Verbijsterende openhartigheid bij Wagner’s schoondochter
Naar de bios aan de hand van de overheid
FR.MS
film
PIZZA
Filmmuseum blikt terug
op recent werk
Oil
BIOSCOOPBEDRIJF KEERT ZICH TEGEN DE PROCUREURS-GENERAAL
W
te/I
1 4
JANUARI
19 77
FILM
f
Vijf dagen lang duurde het interview dat de Duitse filmer Hans Jürgen
Syberberg hield met Winifred Wagner, schoondochter van de grote Ri
chard. Dat gebeurde in 1975 en de eenzijdige gesprekken ^Winifred is
bijna voortdurend aan het woord vonden plaats in Bayreuth in het
voormalige gastenhuis van de Wagners dat vlakbij huize Wahnfried ligt,
eens Richard Wagners vorstelijke woning, nu het Wagner-Museum.
In het begin van ’75 was Syberberg aan de voorbereiding van een grote
documentaire over Hitler nadat hij aan figuren als Ludwig II en Karl
May introducerende filmstudies over het nations al-socialisme had ge
maakt.
Textielreiniging DUYN b.v.
V R IJ D A G
--
PtPSi
PgPSl
in Amsterdam
HfcAL n
Deskundigen
Gedetailleerd pleidooi
Huisarrest
Geen sexbedrijf
Bezorgdheid
S
I
Winifred Wagner, portret van
een vurig Hitlervereerster
■aaÉi.
moge dan de
(ADVERTENTIE)
Wij komen iedere week
voor gezinswas en bedrijfskleding.
4
en
om
Amsterdamsevaart 20
.Haarlem, tel. 322462
■ft;
In Cinema International draait „Mélodie
en Sous-Sol”, een film uit 1964, als hom
mage aan Jean Gabin.
Beeld uit „Real Italian Pizza” van David Rimmer,
binnenkort in het Filmmuseum.
terrein van de sex-commericie” intussen
ongemoeid.”
Die „stoelennorm” wordt, zo schrijft
de heer Van Taalingen-,„door onze be
drijf sgenoten principieel als onbillijk er
varen.” En hij gaat dan verder in op het
concurrentie-effect van de „echte” por-
nobioscoopjes (van minder dan 50) dat
door de procureurs-generaal ontkend
wordt, vanwege het gering aantal zit
plaatsen.
De 78-jarige Winifred Wagner in een
onthullend filmportret.
Opnieuw geen grote veranderingen in
de weekagenda van de Haarlemse bios
copen. Lido heeft een karatefilm „Het
Wapen van de Draak” ingezet, Frans
Hals een sensatiefilm met Burt Rey
nolds, „Het Loon van het Verraad’’ en
Studio vertoont op maandag en in de
nachtvoorstellingen een oude Hitchcock
die het aankijken nog altijd meer dan
waard is. „Spellbound” heet de film, de
eerste na-oorlogse thriller die Hitch
maakte.
Oorspronkelijk was het vooral Eu
ropa en met name Duitsland en
Frankrijk dat zich al vroeg aan film-
experimenten waagde en daarmee
de film van de jaren dertig sterk
beïnvloedde. Daarna is het initiatief
vooral in handen van de Amerikanen
gekomen die in hun „Underground” -
beweging vaak verrassend experi
menteel voor de dag kwamen en nu
schijnt het vooral Canada te zijn dat
van alles doet om het experiment in
de film te steunen en kansen te
geven. Een juiste politiek omdat een
beginnende filmindustrie veel van
haai impulsen en uitdrukkingsvor
men moet ontlenen aan de onderzoe-
kingsprogingen, in korter werk ge
daan, naar de expressiemogelijkheden
van het medium. Men kan dus in de
komende weken talrijke en zeer uit
eenlopende proefnemingen op het
gebied van de onafhankelijke film in
het Filmmuseum tegenkomen, korte
films meestal, variërend van drie mi
nuten tot drie kwartier vertonings-
duur en spelend met diverse opname
technieken, symbolische inhouden en
filmische abstrakties. Of zo maar ont
staan uit zeer persoonlijke observatie.
