len van den Heuvel voelt
zich verwant met Aantjes
I
Voorzitster
PvdA ziet
op tegen
partij -congres
ml
CDA
Vrouw
Haaibaai
Kritiek
door Rita Blaauw van Os
Drie-eenheid
Keerpunt
Kleermakertje
Realistischer
Aureool
Resolutie
„Levenslift”
Verkiezingstijd
Met strakke mond en geëmancipeerde tred stapt len van den Heuvel nu
anderhalf jaar als voorzitster door de Partij van de Arbeid-gelederen. Hoofdzake
lijk door de buitenwereld gekend als een wat streng, kordaat en rap-van-tong
zijnd politiek vrouw-mens, dat vooral in beeld komt bij onenigheid en andere
toestanden in haar partij. Het laatste, nachtelijke „gevecht” op het PvdA-
hoofdkwartier in de Amsterdamse Tesselschadestraat tussen haar en een aantal
ministers om de PvdA-PPR-resolutie aangaande de Tweede-Kamer-
verkiezingen, is daaraan niet vreemd.
Het komend partijcongres, eind januari, dat len van den Heuvel met het
democratisch beginsel zeer toegeknepen in de vuist zal leiden, zal het Neder
landse volk met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid geen ander imago
van de PvdA-voorzitser opleveren dan het reeds vertrouwde.
Toch is er een andere len van den Heuvel, die voor haar huwelijk Carolina de
Blank heette, nu 49 jaar en moeder van Maarten (25 jaar) en Carolien (20 jaar) is
en die het na 26 jaar huwelijk als een groot wonder ondergaat dat ze het heerlijk
vindt om na het werk „lekker naar huis” in Leersum te gaan. Deze len van den
Heuvel, die 30 jaar lid is van de Partij van de Arbeid, besteedde niet de meeste
uren van haar leven aan het socialisme, pacifisme of feminisme, maar aan de
vraag of Christus nu God s Zoon was of niet.
Trots
f
ben ik
nog niet’
Aant/es
„De partij-voorzitter is in de drie-
eenheid een erg moeilijke en wazige
figuur, maar die toch die drie niveaus van
regering, Tweede-Kamer-fractie en partij
leden moet verbinden. Je moet ervoor
zorgen dat wat de partijleden vinden,
terecht komt bij de andere twee niveaus
en omgekeerd, en op beslissende momen
ten daar je invloed aan te wenden. Dat
kost de grootste moeite en ook de meeste
tijd.
„Politiek is namelijk niet alleen dat wat
in Den Haag gebeurt. Ik hoef ook niet alle
details te weten van wat er in Den Haag
gebeurt. Ik ben er wel regelmatig, als lid
van de Eerste Kamer, en ik woon de
fractievergaderingen van de PvdA bij.
Verder onderhoud ik alle contacten met
de PPR en dat kost ook veel tijd. Dat wil
wereld gericht zal zijn. Nu, dan denk ik:
dan maar niet staan op principes!”
niet zeggen dat ik geen leukigheid in deze
functie zie, want ik vind het enig!”
„Het is ook prettig dat er deuren voor je
opengaan die anders gesloten zouden blij
ven, maar dat realiseer je je nauwelijks.
Het is ook fijn dat je snel kunt komen en
gaan bij, bijvoorbeeld, de tandarts!”
Ze zegt: „Er zijn periodes waarin er
dingen met je gebeuren in de politiek die
echt niet leuk zijn, zoals onrechtvaardige
kritiek. Erger is echter een dergelijke kri
tiek waarmee je de vernieling in kunt
gaan, omdat je moet toegeven: ze hebben
gelijk, want ik heb het fout gedaan. Ik zal
Aangaande de resolutie is de Partij van
de Arbeid een verregaand ondemocra
tisch gedrag verweten. Dat heeft len van
den Heuvel niet onberoerd gelaten. In die
zin, dat ze< zich heeft afgevraagd of de
kritiek terecht is.
mij met zo laten verloederen in de politiek
dat ik spuug op mijzelf".
„Ik heb nu een beetje een positie bereikt
dat er naar je wordt geluisterd, omdat ze
ook niet meer om je heen kunnen. Maar ik
heb wel eens gedacht: ik steek mijzelf
maar eens in brand om de aandacht op de
problematiek van de vrouw te vestigen.
