'Deserteurs
en dienstweigeraars politieke vluchtelingen’
Wh
Amerikaanse deserteur vindt dat Nederland een menselijk gezicht heeft
door Theo Klein
Promotie mr. Peter Johan van Krieken over asielrecht:
ie
Amnestie
dapper
van
Carter
Bewuste keuze
Geen contacten
I
1
meer terug
naar de VS
aal
- 3- s' l'<' 'f ‘4>-yr '"iü\ 1
Ralph Waver
wil niet
ster
van
Nederland werd in 1971 met de neus op de feiten gedrukt
toen na mislukte pogingen om de zaak in alle rust te regelen,
bekend werd dat de minister van Justitie een verblijfsvergun
ning weigerde aan de Amerikaanse militair Ralph Waver. Op 1
juni 1971 werd Waver, die in Haarlem domicilie had gekozen,
door de politie gearresteerd, nadat de Amerikaanse autoritei
ten om uitlevering hadden gevraagd op basis van het NAVO-
statusverdrag. Verontwaardigd stelden de PvdA-Kamerleden
Barendregt en Dankert staatssecretaris Wiersma vragen over
deze aanhouding, terwijl Waver een beroep deed op de goed
keuringswet van het NAVO-statusverdrag, omdat hij meende
niet onder de rechtsmacht van de VS te vallen.
De rechter-commissaris van de Haarlemse rechtbank mr.
H. Zweers achtte het beroep van de Amerikaan gegrond, maar
Van Krieken vindt dat een deserteur
of dienstweigeraar een politieke vluch
teling is. ..Men zou tot deze stellingna-
me kunnen komen als men erkent dat
elke desertie, elke dienstweigering, het
apparaat dat het land moet verdedi
gen, verzwakt. Men kan immers niet
meer op de feitelijke steun van deze
enkeling rekenen” zegt de schrijver.
Daar komt dan volgens hem nog bij
dat ook de straf van het land een
politieke daad is. Een soort zelfverde
diging.
Nederland wonende Amerikanen volgden het voorbeeld, gere
nommeerde juristen, gespecialiseerd in het internationale
recht, verklaarden dat Nederland niet verplicht was de deser-
Hij kon in óns land, ondanks zware
druk van allerlei kanten, geen politiek
asiel krijgen Wel ontving hij een ver
blijfsvergunmng Van Krieken stelt
vast dat het uitblijven van dat asiel te
maken had met het verlenen van de
status „vluchteling” En daarmee zou
dan van bondgenoot en economisch zo
belangrijke partner Amerika moeten
worden gezegd dat Waver groot gevaar
liep te worden vervolgd In de ogen van
veel staten is zoiets te beschouwen als
een onvriendelijke daad Dat bleek ook
toen Zweden ruim 500 Amerikaanse
deserteurs tijdens de Vietnam-oorlog
asiel verleende De Amerikanen riepen
de ambassadeui uit Stockholm terug
iemand erkent als vluchteling, hoeft
dat nog niet te betekenen dat hij asiel
krijgt Van Krieken haalt m zijn boek
hermneririgen op aan wat er in ons
eigen land met Ralph Waver gebeurde
Los van de rechtbank vroeg de Amerikaanse deserteur tot
twee maal toe vergeefs om politiek asiel. Tenslotte werd zijn
verzoek om erkenning ais politiek vluchteling behandeld door
de afdeling voor geschillen van bestuur van de Raad van State.
dienst weigerde of de wapens neer
legde.
Van Krieken pleit voor afschaffing
van dit overlevering-systeem. Vooral
omdat binnen de juridische betekenis
van de uitlevering de dienstweigeraar
meer rechten heeft. Verder zal over het
lot van de vluchteling, wanneer zijn
land een oorlog begint die volgens de
geldende omschrijving als een daad
van agressie kan worden beschouwd,
minder onzekerheid moeten bestaan.