Maar nog meer bezwaren, zo gaat het
artikel verder heeft het bedrijf tegen de
aankondiging in de brief van de procu
reurs-generaal omtrent het te voeren
beleid na de afschaffing van de centrale
filmkeuring. Het openbaar ministerie zal
zich, volgens die brief, door een of meer
landelijk werkzame deskundigen laten
adviseren omtrent een oordeel over het
al dan niet pornografische karakter van
een film. Er komt dan gelukkig, zo staat
in „Film” te lezen, geen optreden tegen
pornografische films dat van rechtsge
bied tot rechtsgebied zal verschillen,
maar tegelijk wordt uit mededelingen
van de procureurs-generaal tegenover de
publicteitsmedia duidelijk dat het de be
doeling is die deskundigen repressief te
laten werken, dwz. nadat de films in
vertoning zijn gebracht. Uit de parle
mentaire behandeling van het parlement
van de wet tot afschaffing van de vige
rende Bioscoopwet en uit de ruime
stemmenmeerderheid waarmede de nieu
we wet door het parlement is aanvaard,
valt af te leiden, zo concludeert de heer
worden: de expansie van het sexbedrijf
is al lang eenfeit.Het opnemen van
een aantal pornofilms in de programme
ring van de „normale” bioscopen kan
aan deze constellatie wezenlijk niets
veranderen”.
„Victory at Entebbe”
Nieuw op het Amsterdamse bioscoop-
programma is „De Bekentenissen van
Winifred Wagner”, het fascinerende film
interview van Hans-Jürgen Syber
berg met de schoondochter van Richard
Wagner, leidster van de Bayreuther
Festspiele van 1930 tot 1945 en vriendin
van Adolf Hitler. Over deze merkwaar
dige vrouw meer in een uitvoeriger
artikel op deze pagina. In Corso gaat de
film „Je t’aime moi non plus”, waarin
Joe Dallesandro gekoppeld wordt aan
Jane Birkin onder regie van Serge
Gainsbourg.
Voor een beter inzicht in de huidige
situatie somt de schrijver van het arti
kel dat hij „Bioscoopbedrijf wordt nog
steeds gediscrimineerd” heeft genoemd,
enige verhelderende faktoren op, waar
van het laatste luidt „het besluit van het
parlement orp de Bioscoopwet af te
schaffen en de vertoning van films aan
volwassenen vrij te laten”. Hoewel het
parlement de zedelijkheidswetgeving,
verankerd in de Strafwet, niet heeft
gewijzigd, mag worden aangenomen dat
het geen loos gebaar heeft willen maken
en een reële vrijheid voor de openbare
filmvertoningen heeft willen scheppen”.
Dat is dus de opvatting van het be
drijf, maar de procureurs-generaal heb
ben daarover een andere mening. „Zij
zijn van oordeel dat de voortschrijdende
expansie van het „sexbedrijf” noopt tot
een principiële herbezinning.”
Het fascinerende van ..Winifred Wag-
ner und das Haus Wahnfried 1914-1975”
is het kijken naar een vrouw van bijna
tachtig die een gedetailleerd pleidooi
voor zichzelf weet te houden, zich aan
niets schuldig voelt, liegt, recht in de
kamera kijkend en zonder met de o>gen
te knipperen, iedereen attaqueert die haar
in de steek heeft gelaten, tot haar kin
deren toe en arrogant oordeelt over de
vijanden van haar Hitler. De grappen
tussendoor, soms van een ontwapenende
humor, moeten dienen om te voorkomen
dat men haar voor een hysterische oude
vrouw zal houden.
