werd spannende belevenis
Groots vioolspel van
Edith Volckaert
Flirt met de schijn van het kwaad
Groentjes doen wonderen! Bel nn: 023-319272
Utopia door Rundgren tot eenheid gesmeed
Schagen
I
I
•Dressoir was toch te klein?
1
Bruckners Derde symfonie
1
Kurt Sanderling fenomenaal dirigent
Theater met
Louis Ferrons Mattheus Passie bij Baal:
0/4/O
nieuwe premières
ik I
'I
BOUWMATRON
NPO uitnemend onder Katlewicz
Vlekkeloos concert in goedbezette Edenhal
13
DONDERDAG 20
JANUARI
19 7 7
KUNST
Juffrouw Saart je
De 8/4% Amro Spaarbrief ’77-’82
Net als de AMRO Spaarbiljetten is deze Spaarbrief
een waardepapier aan toonder. Tussentijdse verkoop
gedurende de looptijd is mogelijk via de beurs tegen
de koers van dat moment. Het nominale bedrag van
een Spaarbrief ’77-’82 is f 1.000,- en per 14 december
'82 krijgt u er f 1.600,- voor terug. Na datum van eerste
afgifte wordt het aankoopbedrag steeds iets hoger,
omdat de inmiddels verstreken rente er dan in ver
werkt is. Bij de huidige koers /fl/
betekent dit een rente van
Informeer bij een van onze 824 kantoren
amro bank
HAARLEM. Ruim twee maanden na de officiële première in
Shaffy komt Baal met de Mattheus Passie in de Toneelschuur. Die
eerste voorstelling had vooral een overdonderende uitwerking en
beperkte het uitzicht op wat misschien werkelijk door de schrijver
Louis Ferron werd bedoeld. Bij een tweede confrontatie worden
direct een paar achtergronden duidelijk. De zin om te epateren die
Ferron zo eigen is, blijkt een fraaie gevel te zijn waarachter zich geen
noemenswaardige structuren van belang voordoen.
1
1
(ADVERTENTIE)
3
a
JOHN OOMKES
1
Hans Dagelet en Elja Pelgrom in de Mattheus Passie van Louis Ferron.
CEES STRAUS
(ADVERTENTIE)
I
Waarderpolder
Nijverhetdsweg 27, Haarlem
Gisteravond, honderd jaar na die pre
mière, dirigeerde de Oostduitser Kurt
Sanderling dit sytnfonisch meesterwerk
bij het Concertgebouworkest in Amster
dam. Dit maal (uiteraard) zonder de weer
standen die er in de vorige eeuw tegen
deze muziek bestonden. Maar wat veel
exposeert haar schilderijen
t/m 22 januari, van 10 tui 16
uur en op donderdag ook van
19 tot 21 uur in
Kurt Sanderling heeft een grootse stijl
van dirigeren. Zodra je hem aan het werk
ziet, met zijn extra lange dirigeerstok, lijkt
hij door zijn imponerende uitstraling wel
twee maal zo groot. In zijn gebaren zou je
soms een beoefenaar van de schermkunst
kunnen zien, maar vaker maakt hij de
indruk van een zwaan in zijn meest gra
cieuze vlucht. Sanderling staat veelal op
zijn tenen, en doorverend beweegt hij dan
helemaal mee op de cadans van de muziek
en wordt er één mee. De Bruckner, die
dan bij een Concertgebouworkest tot klin
ken komt, is fenomenaal. Wat een span
ning, wat een belevenis. En dat, terwijl we
hier in Amsterdam op dit gebied toch
waarachtig wel wat gewend zijn.
opmerkelijker is: Sanderling’s herschep
ping, van deze „Derde” van Bruckner
betekent een van de hoogtepunten van dit
seizoen van het Concertgebouworkest.