Ook al hoopt Van Krieken op een
grotere rechtszekerheid voor deser
teurs en dienstweigeraars in de toe
komst, hij blijft realistisch als hij zegt:
„De wezenlijke problemen liggen voor
al in de landen vanwaar de vluchtelin
gen afkomstig zijn. Deze problemen
zijn niet, althans niet in de nabije toe
komst, op te lossen een wereld zonder
vluchtelingen, zonder asielzoekers is
een utopie”
In 1971 waren de Verenigde Staten nog in hevige strijd
gewikkeld met Noord Vietnamese en Vietkongtroepen. Op het
hoogtepunt van de oorlog bevonden zich ruim een half miljoen
Amerikaanse militairen in Zuid-Vietnam. Het aantal dienst
plichtigen dat liever gevangenisstraf of verbanning riskeerde
boven de dienst in Vietnam, nam in die tijd ook omvangrijke
vormen aan. Geschat wordt dat er nu nog 123.000 Amerikanen
in het buitenland verblijven die gebruik zouden mogen maken
van de amnestieregering van president Carter. Daarnaast
denkt men dat er ongeveer 4300 deserteurs en oneervol ontsla
genen betrokken zijn bij het onderzoek dat de president laat
verrichten.
ode
kaf
me
die
t op
t al.
ook
ails,
leze
nta-
toet
die
.off
de”
agi-
eri-
tste
Waver- „Ik heb indertijd bewust voor
Nederland gekozen Dat ik in Rotterdam
Als 20-jarige tekende Ralph Waver
indertijd een zesjarig contract als kort-
verbandvrijwilliger. Hij kreeg eeh oplei
ding als computerdeskundige en kwam op,
een militair bevoorradingsschip (een tan
ker) terecht. Op het moment dat hij zijn
overeenkomst met Uncle Sam tekende,
zat Amerika al tot zijn nek in de Vietna
mese misère. Waarom dan toch die vrij
willige dienstname? „Toen ik bij de mari
ne ging waren de bombardementen op
Noord-Vietnam al door Johnson stopgezet
en had het er alle schijn van dat het ergste
voorbij was. Maar later verergerde de
van boord ging, was beslist geen impulsie
ve daad. Ik had dat al maanden van te
voren voorbereid. Het was ook niet alleen
om onze rol in Vietnam, dat ik uit het leger
wilde. Ik zag die oorlog slechts als een
symptoom van een systeem, waarin ik niet
langer wilde werken. Ik realiseer me heus
wel dat het onmogelijk zal zijn om in een
westerse staat het socialisme volledig
door te voeren. Maar tussen kapitalisme-
en socialisme liggen nog tussenwegen. Ik
beschouw Nederland ook als een kapita
listisch land, maar dat systeem heeft hier
wel een menselijk gezicht en daar is in
Amerika geen sprake van. Dat land
beheerst tweederde van ’s werelds rijk
dommen, maar er is nog een ontstellende
armoe”.
Met een zekere verbazing heeft Ralph
Waver de snelle aftocht van zijn landgeno
ten uit Vietnam gevolgd. „Volgens mij”,
vertelt hij, „was het een truc van Nixon.
Die voelde toen de bui van Watergate al
hangen en wist dat hij alleen met vrede in
Vietnam zoveel steun kon vergaren, dat
hij het Watergateschandaal zou kunnen
overleven”.
Twee jaar geleden kondigde president
Ford al eens een amnestie voor Amerika’s
verloren zonen aan, die zich illegaal aan
de dienstplicht hadden onttrokken gedu
rende de Vietnamese oorlog. Volgens
Ralph Waver was dat echter niet meer dan
een gebaar van de nieuwe president,
bedoeld om de aandacht af te leiden van
de kritiek op zijn besluit om Nixon niet te
vervolgen. Hij zegt: „In de eerste plaats
kwam dat besluit al vrij laat. Veel jongens
hadden toen ook al jarenlang in een ander
land geleefd en daar een nieuw bestaan
opgebouwd. Die wilden niet meer weg. Zo
zullen velen nu ook op de aankondiging
van Carter reageren. Maar daarnaast
waren er aan het besluit van Ford zodani
ge voorwaarden verbonden, dat het
gewoon neerkwam op terugkrabbelen. Er
werd van de mannen die voor de amnestie
in aanmerking wilden komen verwacht,
dat ze opnieuw trouw zwoeren, dat ze
alternatieve dienst verrichtten en dat ze
erkenden dat zij fout waren geweest.
Onder die voorwaarden waren volgens
Waver 700 van de tienduizenden dienst
weigeraars bereid om terug te keren”.
Zelfs de regionale raad van Kerken in Haarlem deed een
beroep op de minister van Justitie om Ralph Waver niet uit te
wijzen, In het Koninklijk Besluit over het beroep van Waver
werd tenslotte geadviseerd de Amerikaan politiek asiel te
verlenen. In de praktijk is het daar echter nooit van gekomen,
maar kreeg Waver een verblijfsvergunning, die totnogtoe
steeds verlengd is.
