men hierbij gebruikte, werd
ontworpen door de technicus J.
Clots.
In de sector van de elektrische
handgereedschappen wordt een
verwoede strijd geleverd om een
goede plaats op de markt. Een
prima zaak voor de consument,
omdat daardoor steeds weer de
kwaliteit wordt verbeterd. Men
behoeft maar aan de laatste tien
jaar terug te denken. Er is nogal
wat veranderd rond de boorma
chine. De boor- en slagkracht
werd vergroot. Het klopboren
werd ook geïntroduceerd voor
de doe-het zelver, die zat te wur
men om een gat in het beton te
krijgen.
De varietour (aanpasbare snel-
heidsregeling) kreeg zijn plaats.
Hulpstukken werden verbeterd.
Er kwamen gespecialiseerde
machines voor de doe-het-zelver
(voor o.a. zagen en schuren).
Bij Perles (in Nederland verte
genwoordigd door Ridex-
Calandstraat 110, Schiedam) is
men ook niet stil blijven zitten.
Deze Zwitserse firma, waar zo’n
200.000 gereedschappen per jaar
worden gefabriceerd, heeft als
specialiteit klopboormachines,
haakse slijpers en trilmateriaal
(dit laatste dan niet voor de
DHZ-ers). Men gaat er trots op te
komen uit een gebied, waar pre
cisiewerk (uurwerken) hoog aan
geschreven staat.
Er gebeuren nogal wat merk
waardige, „curieuze” ongevallen op
autowegen. Personenwagens rijden
achter vrachtwagens aan de par
keerhaven op. De vrachtwagen
stopt, de personenauto knalt tegen
de achterkant. De chauffeur heeft
helemaal niet gemerkt dat de
wagen voor hem van de weg af ging.
Dit type ongeval komt in Amerika
langs autowegen heel vaak voor.
Chauffeurs raken op lange rechte
wegen zomaar met hun wielen in de
berm, rijden als er na een lang recht
stuk plotseling een bocht komt
gewoon rechtdoor, schieten even
eens op brede rechte wegen
„zomaar”, het kanaal in. Waarom
zijn bij kettingbotsingen op autowe
gen altijd zoveel wagens betrok
ken? Waarom rijdt een machinist
van een trein dooi een onveilig sig
naal?
Een gesprek met ervaren
(vrachtwagen-)chauffeurs leverde
interessante Informatie op. Die
mensen bleken precies te doen wat
nodig was om de interne besturing
op te heffen: ze gingen hun hoofd
scheef houden, over de rand van de
bril kijken, wisselend hard en zacht
rijden. Die trucjes zorgen ervoor
dat je ogen weer ergens naar gaan
kijken, en daardoor komt de ver
binding tussen gezichtscentrum en
bewegingscentrum weer tot stand.