Een groot deel van de spanning die de
film weet op te wekken, hoewel alleen
Winifred voortdurend, vijf urr lang
(of in de bioscoopvertnoging meer dan
twee uur lang) in beeld is, wordt
opgeroepen door de attente camera
man Dietrich Lohmann die groteske
beweringen als het ware voelt aan
komen en tijdig inzoomt op het ge
zicht om te proberen er een reactie op
af te lezen die niet zou kunnen uitblij
ven. bij het uitspreken van bepaalde
enormiteiten. Maar Winifrfed heeft zich
zelf goed in de hand en waarschijnlijk
weet zij niet eens dat zij de dingen
'verdraait öf regelrecht liegt. Tenslotte is
zij niet alleen het produkt van een
nazistisch bewind dank zij het zich wil
loos uitleveren aan de Führer van dat
behind, maar ook het resultaat van een
Na deze onschuldige inleiding die in
de korte versie grotendeels achterwege
zal blijven, wordt al gauw overgescha-
keld naar aktuelere onthullingen. Regis
seur Syberg heeft de taktiek aangeno
men zijn „slachtoffer” vooral niet te
haasten en er voor te zorgen haar niet
door impertinente vragen kopschuw te
maken. Hij treedt dus vooral op als
geïnteresseerd toehoorder, wetende of
althans vermoedende dat als Winifred
eenmaal op gang komt de onthullingen
en kleine versprekingen vanzelf zullen
komen. Winifred heeft dertig jaar
spreekverbod opgelegd gekregen van de
familie. Als fanatiek bewonderaarster
van Hitler en van zijn beweging heeft
zij direkt na de oorlog huisarrest van de
Amerikanen gekregen en zijn haar de
Festspiele ontnomen die van 1951 af
door haar zonen Wieland en Wolfgang
geleid werden.
Dat alles heeft binnen de familie veel
ruzies en verdachtmakingen veroorzaakt
en het is Winifred nu kennelijk een
behoefte haar standpunt, opvattingen en
het onrecht dat haar is aangedaan volle- 1
dig uit de doeken te doen. In de tweede
helft van het interview is zij zover dat
ze van haar hart geen moordkuil meer
maakt en van een verbijsterende open
hartigheid wordt. Het is dan dat Syberg
In zijn gevoelens voor Winifred begint te
aarzelen tussen sympathie en lichte, ont
zetting. Het blijkt dat Winifred al in
1923 Hitler leerde kennen en onmiddel
lijk onder de invloed van zijn fascine
rende blik en ftiagisch stemgeluid kwam.
Toen hij na de mislukte Münchener
„Putsch” gevangen gezet werd in de
nesting Landsberg, zamelde zij tegeh
Kerstmis 1924 geschenken in voor de
toekomstige Führer en stuurde van
zichzelf pakken schrijfpapier naar hem
toe. Met verongelijkt gezicht reageert
Winifred nu op de verdachtmakingen
In de nachtvoorstelling brengt Cinema
International een „Hommage a Jean Ga
bin” door vertoning van Verneuils film
„Mélodie en Sous-Sol”, waarin Alain De
lon de tegenspeler van Gabin is in deze
vlotte misdaadfilm.
Onder de namen die hij opgeschreven
had van nog levende getuigen van het
Derde Rijk die hem van nut konden zijn
bij de samenstelling van zijn Hitler-
biografie, kwam ook die van Winifred
Wagner voor en toen Syberg via neef
Gottfried een introduktie bij deze ontoe
gankelijke vrouw kon krijgen, greep hij
zijn kans. Na enig onderhandelen en het
aanvaarden van enkele voorwaanden,
kreeg de filmer toestemming tot het
verfilmde en op de geluidsband vastge
legde interview, dat uiteindelijk een film
van vijf uur opleverde. Tot twee uur
ingekort gaat deze nu in Cinétol lopen.
De vijf uur-durende versie is op de
Utrechtse Cinemanifestatie van oktober
j.l. te zien geweest en wie de „zit”
aandurfde was zonder uitzondering ge
fascineerd door de monoloog van eep 78-
jarige, bijzonder vitale vrouw die in de
loop van het gespreek steeds openhartiger
over haar leven ging praten. Dat leven
werd beheerst door twee mannen van
formaat: Richard Wagner die zij niet
gekend heeft (hij stierf in 1883) en
Adolf Hitler die .in -1924 aan Siegfried
Wagner, Winifreds echtgenoot schreef
„Met de geestelijke wapens die hier, in
Bayreuth gesmeed werden, vechten wij
vandaag de dag”.
