Particulieren verzorgen boeiende expositie in Delftse Prinsenhof
I
Picasso’s
erven
bewust poëtisch-decadent
Pol Mara
ARAGNE
gaan loten om
nalatenschap
Philips
batterijen
die gaan
lang mee.
I
l y
I
DIT IS
JEWERELD
I
S'
Dirigent Barshai
mag naar Israël
Kadotips
BB
PHILIPS
Buitenlands toneel
in Arnhem
OPHEFFINGS
UITVERKOOP
m. toestemming K.v.K.
Prijs schrijfster
voor Humanitas
Ft
I
PHILIPS
i
s
2.
W'
15
DINSDAG
2 1
DECEMBER
19 7 6
KUNST
14
F
109,-
1 98,-
F WW
JUWELIER
houdt er mee op!!
98,-
175,-
o i
DELFT. De tentoonstelling van Griekse, Russische en Byzantijn
se ikonen uit de 14e tot en met de 18e eeuw in het Prinsenhof in Delft
komt op een tijdstip dat de belangstelling voor de ikoon in het
algemeen sterk aan het toenemen is. Met die interesse is het eigenlijk
een wat vreemde zaak, want de Nederlandse musea hebben in het
verleden nooit veel aan dit onderwerp gedaan. De expositie in Delft is
er dan ook een die georganiseerd is door twee particulieren, de
Nederlander Michel van Rijn die als handelaar in ikonen over
uitstekende relaties kan beschikken en Edouard Dergazarian uit
Londen.
NANCY EEKHOF-STORK:
SPECTRUM KAASATLAS
(HET SPECTRUM 85,00)
KORTINGEN
VAN 25 tot 50%
HORLOGES - GOUDEN en
ZILVEREN SIERADEN enz.
heavy
duty|
i!
'F'""
^7/11
(ADVERTENTIE)
unieke verzameling gestimuleerd
c
i
(ADVERTENTIE)
Picasso overleed in april ’73 op 91-jarige
CEES STRAUS'
O
’j
(ADVERTENTIE)
f
*31
bijkans niet meer mogelijk om een goede
16e of 15e eeuwse ikoon te verwerven.
De samenstellers zijn in hun opzet uitge
gaan van de belangrijkste onderwerper in
de ikoonkunst: de Christusfiguur, de Moe
der Gods, de feesten en de heiligen. De
laatste categorie is veruit de grootste en
bevat uiteraard veel aandacht voor
de Heilige Nicolaas, de meest gesacreerde
heilige in de Oost-Europese kerk.
Zijn herkomst gaat terug op de waar
schijnlijke verwerving van twee heiligen,
namelijk de bisschop van Myra, de Spaan
se weldoener uit de vierde eeuw na Chris
tus die ook als de oorsprong mag gelden
voor het aan hem gewijde feest in de West-
Europese landen en de archimandriet van
Sion, eveneens Nicolaas geheten die in de
zesde eeuw heeft geleefd.
De populariteit van de H. Nicolaas moet
enorm zijn geweest. In de Russische stad
Novgorod bijvoorbeeld, waar een belang
rijke ikonenschool tot ontwikkeling zou
komen, was praktisch elke kerk naar hem
genoemd, of, zoals men het placht te zeg
gen „het getal der kerken en kapellen aan
hem gewijd was even groot als het aantal
dagen in een jaar”.
Van toen af werd alles dat niet strikt
essentieel was weggelaten en werd tevens,
met uitsluiting van het ruimtelijke per
spectief, de vergeestelijkte idee bena
drukt. De ikoon werd de incarnatie van
Christus op aarde, de hemel werd een
stukje dichterbij de wereld gebracht of zo
men wil de ikoon (of in dit verband de
ikonostatis) gezien als de poort tot de
hemel. Wat hierna is ontstaan, kan soms
een vrijer karakter hebben, onderhevig
aan de cultuur waarbinnen de ikonen tot
stand kwamen, het meest pure karakter
vinden we juist in de heel vroege mid
deleeuwen.