Kurt Sanderling, die de een vol uur
durende symfonie uit het hoofd dirigeer
de, liet de leden van het Concertgebouw
orkest op het puntje van de stoel musice
ren en met name het koper klonk als nooit
Ferron, doorgeprikt op zijn symbolen
taal en mythologieën, blijkt een armzalig
verteller te zijn. Karakterloos omdat hij
de toeschouwer met een onstuitbare hoe
veelheid symboliek opzadelt die wille
keurig welke keuze dan ook gerechtvaar
digd doet zijn, want de staalkaart van
Ferron’s ideeën is onbeperkt interpreteer
baar. Een huichelach tig verteller boven
dien, die graag wil pronken met een valse
voorstelling van een fascistische denkwe
reld.
tevoren. Het publiek raakte duidelijk in
de ban van Bruckners rijke fantasiewe
reld, die in deze symfonie zijn meest prik
kelende en demonische kanten laat zien,
en reageerde enthousiast met veel bravo
geroep.
Jerzy Katlewicz stond op deze avond
weer voor het orkest, waarmede hij reeds
in voorgaande jaren een zo hecht contact
heeft verkregen en waarmede hij deze
maand enkele keren zal samenwerken. Zo
zal Katlewicz ook gastdirigent zijn op het
concert, dat het Noordhollands Philhar-
monisch Orkest morgen, vrijdagavond in
het Haarlemse Concertgebouw zal geven
en waarvoor hetzelfde programma geko
zen werd, dat op het concert te Beverwijk
ten gehore werd gebracht.
BEVERWIJK. De Poolse dirigent
Jerzy Katlewicz leidde woensdagavond
het concert, dat het Noordhollands Phil-
harmonisch Orkest, daartoe uitgenodigd
door het bestuur van de afdeling Bever
wijk van de Maatschappij tot Bevorde
ring der Toonkunst, in de Vredevorstkerk
aan de Laan der Nederlanden te Bever
wijk heeft gegeven.
tijd Maar het is op zijn minst curieus te
merken dat Jezus zich van zijn joodse ras
moet „ontdoen” (door te verklaren dat ze
net zo is als ieder van ons) en tevens de
echte joden als de ware schuldige moet
aanwijzen. Zo zijn we nog vérder van huis
dan de eeuwenlange door de kathplieken
geponeerde mening -dat „die smerige
joden” de schuld van alles zijn En om het
helemaal mooi te maken blijken de joden
ook nog eens sjacheraars te zijn en moet
een van hen als in een echte pogrom
worden opgeknoopt
Je kan natuurlijk zeggen dat bij Ferron
Hiervan was het eerste nummer de
Ouverture, die Frangoise Andrien Boiel-
dieu componeerde voor zijn komische
Tintelende blijheid en wat jeugdige
weemoedigheid klinken uit deze in 1855
gecomponeerde, toen vergeten en pas in
1935 na haar ontdekking weer uitgevoer
de symfonie. Rank en transparant is de
structuur van deze muziek en in overeen
stemming met haar wezen bepaalde Bizet
de instrumentatie.
Jerzy Katlewicz streefde naar een uit
voering met nadrukkelijke accenten op
dynamiek en tempostuwingen, die vooral
de speeltechniek vah de strijkers op de
proef stelden. In sterkte-expansie was er
sprake van een ongewone schaalvergro
ting, die in evenredigheid hieraan ook de
uitdrukkings-kracht ging beïnvloeden.
Het lyrische Adagio met zijn al spoedig
beroemd en geliefd geworden hobo-solo.
bleef hiervan gevrijwaard.
Het hoogtepunt van het concert werd
bereikt met de vertolking van het derde
Vioolconcert in b kleipe terts opus 61 van
Camille Saint-Saëns met de Belgische vio
liste Edith Volckaert.
De eerste kennismaking met deze solis
te was een verheugende, grote verrassing.
In het geladen, levendig expressieve,
voortreffelijk beheerste spel van Edith
Volckaert hoorde men de glanzende tradi
ties van de fameuze Belgische vioolschool.