Winnifred was Engelse van geboorte,
haar achternaam luidde Williams en ze
was op tweejarige leeftijd wees zonder
rechtstreekse familie. Vier jaar oud
kwam ze in huis bij de familie Klind-
worth in Berlijn. Karei Klindworth was
direkteur van het conservatorium ter
plaatse, leerling van Liszt en vriend van
Van Taalingen dat een hantering van
artikel 240 W.v.S. op zodanige wijze dat
door de achterdeur van het repressief
ingrijpen van de strafrechter een vorm
van filmcensuur zou terugkeren niet in
overeenstemming is met de bedoelingen
van de wetgever. „Wij kunnen ons niet
losmaken van de indruk dat het ingrij
pen van justitie speciaal met betrekking
tot het bioscoopbedrijf in wezen wordt
ingegeven door dezelfde motieven die
hebben geleid tot de totstandkoming van
de Wet van 14 mei 1926 (vah een halve
eeuw terug dus, Ch. B.) „tot bestrijding
van de zedelijke en maatschappelijke
gevaren van de bioscoop, beter bekend
als de Bioscoopwet”.
Na gewezen te hebben op de „vol
strekt onmogelijke situatie” die ontstaat
als de nieuwe wet van toepassing gaat
worden en de bedrijfsgenoten zich steeds
weer zullen moeten afvragen of op de
film die ze gaan inzetten artikel 240
W.v.S. al dan niet van toepassing is,
besluit van T*alingen zijn nog parlemen
tair uitgevallen aanval op het onver
wacht en met schijnheilige overwegin
gen omklede optreden van de procureur-
generaal met de woorden „De Neder
landse burger heeft er zo langzamerhand
genoeg van om nog langer te worden
bevoogd, hij behoeft waarlijk niet meer
aan de hand van de overheid de bio
scoop te bezoeken”.
Het is voor de hand liggend dat het
bedrijf niet tot het „sexbedrijf gerekend
Namen als Marco Ferreri („De
Audiëntie”, „Dillinger is dood”), Mi
klos Jancso („De Confrontatie”), Na-
gisa Oshima („Dood door Hanging”),
Jean-Marie Straub (o.a. diens „Nicht
versöhnt” naar Heinrich Böll’s „Bil-
lard um Halbzehn”) en Daniel
.Schmid („La Paloma”) komen voor
op dit programma-onderdeel dat
voornamelijk op de woensdagen, te
beginnen 19 januari aan de orde
wordt gesteld. Waarna de donderda
gen besteed worden aan „mengel
werk” als Orson Welles’ „Citizen Ka
ne”, de Duitse zwijgende film („Grau-
sige Nachte”), de Nederlandse speel
film (op een Avond in mei”) en de
Canadese speelfilm in de vorm van
„Rejeanne Padovani van J. Denys
Arcand. Een aantrekkelijke en geva
rieerde agenda dus voor de komende
weken, waarvan vooral de min of
meer experimentele Canadese film, in
een tournee-pakket van vier komple-
te programma’s (18 en 25 januari, en
1 en 8 februari) sterk de aandacht zal
trekken. Ook al nu het begrip film
experiment de laatste tijd weer
meer inhoud begint te krijgen. Vorige
eerste zijn geworden in de première-
race, de film is nu teruggebracht tot een
kleine annonce, terwijl „Overval op En
tebbe” met Charles Bronson op de eerste
plaats komt in City I, met op de adver
tentiepagina een citaat uit de Volks-
krant-recensie, waarin aangeraden wordt
de 19 bioscopen met de bijëengelapte
teeveefilm (bedoeld wordt „Victory at
Entebbe”) te mijden- Verder geen nieuws
van het Amsterdamse filmfront, dat ge
blokkeerd wordt door eindeloze prolon
gaties en onverwachte reprises.