Aan de Rijksuniversiteit in Gronin
gen promoveerde een dezer dagen mr.
Peter Johan van Krieken (27 jaar) op
een proefschrift over het asielrecht
voor deserteurs en dienstweigeraars.
Van Krieken studeerde tot 1973 rech
ten in Groningen. Daarna trad hij in
dienst van het Hoge Commissariaat
voor de Vluchtelingen van de Vere
nigde Naties. Tot aan het uitbreken
van de oorlog in Libanon werkte hij in
Beiroet. De Groningse promovendus
pleit in zijn proefschrift voor een ver
drag tussen alle landen van de Vere
nigde Naties, waarin het recht op asiel
wordt geregeld. Hij wil op die manier
bereiken dat dienstweigenaars en
deserteurs weten waar ze aan toe zijn
en ze niet langer ais vluchtelingen
over de hele wereld gejaagd worden.
Ralph Waver heeft geen contact met zijn
lotgenoten in andere landen. De enige
Amerikaanse dienstweigeraar die hij
regelmatig ziet is zijn ook in Haarlem
wonende vriend Denis Lachman. Er
bestaat geen organisatie van Amerikaan
se deserteurs in het buitenland, die zou
kunnen ijveren voor een regeling voor de
terugkeer van de hele groep. Een terug
reis naar hun vaderland onder de
bestaande wetten zou hun nu nog op acht
jaar dwangarbeid kunnen komen te
staan. Hoewel hij er zelf waarschijnlijk
geen gebruik van zal maken, hoopt Waver
dat Carter ook voor de deserteurs uit de
Vietnamese oorlog een regeling voor hun
terugkeer op zal stellen. De president
maande het ministerie van Defensie vori
ge week vrijdag al tot spoed met een
onderzoek naar deserteurs en andere
oneervol ontslagen soldaten uit de Vietna
mese periode.
De nieuwe leider van de Verenigde Sta
ten heeft dit materiaal nodig voor zijn
gesprekken met de congresleden over dit
onderwerp. „Als Carter doorzet”, zo
besluit Ralph Waver, „dan zal dat erg
moeilijk gaan. Het zal een zeer impopulai
re maatregel worden in een land dat de
deserteurs uit de eerste en tweede wereld
oorlog nu nog geen gratie heeft verleend
en waar desertie nog altijd niet kan ver
jaren”.
De onvoorwaardelijke amnestie voor dienstweigeraars tijdens de oorlog in
Vietnam die de nieuwe Amerikaanse president Jimmy Carter vorige week
aankondigde, betekent voor Ralph Waver niet dat hij terug kan keren naar zijn
vaderland, zo hij dat zou willen. De nu 29-jarige Waver werd ruim vijf jaar geleden
ongewild de bekendste Amerikaanse (ex-)militair, toen hem als deserteur uit de
Amerikaanse marine politiek asiel in ons land werd geweigerd. Na een
ingewikkeld juridisch steekspel, dat werd begeleid door parlementaire en
buitenparlementaire acties, lukte het de gevluchte militair om via een uitspraak
van de Kroon een verblijfsvergunning los te krijgen. Omdat Waver er tijdens zijn
diensttijd tussenuit kneep, behoort hij tot de grote groep deserteurs die nog altijd
over de hele wereld verspreid als banneling leeft
„Voor deserteurs heeft Carter nog geen amnestie afgekondigd Maar hij
kondigde al wel aan daarover met het Congres te gaan praten aldus Waver, die
deze ontwikkelingen vanuit Nieuw-Vennep met argusogen volgt „Niet zozeer uit
persoonlijke motieven Want er zou eerst heel wat moeten veranderen, voor ik
me weer in Amerika wil vestigen Maar vanzelfsprekend heb ik vanuit mijn hele
achtergrond veel belangstelling voor die zaken’
niettemin bleef Waver gevangen in het Haarlemse Huis van
Bewaring. Daarop kwam een storm van protesten los. Tiental
len grote organisaties pleitten voor de vrijlating van Waver, in
De gedwongen scheiding van zijn vrouw
en kinderen, leidde intussen tot een wetti
ge scheiding van zijn Indiaanse huwelijks
partner, die de grote oversteek naar het
onbekende Nederland nooit heeft willen
wagen. D,aarnaast is het voor Waver
steeds onmogelijk geweest om zijn oude
vak in de computerbranche weer op te
nemen. Zijn kennis is intussen al weer
zover verouderd dat het een compleet
nieuwe studie zou vergen om weer bekend
te raken met de nieuwe generatie compu
ters die intussen haar intrede heeft
gedaan. De Amerikaan heeft verschillen
de baantjes gehad, waaronder een als
elektromonteur. Momenteel is hij werk
loos, een status die theoretisch een gevaar
voor zijn verblijf in ons land zou kunnen
betekenen. Buitenlanders die geen werk
hebben wordt immers doorgaans een ver
blijfsvergunning geweigerd.