Maar ach, ik ben zo gauw opgebrand!”
Een gedachtengang die ze op tafel gooit
omdat ze weer wat teleurgesteld van een
internationaal vrouwencongres in Genève
is teruggekomen, waar de groten van de
Socialistische Internationale het onte
recht naar haar gevoel hebben laten
afweten. Het voedt haar cynisme, maar ze
bestrijdt dat ze als vrouw in de politiek
„hard” is geworden.
Dat is de verrassing in ons gesprek, als
len van den Heuvel vertelt waarom zij in
1946 lid van de Partij van de Arbeid is
geworden. Een vrij passief lidmaatschap
in die jaren, dat niet door persoonlijke
sociale omstandigheden werd ingegeven,
maar door de ervaring van de Tweede
Wereldoorlog en de na-oorlogse sfeer van
wederopbouw.
Ze zegt: „Ik was twaalf jaar toen de
oorlog uitbrak, en die periode van je leven
is dan onuitwisbaar. In de sfeer van de
wederopbouw heb ik na de oorlog nog
actief meegedraaid in de Nederlandse
Volksbeweging en enige politieke vrou
wenorganisaties. Ik was toen niet van
plan om vreselijk actief PvdA-lid te wor
den, want mijn tijd ging naar de Vrijzinni
ge Christelijke Jeugd Centrale”.
Over het CDA zegt len van den Heuvel:
„We zullen na de verkiezingen wel met het
CDA in zee moeten, maar ik heb er grote
moeite mee gehad de totstandkoming van
het CDA te accepteren, en nog meer moei
te met de kritiek over ons ondemocratisch
gedrag vanuit het CDA. Ik voel mij bij
voorbeeld verwant met iemand als Aan-
tjes. Ik was door zijn laatste toespraak
zeer geinspireerd. In het CDA heeft hij
echter de strijd verloren, want hij wilde
een radicale, uit het Evangelie opererende
partij. Ik vind dat triest voor hem. Maar
wat ik dan niet begrijp, is dat hij vervol
gens naar ons begint uit te halen, door te
zeggen dat wij de PPR moeten afstoten als
we met het CDA in zee willen. Dat onder
ga ik dan als onrechtvaardige kritiek van
een verliezer, maar toch: een CDA-man".
We zullen met het CDA moeten regeren,
maai- ik ben er niet enthousiast over. In
die partij gaat straks nog meer dan
voorheen in de afzonderlijke partijen
KVP, ARP en CHU het onverzoenlijke
verzoend worden. Ik begrijp niet dat
zoiets kan. Ik zou het nooit kunnen. De
PvdA zal in ieder geval een gedragslijn
ten opzichte van het CDA moeten bepa
len, vaststellend dat die partij er komt.
Tenzij ons congres natuurlijk anders
beslist. Maar naar mijn inschatting zal de
lijn naar Den Uyl als premier op zijn
minst gehandhaafd worden”.
Het gas-terugnemen heeft len van den
Heuvel tijdens haar nu anderhalf jaar
durende voorzitterschap danig onder de
voet, en dat betekent heel wat voor haar,
enigszins tot domineren neigende, per-'
soonlijkheid.
Maar de Partij van de Arbeid moest
toch nog even wachten op len van den
Heuvel en de verwerkelijking van haar nu
nog beleden credo, dat „christendom en
politiek actief-zijn in eikaars verlengde
liggen”.
Langs traditionele lijnen van geleide
lijkheid las en discussieerde len zich in
1951 van de Leesclub van de Vrouwen
bond van de PvdA naar de secretaresse-
status van de inmiddels tot Vrouwenraad
„Ik peins er ook niet over om mij uit te
leven in een roekeloze neiging overal mijn
nek uit te steken voor de dingen waarvoor
je staat, hoewel ik die neiging best heb.
Als ik mijzelf kwijtraak, houd ik er mee
op".