Wagner. Via hem kw'am zij in 1914
tijdens repetities van de Bayreuther
Festspiele in aanraking met Wagners
zoon Siegfried. Bij beiden werd het lief
de op het eerste gezicht, een jaar later
trouwden ze. Winifred was 18, Siegfried
46. binnen vier jaar kreeg ze vier kinde
ren van hem en redde daarmee de
Wagner-dynastie die op uitsterven stond.
Waardoor het bijna vanzelfsprekend
werd dat zij bij' de dood van haar man
in 1930 de leiding van de Festspiele van
hem overnam.
Hij volgde daarmee de toen heersende
algemene trend van psychatrische thril
lers en liet Ingrid Bergman een psychia
ter spelen, die de nieuw benoemde di
recteur van haar inrichting verdenkt de
oorspronkelijk aangestelde dokter ver
moord te hebben en diens identiteit te
hebben aangenomen. Het wordt haar
taak de zieke jongeman die zich voor
directeur uitgeeft (Gregory Peck) van
zijn psychische gestoordheid en tijdelijk
geheugenverlies te. genezen. Er komen
Freudiaanse symbolen voor in het ver
loop van de film, schilderijen van Dali
vormen bizarre droomdecors en er is een
voortdurende dreiging dat de mentaal
zieke gewelddadig zal optreden tegen
zijn mooie verpleegster. Alles wordt ge
lukkig op tijd teruggebracht tot een
traumatische jeugdherinnering, waarin
de jonge Gregory Peck zich schuldig
voelt aan een dodelijke val van zijn
broer.
In Frans Hals gaat ’s nachts een
Tiroler (Soft)sexfilm en Lido probeert
het nog voor het te laat is met „Aan de
Deur wordt niet verkracht”. Ook de
jeugdfilms zijn niet gewijzigd: Walt Dis-
ney’s Tekenfilmparade ’76” in Studio
„Robin Hood en zijn Schelmen” in Pala
ce.
week nog schreven we over de op
richting van een nieuwe filmclub die
zich „Holland Experimental Film”
noemt en zich presenteerde met een
programma van filmexperimenten uit
de jaren twintig en dertig door Oskar
Fischinger. Terwijl recente Neder
landse filmverkenningen als Thijs
Chanowski’s „Toestanden” (met het
Werktheater) en het werk van Kees
Hin en K. Schippers („De gevoelige
Plaat” en „Roodkapje” verteld door
160 Nederlanders) eveneens duidelijk
uit de experimentele hoek komen.
Zoals te verwachten viel heeft ook het Nederlandse bioscoopbedrijf scherp gerea
geerd op de brief van de vjjf procureurs-generaal die als „onprettige kerstboodschap
aan de Nederlandse Bioscoopbond” omschreven wordt in het bondsorgaan „Film”.
„Volgens deze brief’, aldus bondsdirekteur J. Th. van Taalingen, ..zullen onze leden
zich ingaande 1 januari 1977 blootstellen aan strafvervolging bij het vertonen of doen
vertonen van pornografische films, d.w.z. films die in de zin van art. 240 van het
Wetboek van Strafrecht als aanstotelijk voor de eerbaarheid worden aangemerkt”.