Waver: „Dat is het nadeel van zo’n ver
blijfsvergunning, die jaarlijks verlengd
moet worden. Het is gèen absolute garan
tie voor een verblijf in Nederland”. Intus-Z
sen heeft hij al besloten om met ingang
van het nieuwe schooljaar naar de school
banken terug te keren om aan dé Amster
damse Universiteit zijn studie biologie
Een verdrag uit 1951 verschaft de
vluchteling een status als hij in zijn
eigen land gevaar loopt te worden ver
volgd om zijn ras, geloofsovertuiging,
lidmaatschap van een bepaalde groe
pering of om zijn politieke overtuiging.
Het Hoge Commissariaat voor de
Vluchtelingen omschreef de vluchte
ling of asieiaanvragei iets uitgebrei-
der Er werd ook strafvervolging als
reden aan toegevoegd Om deze juri
dische ©inschrijvingen draait het in
feite Want wanneer een land al
Het duurde bijna een jaar voordat zijn
desertie voorpaginanieuws werd. In die
tussentijd had Waver er met behulp van
zijn advocaat mr. Van Bennekom alles
aan gedaan om in alle stilte toestemming
te krijgen voor verblijf in ons land. Er
werden door hoge ambtenaren van het
ministerie van Justitie toezeggingen
gedaan aan de Kamerleden Dankert en
Barendregt, maar toen men die in Den
Haag met nakWam bracht de PvdA de
kwestie in de publiciteit. Daarvoor was
Waver op advies van zijn advocaat al eens
naar Zweden geweest om daar een ver-
hadden een kort geding aan tegen de staat, waarin hij vroeg het
besluit van staatssecretaris Wiersma om hem aan de Ameri
kaanse militaire autoriteiten uit te leveren, ongedaan te
maken. Mr. J. Slotemaker, president van de Haagse rechtbank,
besliste dat Nederland Waver gedurende zes maanden niet uit
mocht leveren, omdat nog lang niet onomstotelijk vast stond
dat dit zou moeten. Het proces werd begeleid door luidruchtige
demonstraties.
Sinds zijn zaak eind ’71 in rustiger vaar
water terecht kwam, leidt Ralph Waver
een onopvallend, anoniem bestaan Hoe
wel de Raad van State daar wel toe advi
seerde, heeft de Nederlandse regering
hem nooit als politiek vluchteling erkend
en hem het gevraagde asiej verleend. In
plaats daarvan loste het kabinet Biesheu
vel deze kwestie op door Waver een ver
blijfsvergunning te verlenen, terwijl Ame
rika het verzoek om uitlevering introk. De
Amerikaanse deserteur heeft sindsdien
geen moeilijkheden meer ondervonden
van de Amerikaanse en Nederlandse
autoriteiten. Waver: „Toen ik later wat
inlichtingen moest hebben op het Ameri
kaanse consulaat in Amsterdam, werd ik
zelfs bijzonder vriendelijk behandeld Ik
had verwacht dat -ze me er uit zouden
gooien".
De ex-marine-officier is nu statenloos,
heeft een paspoort van de Verenigde
Naties en hoopt op een geschikt tijdstip
zijn Nederlanderschap aan te kunnen vra
gen Want één ding staat voor Waver nog
immer als een paal boven water: Neder
land is voor hem bij uitstek geschikt als
tweede vaderland Zoals de zaken er nu
voor staan ziet het er naar uit dat hij, zelfs
wanneer de deserteurs gratie zouden krij
gen, er de voorkeur aan zou geven in ons
land te blijven
(„in Amerika een bijvak”) af te maken.