Van een De Bériot, een Vieuxtemps, van
een Ysaye, meesters, die de geheimen van
de vioolklank hadden doorgrond, zoals
ook Edith Volckaert voor haar prachtige
Guarnerius-viool heeft ontdekt.
(Van onze kunstredactie)
ARNHEM. Toneelgroep Theater
komt in september met twee nieuwe voor
stellingen. Het eerste is De Spaanse Bra
bander van Bredero onder regie van Elise
Hoomans. Eric van der Donk en Jan van
Eijnthoven zullen de hoofdrollen spelen.
Theater gaat ook De Vader van August
Strindberg opvoeren in de regie van Ger
Thijs. Elisabeth Anderson, nu nog bij Glo
be, en Bernard Droog zullen de hoofdrol
len gaan spelen.
Met die betoverende klank, bezield door
haar van diepe bewogenheid getuigende
muzikaliteit heeft zij het concert van
Saint-Saëns gespeeld, daarbij door diri
gent en orkest uitnemend, volkomen afge-
stémd op haar interpretatie begeleid.
Langdurig applaus was voor soliste, diri
gent en orkest de weerklank van dankba
re en opgetogen toehoorders.
P. ZWAANSWIJK
(ADVERTENTIE)
PW?
bekend als 1
Hoge rente!
opera „La dame blanche”. Als inleiding
voor het theaterstuk zal de muziek van de
ouverture ongetwijfeld functioneel kun
nen zijn. Voor een zelfstandig uit te voe
ren werk heeft zij te weinig artistieke
kwaliteiten óm interessant te zijn. Nu
heeft de uitvoering wel wat genoegelijke
indrukken gegeven, maar overigens ging
er weinig van uit.
Nieuw repertoire krijgt bij Theater
gestalte in De Gek van Edward Bond. Dit
nieuwste stuk van de Engelse auteur werd
door de Engelse theatercritici als het beste
van 1976 gekozen. Ger Thijs gaat het
regisseren. Andere te verwachten premiè
res: The prisoner van 2nd Avenue, van
Neil Simon, Man is man, een komedie van
Brecht, Metamorphose van Steven Berk-
hoff, naar een verhaal van Kafka. In het
verre verschiet wil Theater ook De Burge-
redelman van Molière gaan spelen.
De vertolking van het tweede werk, de
Symfonie in C grote terts van Georges
Bizet garandeerde een veel belangrijker
niveau, niettegenstaande het hier ging om
een jeugdwerk. Wèliswaar toont deze
symfonie, door Bizet geschreven, toen hij
zeventien jaar oud was, invloeden van
illustere voorbeelden, maar daarnaast
bezit het al kenmerken van een eigen
persoonlijkheid in melodieën, harmonie
ën en ritmen, die later gecomponeerde
werken een eigen, karakteristieke inhoud
en kunstzinnige betekenis zouden geven.
Het orkest beantwoordde, wanneer niet
het uiterste gevraagd werd, voortreffelijk
aan de persoonlijke intenties van de diri
gent, zo ook bij de uitvoering van de
ouverture voor de opera „Benvenuto Cel
lini” van Hector Berlioz, aan het slot van
de avond gespeeld, waarbij de geweldige
kracht-expansies van de orkestklank,
gezien de emotionele aard van de compo
nist. aanvaardbaar waren.
alles ook omgekeerd toepasbaar is, dat de
joden dus worden vrijgesproken en de
christenen veroordeeld, maar op die
manier heb je aan twee voorstellingen nog
niet genoeg. Het bewijst alleen maar dat
het een opvatting van de koude grond is,
een masker waarachter alleen een holle,
loze ruimte zit En zoals een masker om
zijn kunstzinnige karakter bewonderd
kan worden, zo kan Baal geprezen wor
den yoor het uitvoeren van deze kitsch. Ze
hadden Ferron s ideeën niet beter kunnen
demythologiseren
gerecht na de wraakactie van Gotthelf en
wordt ter dood veroordeeld. De justitie
maakt nu echter in tegenstelling tot in het
verleden geen fouten. Het vonnis wordt
herroepen, door een list van een van haar
minnaars wordt Lola vrijgepleit. Het tij
keert zich nu tegen de theologie-student
die als jodenvriend een volksvijand moet
zijn. Hij sterft aan de galg.
