Benauwend om te zien
wat de wereld niet wil
PRIJS VOOR DE VOORUITGANG
y
Staatssecretaris Kooijmans:
an
an
door Hans de Bruijn
-
Bewapeningswedloop
blijft maar doorgaan
Vrede op aarde. Voor wie eigenlijk? Mensen van goede wil zijn er genoeg.
Maar toch wordt in alle uithoeken van de wereld gevochten. Toch sneuvelen nog
dagelijks tientallen, soms honderden mensen door oorlogsgeweld. Door geweld
dat zij zelf hebben opgeroepen of door zinloos geweld dat over hen als
onschuldige burgers wordt uitgestort. Het „vrede op aarde” is vooralsnog een
vrome wens.
g
jn-
is.
Afrika
Europa
Zuid-Amerika
Midden-Oosten
u..,
Azië
PS
X A
Mensen van
goede wil
zijn er genoeg
str.2,
I
Kooijmans gelooft in de zin van het
onderhandelen binnen de volkerenor
ganisatie, al wordt het hem daarbij niet
makkelijk gemaakt. En hij geeft een
schrijnend voorbeeld van de tegenwer
king die hij en andere gelijkdenkenden
binnen de VN onderwinden.
geschillenbeslechting. Het gaat erom
dat we langzaam maar zeker een mens
waardige samenleving tot stand bren
gen. Zolang dat niet lukt, kun je je het
beste concentreren op wapenbeheer
sing en op pogingen de mogelijkheid
van een gewapend conflict te vermin
deren”.
Concluderend gelooft dr. Kooijmans
dat het zinvol is geweest dat een speci
aal bewindsman zich met deze ontwa-
peningszaken heeft beziggehouden.
„Je mag niet zeggen: we hebben weinig
b.ereikt dus het was vergeefse moeite”.
Staatssecretaris
Kooijmans
die wapenhandel te laten houden.
Alleen maar een studie. Maar dat werd
afgestemd. Het is gewoon benauwend
om te zien dat de wereld dat zelfs niet
wil”.
Ook een initiatief tot oprichting van
een orgaan voor controle op de nale
ving van de ontwapeningsovereen-
komsten, komt uit de Nederlandse
koker, „Vooral de Russen verzetten
zich daar tegen, omdat zij bang waren
voor industriële spionage. Door dat
Russische verzet bleef bijvoorbeeld het
verdrag tot uitbanning van biologische
wapens verstoken van een controleme
chanisme.
„In 1978 wordt een speciale zitting
van de Algemene Vergadering gewijd
aan de ontwapening. Wij wilden, in dat
kader, de internationale wapenhandel
graag eens op de agenda laten zetten.
Daarom dienden we samen met Japan,
Nepal, Singapore en enkele andere lan
den een verzoek in bij de secretaris
generaal om nu vast een studie naar
Ontwapening is eigenlijk een doel
stelling bij gebrek aan beter Staatsse
cretaris Kooijmans. „Ik heb geen enke
le illusie dat je komt tot werkelijke
ontwapening als je niet een aantal
onderliggende zaken ook aanpakt.
Wapens komen niet zo maar, de
behoefte ontstaat doordat spanningen
bestaan. Minstens zo belangrijk als het
streven naar ontwapening vind ik wat
in de Verenigde Naties gebeurt aan
tekenen. „Het zijn vooral die landen
die balanceren op de rand van het: zijn
we een grote mogendheid of niet?
Zoals India dat al een kernbom heeft,
Brazilië en Argentinië. Zij hikken
tegen het Non-Proliferatieverdrag aan
omdat zij afzijdig gehouden zijn. Zij
willen zich niet de optie op het gebruik
van kernwapens laten ontnemen, die
andere landen wel hebben”.
jaren uitgegroeid tot de belangrijkste
militaire macht in het Midden-Oosten. Dit
rijke land met zijn verarmde burgerbevol
king -besteedt jaarlijks bijna 30 miljard
dollar aan het allermodernste wapentuig
dat de sjah maar in de Verenigde Staten
kan krijgen.