De invloed van de Byzantijnse school is
echter zo groot geweest dat ze eeuwen
lang heeft nagewerkt, in Italië waar een
interessante verweving plaats had met de
renaissancistische opvattingen, in Grie
kenland dat ook onder invloed van Italië
stond en de Balkan. De Russische ikonen
laten zelfs tot in de 19e eeuw nog Byzan
tijnse trekken zien.
Wie in Delft de scholen alleen al op hun
verschillende kleurgebruiken onderzoekt,
kan tot verrassende resultaten komen. Zo
Het is jammer dat waar de expositie een
pleidooi mag zijn voor de ikoonkunst, de
Kleindochter Marina bleef het langst en
hardnekkigs! dwarsliggen. Zij had haar
aanspraken nog eens willen onderstrepen
met een kort geding dat morgen voor de
rechter zou hebben gediend. Marina, zo
werd in Nice vernomen, heeft zich uitein
delijk echter toch verzoend met het denk
beeld van een onderlinge „loterij” en haar
klacht bij de rechter ingetrokken, zodat
de erfeniskwestie nu definitief kan wor
den afgewikkeld.
Een groot doek in olieverf en oliekrijt
van Pol Mara.
uitsluitend pasteltinten, opgebracht
vaak in een combinatie van oliekrijt en
olieverf op een gekorrelde laag, waar
door een soort rastereffect ontstaat.
Soms wordt op zijde gewerkt of op
zilvertintig gemetalliseerd doek. Dat
alles versterkt het modieuze effect, bij
hem dus geen toevallige zwakte of
trendmatige instelling, maar met opzet
bewust toegepast. Als je het zo wilt zien
is deze kunst op een eigentijdse manier
poëtisch-decadent, maar toch getui
gend van een sterk bewuste persoonlij
ke instelling.
F 45,-
F 70,-
i
t
NICE (Reuter). De zes erfgenamen
van Pablo Picasso, die een jaar lang via
hun advocaten met elkaar in de clinch
hebben gelegen, laten het lot beslissen
over ieders aandeel in de nalatenschap.
Dit is maandag vernomen uit juridische
kringen in Nice.
I O O
o9
POL MARA, een grote schilders-
naam. Waarom? Vermoedelijk om zijn
onderkoelde lyriek, die pas wat later
bij je doordringt als er een aantal van
de werken is bewonderd, die nu (t.e.m.
9 januari a.s.) in Galerie Kamp, Rokin
154 in Amsterdam mooi hangen te zijn.
Jawel, gewoon heel mooi, al lijkt dat
een uitdaging in deze „genadeloze”
tijd. Dat bewijst al, dat de Belgische
schilder Pol Mara, deze maand 56 jaar
geworden, zichzelf is op het gevaar af
ervan te worden beschuldigd niet
geëngageerd te zijn. Dat zal dan ook
wel niet, maar zijn werk komt daar
tenminste rond, voor uit.
Hij heeft na zijn academietijd in Ant
werpen irreëel geschilderd, laten we
zeggen: onderworpen aan de droom.
Later volgden wat hij zelf noemde
„lyrische abstracties” en een verblijf in
de Verenigde Staten bracht kennelijk
pop-art invloeden aan, te constateren
aan repro’s van vroeger werk. En dat
alles indertijd al opvallend goed, want
hij heeft een ongekend aantal exposi-
samenstellers van de catalogus kansen
hebben laten liggen met betrekking tot het
geven van ikonologische (in de zin van
verklaringen van het onderwerp) uitleg.
De meeste afbeeldingen (waarvan een
flink gedeelte in kleur) moeten het slechts
doen met een beperkt aantal regels, een
rechtstreeks gevolg van het feit dat hier
geen museumteam aan het werk is
geweest. De meeste bezoekers zullen niet
genoeg hebben aan de schaarse opmer
kingen die gemaakt worden over bijvoor
beeld die panelen die een episch karakter
hebben, waar sprake is van een heiligenle
ven. Hopelijk zal het de geïnteresseerde
nopen zich verder op dit terrein te geven.
