Machines voor vrijgezellen (en anderen)
City Ballet New
York in staking
Geprononceerde klank
bij Alberto Lysy
„Opera moet
rompbestaan
beëindigen
kijk 19.50 uur nederland
*1
Recital met Mendez en Bitetti
FOCO NOVO SPEELT SOCIAAL REPORTAGE-TONEEL
NVV wijst op gebrek
aan inspraak bij
nota Orkestenbestel
Bouwens Airtovertniur
door lid te worden van de
W O F N Fl A G
D E C E M P p
1 1
BIJ ATLAS
b
og
ie-
id
-
9-PERS00NS BUS HUREN?
ATLAS
4.70
f 40,— per dag
incl. 100 km en
verzekering excl.
btw en benzine
langere huurtijd op aanvrage.
Kampervest 23 Haarlem
Tel. 312638
RESTAURANT
BOEREKOOL
met worst
alleen donderdags
:ht
:n
vond
AMSTERDAM. Het is al
weer een jaar geleden dat ik
samen met een vliegtuig vol
Spaanse gastarbeiders naar hun
geboorteland reisde. Vaders en
zonen die in ons land het vuile of
lastige werk opknapten, daar
kazerneachtig bijeen huisden om
wille van een bijeen te garen
spaarcentje voor een betere toe
komst thuis. Van toen herinner ik
me vooral de warme ontroering
bij het weerzien van de familiele
den. Een weerzien dat soms een
jaar moest worden uitgesteld.
Daaraan moest ik dinsdagavond
denken in Mickery, waar de
Engelse groep Foco Novo met
veel begrip en inzicht een opvoe
ring gaf van A Seventh Man, een
documentaire-achtig stuk toneel
over uit armere landen geïmpor
teerde werkers, mensen die bij
ons wel eufemistisch gastarbei
ders genoemd worden dus.
XT*EEN GOEDE WAGEN
HUURT U
4'
ï-
Beeld
schrift
s
1 O A
1 5
KIIWCT
(ADVERTENTIE)
Gevoelig arbeidersleed
(ADVERTENTIE)
Minos keert als „rijke" bollebof terug in zijn arm geboortedorp en vertelt zijn arme neef
over de geneugten van de grote stad waar hij werkte. Links Stafford Gordon als Minos,
rechts Stefan Kalipha als Georgian.
(Foto: Bob van Dantzig).
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
VVD antwoordnr 1877 Den Haag (geen postzegel) tel 070-614121
gebruik daarvan terug. Er wordt dan echt
gezwoegd met die kisten.
vat goed
uit alle
elmar,
u advise-
FOCO NOVO is een theatergroep uit
Londen die sinds 1972 theater gebruikt
om in verhalende vorm uitdrukking te
geven aan sociale misstanden. Het gezel
schap heeft zich nu gebaseerd op een boek
van John Berger, dat ook in het Neder
lands vers van de pers in de boekhandel
hoort te liggen, onder de titel De zevende
man. Adrian Mitchell maakte er een
bewerking voor toneel van die als levende
illustratie zou kunnen dienen van de
gevoelens die het leven van een buiten
landse arbeider beheeersen. Het onbeken-
t de slaafse leven, de dikwijls zo gering
schattende behandeling waartoe de wes
terse autochtoon zich gemakkelijk laat
verleiden ten opzichte van de werkman
uit zuidelijker streken, dat alles wordt
door deze Engelse groep sober maar heel
direct in toneelvorm verwoord.
Het stuk houdt een soort reportage in.
Bijna geheel aan het begin komt in een
arm Grieks gezin een neef binnenstappen
die zojuist uit de grote westerse stad in
zijn simpel dorp voor een vakantie is
aangekomen. De geneugten van het geld
verdienen zijn hem aan te zién, zowel in
kleding en gedrag. Dan besluit de oudste
zooh des huizes eveneens een betere toe
komst in den vreemde bij elkaar te gaan
werken. We zijn getuige van het denigre
rend medisch onderzoek, van het eentonig
fabrieksleven en het landerig bijeen zijn
van de gastarbeiders in hun barakruimte,
waar zij op een zo minimaal mogelijk
plekje van het bedrijfsleven mogen rusten
tot de tijd van werken weer aanbreekt.
Inmiddels is dit soort machines een
geaccepteerde zaak geworden, ieder
modem museum heeft wel een paar
„bewogen bewegende apparaten.