De strijd van de Koerden, een onder
drukt volk dat verspreid is over het grond
gebied van Irak, Perzië en Turkije, lijkt
inmiddels gestreden. Zij krijgen van nie
mand meer steun en hebben ook geen
wijkplaats meer omdat geen van de
omringende landen hen wil hebben.
Algerije en Marokko voeren nu al meer
dan een jaar een grensoorlog om het
betwiste gebied van de voormalige Spaan
se Sahara, waar beide landen aanspraken
op doen. De bevrijdingsbeweging Polisa
rio, die zelfstandigheid wil, wordt
gesteund door Algerije. De grensgeschil
len tussen Marokko en Algerije en de
guerrilla-acties van Polisario kosten
maandelijks enkele honderden mensen
het leven. Polisario kan wat de Koerden in
het Midden-Oosten niet kunnen: uitwij
ken wanneer het nodig is. Algerije steunt
hen en Mauretanië wil best een toe-
En dan blijft nog maar een continent
over: de „Oude Wereld”, Europa, ogen
schijnlijk een vredig continent. Maar ook
een continent met een burgeroorlog in
Noord-Ierland die in enkele jaren al meer
dan 3000 doden heeft geëist. Een continent
met landen als Turkije en Griekenland die
op gespannen voet leven vanwege de on
oplosbaar schijnende problemen rond
Cyprus en het conflict rond de exploratie
van de Egeïsche Zee. Een serie conflicten
die al geregeld tot strijd geleid heeft en die
de zuidoostflank van de NAVO ernstig
aantast, zeker nu de Turken de Amerika
nen een groot aantal faciliteiten hebben
ontzegd.
En dan hebben we het nog niet eens
gehad over de kleine, maar gevaarlijke
verzetsbewegingen in Joegoslavië (de
Kroaten), Oostenrijk (Tirol en Karinthië),
Spanje (Baskenland). Ook niet over de
Rote Armee Fraktion (de Baader-
Meinhofgroep) in de Bondsrepubliek en
evenmin over het weer overal de kop
opstekende neo-fascisme in dat zelfde
buurland. Of de Corsicanen die zich tegen
de Franse overheid verzetten en de naar
onafhankelijkheid hunkerende Zuidmo-
lukkers in ons eigen landje.
Kerstmis 1976. Vrede op aarde. Het
klinkt in elk geval wel mooi
Het was een Nederlands initiatief.
„Wij vonden het huichelachtig om dat
nu niet te doen. Het is uitstekend om
over kernwapens te praten, maar kijk
eens naar de Libanon, waar 60.000
mensen zijn gedood met conventionele
wapens”.
Wat dr. Kooijmans de grootmachten
verwijt is dat zij wel bereid zijn over de
plafonds, de kwantiteit dus van de
kernbewapening willen praten, maar
niet over de kwaliteit. „Wat heb ik aan
lagere plafonds als de kwaliteit niet
vermindert. Hoe schoner, zuiverder en
beter de kernwapens zijn, hoe eerder
ze gebruikt worden. Het wezen van de
afschrikking is het moeilijker maken
om die stap te zetten. Daarom moet die
kwaliteit omlaag. En om dat te berei
ken moet een einde gemaakt worden
aan de kernproeven”
ogenblik naar de keel kunnen vliegen. De
burgeroorlog in de Libanon, die naar
schatting 60.000 doden heeft geëist, heeft
de aandacht van het conflict Israël-
Arabische wereld hooguit even afgeleid.
Israël, omringd door Arabische staten
en bedreigd door de Palestijnen die hun
recht op een eigen staat claimen, is nog
niet uit de zorgen, ook al lijken recht
streekse onderhandelingen met Egypte en
Syrië niet meer zo ver weg als voorheen.
Een probleem voor een vreedzame rege
ling is de verdeeldheid van het Arabische
blok. Als Egypte toenadering tot Israël
zoekt is Syrië weer tegen, een verdeeld
heid die een direct gevolg lijkt van de
shuttle-diplomatie van Henry Kissinger.