(Tot en met 15 januari, alleen gesloten op
Nieuwjaarsdag).
Hernieuwde interesse ikonen door
Picasso’s erfgenamen vochten elkaar
aanspraken aan, zowel individueel als col
lectief, in een reeks procedures die echter
tenslotte op een na in der minne werden
geschikt.
ULRICH KLEVER: GRILL
BARBECUEBOEK
(VAN DISHOECK 14,90)
AMSTERDAM (ANP) Inez van Dul-
lemen heeft de bijzondere Jan Campert-
prijs, die zij ontving voor haar boek
„Vroeger is dood", geschonken aan
Humanitas. Dit heeft Humanitas maan
dag meegedeeld.
Het geld zal gebruikt worden voor het
werk van de „jong oud trust”. Deze heeft
tot taak de deelname van de oudere mens
in de samenleving te propageren en te
helpen realiseren. „Een doel dat de
schrijfster sympathiek vindt, ook in ver
band met wat ze in haar boek schrijft over
de dood van haar ouder”, aldus de verkla
ring van Humanitas.
Zij brachten onder meer gedeelten van
de Tolentino-collectie bijeen, die van het
Elisabeth Seton College en de Bradley-
collectie. Als niet-commerciële tentoon
stelling met maar liefst 86 catalogusnum
mers is ze een van de eerste van een
dergelijke om vang. Wat elders tot stand
wordt gebracht (Echteld, Den Bosch)
heeft in de meeste gevallen een commerci
eel karakter, al wil dat niet zeggen dat het
bepalend voor de kwaliteit is.
Wat dat betreft is de belangstelling in
het buitenland veel eerder ontstaan en ik
denk dan in het bijzonder aan de stimule
rende krachten die er zijn uitgegaan van
het zeer imposante ikonenmuseum in
Recklinghausen in Duitsland. De tentoon
stelling in Delft, die van de meeste scholen
uitstekende voorbeelden geeft en door
haar thematische opzet en de vaak
indrukwekkende kwaliteit blijk geeft van
een consentieuze aanpak, zal voor de aan
komende verzamelaar waarschijnlijk wel
de indruk wekken van een droomcollec-
tie. In ieder geval kan ze maatgevend
worden.
Een van de kenmerken van de ikonen is
dat ze vaak anoniem werden gemaakt. Dit
paneel bijvoorbeeld, daterend uit de 15e
eeuw, kwam tot stand in een der kloosters
op de berg Atos. Het stelt, in Byzantijnse
stijl geschilderd, de Moeder Gods Hodigi-
tria voor. De Hodigitria behoort met
Nikopoia en Blachemiotissa tot de drie
voornaamste typen der Byzantijnse
madonna’s. Ze werd vereerd in de Hode-
gonkerk in Constantinopel. De Hodigi
tria, hetgeen Geleidster op de weg bete
kent, staat model voor alle latere
madonna-afbeeldingen. De over de hele
wereld bekende en in Rome bewaarde
Onze Lieve vrouwe van Altijddurende
bijstand is een Byzantijnse madonna van
het hierbij afgebeelde type.
treffen de Macedonische panelen door het
ingenieuze contrast dat goud tegenover
rood geplaatst kan oproepen. Rood, oker,
groen en blauw in heel lichte, bijna
transparante tinten overwegen weer bij
de school van Novgorod, die ook al opvalt
door de bijna niet gebonden en toch zeer
monumentale figuurschilderingen. De
fresco-achtige roden vinden we terug in
de Ionische ikonen, afkomstig uit een
school die onder invloed van de renaissan
ce stond. De in Delft aanwezige „Moeder
Gods op troon” laat de karakteristieke
schaduwwerking uit die tijd zien. De
plooival bijvoorbeeld wordt met duidelij
ke, zwarte lijnen aangegeven en geeft
zodoende een dynamische indruk.
ties in de hele wereld gehad, ook in ons
land een aantal. Daarnaast een groot
aantal prijstoekenningen Eerlijk
gezegd vermoedelijk ook wel, omdat
zijn werk zonder altijd groots te zijn,
voor alles zeer aangenaam overkomt.