Veel kijkers beschouwen ze als een
grap, anderen zijn vaak gebiologeerd
als zo’n machine bepaalde bewegingen
uitvoert in ritmen, die de aandacht
boeien. Hetzelfde kan met echte machi
nes het geval zijn, ze kunnen enorm
boeien door beweging en ritmiek, los
van het feit dat ze zijn geconstrueerd
om produkten voort te brengen.
„Onnutte machines” zijn niet nieuw.
In een van de boeken van Edgar Allen
Poe komt een machinaal bed voor, een
hemelbed, dat eigenlijk een machine is.
Het bovenste deel zakt ’s nachts naar
beneden en drukt de onvoorbereide
slaper dood in het benedenste deel. Het
was afgeleid van tal van halfautomati-
sche martelwerktuigen, die je ook als
machines zou kunnen zien, De guilloti
ne bestaat nog altijd officieel in Parijs,
evenals het gebruik van de elektrische
stoel in Amerika.
Ook dergelijke apparatuur kan kun
stenaars inspireren en de tot 2 januari
durende expositie „Vrijgezellenmachi
nes’' in het Stedelijk Museum laat dat
UTRECHT (ANP). Het bestuur van
de kunstenaarsorganisatie NVV (voor
heen ANOUK) is het eens met de princi
piële uitgangspunten, die minister Van
Doorn (CRM) noemt in zijn nota orkesten
bestel, namelijk taakverbreding, sprei
ding van het muziekaanbod en een lande
lijke cao voor orkesten. De kunstenaars
organisatie betreurt het echter, dat de
nota tot stand is gekomen zonder dat de
betrokkenen ooit echt inspraak hebben
gehad.
In een dinsdag uitgegeven verklaring
zegt het bestuur, dat in de nota een beleid
wordt ontwikkeld, dat nog aan alle kanten
Die naam is aan de expositie gegeven
op grond van het boek van de Franse
filosoof Michel Carrouges, „Les machi
nes célibataires” of „De vrijgezellen
machines”, dat in 1954 verscheen. Aan
de hand daarvan stelde Harald Szee-
mann, die ook in 1972 de Documenta 5
in Kassei organiseerde, de tentoonstel
ling voor het Stedelijk samen.
Steeds de
nieuwste
modellen
RIJKSSTRAATWEG 145
HAARLEM TEL. 260585
De machine om liefde op te wekken of
.De elektrische stoel", vervaardigd
naar een beschrijving in het boek „Le
surmale" van Alfred Jarry, zoals veel
„vrijgezellenmachines” door kunste-
ALS LAATSTE Mickery-voorstelling
van dit jaar zonder meer een die ons naar
een mea culpa verwijst, maar die ook
uitstekend toneel laat zien. En dan ook al
weer twee uur lang, iets wat je in dit
theater toch niet gewend bent. Op 8 janua
ri komt Seventh Man naar de Toneel
schuur in Haarlem.
KO VAN LEEUWEN.
Grote Houtstraat 21
A SEVENTH MAN is door Roland Rees
gevoelig geregisseerd. In een eevoudige,
maar doordachte vorm komt de inhoud
over, geheel belicht vanuit de buitenland
se werknemer, zonder emotionele gefor
ceerdheid. Het is misschien niet nieuw,
Wat Foco Novo met dit stuk komt vertel
len, maar de wijze waarop het gebeurt is
indrukwekkend door zijn eenvoud. Een
oplossing voor dat gastarbeidersleed
wordt trouwens niet gegeven. Is ook niet
eenvoudig, zolang de verschillen tussen
hun thuis en het onze zo groot blijven. In
elk geval gunt deze Engelse groep ons een
verhelderend beeld van het innerlijk van
al die pittoreske graag gefotografeerde
armoe in Griekenland, Turkije, Spanje of
noem het maar.
NEW YORK (AP). Door een staking
van orkestmusici zal het vermaarde
Newyorkse City Ballet de rest van het
seizoen-1976 vermoedelijk niet kunnen
voltooien.
Een van de traditionele opvoeringen die
daardoor komen te vervallen is die van de
Notenkrakers-suite van Tsjaikowski.
De staking was maandag begonnen als
gevolg van problemen over de salariëring
en de werktijden. De 62 leden van het
orkest eisen een salarisstijging van 75
dollar per week (waardoor men komt op
400 dollar). Ook willen zij per week gemid
deld 40 uur gegarandeerd werken in
plaats van 25 uur zoals thans. Voorts eisen
zij dat hun werkweek wordt terugge
bracht van zeven tot zes dagen.