Daarbij komt dat Egypte nu ook Ameri
kaanse militaire steun krijgt, terwijl de
Syriërs, Irak en de Palestijnen Russische
steun genieten.
Er zijn twee regelingen mogelijk: of via
de cönferentietafel (het heropenen van de
Geneefse conferentie lijkt niet uitgeslo
ten), of via een conflict. Als dat laatste het
geval is zal er een oorlog ontstaan die de
hevigste wordt uit de geschiedenis van het
Midden-Oosten. Sinds het echec van de
oktoberoorlog van 1973 is de Israëlische
bewapening enorm uitgebreid. De Israë-
Kooijmans is teleurgesteld, maar
niet ontmoedigd, want ondanks de
tegenwerking heeft ons land ook wel
succes met initiatieven. Kooijmans
herinnert aan zijn aangenomen resolu
tie die erop gericht was vreedzame
kernexplosies onder controle te stellen.
Timor (vroeger Portugees), terwijl Singa
pore grote moeilijkheden heeft met de
daar wonende Chinezen. De nogal hard
handige wijze waarop men daar die pro
blemen wilde oplossen, leidde dit jaar
zelfs tot uitstoting van de Socialistische
Internationale.
En dan is er nog het enige punt in Azië,
waar Amerikaanse troepen oog in oog
staan met de Chinese communisten:
Korea, waar het na de Koreaanse Oorlog
van 1953 weliswaar rustig is geworden,
maar het gevaar van strijd niet is uitge
wist. Het incident van deze zomer, waarbij
Amerikaanse en Zuidkoreaanse militai
ren door een Noordkoreaanse patrouille
werden gedood omdat zij een boom
omhakten, tekent hoe broos de situatie
daar is.
Een soortgelijke situatie als in de Zuid-
oostaziatische landen heerst in Zuid-
Amerika, waar bijna elke staat wel zijn
guerrillabeweging kent. De meeste
guerrilla- en verzetsbewegingen in Zuid-
Amerika zijn links en richten hun verzet
op de meest zeer rechtse, door de Ameri
kanen gesteunde regimes. In Argentinië
gaat het om de rechtse stadsguerrilla die
linkse sympathisanten zonder meer uit de
weg ruimt. In Uruguay zijn het de linkse
Tupamaros die aanslagen plegen en men
sen ontvoeren. Brazilië kent zijn ultra
rechtse Brigade des Doods, die iedereen
die zich tegen de rechtse regering verzet
vermoordt.
Chili kreunt onder de onderdrukking
van het Pinochet-bewind, dat na de moord
op Salvador Allende de dood van vele
Chilenen op zijn geweten heeft. Ook Boli
via, waar Ché Guevara in de jaren zestig
het symbool van het verzet was, kent nog
steeds zijn guerrillabewegingen die zich in
de oerwouden ophouden. In Mexico ope
reert de 23-septemberbeweging, een guer
rillabeweging die nog onlangs in het
nieuws kwam door het plegen van
bomaanslagen aan de vooravond van de
presidentsverkiezingen
Ten slotte herinnert de bewindsman
aan het Nederlandse voorstel om in de
onderhandelingen in Wenen over
wederzijdse troepen ver minderingen
van oost en west, ook kernwapens in te
brengen, een voorstel dat bij de eigen
NAVO-partners in eerste instantie wel
gunstig is ontvangen. Aanvankelijk
zag men er een verzwakking van de
NAVO-positie in. Later werd het na
Amerikaanse goedkeuring, toch voor
gelegd aan het Warschaupact. We heb
ben nog geen antwoord gekregen”
vluchtsoord voor hen zijn. Het conflict
kan niet militair tot een oplossing komen,
want zelfs wanneer Polisario geheel
wordt uitgeroeid, blijft een historisch con
flict tüssen Algerije en Marokko bestaan.
