THEATER IN VERSCHILLENDE DIMENSIES
het echte en spiegelbeeld
mensen
r i
Homo’s: dat zijn
zoals jij en ik
Toeschouwer kan kiezen uit
41
t 4»
G
0.
LB
'I
«■F’
A
■•■■i lil
1
Li
Éi
01
->
I
M1
kijkt
R
X
I
TO
K ,f
Boos en teleurgesteld omdat een jongen en een meisje die verliefd zijn hun
geluk nergens onder stoelen of banken hoeven te steken, terwijl ik tegenover
de buitenwereld juist alles moest verbergen. Dat gevoel had ik zo ongeveer
toen ik als 19-jarige smoor- en smoorverliefd was op Rob, nauwelijks een
paar maanden nadat ik tegenover mijzelf had durven bekennen dat ik
homoseksueel was.
dat toneel gebeurde, eigenlijk in ons midden plaats vond. Tien jaar
geleden zette Koert Stuyf het publiek een enorme echte spiegel voor
zodat het publiek alleen maar publiek zag, wat als grap best aardig
was, maar wel een wat cynische bijsmaak had omdat Koert Stuyf over
bijzonder weinig financiële middelen beschikte, terwijl een spiegel
van het formaat dat hij voor zijn grap nodig had, wel erg groot en duur
uitviel
Er zijn in het theater al vaak spiegels gebruikt. In een produktie van
Orfeo en Eurydice, die nu in Florence loopt, bestaan de zijwanden
van het toneel uit spiegels met als gevolg dat je overal in de zaal
werkelijk alles kunt zien, in spiegelbeeld, in werkelijkheid of zelfs alle
twee tegelijk. Maurice Béjart liet bij zijn regie van de opera „La
Traviata", op het toneel, ce zaal met balkon en al, als in spiegelbeeld,
nabouwen om ons toch maar vooral duidelijk te maken dat wat er oo
Ir
II'
1
il
B
-
eb
A Men gaat niet w
licht een spiegel
voorbij zonder er 1
in te zien. Een
mens ziet gaar-
A ne zichzelve,
namelijk van
buiten.
11
o
[K„Het leven is een spie-ia
III gel. Lach je ertegen,
If dan lacht het terug. 1
J Kijk je sjagrijnig, dan
het sjagrijnig
terug. j
-
r
MB m
1
Fl
W
M
li
jjr
■-:■■■
’1
!-■
- y -
uit
i 3S
HARM KOOPS
L
j
sin
aar
lien
sgel
Nu komt de broer van Koert, Bart
Stuyf met een idee voor een toneel-
spiegel, maar wat hij daarmee wil is
iets totaal anders en heeft ook meer
te maken met het uitbreiden van
zijn bewegingsmogelijkheden dan
met een grap. Om dat te begrijpen
is het goed even terug te gaan naar
de vorige produktie van Bart Stuyf,
„Eventails”, waarin hij gebruik
maakte van houten steigers.
Het begin-idee is dan, dat je men
sen onder zo’n stellage op de grond
legt en naar boven laat kijken, maar
dat is waarschijnlijk erg moeilijk
met allerlei voorschriften van de
brandweer en de hoeveelheid men
sen die er tegelijkertijd onder kun
nen. Later kwamen we op het idee
van die spiegels. Door een spiegel
schuin onder de stellage te zetten
kun je de glasplaat ook van onderen
zien en dat geeft er nog een extra
effekt bij: door de stand van de
spiegel wordt de persoon die op de
glasplaat staat, ook iets verdraaid
in de ruimte.
toen bleek dat dat werkelijk een
heel gek effect is, een bewegingspa
troon dat je niet herkent. Daarmeé
wilden we verder experimenteren.