Natuurlijk waren dit soort machines,
ook beschreven in romans van Ray
mond Roussel, Alfred Jarry en voorko-
mende in „Frankensteinfilms”, uit
gangspunten voor dadaïsten en surrea
listen. Van Marcel Duchamp is bekend
zijn „Bruid ontbloot door haar vrijge
zellen, zelfs”. Die bruid is hier te vin
den. Een werkelijk bewegende machi
ne is het niet, zie het liever als een plan
voor een werktuig, bevestigd tegen een
grote glazen plaat. Naar goed dadaïs
tisch gebruik is deze „voorstelling” niet
te ontraadselen, hoogstens associatief
te duiden als je de symboliek ervan wil
lezen.
En nu stuit ik bij deze tentoonstelling
op enige irritatie. Carrouges vond
terecht voor een aantal van deze
machines (al of niet alleen in de litera
tuur te vinden of werkelijk uitgevoerd)
de naam „vrijgezellenmachines”. Hij
gaat dan in op de functies van deze
machines, de vruchteloosheid, de
onproduktiviteit, enzovoort. Daaraan
kun je het begrip vrijgezel in wijder
verband koppelen. Er zijn ook machi
nes getekend en soms uitgevoerd, die
inderdaad suggererern dat je machi
naal met dergelijk gerief tot erotische
bevrediging kunt komen.
Er zijn echter ook machines, die met
het begrip erotiek niets te maken heb
ben, wel met bijvoorbeeld de dood,
zoals de aangehaalde voorbeelden. Er
zijn ook door kunstenaars ontworpen
robots, die alleen maar variaties zijn
van de robots, die we uit de science
fiction literatuur kennen Andere sug
gereren de kosmos of de vier elemen
ten te symboliseren. Via een zeer opzet
telijke gedachtengang en het hanteren
van tal van zeer gezochte symbolisenn-
vooruitloopt op toekomstige ontwikkelin
gen en derhalve op vermoedens is gefun
deerd. De kunstenaars vrezen dat daar
door van het beleid niets terecht zal
komen.
gen, waarin dood en sex samenvallen,
komt Carrouges dan tot de slotsom dat
het steeds om „vrijgezellenmachines”
zou gaan.
Hij stelt dat de stoommachine aan
trekkelijk is als erotisch symbool
omdat een locomotief fallische pijpen
heeft, omdat ze hijgt en omdat het
mechaniek bewegingen uitvoert die de
erotische fantasie prikkelen. Nu kun
je, pathologisch gedacht, inderdaad dit
soort verbanden leggen, maar het is
een te vergezochte constructie om het
„machinepark” in het stedelijk uitslui
tend zo te verklaren. Het is overigens
een heel oud Freudiaans kunstje om
via associaties zowat elk ding binnen
het raam van de erotische symboliek te
plaatsen, iets waarvan de psychologie
allang heeft af gezien.
Enfin, Carrouges ziet daar dus niet
vanaf geeft aan de machines,
afbeeldingen, kindertekeningen ook
(die vaak inderdaad zeer erotische ten-
denzen hebben) een zwaar beladen ero
tische mythevorming mee, die soms
terecht is, maar soms ook op niets
slaat. En in die gesteldheid denkende,
of meelevende, kun je nu in het Stede
lijk Museum allerlei frappante dingen
zien, soms gruwelijk, soms bevrijdend-
geestig, zonder het gevoel te hebben
dat je je persé moet bevinden in een
tempel waarin de Griekse god Eros de
enige is die uit de toneelmatige „Deus
ex machina” kan worden getoverd.
Gelukkig hoor je uit sommige machi
nes ook alleen maar van verre het
gelach of tevreden gebrom opklinken
van een kunstenaar die met veel ple
zier zomaar een gekke „onnuttige
machine” heeft vervaardigd, een kari
katuur van de verslaving die de mens
jegens de techniek toont.
HEIN STEEHOUWER
VELEN ZULLEN zich de tentoon
stelling „Bewogen beweging” herinne
ren, nu al weer jaren geleden nog onder
Sandberg, in het Amsterdamse Stede
lijk Museum. Er werd getreurd om het
verval (is dit nu óók al kunst), er werd
gelachen om de vondsten. Het was een
expositie van „onnutte machines",
eigenlijk karikaturen van machines.