De rol van de figuur van Maria Magda
lena wordt in tweeën gesplitst. Enerzijds
is zij de bordeelhoudster (niet meer dan
een karikatuur) anderzijds de moeder van
Theophilus. Uit dat laatste kun je dus ook
zeggen dat Theophilus ook Jezus zou kun
nen zijn.
Men kan uiteraard wat de schrijver doet
niet de regisseur aanwrijven. Leonard
Frank heeft het epaterende karakter van
de Mattheus uitstekend aangevoeld, hij
gooit er zelfs nog een schepje bovenop en
onderstreept daarmee (bewust of onbe
wust?) nog eens de instelling van Ferron.
Frank gebruikt zijn acteurs niet om het
stuk een geestelijke lading mee te geven,
ze worden zetstukken in een tableau-
vivant dat op verzoek van de regisseur tot
handelen komt. Zo wordt alles in dit stuk
tot schijn. De erotiek is schijn-erotiek, de
hoofdfiguur een niet-joodse jodin en de
„echte” jood misschien wel een vertegen
woordiger van de zo schuldige christenen.
Als poppen in een poppenkast kunnen
ze willekeurig elk etiket opgeplakt krij
gen, zijn ze ook onbeperkt verwisselbaar
Het past Baal niet bepaalde toneelspelers
de rol van steracteur of -actrice toe te
bedelen, in dit geval blijkt dat een uiterst
welkome opvatting te zijn Zoals de pop
penkastfiguren een naamloos collectief
vormen, zo komt de bezetting van de Mat
theus al even sterk over als een collectief
dat plaats zou kunnen nemen in elke
kruiswegstatie die bij honderden zijn
geschilderd en opgevoerd Dat heeft niets
met de persoonlijkheid van de diverse
Baal-acteurs te maken, maar het vloeit
voort uit èn de stukkeuze en de daarmee
samenhangende regie-opvatting Waar
schijnlijk al weer ongewild heeft die sfeer
van collectiviteit in het stuk ook sterk te
Ik wil graag aannemen dat Ferron als
ieder weldenkend mens alleen maar
minachting kan opbrengen voor deze van
elke vorm van humaniteit ontspeende
maatschappijvisie, maar hij flirt er
althans op een buitengewoon gevaarlijke
manier mee. In het verleden heeft een
andere schrijver geprobeerd zijn ideeën
over het nationaal-socialisme (in Neder
land) in de vorm van een revue te verko
pen en dat mislukte jammerlijk. Het kan
ook niet anders, als geen andere filosofie
is het fascisme te zeer verbonden met
emotioneel zwaar beladen herinneringen
aan het verleden
Wie daar geen rekening mee houdt, zelfs
de feiten niet voor zichzelf kan laten spre
ken als hij een moraliserende toon wil
achterhouden, die laadt de ergste verden
kingen op zich. Dat blijft vooral bij na het
twee keer zien van de Mattheus Passie, als
alle twijfels over mogelijk aanwezige inte
griteit zijn opgeruimd
Het verhaal ip het kort. Lola Jezus is de
aantrekkelijkste vrouw Uit een chique
bordeel, gesitueerd m het begin van deze
eeuw Deze Lola wordt van landverraad
beticht door een jongeman die niet tot het
vaste gezelschap van overwegend legerof
ficieren behoort. Haar „aanklager” en
verrader, daarmee de Judasfiguur sym
boliserend, is Theophilus Gotthelf Het is
een student in de goddelijke liefde, die
over zijn oren verliefd is op het zoge
naamd pure in de mooie Lola
Zijn gevoelens ziet hij echter niet beant
woord Integendeeld. er moet met grof
geld betaald worden Lola komt voor het
Utopia heeft zich snel tot een volmaakte
rockgroep ontwikkeld. Welk aspect je ook
onder de loep neemt, welke criteria je ook
aanlegt, veel ontbreekt er in ieder geval
niet. Techniek, opbouw, show, repertoire
keus, warmte, zelfs improvisatievermo
gen was gisteravond aanwezig. Roger,
Powell (toetsen), John „Willie” Wilcox en
Kasim Sulton (bas en opvolger van John
Siegler) en „Runt” maakten er een waar
spektakel van.