Zuidelijker in Afrika woedt nog steeds
de guerrillaoorlog in de Centraalafrikaan-
se republiek Tsjaad, waar de bekende
Francaise mevrouw Claustre nog steeds
door de guerrillastrijders gevangen wordt
gehouden. Ethiopië kampt nog altijd met
de problemen in het naar zelfstandigheid
strevende Eritrea, de provincie die zich op
gewelddadige wijze tegen de regering in
Addis Abeba verzet.
Ethiopië op zich heeft weer moeilijkhe
den met Somalië, het buurland dat even
als Ethiopië aanspraken maakt op het
vroegere Frans-Somaliland, dat met Dji
bouti een belangrijke havenstad heeft.
Ethiopië en Somalië hebben daarnaast
ook conflicten over de rondzwervende
veeteelt-nomaden, die in beide landen
weiden.
In Boeroendi in Midden-Afrika is de
rust weergekeerd nadat daar in 1972 bij
een stammenoorlog tussen de Hoetoes en
de Toetsies ongeveer 300.000 mensen wer
den vermoord.
De gespannen situatie tussen Oeganda
en Kenia, die na de Israëlische bevrij
dingsacties op het vliegveld van Entebbe
in Oeganda ontstond, lijkt inmiddels weer
weggeëbd. In Oeganda zelf voert Idi Amin
echter nog immer een schrikbewind dat
volgens ooggetuigen al aan enkele hon
derdduizenden mensen het leven heeft
gekost.
Het zuidelijke deel van Afrika is natuur
lijk één grote brandhaard. De burgeroor
log in het onafhankelijke Angola is nog
steeds niet ten einde. De regering-Neto
vecht in het Zuiden nog steeds met
Cubaanse steun tegen de Unita-beweging
van Jonas Savimbi. Zonder de Cubaanse
militairen is de vrede in Angola kennelijk
moeilijk te herstellen. De door de Ameri
kanen gesteunde FNLA van Holden
Roberto is vrijwel van het Angolese toneel
verdwenen
In het zuidelijker gelegen Namibië, het
protectoraat Zuidwest-Afrika, woedt nu
al geruime tijd een guerrillaoorlog tegen
de blanke Zuidafrikaanse bezetters. De
bevrijdingsbeweging SWAPO voert strijd
op dezelfde wijze en om dezelfde reden als
de guerrillabewegingen in Rhodesië (Zim
babwe) dat doen. Zij hebben geen belang
bij de vreedzame regelingen die nu aan de
conferentietafels in Genève in elkaar wor
den gedraaid, omdat zij daar als radicale
groeperingen volledig buitenspel worden
gezet. De conferentiepartners willen
immers gematigde bewinden aan de
macht helpen. Een zwart meederheidsbe-
wind in Rhodesië is dan ook nog geen
garantie voor vrede. En hoe strammer
Smith en zijn secondant Van der Bijl zich
opstellen, hoe meer guerrilla’s zich
gesterkt voelen door te gaan.
In Zuid-Afrika geen guerrilla. Daar
heeft het verzet tegen de blanke overheer
sing zich direct op straat geuit. De vecht
partijen met vele tientallen, sommigen
zeggen honderden doden van Soweto
spreken nog tot de verbeelding. Zuid-
Afrika is voor zijn wapens vooral afhan
kelijk van West-Duitsland en Israël, maar
bezit ook veel Engels en Amerikaans
materieel. De Verenigde Naties hebben
een ban uitgesproken over wapenleveran-
ties aan Zuid-Afrika.
„Ik vind het nog steeds vreselijk dat
het niet gelukt is. Vanuit de Tweede
Kamer wordt wel eens gezegd dat wij
te weinig actief zijn op het gebied van
de ontwapening. Maar als je ziet wat
met zo’n voorstel gebeurt
Dank zij een Nederlands initiatief
kwam er wel, voor het eerst, een apart
klachten- en controlesysteem op het
verdrag tegen de klimatologische oor
logvoering. „Dat is belangrijk, omdat
juist veel regelingen afstuiten op het
controlesysteem”, zegt staatssecretaris
Kooijmans.