Ze toonden aan dat onze verslaving
aan de techniek ook kunstenaars kan
inspireren tot mechanische bouwsels,
machines dus, die alleen maar bewe
gingen demonstreerden. Het gemeen
tebestuur liet „De weduwe van de
wielrenner” van Robert Muller zelfs
verwijderen, omdat dit fiets-achtige
apparaat duidelijk verwees naar
masturbatie-mogelijkheden. Van Jean
Tinguely was er een machine die teke
ningetjes kon maken.
duidelijk zien. Het is in hoofdzaak een
documentaire expositie, met veel
geschriften, tekeningen, affiches en
dergelijke. Maar er zijn ook echte „vrij
gezellenmachines”, zoals ze nu worden
genoemd.
Inmiddels is er een mythe gerezen
rond dit type machines, dat niet alleen
•ontstaan is in de ateliers van beeldende
kunstenaars. Kafka beschreef een
onbestaande martelmachine in zijn in
1914 verschenen gruwelnovelle „In de
strafkolonie” en zo, hebben meer
schrijvers „in litteris” machines ont
worpen, die overigens soms door beel
dende kunstenaars zijn nagebouwd.
Zo valt onder meer Kafka’s dodelijke
machine nu in het Stedelijk te „bewon
deren”. Ze klopt niet geheel met Kaf
ka’s beschrijving, maar ze maakt die
wel duidelijk.
AMSTERDAM. Yehudi Menuhin's
vroegere protégé; de intussen zeer beken
de violist Alberto Lysy (van het ensemble
Camerata Lysy) streeft een gepronon
ceerd klankideaal na. Het houdt onder
meer een wat zoetgevooisde loonvorming
in. die zich zelfs bij een temperamentvol
le aanpak als effect blijft aandienen. De
positieve zijde van die geaardheid was op
het gisteravond in de Kleine Zaai van het
Amsterdams Concertgebouw gegeven
recital, bij uitstek waarneembaar in
Ysaye’s Solosonate in e, waarin Lysy zijn
naam als instrumentalist van hoog
niveau bevestigde. Vol spannende tegen
stellingen en met heldere belichting van
(voor de opbouw functionele)details,
kwam Ysaye’s uiterst virtuoze stuk opti
maal tot ziin recht.
Dat de bedoelde manier van spelen Dij
het uitvoeren van bepaalde literatuur als
een belemmering kan werken, was overi
gens even duidelijk te merken in het voor
viool en piano geschreven Duo Concer
tant van Stravinski, waarin het niet zozeer
aankomt op „mooi” spelen, maar waarbij
dat soort esthetische uitgangspunten juist
moet worden vergeten om tot een werke
lijke karaktervertolking te kunnen
komen. Lysy en zijn partner bij de uitvoe
ring van dit werk, de vingervlugge pianist
Eke Mendez, bereikten ook geen artistieke
eenheid in dit vijfdelige Duo. De hier vaak
zeer onafhankelijk geschreven partijen
kregen in de praktijk beslist niet het
gewenste verband en ondanks hoge tempi
ontstond in het spel toch nergens de ware
en soms agressieve, door Stravinski inge
bouwde vitaliteit.
Geslaagder was het musiceren van Lysy
en Mendez in Prokofjev’s Tweede sonate
voor viool en piano (die bekender is in zijn
oorspronkelijke versie als Fluitsonate).
Hoewel de charme van Alberto Lysy’s
toonproductie in het dikwijls stroef aan
doende toucher van de begeleidende Eke
Mendez geen beantwoording vond, kwam
het, speciaal in het gevoelige Andante en
in de bruisende finale, tot een artistiek
bevredigend resultaat.
Met het slot-akkoord van Prokofjev’s
Sonate was de pauze bereikt en daarmee
het uitvoerend aandeel van pianist Men
dez beëindigd. Want Alberto Lysy deelde
dit recital, wat het tweede gedeelte betrof,
met de (evenals Mendez en ook Lysy-zelf
uit Argentinië afkomstige) gitarist Ernes
to Bitetti, met wie hij de Sonata concerta-
ta in A van Paganini vertolkte. In deze
gracieuze sonate - een jeugdwerk van de
componist met een wat stiefmoederlijk
bedeelde finale - begeleiden de beide
instrumenten elkaar om beurten en die
nen gitaar en viool elkaar op steeds hoffe
lijke en opgewekte. Rococo-achtige wijze
van repliek. Lysy en Bitetti gaven elkaar
ook alle ruimte om in de daartoe uitnodi
gende fragmenten met fijn-expressieve
solistische trekjes voor de dag te komen.