Nadat de tl-verlichting voor dé tweede
maal gedoofd wordt, overwint Rundgren
de nadelen van de pauze gemakkelijk. De
sfeer keert dadelijk terug. Het publiek
klapt precies mee op de afterbeat van
Hands of Time, wat Todd in staat stelt
zingend te improviseren op enkel het rit
me van het handgeklap. Freedom Figh
ters, het geraffineerde thema van Some
thing’s coming en Boogies zwepen de aan
wezigen verder op.
Rundgren is zoals bekend mag worden
verondersteld meer dan een excellent
musicus. Het accent dient gelegd te wor
den op zijn gaven op het productibnele
vlak. Todd is een architect, die met zijn
creatie Utopia aantoont, over meer dan
studiotechnische capaciteiten te beschik
ken. Dezelfde die hem ooit tot een geliefde
producer maakten. In deze analyse moe
ten we wel even stilstaan bij het feit dat
Utopia’s voorlaatste album, Faithful
genaamd, nog enigszins op het tegendeel
leek te wijzen. Een kant van het album
ging op aan perfect geproduceerde
„covers” van hits uit de jaren zestig. Onge
twijfeld verduveld knap, maar als je pas
in de „fade-out” van Strawberry Fields
Forever aan de hand van Todd’s Ameri
kaanse accent kunt vaststellen dat het niet
de oorspronkelijke Beatle-versie betreft,
wordt het wat griezelig.
AMSTERDAM. ..Wat aandacht nu
voor de andere groepsleden; wellicht zijn
jullie je niet bewust van hun volledige
potentieel.” Todd Rundgren pauzeert
even, stelt zijn band aan het publiek voor
en laat elke musicus aan zijn trekken
komn. Maar tijdens het concert dat Todd
Rundgren's Utopia gisteravond in een
goedbezette en ademloos luisterende
Edenhal gaf, drong zich als een van de
belangrijkste conclusies op, dat Utopia
bovenal een eenheid is geworden en
voortaan beter als Utopiaffeaturing Todd
Rundgren) geafficheerd kan worden. De
schier onuitputtelijke creativiteit van
deze Amerikaanse groep en het aan een
duidelijk gestroomlijnde muziekopvat
ting dienstbaar maken daarvan is een
andere constatering.
M M MM« M MM Ml M MMM MMM MM MMMM M
De finale, bestaande uit het imponeren
de Hiroshima (een ontploffing resulteert
in een paddestoelwolk die dreigend boven
’het podium blijft hangen), een ingekorte
versie van de Legend of Singring and the
Glass Guitar en tenslotte Utopia Theme, is
dermate indrukwekkend dat het publiek
de Edenhal niet verlaat, voordat Utopia
driemaal voor een toegift is teruggekeerd.
AMSTERDAM. Bruckner schiep zijn
Derde Symfonie als huldeblijk aan Wag
ner en doorspekte het werk daarom met
citaten uit opera’s van deze door hem zo
bewonderde meester uit Bayreuth. Mis
schien heeft de ontvangst op villa „Wahn-
fried”, waar Wagner deze partituur wel
willend inzag en het meesterstuk aan zich
liet opdragen, niet aan de voorstellingen
van Bruckner beantwoord. Hoe het ook
zij. nog voordat er sprake was van een
uitvoering, schrapte de componist alle
Wagner-sitaten en werkte de symfonie
geheel om. In die tweede, ook veel
beknoptere versie dirigeerde Bruckner in
1877 de eerste uitvoering. Het werd een
echec; het publiek verliet demonstratief
de zaal en slechts een handjevol getrou
wen bleef uit interesse of beleefdheid
deze symfonie ten einde toe „uitzitten”.
maken met de kenmerken van het fascis
me op dit punt.