Uiteindelijk was Stefan, een vriend
van mij die tijdens de universitaire
vakanties wat extra’s verdiende op de
bibliotheek van de NVSH, de eerste
tegenover wie ik schoorvoetend over
de brug durfde te komen („ja. eh, ik
wilde je iets bekennen, ik geloof dat ik.
eh, homoseksueel ben”). Hij gaf me de
raad eens te gaan praten met het COC
Normaal is het zo, dat als je van
onderen af kijkt, kijk je recht tegen
de voetzolen aan. Door de spiegel
kijk je niet recht tegen de voetzolen
aan, je ziet iemand van achteren,
dus je ziet zijn kuiten, zijn kont, zijn
schouders en zijn hoofd. Ook de
verhoudingen daarvan zijn hele
maal vertekend, je krijgt dus een
heel vertekend beeld. Door de hoek
van de spiegel is het dan ook nog
net of hij naar voren of naar achte
ren valt. Als hij bijvoorbeeld recht
op staat en hij tilt een been vóór op,
dan is het net of hij achterover
kiepert en zijn been veel hoger
komt dan normaal, plus dat zijn
voeten ook kleiner worden. Dat zijn
allemaal toevalseffecten waar je
waarschijnlijk iets mee zou kunnen
doen”.
Dan heb je ook nog tegelijkertijd
het beeld wat je echt ziet én het
spiegelbeeld, dus dat je als toe
schouwer kunt kiezen.
- „Je vertelde dat als je met
zo’n spiegel werkt, dat beeld gaat
kantelen. Betekent dat dat je het al
geprobeerd hebt?”
Bart: „We hebben dus heel simpel
een gewone scheerspiegel genomen
en een speelgoedje van mijn zoon
en daar hebben we een beetje mee
geëxperimenteerd en toen ontdek
ten we opeens, dat als je bijvoor
beeld naar zo’n man op een stellage
kijkt en je hem in zijn gezicht ziet, je
hem in de spiegel op de rug kijkt.
Het gekke effect daarbij is, dat als
vooral gepraat over wat de diverse
mensen in het dagelijks leven meema
ken, maar dan wel toegespitst op het
punt homoseksualiteit.
Door wat daar werd gezegd, groeide
mijn overuiging dat die homoseksuali
teit eigenlijk helemaal niet belangrijk
is Goed, op dat éne punt (je voelt je
seksueel aangetrokken tot mensen van
Bart: „Dat is eigenlijk het hele
experiment. Kijk die techniek is
natuurlijk heel belangrijk, maar
ons uitgangspunt is altijd de mens
die er op staat. Wat ontdek je aan
nieuws voor de beweging? Wat kun
je met gewone ouderwetse bewegin
gen, lopen, staan, hinken doen in
verband met die verandering? Het
iemand in de spiegel voorover staat,
dat een hele agressieve indruk ople
vert. Daar kun je mee gaan werken,
dat is theatraal”.
Wat ik tot nu toe gehoord heb
is een uitgebreid verhaal over tech
nische constructies. Wat gaat dat
allemaal voor invloed hebben op de
beweging van de mensen?”
is nog heel onzeker of we daar bij
voorbeeld alleen een rapport over
maken of een uitgebreide studie op
touw zetten of dat we gewoon met
de vondsten die we hebben, een
stuk theater gaan maken, en mis
schien wordt het ook alleen maar
iets voor een museum. In een thea
ter heb je een heel andere manier
van kijken, daar word je verplicht
een uur geamuseerd of geërgerd, en
als je in een museum iets niet mooi
vindt dan loop je door. We hebben
al de zekerheid, dat het geschikt is
voor een museum, maar we gaan
het ook in een theater doen omdat
dat gewoon ons werk is. Ik kan me
ook heel goed voorstellen, dat je een
toneelstuk op zo’n ding speelt en dat
het dan iets heel geks geeft, iets
anders.
Een ambtenaar van
de burgerlijke
stand tegen een
kersvers bruidspaar
lien
'au-
■nst
:gel
leel
van
het
)ge-
erd
zeel
nen
Van het COC had ik wei eens vaag
iets gehoord, maar het idee „een ver
eniging van homo’s” boezemde mij
de
uit
jen,
uit-
rde
der
dat
um
aap
reet
van
lere
che
sin-
or.