De te volgen verkiezingscampagne zal
een punt van gesprek zijn op het komend
PvdA-congres, waartegen ze in zijn alge
meenheid opziet. Ze zegt: „Vroeger leefde
ik naar een congres toe, maar nu niet
meer. Hoewel ik het nog steeds een goed
gevoel vind met elkaar bijeen te zijn vind
ik een partijcongres voor mijzelf zwaar en
vermoeiend. Ik zie er dan ook altijd
tegenop”.
„De kritiek van professor Steenkamp
op onze eis, dat Joop den Uyl premier
moet worden van het volgend kabinet,
vind ik ook niet juist. Ik heb in het CDA
nog niemand van hetzelfde kaliber als
Den Uyl gunnen ontdekken. Natuurlijk,
Den Uyl is gegroeid in de functie die hij
heeft en het zal voor niemand gemakke
lijk zijn ook niet voor iemand uit onze
partij hem op te volgen. Maar dat wil
niet zeggen dat wij geen andere mensen
van politieke kwaliteit dan Joop den Uyl
kunnen leveren”.
„Dat wil niet zeggen hoewel ik dol
graag wil regeren dat we onder alle
omstandigheden willen deelnemen aan de
regering. Maar eerst is het congres aan de
orde, dat zich moet uitspreken over de
PPR-PvdA-resolutie. Ik heb nog geen aan
wijzingen dat er een sterke drang leeft om
die resolutie terug te draaien. Mocht dat
zich toch nog in een duidelijke meerder
heid uiten op hel congres, dan beslist het
congres te allen tijde. Daar sta ik voor
in!”
Het PvdA-congres werpt zijn schadu
wen vooruit in ons gesprek; len van den
Heuvel is daarmee zeer bezig. Ze
schroomt niet om bij andere partijen hier
voor om de hoek te kijken. Zo was ze
zaterdag 11 december te vinden op het
CDA-congres in Den Haag. Op de eerste
rij, naast de CDA-kopstukken. De politie
ke betekenis daarvan is niet moeilijk te
raden. Maar wat wel moeilijk is om na te
gaan, is wat er precies in dat zwartharige
iets gedrongen figuurtje van len van den
Heuvel is omgegaan, zijnde de enige
vrouw op die eerste rij. Want met haar
vrouw zijn in de politiek, heeft de voorzit
ster van de PvdA het soms danig te
kwaad, ook al geeft ze eerlijk toe dat het
haar ook wel eens helpt.
van den ^Heuvel zich dan ook een paar
keer ontvallen, dat ze hoopt dat de drie-
eenheid er uitkomt.
Over die centrale vertelt len van den
Heuvel met een onbekende spontaniteit,
lachende ogen en levendig gelaat, terwijl
ze haar herinneringen ordent. Totdat ze
plotseling ophoudt, het gezicht .verstrakt
en weer eventjes de schuchtere Carolina
de Blank uit het Betuwse Tiel wordt, die
vreest belachelijk te worden gevonden of
mis te worden verstaan door iets wat ze in
haar oprechtheid vertelt. We lopen dan
ook samen zeker een paar keer spitsroe
den in ons gesprek, totdat het menselijk
vertrouwen wint.
Ze zegt: „Ik Was van huis-uit niet chris
telijk. Mijh vader had een kleermakerijtje
in Tiel. Hoewel die broodwinning nu niet
bepaald zo was dat het ons financieel
maar allemaal werd gegeven, was er toch
geen aanwijsbare hang naar het socialis
me bij mijn ouders. Ik heb wel de eigen-
wijzigheid van mijn vader meegekregen,
waardoor ik niet gauw in dingen berust”.
„Er was thuis altijd te weinig geld, maar
we ik was de jongste gingen naar
school! Alle drie naar de HBS! Mijn
ouders waren daar erg trots op. Ik denk
nu, maar dat is altijd achteraf-
„geanalyseer”, dat het wel een beetje een
zijdige trots van hen was. Maar het was
voor hen een heel bijzonder iets. Je kunt
dat nu wel gemakkelijk relativeren, er
vertederend over praten of erover lachen,
maar in die tijd en in deze context was dat
zo".
len van den Heuvel: „Ik denk wel dat ik
iets van een haaibaai heb, maar heb je
mannen wel eens in de politiek bezig
gezien’ Die mogen dan wèl agressief zijn,
maar vrouwen nog steeds niet. Maar wat
er gebeurt, en vooral wat er met mensen
in de politiek gebeurt, raakt mij echt alle
maal nog wel: zo hard ben ik nog niet”.