Vrede op aarde maar dan in woorden
vindt u hierna. Het is een vrij somber
beeld van oorlogen, spanningshaarden,
opstanden en conflicten. Ook een beeld
van de pogingen die gedaan worden om
daar een eind aan te maken. Een inventa
risatie, mede tot stand gekomen dank zij
de heer H. J. Neuman van het Nederlands
Instituut voor Vredesvraagstukken.
Een wereld vol oorlogsgevaar is als een
groot fabrieksgebouw dat op verschillen
de plaatsen in brand staat. De brandweer
richt zijn stralen het meest op die plaat
sen, waar ontploffingsgevaar dreigt. Zo’n
brandhaard is het Midden-Oosten en ook
Zuidelijk-Afrika. In Noord-Ierland slaan
de vlammen naar buiten, terwijl in
Zuidoost-Azië de blusapparaten hun werk
gedaan lijken te hebben.
Het grootste gevaar voor de wereldvre
de vormt nog steeds de crisis in het
Midden-Oosten. Op geen gebied ter
wereld is zoveel ultramodern wapentuig
in handen van mensen die elkaar elk
Hij zegt dat het ook mede aan de
sterke druk van Nederland te danken
is geweest dat de niet-nucleaire
Euratom-landen het verdrag tegen de
verspreiding van kernwapens hebben
getekend, al was het op het nippertje.
„Als die vijf landen het niet gedaan
hadden had een land als Japan waar
schijnlijk ook niet getekend”.
Kooijmans meent dat een van de
middelen om oorlogen en conflicten te
voorkomen is, het zoveel mogelijk eco
nomisch verstrengelen van de belan
gen van alle landen. Zo vervlechten dat
je geen oorlog meer kan voeren zonder
ook jezelf onherstelbare schade toe te
brengen Maar dat kan je nooit doen
als je de grenzen gesloten houdt, zoals
de Russen doen, zo zegt hij. „Het is een
zaak van leven en dood. Er hangen de
overlevingskansen van de wereld van
af”.
Vrede en veiligheid worden overal ter wereld bedreigd. Nederland, West-Europa, de
Seychellen of Australië, geen enkel land of gebied kan zich vrij achten van die bedreiging
van zijn welzijn en zijn bestaan. Conflicten in wat voor ons een uithoek van de wereld lijkt,
houden ook gevaar in voor ons. Wat dat betreft kent de wereld 'geen uithoeken meer. Elk
plaatselijk, regionaal conflict draagt de kiem in zich voor een massale, allesvernietigende
wereldoorlog
Deze voortdurende dreiging is de prijs die de mensheid betaalt voor een technische
vooruitgang die het mogelijk heeft gemaakt dat supermachten het lot van een heel
hemellichaam In de hand hebben. Een vooruitgang die nog niet gepaard gaat met een
persoonlijke instelling en organisatlevormer die behoren bij een wapentechnologie die
massale vernietiging binnen ons bereik brengt.
Het Aziatische continent, dat enkele
tientallen jaren op vele plaatsen in brand
heeft gestaan, is nu zeker wat de inter
nationale conflicten betreft „uitge
blust”. De grote oorlog in Indochina, die
honderdduizenden doden heeft gekost,
die de wereld meermalen op de rand van
ee grote crisis bracht, is voorbij.
Noord- en Zuid-Vietnam zijn herenigd,
in Cambodja wordt niet meer gevochten
(al is wel sprake van een onderdrukkend
bewind), en voor Laos geldt hetzelfde. In
tal van landen in het Verre Oosten woe
den echter nog altijd inwendige conflic
ten, burgeroorlogen en guerrillastrijd.
Dat gebeurt in Thailand, waar het verzet
tegen het nieuwe bewind dat op geweldda
dige manier aan de macht kwam, alleen
maar toeneemt.
Ook in Burma, Maleisië en op de Filip
pijnen is gewapend verzet tegen de zitten
de, meest rechtse regeringen. Indonesië is
De staatssecretaris maakt zich zor
gen over het feit dat veel landen dat
Non-Prolifer-atieverdrag niet willen
Deze veranderingen maakten van het verschijnsel mens, dat voordien nog enigszins te
vergelijken was met de andere produkten van de evolutie van het leven op aarde, een
fundamentele teisterlna van de planeet.