fes
het aan de zaak aan te kaarten bij
vrienden, binnen de familie en onder
mede-studenten En ik was eigenlijk
niet eens verbaasd over de reacties, die
voor het overgrote deel kunnen wor
den samengevat onder de noemer
„Homo’s dat zijn mensen zoals jij en
ik”
V
Bart Stuyf
■1
;n is
oral
iard
am,
taai
aak
ten,
ont-
van
>udt
tali-
ook
V
Bart: „In het begin hebben we
daar ook aan gedacht, maar dat
blijkt gewoon financieel niet haal
baar te zijn en ook constructief is
het heel erg moeilijk. Dan krijg je
dus een ontzettende stellage en die
zal zoveel van het spiegelbeeld weg
nemen, dat je door de bomen het
bos niet meer kunt zien. Zo’n stella
ge is trouwens niet zo bijzonder,
zoiets zie je vaak genoeg. Daarom
hebben we een andere manier
gevonden. We maken het geheel in
kleinere segmenten, dat heeft ook
nog als voordeel dat je met kleine
segmenten allerlei vormen kunt
bouwen. Je kunt ze in een rechte—
lijn zetten, zodat de spiegels een
plat vlak vormen; je kan ze ook in
een cirkel zetten, zodat je er in het
theater of in het museum rond
omheen kunt lopen en je alle spie
gels onder verschillende hoeken
ziet; je kan het in een soort slang
bouwen en zo heeft het meer moge
lijkheden. Door die kleinere platen
kun je ook nog een trapvormige
stellage bouwen, waarover je lang
zaam over dat perspex-glas omhoog
gaat, iets wat jé je een beetje kunt
voorstellen als een Franse wentel
trap met brede treden.
Bart: „Ik was mijn huis aan het
verbouwen en toen had ik steigers
nodig. Ik kon ijzeren of houten krij
gen en houten waren goedkoper,
dus die nam ik. Dat gaf zo’n specia
le structuur, die stellage, dat ik
dacht: daar moet iets mee te doen
zijn. Toen kwam „Eventails” voor
het Shaffy-theater en toen dacht ik:
Het zou mooi zijn als je de mensen
van .1- "rond af kon krijgen op een
of andere manier. Het stuk dat we
doen is vrij langzaam en op die
steigers gaat het heel langzaam de
lucht in. Dat is erg mooi geworden,
vond ik.
„Goed, maar wat heeft dat nou
met spiegels te maken?”
Bart: „Dat is eigenlijk meer geko
men door de verrassing. Ik zat in de
studio en toen zag ik een meisje dat
een dansje deed. Dat had ik al zo
vaak gezien, dat ik dacht: Het zou
prachtig zijn als je dat nou eens van
onderen kon bekijken, want dat heb
ik nog nooit gezien. Daar zijn we
hard over gaan denken en we zijn
iets gaan maken, een glasplaat
waar iemand op danst en waar je
van onder naar boven doorheen
kunt kijken. Dat was heel gek, ik
had nog nooit een beweging van
onderen gezien. Ik had wel eens
mensen op een viaduct zien lopen
maar nooit recht van onderen en
„Helemaal alleen in een omgeving
die je vijandig gezind is” is misschien
ook wel een goede omschrijving. In
ieder geval hield ik me in die tijd
tegenover anderen op de vlakte, want
homoseksualiteit was en is nog
steeds een onderwerp waarover je
jammer genoeg moeilijk kunt praten:
de meeste mensen hebben louter en
alleen door onwetendheid de vreemd
ste ideeën over homo’s. Nu kwam er
echter een moeilijkheid bij: ouders en
vrienden zouden heus wel aan mij mer
ken dat ik verliefd was.
Het idee volkomen alleen te staan
had te maken met het feit dat ik mijn
seksuele gevoelens niet kon spiegelen
aan de „normale” wereld om mij heen.
Ik was opgevoed met het beeld van het
gezin en de man-vrouwnorm voor
ogen, basisbegrippen die in mijn leven
plotseling niet meer golden.