„Ik kan er nog steeds geen lol in zien om
een man als Van Agt in de Tweede
Kamer in de ellende te zien staan. Er zijn
mensen die dat met een groot plezier
staan aan te zien als het om een tegenstan
der gaat. Hoewel ik vind dat tijdens dat
debat over de gang van zaken rond de
niet-geslaagde aanhouding van Menten,
politiek gezien, is gebeurd wat moest
gebeuren, heb ik er geen lol in gehad Van
Agt zo te zien. Dat kan ik niet. Dan over
komt je een gevoel zoals je hebt bij
iemand van wie je houdt; je knijpt je hart
samen. Dat zal wel met christelijke ethiek
te maken hebben, denk ik zo”.
„Ik ben ook realistischer geworden.
Niet dat dit ten koste van mijn idealen is
gegaan, maar ik merk dat ik minder gauw
roep: dit is mijn principe en daar wijk ik
niet van af. Ik ben politicus geworden in
die zin, dat ik mij eerst afvraag wat het
effect is van een standpunt. Ik ben bij
voorbeeld nog steeds pacifiste, maar wat
bereik ik met het doorvoeren van dat
standpunt ten opzichte van de roep
„Nederland moet uit de NAVO”? Het
effect zal waarschijnlijk zijn, dat je als
PvdA geen regeringspartij meer kan zijn
en dat het beleid veel minder op ontspan
ning in de machtsverhoudingen in de
len van den Heuvel zegt verder: „Ik heb
geen behoefte aan de glans van het aure
ool dat een minister omgeeft en die, bij
voorbeeld, een partij-leider in Oost-
Europa ook heeft. Maar er is toch een
aureool boven mijn functie die je tot een
autoriteit maakt. Als je op een feestje
binnenkomt, zijn er altijd mensen die het
leuk vinden met je te praten”.
Dat de samenwerkingsresolutie van
PPR en PvdA deze keer voor haar moge
lijk de moeilijkste hinderpaal op het con
gres zal zijn, ontkent ze stellig. De kordate
len van den Heuvel met-de-strakke-mond
en de besliste ondertoon in haar stem,
komt in actie, als ze nog even uitlegt wat
die resolutie nu precies inhoudt na de
beruchte nachtelijke partijvergadering in
de Tesselschadestraat.
Toch was het niet de middelbare school
en niet de oorlog, maar de Vrijzinnige
Christelijke Jeugd Centrale, die len van
den Heuvel haar „levenslift” noemt.
„Het was duidelijk”, zegt ze, „ik had het
daar gevonden. Ik kreeg daar ook mijn
eigenlijke opvoeding, want je kreeg daar
de kans om aan jezelf te werken. Einde
loos hebben we gepraat en later ging ik
ook discussiegroepen leiden in de VCJC.
Ook de predikant in Tiel heeft een onmis
kenbare invloed op mijn leven gehad”.
„Vanaf die tijd heb ik veel minder het
gevoel gehad dat situaties onverander
baar waren; je onderging vroeger maar
alles. Ook is het gevoel verdiept dat je het
vermogen had over de dingen na te kun
nen denken en vooral er invloed op
uit te kunnen oefenen. Achteraf denk ik,
dat ik een enorm stel minderwaardig
heidsgevoelens had. Vanwege de sociale
klasse, natuurlijk!"
Maar voor de werking van haar autori
teit in de komende verkiezingstijd moet
len van den Heuvel zich toch nog wat
sterk maken. Hoewel ze in feite alleen
politiek verantwoordelijk is voor het aan
deel van de PvdA in de verkiezingsstrijd,
wordt die deze keer gedeeld door de
Minister-president en de Tweede-Kamer-
fractievoorzitter. Een drie-eenheid-
constructie die nogal wat voeten in de
aarde heeft. Met name wat betreft de
presentatie aan' de kiezers; zes maanden
voor de verkiezingen is de troika er nog
niet over uitgepraat hoe deze moet
geschieden. Tijdens ons gesprek laat len
Maar len ging niet terug, eerder vooruit.