En als er van iets nimmer kwaad kan
worden gezegd en de estetica altijd
vooropstaat, volgen de eerbewijzen
vanzelf. Het lijkt mij namelijk een
onmogelijke zaak dat Pol Mara iemand
zou kunnen ergeren, ook leden van
juries en tentoonstellingscommissies
niet.
De twee meest opvallende elementen
in het werk zijn het samengaan van
zeer elegant vrouwelijk naakt en min
of meer abstracte, althans rechtlijnige
fragmenten die, naar eigen zeggen, het
mannelijke vertegenwoordigen. Die
fragmenten kunnen zijn ontleend aan
de werkelijkheid, delen van een inte
rieur’ bijvoorbeeld, ook zijn het soms
abstracte „toevoegsels”, zo maar vlak
ken en lijnen als omlijsting van het
naakt. In een enkel geval zie je die
elementen in een serie werken als het
ware over het naakt heen schuiven, een
ook wel door anderen toegepast effect.
Nieuw is het dus niet, bij Mara zelf
vermoedelijk de nawerking van de
pop-art.
Zijn naakten zijn bijna altijd uiterst
fraai. Het zijn mannequins van goede
huize of meisjes die dat willen worden,
slank, gladjes, zorgvuldig opgemaakt,
elk moedervlekje een poedervlekje Er
wordt wel eens geschreven over de
erotiek in het werk van Pol Mara maar
het lijkt mi) grotendeels een soort
omgekeerd evenredig etaleren' „De
voorwerpen mogen niet worden aange
raakt’
De vrouwen vervullen bij hem door
van hun ronde lijnen ten opzichte van
de abstracte manneliike vlakken een
»HIUH
ROOD NORMALDU’* GOUD HEAWDUTY ZWART DOUBifO"
Wat bij een gevarieerde tentoonstelling
als deze opvalt is het grote onderscheid in
technieken en expressievormen. Ikonen
hebben vanwege streng opgelegde wetten
een sterk statisch karakter. Hoewel ze
waarschijnlijk wortelen in de enkausti-
sche techniek van de Egyptenaren (twee
de tot en met vijfde eeuw) die daarmee
een uitbeelding gaven van hun heilige
figuren, kwamen de meest strenge vor
men tot stand onder keizerin Theodora in
843
De boedel van de overleden kunstenaar
wordt officieus getaxeerd op vijf miljard
francs. Behalve uit huizen, grond en
investeringen bestaat de nalatenschap
ook uit een groot aantal werken van
Picasso die op zich al een waarde van 1,2
miljard francs (ongeveer 600 miljoen gul-
1 den) vertegenwoordigen.
j Picasso overleed in april ’73 op 91-jarige
I leeftijd. Het duurde drie jaar voor de
taxateurs klaar waren met een raming
van de erfenis.
Een rijk geïllustreerd naslag
werk, dat de interessante
kaassoorten van alle kaas-
landen ter wereld beschrijft:
waar komen ze vandaan,
hoe worden ze gemaakt. hoe%
kunnen ze het best genoten
worden
Men kan eigenlijk stellen dat de belang
stelling voor de ikonen, althans voor dege
ne die zou willen verzamelen, op een te
laat moment komt. Natuurlijk is er nog
een behoorlijk aanbod van ikonen van
goede kwaliteit uit de vorige eeuw, maar
in deze periode is de ikoonkunst groten
deels over haar top heen. Wil men werke
lijk goede panelen, dan moet men steeds
verder in de historie. Hier geldt vooral:
hoe ouder hoe mooier, maar ook hoe
duurder. En zoals het praktisch onmoge
lijk is geworden dat een schilderijenverza
melaar vandaag nog aan een Rembrandt
of een De Hoogh kan geraken, zo is het
ARNHEM (ANP). In de maand janu
ari zullen in de schouwburg van Arnhem
twee bijzondere voorstellingen worden
gegeven. Van beide is het de eerste voor
stelling in Nederland.