Waver is in vijf jaar sterk vernederlandst;
hij spreekt de taal van zijn tweede vader
land zo goed als van een Newyorker ver
wacht mag worden en blijkt zeer goed op
de hoogte te zijn van het (politieke) gebeu
ren in ons land. Dat daarnaast Amerika
zijn bijzondere belangstelling heeft
behouden, behoeft geen betoog.
blijfsvergunning los te krijgen. Als niet-
NAVO-partner zouden de Zweden daar
wellicht eerder toe geneigd zijn, zo rede
neerde men. Later zou de Amerikaan dan
voorzien van zijn Zweedse documenten
weer naar Nederland terug kunnen keren.
Ralph Waver hield het in Zweden echter
niet lang uit, hij keerde na enkele maan
den weer terug op zijn oude stek in Haar
lem, waar hij nu nog steeds woont. In
afwachting van de renovatie van zijn huis
je in de binnenstad heeft hij tijdelijk bij
vrienden in NieUw-Vennep onderdak
gekregen. Zijn Nederlandse periode van
bijna zes jaar overziend, concludeert
Waver dat hij geen moment spijt heeft van
zijn besluit om zich in Nederland te vesti
gen, ook al zijn teleürstellirfgen hem niet
bespaard gebleven.
In het verleden konden de regerin
gen van landen waar de deserteur in
dienst was, om zijn uitlevering vragen.
Sinds de vorige eeuw is dat voor mili
taire delicten niet meer mogelijk. Een
persoon die dreigt te worden uitgele
verd aan het land van'herkomst, kan
daartegen bezwaar maken. En in
Nederland gaat die uitlevering met
door als hij in eigen land wordt
gestraft voor godsdienstige of politieke
overtuiging, voor nationaliteit, ras. eto.
Om aan de problemen rond die uitle
vering te ontkomèn en om toch aan de
wens van bondgenoten (bijvoorbeeld
in de NAVO) te voldoen, hebben diver
se landen het systeem van overlevering
ingevoerd. Alle vereisten en proble
men die bij uitlevering wèl gelden, zijn
hier afwezig Maar voor de (politieke)
vlwchteling komt het allemaal op het
zelfde neer. Hij wordl in de gevangenis
gezet of ter dood gebracht omdat hij
zaak. Onder Nixon werden de bombarde
menten hervat, er kwam een actie tegen
Cambodja. Mijn weerzin tegen het hele
systeem groeide en ik wendde alle legale
mogelijkheden aan om uit_ dienst te
komen. Dat mislukte, daarop ging ik van
boord, toen wij bij Pernis voor anker
lagen”, aldus Waver, die op dat moment
niet kon bevroeden dat zijn „ontsnap
ping” zoveel stof zou doen opwaaien, „ik
wist wel dat het moeilijk zou worden
omdat Nederland een NAVO-land is,
maar dat er zoveel aandacht aan mijn
zaak gegeven zou worden had ik niet
verwacht”.
Het heeft Ralph Waver verbaasd dat
Carter zijn gelofte op zo’n korte termijn
gestand deed en inderdaad in zijn eerste
proclamatie als president het pardon voor
de dienstweigeraars regelde. Waver: „Hij
had het natuurlijk in zijn verkiezingscam
pagne al enige keren beloofd en daarom
kon hij er moeilijk onderuit. Carter wil als
nieuwe president kennelijk bovenal als
een geloofwaardig leider overkomen,
daarom moest hij die belofte nakomen. Ik
vond het dapper van hem dat hij in zijn
verkiezingscampagne de amnestie aan
kondigde. Hij deed dat zelfs tijdens een
vergadering van oud-strijders en werd
erom uitgejouwd. Want, vergeet niet dat
de Verenigde Staten een bijzonder conser
vatief land is, waar het overgrote deel van
de bevolking ons nog steeds als een stel
verraders ziet. De categorie mensen die
begrip op kan brengen voor de houding
van de deserteurs tijdens de oorlog in
Vietnam, is ook in de jaren na die oorlog
zeer klein gebleven. Voor Amerikaanse
begrippen is Carter dan ook een progres
sief man, Maar irt Nederland zou hij
rechts van Wiegel geplaatst moeten
worden”.
teur uit te leveren. Er werd een permanente demonstratie
georganiseerd voor het Huis van Bewaring, driehonderd
Nederlanders, onder wie vele prominenten zetten hun handte
kening onder eep advertentie, waarin de vrijheid van Waver
werd gevraagd.