Deze Mattheus Passie heeft als belang
rijkste opzet een soort herwaardering van
de Jezus-figuur die hem rechtens zijn
kwaliteiten ook toekomt De christelijke
wereld is daar al sinds eeuwen mee bezig.
Maar wat Ferron er aan toevoegt is in zo
verre nieuw dat hij de Christus vooral ziet
als een brengster (de hoofdfiguur is een
vrouw van bedenkelijke zeden) van de
lichamelijke liefde Daar is op zich weinig
op aan te merken, want het relativeren
van de boven de werkelijkheid gelegen
„biologische’ feiten werd eindelijk eens
Voor de pauze Utopia neemt de gehe
le avond voor haar rekening springen
de zorgvuldige vocalen in Come with the
Sun, Sunset Boulevard, het strak gearran
geerde Love of the Common Man en het
dito geconstrueerde Sunburst Finish er
meteen uit. Todd, als altijd een bruisend
podiumgedrag aan de dag leggend, wis
selt veelvuldig (storingen?) van gitaar
(zijn beide exemplaren hebben de vorm
van het Oudegyptische levenskracht-
symbool). Het beïnvloedt geenszins de
voortgang van het concert. Vervolgens
komen de anderen nog wat nadrukkelij
ker aan bod: Willie Wilcox in Jealousy,
Sulton etaleert zijn prachtige stem in Win
dows en Powell vervult de hoofdrol in
Splashdown, dat wat sarcastisch door
Todd wordt aangekondigd. „Elke hitband
heeft een synthesizerspecialist. Wat
prachtig hè, zo’n man die al die knopjes
perfect bedient en zijn eigen trip
onder controle heeft.” Prompt lijkt
Powell’s apparatuur te ontploffen. Op
hoog niveau staan voorts Initiation en The
verb „to love”, waarin een synthesizersolo
de door de samenzang opgebouwde span
ning doorbreekt.
Faithful was een verstandig gekozen
pauze in de razendsnelle ontwikkeling die
Utopia doormaakt(e). Een plaat met let
terlijk twee kanten, naast een waarop het
verleden alle aandacht krijgt, ook een met
het oog op de toekomst. Dit concert en ook
Ra Oudegyptische zonnegod), hun zeer
recertt uitgebrachte album, toont dat
Rundgren en de zijnen nu weer onver
vaard doorstomen. Utopia wordt een
gemeenschappelijke zaak. Een formatie
die weliswaar haar avant-gardelabel aan
het verliezen is, maar die meer dan ooit
bewijst dat ook inventiviteit die aan
beperkingen (het groepsbelang, korte
composities) ondergeschikt is, vernieu
wend kan werken
Ook in het begeleiden bleek Sanderling
een meester. Want met de Japanse violiste
Mayumi Fujikama als soliste, zorgde hij
voor een heuglijke weergave van Mozarts
Vioolconcert in G, KV 216, piet een magni
fieke wisselwerking tussen de solopartij
en het orkest. Mayumi Fujikama roept
met haar volstrekt zekere techniek, vanuit
haar warm klinkende instrument, een
prachtige, eindeloos genuanceerde maar
steeds indringende toon op. Iedere lijn,
elk detail krijgt alle aandacht en tegelijk
daarmee de expressiviteit die voor een
evenwichtige opbouw functioneel is. Haar
relatief tamelijk lage tempi, in combinatie
met uiterst geraffineerd rubato, versterk
ten alle uitgezongen romantische en rit
misch galante aspecten van deze muzikale
laat-rococo.
JOHAN VAN KEMPEN