Dinsdag 4 januari zal „Teater Arena”
uit Gent (België) komen met het muzikaal
spectakel „Sun Man”, een pop-opera-
achtig gebeuren van Roger Haines en
Paul Bentley, naar het toneelstuk „De
koopman van Venetië” van William
Shakespeare. Deze eerste voorstelling in
Nederland is georganiseerd binnen het
Belgisch-Nederlands cultureel akkoord.
In het voorjaar van 1977 zal deze produk-
tie in de originele versie in Londen in
première gaan
Donderdag 13 januari komt het „West-
falisches Landestheater” met „Die verlo
rene Ehre der Katharina Blum” naar Arn
hem, een toneelbewerking naar het boek
van Heinrich Böll
Hoewel er dus sprake is van een thema
tische opzet, bestaat deze in feite alleen op
papier, want de volgorde op de expositie
laat eerder een vrij willekeurig beeld zien
en wie de thema’s in hun onderling ver
band wil bekijken moet heel wat extra
meters lopen. Het tijdens de tentoonstel
ling ter hand nemen van de catalogus
verdient zeker aanbeveling.
(Van onze kunstredactie)
MOSKOU De 52-jarige Russische
dirigent Rudolf Barshai, oprichter van het
bekende Moskouse Kamerorkest en een
der bekendste dirigenten in zijn land,
heeft van de Sovjet-autoriteiten toestem
ming gekregen naar Israël te emigreren.
RIEN POORTVLIET/-
HANS BOUMA: Hij was
Een van Ons (UNIE
BOEK 49,50)
Een van de meest gelief
de boeken van Rien
Poortvliet in een voorde
lige, onverkorte heruitga
ve. Met tekst van Hans
Bouma.
PROFITEER en koop NU reeds UW
GESCHENKEN voor de a.s. feest
dagen
Als u wel eens voor onze etalage heeft
gestaan en u dacht „Oh, wat mooi
maar wel wat duur!” dan heeft u nu de
kans om tegen ZEER LAGE PRIJZEN
te kopen.
Spekstraat 3 - Haarlem
Tel. 327950
Achter de Vleeshal
Twee dubbelzijdige
deuren uit de
Kretenzer-
Venetiaanse school
laten Johannes de
Doper en de H.
Nicolaas zien en
aan de andere zijde
de Maria-visitatie.
Ze werden in de
tweede helft van de
15e eeuw gemaakt
en geven een prach
tig voorbeeld van de
manier van schilde
ren in de post-
Byzantijnse
periode.
duidelijk decoratieve functie. En als
die vrouwen dan toch zeer aantrekke
lijk zijn is het om een half-brutale blik
of juist het langs je heen staren alsof
hun blik alleen voor een toiletspiegel is
bedoeld. Het is alles natuurlijk heel
geposeerd, maar dat poseren is bij Pol
Mara knap uitgebuit, een soort han
delsmerk: even verleidelijk als ingeto
gen en veel te indirect voor bijvoor
beeld de STER-reclame.
Die indirectheid van het totaalbeeld,
dat zich nergens opdringt en toch echt
wel helemaal aanwezig wil zijn, wordt
ook veroorzaakt door het toepassen
van veel wit, „lege” vlakken en voor
alles het zeer milde kleurgebruik, bijna
(ADVERTENTIE)
kring
van uw ^enneT%,’'?
boekhandelaar...
)o O
Een boek voor de fijnproever
Met vele algemene tips en
boordevol recepten.
I
p'ssm -*