wil worden alleen omdat enkele biosco
pen al dan niet gereeeld pornofilms
draaien. Vooral niet omdat de procu
reur generaal vinden dat de bijstelling
van het beleid op het terrein van sex-
commercie niet kan geschieden zonder
dat eerst voldoende feitelijke gegevens
zijn verzameld. Daartoe zijn nu de nodige
opdrachten gegeven. Dat kan dus nog
enige tijd duren maar wel is er nu al
besloten de vertoning van pornofilms in
gewone bioscopen reeds onmiddellijk
aap te pakken. Een daartoe moest er
eerst onderscheid gemaakt worden tus->
sen „gewone” bioscopen en z.g. sexbio-
scopen. Daar een kwalitatief kriterium
naar de mening der procureurs-generaal
niet kan worden opgelegd hebben ze een
kwantitaitef onderscheid gemaakt! bio
scopen van meer dan 50 zitplaatsen zijn
„gewone” bioskopen. Zij moeten zich
ingaande 1 januari 1977 onthouden van
openbare vertoning van pornofilms. De
„echte sexbioscopen die over minder dan
50 stoelen beschikken, blijven, hangende
de „bijstelling van het beleid op het
van destijds dat dank zij haar toedoen
„Mein Kampf” (door Hitler tijdens zijn
gevangenschap geschreven) mogelijk is
gemaakt. Want bij alles wat zij onthult
over de bezoeken van Hitler aan Bay
reuth, ook als er'geen Festspiele waren,/
over haar onbekendheid met wat het
nazisme aan wreedheden en moord be
ging in heel Europa, over de omgeving
van de Führer waarvan ook haar niet
alle figuren welgevallig waren, verbergt
Winifred zich achter haar politieke on
geschooldheid. Haar isolement in Bay
reuth en drukke werkzaamheden zijn
dan de redenen dat zij niet van alles op
de hoogte was. Maar zelfs nu zij alles
weet, kent haar bewondering voor Hitler
nog geen grenzen en schuift zij alle
misdaden die hem nu worden aangewre
ven af op het slechte gezelschap waarin
hij verkeerde.
„Terugblik op onlangs”, zo om
schrijft het Ned. Filmmuseum de
voorstellingen die het in januari en
februari denkt te geven. Als terugke
rende konstante in de reeks program
ma’s van die maanden zijn de verto
ningen van Canadese experimentele
films te beschouwen die steeds op
dinsdag zullen plaatsvinden, te begin
nen dinsdag 18 januari. Daarnaast
wordt aandacht besteed aan filmers
die al jaren, vaak zeer sporadisch op
het bioskoopprogramma voorkomen
maar meestal tekorte belangstelling
krijgen en waard zijn nog eens even
in de herinnering teruggehaald te
worden.
Sterker dan deze concurrentie-argu-
mentatie is de opmerking in het artikel
van „Film” dat de bezorgheid van de
procureurs-generaal voortkomt uit de
overweging dat vertoningen van sex-
films in gewone bioscopen „uitbreiding
van het sexbedrijf” zouden betekenen.
Die „uitbreiding” is al hevig aan de
gang, zegt ’’Film” Sexbioscopen en
sexshops treft men in de drukste winkel
straten aan en zetten hun deuren wijd
open voor het langsparderende publiek.
De keurigste boekwinkels en
kiosken, verspreid over een gehele ge
meente, hebben menigmaal boeken
tijdschriften uitgesteld die er niet
liegen en waaraan volgens ons leken
oordeel met evenveel reden een porno
grafisch karakter ware toe te kennen als
aan de films waarop de brief van de
procureur-generaal doelt. Met andere
Waardoor per programma veel te
zien en te beleven valt.
opvoeding binnen de Wagner-kliek die,
geïndoctrineerd door stamvader Richard,
anti-semitisch van huis uit was en ver
vuld van de Duitse grootheidswaan.
Het moet Syberg moeite hebben ge
kost zijn gesprekspartner bij ten hemel
schreiende uitspraken en vaststellingen
niet harder aan te pakken en met argu
menten in een hoek te drijven. Maar hij
blijft bij zijn vragen vriendelijk en aar
zelend en weet haast onopgemerkt de
ondervraagde, als zij afdwaalt weer op
het spoor te brefigen dat naar haar
verhouding tot Hitler leidt. Is er werke
lijk sprake geweest van een verhouding?
Syberg vraagt het op het laatste ogen
blik als hij het grootste deel van de buit
al binnen heeft. Winifred antwoordt met
een ongelovige lach maar haar gezicht
drukt tevredenheid uit dat haar onder
vrager de mogelijkheid van een derge
lijk liaison niet udtsluit. Als het er niet
geweest is, zal het niet aan haar hebben
gelegen.
De film is spannend als een duel
tussen twee gelijkwaardige tegenstan
ders, al verschillen ze bijna een halve
eeuw in leeftijd, om van het verschil in
geestelijke achtergrond maar te zwijgen.
Maar voor velen zal de strijd onbeslist
eindigen, omdat na afloop de standpun
ten onveranderd zijn gebleven.
- -■