Als voorzitster van de PvdA-
Vrouwenbond werd ze in het partij-
hoofdbestuur gekozen. Een gebeurtenis
waarover ze met gepaste trots vertelt,
omdat er op dat bewuste Haagse PvdA-
Congres alsmaar herstemmingen om de
hoofdbestuurs-kandidaten plaats moes
ten vinden en zij daarvan gespeend bleef.
Zes jaar bleef len van den Heuvel de
socialistische vrouwen leiden, totdat ze
tweede en eerste vice-voorzitter van de
partij onder André van der Louw werd.
In 1975 werd ze, na Van der Louws
benoeming tot burgemeester van Rotter
dam, gekozen tot voorzitster van een ver
anderde Partij van de Arbeid, die zij met
persoonlijk onveranderde socialistische
idealen tracht te leiden.
Ze zegt: „Mijn idealen zijn niet veran
derd, maar de partij wel. Ik wil niets ten
nadele van mijn voorgangers zeggen,
maar de partij was voorheen veel meer
een partij van bestuurders, regent-
achtigen, zoals die overal in de maat
schappij zijn te vinden. Ik vind nu wel dat
we soms tot in het absurde hebben gede
mocratiseerd, maar er zijn een heleboel
dingen die ik positief waardeer”.
Ze zegt: „Ik vind dat je jezelf in deze
functie een beetje opzij moet zetten terwil-
le van de eenheid. Je moet, behalve over
leidende kwaliteiten, over een heleboel
veerkracht beschikken en niet snel hotel-
debotel raken, omdat er constant spannin
gen zijn. Als je je maar genoeg overtuigd
weet van datgene wat jij, namens de par
tij, inbrengt in de drie-eenheid „premier,
fractievoorzitter en partij-voorzitter”,
blijf je overeind”.
getransformeerde Vrouwenbond in 1966.
Ze zou worden belast met het internatio
nale werk van de Vrouwenraad. Maar in
1966 was haar jongste kind Carolien tien
jaar, en de keuze tussen ambitie en ver
antwoord moederschap, zoals zij die zag.
een zware. Het is de enige keer in len van
den Heuvels partij-leven geweest, dat ze
op een keerpunt stond.
„Als mijn man niet had doorgezet en
gezegd had: „Ben je gek, dit is een kans
voor je; tenslotte ben ik er ook nog om
voor Carolien te zorgen”, zat ik hier nu
niet”, zegt ze daarover.
De keuze wordt haar nu nog niet altijd
in dank afgenomen door de buitenwereld,
want de anonieme brieven met
„Vrouw, ga terug naar je keuken” dwarre
len nog altijd door de brievenbus.
„Er is toen een subtiele verandering
aangebracht in de ontwerpresolutie”, ver
telt ze, „die op het volgende neerkomt: wij
moeten de verkiezing winnen; wij moeten
na de verkiezingen de grootste combinatie
zijn en Den Uyl moet minister-president
worden. Lief gezegd, komt het er bij de
kabinetsformatie op neer dat wij acht
progressieve ministers, inclusief de
minister-president, willen hebben. Wij
vragen dus eigenlijk, door middel van een
uitspraak van de kiezers, de garantie dat
we het huidige kabinetsbeleid kunnen
voortzetten en verder kunnen uit
bouwen”.
len van den Heuvel zingend tussen de ministers Westerterp (links) en Van der Stee op het CDA-
congres in Den Haag
,Zo hard
Ze zegt: „Ik ben teleurgesteld dat men
in de politiek toch te weinig begrip heeft
voor wat vrouwen beweegt,. Je bent wel
kom om te strijden, als je je maar confor
meert en geen plaats vraagt na de strijd,
dan is het goed. Het is geen onwil, maar
zuiver onbegrip, want in de pauze komen
ze je vertellen hoe lief ze je wel vinden!
Maar ik ben daardöor ondertussen wel
feministe geworden en ervaar dat onbe
grip als één voortdurende strijd. Mannen
vallen blijkbaar liever dood dan iets te
willen weten wat er aan sociaal-
economische problematiek leeft bij
vrouwen”.
■*1111