Het ontbreken van een morele en politieke groei, die gelijke tred houdt met de
wetenschappelijk-technische ontwikkeling en de gevolgen ervan (overbevolking!) ligt aan de
basis van de permanente bedreiging van de vrede en van het permanent ontbreken van
veiligheid voor alle mensen, In alle landen, op elke vierkante meter van de aardbol.
Dit tekortschieten van de mens als verschijnsel, individueel en collectief, uit zich in het
ontbreken van een wereldwijde solidariteit en een wereldomspannend regeerstelsel.
Beide gebreken spelen een rol bij de concrete dreiging van een allesvernietigende
wereldoorlog.
U’s beschikken over de meest verfijnde
wapensystemen. Egypte heeft zijn Rusr
sisch georiënteerde krijgsmacht .met
steun van de Amerikanen, Duitsers en
Britten kunnen uitbreiden, terwijl Syrië
uit de Sovjet-Unie de nieuwste wapens
krijgt toegeschoven.
Daarbij komt dat het probleem-
Libanon nog lang niet geregeld is, ook al
lijkt de vrede even weergekeerd. De Syri
sche bezettingstroepen kunnen niet eeu
wig in het land blijven en niemand kan de
garantie geven dat de strijd niet weer zal
oplaaien indien zij zich terugtrekken.
In het sultanaat Oman aan de zuidoost
kant van het Saoedische schiereiland
woedt nog steeds een burgeroorlog,
gericht tegen de sultan. Deze anti-sultan-
beweging krijgt weer steun van het buur
land, de Jemenitische VolksrepubUek, een
door de Russen gesteunde staat. Het sulta
naat Oman is een belangrijke strategische
post, omdat het een toegangspoort is van
de Perzische Golf, de belangrijkste uit-
voerplaats van aardoUe.
Het is dan ook daarom dat de sjah van
Perzië, zelf een van de grootste olieleve-
ranciers (o.a. aan Israël!), de sultan van
Oman militair steunt in zijn strijd tegen
de opstandelingen. Perzië is de laatste
Die tegenstelling: „toenemend
begrip-toenemende wapenstroom”
valt moeilijk te doorbreken. „Er zijn
wel lichtpuntjes maar die wegen niet
op tegen de zware slagschaduwen die
over de wereld liggen”, zegt dr. Kooij
mans, die desondanks in het goede
blijft geloven. „Ik ga ervan uit dat de
mens met rede begiftigd is. Ik weiger te
geloven dat de rede niet kan prevale
ren”, zo zei hij enige tijd geleden in de
Verenigde Naties. Toch is hij pessimis
tisch gestemd. „Je boekt wel kleine
succesjes”, zegt dr. Kooijmans, „maar
de werkelijk belangrijke stappen wor
den niet gezet. Er is ontspanning in
Europa, maar geen ontwapening, geen
militaire ontspanning”.
„Ik ben er de laatste vier jaar niet optimistischer op geworden. Ik heb altijd de
hoop gehad dat het onderlinge begrip zou groeien als de tegenover elkaar staande
partijen zich meer van hun verantwoordelijkheid bewust zouden worden. Maar dat
is een naïeve hoop gebleken”.
Dr. P. H. Kooijmans (43 jaar) werd vier jaar geleden door de regering aangezocht
als staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, speciaal belast met het ontwapenings-
beleid. Vier jaar, die hem niet die resultaten gebracht hebben waarop hij toen
hoopte, al heeft hij er vooral in de Verenigde Naties het nodige voor gedaan.
„Dat verantwoordelijkheidsgevoel, het begrip voor eikaars problemen, is er wel
tussen bijvoorbeeld de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Maar toch zet de
bewapeningswedloop zich voort. Toch gaat men door andere delen van de wereld
van wapens te voorzien. Ik heb het idee dat het wantrouwen gelijk meegroeit met
het begrip voor eikaars problemen”.