Ernesto Bitetti liet de klasse van zijn
spel echter vooral blijken in vijf preludes
voor gitaar-solo van Villa-Lobos, waarin
de folkloristisch geaarde atmosfeer op
poëtische wijze door hem werd opgeroe
pen. Grote zangrijkheid en klankdifferen-
tiatie - van uiterst dromerig en mild tot
haast gemeen metallisch - hielden Bitetti’s
gitaarspel van passage tot passage
boeiend. JOHAN VAN KEMPEN
ZONDER theatrale opsmuk zijn ook de
toneelhulpmiddelen die de groep
gebruikt. Er ontrollen zich zo nodig ach
terdoeken en om situeringen van de scè
nes aan te geven wordt er handig gebruik
gemaakt van grijze houten boxen die in
verschillende opstellingen prima dienst
doen. Zo vind ik bijvoorbeeld in de lopen
de bandscène een uiterst functioneel
AMSTERDAM (ANP). Het is drin
gend noodzakelijk dat de Nederlandse
opera zijn rompbestaan zo spoedig moge
lijk beëindigt. Dat moet zeker een feit
zijn als het Amsterdams muziektheater
zijn deuren opent. Dit houdt in, dat er in
de randstad een orkest beschikbaar moet
komen dat permanent als opera-orkest
gaat functioneren.
Dit voorstel heeft de Nederlandse Toon-
kunstenaarsbond (NTB) gelanceerd in
een brief aan minister Van Doorn (CRM)
naar aanleiding van plannen voor de
opera-voorziening in ons land. De NTB
denkt voor de opera aan het Amsterdams
Philharmomsch Orkest, dat vergroot kan
worden om ook de opera-bediening voor
zijn rekening te kunnen nemen. Voor de
uitbreiding kan het Nederlands Kameror
kest misschien de musici leveren.
Opheffing van het Nederlands Kamer
orkest is naar de opvatting van de NTB in
geen geval gerechtvaardigd. Maar moge
lijk achten de musici van dit orkest de
suggestie aanvaardbaar ook onderdeel te
zijn van een opera-orkest als zodoende
tevens het kamerorkest kan blijven func
tioneren.
De NTB is het eens met de opvatting
van de werkgroep opera-voorziening, dat
er voor opera-zaken een centrale vestiging
moet komen in Amsterdam met
produktie-steunpunten in Enschede en in
Maastricht. De muziekdramatische voor
ziening moet de activiteiten omvatten van
de Nederlandse Operastichting, Opera
Forum en de Hoofdstad-operette. De
financiering ervan zal door de rijksover
heid moeten geschieden. Daarbij mag niet
elke regionale en lokale bemoeienis wor
den uitgesloten, aldus de NTB.
tG
DOORDAT de mededeling van Foco
Novo zo kristalhelder overkomt, zou je
bijna vergeten dat er ook nog zoiets als
toneelspelen met ze aan de hand is. Dat
gebeurt overigens uitstekend. Zwakke
plekken zijn mij niet opgevallen en
gevoelsmatig heb ik het meest genoten
van Stefan Kalipha, Terry Jackson en
Joan-Ann Maynard. Laatstgenoemde
zingt het stuk verhalend-becommen-
tariërend aaneen met een primitief-
gevoelige warme stem. Daar wordt heel
mooi muziek bij gemaakt met behulp van
onder meer gitaar, fluit, saxofoon.
(ADVERTENTIE)
Uw toekomst. Uw geluk, Uw zekerheid.
Uw werk, daar gaat het om
Daarom verlangen wij vrijheid en ontplooiing,
geen overheidsdwang
Daarom vechten wij voor een andere regering
en een ander beleid Gericht op
puinruimen en samen opbouwen
Kijk vanavond en steun ons
Ronduit teleurstellend noemt het
bestuur het feit dat Van Doorn de positie
van het Nederlands Kamerorkest nog
steeds ter discussie stelt. De argumenten
voor een opheffing zijn volstrekt onge
loofwaardig, aldus de verklaring.
Alle auto’s
met ladio v
vanaf 2/
p. dag, mkl
100 km
naars zijn gemaakt tiaar aanleiding
van fantastische beschrijvingen in de
literatuur De getoonde machine sym
boliseert net verband nissen erotiek en
dood.
i
door
Hein
Steehouwer
\oO
o*
'o üi
o i
o oooo