Eigenlijk vond ik het wel een beetje
vreemd dat één zo’n aspect als homo
seksualiteit zo belangrijk kon zijn. Er
waren toch ook andere facetten die
mijn persoonlijkheid bepaalden? Ik
studeerde scheikunde in Leiden, woon
de nog thuis bij mijn ouders in Den
Haag, ging vaak naar toneel en film,
zat bij een volleybalclub enz. Maar veel,
mensen vinden het maar wat gemakke
lijk om juist alleen van die homoseksu
aliteit te weten: „Een homo? O, ben je
er zo eentje'
Deze hele toestand speelde in 1967.
de tijd waarin ook ik optimistisch bezig
I' (LAURILLARD in
-4 .Kruiden en bloemen
hetzelfde geslacht) wijk je inderdaad
af van de man-vrouw-norm in de
samenleving, maar verder zijn er
eigenlijk geen verschillen. De dagelijk
se sores, het werk, de beslommeringen
van het huishouden en zo, dat zijn
allemaal dingen die voor iedereen
gelden
Gesterkt door die gedachte durtde ik
L
was met allerlei idealen, zoals een
totaal andere, „lieve” wereld, proteste
ren tegen de oorlog in Vietnam en het
omarmen van popmuziek als uiting
van de „alternatieve cultuur”.
Maar ondanks dat alles durfde ik
anderen niet met mijn homoseksuali
teit te confronteren, hoewel ik graag al
die vooroordelen („homo’s zijn ver
wijfd”, „lesbiennes zijn man-wijven”,
„je kunt ze maar beter niet alleen laten
piet je kinderen” en meer van dergelij
ke onzin) uit de wereld wilde helpen.
Ik had natuurlijk ook kunnen doen
als zoveel andere homo’s: tegenover de
hetero-omgeving een schijnvertoning
opvoeren (inclusief verhalen over
niet bestaande vriendinnetjes) en
wegvluchten in een wereldje van alleen
maar homo’s, om vooral toch maar
beschermd te zijn tegen die negatieve
wereld waarin geen plaats zou zijn
voor mij.
„Als je dat zo vertelt, denk ik
aan een hele grote schuinstaande
spiegel, zoiets als in een reuzen
spiegelreflexcamera, onder een
enorme glasplaat, is dat wat je
wil?”
I
‘W’
i
weinig vertrouwen in. Ik bezocht zo af
en toe wel eens een homobar, maar het
beeld dat ik daarvan had gekregen was
eigenlijk alleen maar dat van een ver
zameling ontzettend „nichterige”
types. En, zo dacht ik, het COC is
natuurlijk ook zo’n opeenhoping van
„flikkers”.
Maar goed, het punt van verliefdheid
en bijvoorbeeld niet samen met mijn
vriendje Rob zielsgelukkig hand-in-
hand over straat te kunnen lopen was
zo belangrijk dat ik toch maar naar het
COC toestapte.
Die eerste kennismaking met de
Nederlandse Vereniging tot Integratie
van Homoseksualiteit (dat is de officië
le benaming van het COC) was volko
men tegenovergesteld aan wat ik had
verwacht. In de clubhuis-achtige afde-
lingsruimte zaten allerlei mensen van
diverse leeftijden die heel geanimeerd
met elkaar aan het praten waren. En in
een ander deel van de ruimte dansten
een paar jongens (en ook enkele meis
jes) met elkaar. Het idee dat ik volko
men alleen zou staan met mijn proble
men bleek opeens volslagen belache
lijk!
Dat kwam al meteen naar voren in
het gesprek met de jongen bij de
ingang die mij introduceerde. Na wat
gepraat te hebben over de algemene
doelstellingen van het COC (de buiten
wereld ervan overtuigen dat homosek
sualiteit niets engs is en homo’s zo ver
brengen dat zij zich als persoon volle
dig aan de omringende wereld durven
te tonen) kwamen we op mijn „proble
men”, waarop hij mij voorstelde mee te
doen aan een gespreksgroep
Zo’n gespreksgroep bestaat uit onge
veer tien man die eens m de paar
weken bij elkaar komen Er wordt dan
-1|
Het zal wel nodig zijn een speciale
manier van belichten te vinden,'
heel anders dan normaal in het the
ater, omdat je met spiegels werkt en
als je dat normaal belicht zou dat
betekenen dat je mensen ver
blindt”.
j
s
-
-.«I
L/
Het principe van een spiegelvoorstelling in maquette gebracht.
