Bloemenhove werkt mee
aan
onderzoek van
het W.H.O
F
Arts/aborteur
Joeri van den
Bergh in
Utrecht
gepromoveerd
Sm
I
I
dinsdag
2 9
MAART
13
19 77
12
me-
Weinig complicaties
Abortus is nodig
Alternatieven onverantwoord
len
1
op
m
Het proefschrift van Joeri van den Bergh is grotendeels gewijd aan de
„methode Finks”, door de schrijver in Nederland geïntroduceerd en ver
fijnd. Van den Bergh stelt, dat de abortus volgens deze methode een moei
lijke ingreep is in het tweede trimester van de zwangerschap. Om deze in
greep zonder risico’s te kunnen uitvoeren, moet de arts routine behouden
en daarom is een gespecialiseerde kliniek de beste mogelijkheid. In die
kliniek krijgt de vrouw ook geen patiëntenrol opgedrongen en worden
psychische moeilijkheden zoveel mogelijk vermeden.
aanvaarde
maar ook
Verantwoorde-
vrienden en bekenden)
van den Bergh, medisch
coördinator van de
Bloemenhovekliniek,
die in Utrecht tot doc
tor in de medicijnen
promoveerde. Een we
tenschappelijke beves
tiging van zijn vakman
schap in de geneeskun-
Mensenplaag
HEEMSTEDE
UTRECHT Sinds
vanmiddag is abortus
niet meer alleen een in
maatschappelijk
zicht
greep,
disch.
lijk daarvoor is Albert
Sidney (Joeri voor
Die kwamen wel naar
de Bloemenhovekliniek
om zich te specialise
ren. Tot hoogleraren
toe.
dige wereld, die de
abortus uit de hoek
haalt van de half legale,
half illegale verrichtin
gen. Een hoek, die door
de artsen in Nederland
is bedacht: een groot
deel van hen zweeg de
abortusklinieken dood.
Zij toonden daarmee
duidelijk er anders over
te denken dan hun bui
tenlandse vakgenoten.
Lang wachten
Begeleiding huisarts
Dankzij proefschrift wordt abortus nu
ook als medische wetenschap aanvaard
'ir.
erken m
een BV
1 (Nat»
AAN DE PATIËNTEN werd als eis gesteld dat -ze ongewenst
zwanger moesten zijn tussen dertien en twintig weken en dat
er geen contra-indicaties mochten bestaan tegen het gebruik
van Pg. Voor alle zekerheid werden de contra-indicaties ruim
genomen. De vrouwen, die in Bloemenhove werden behandeld
met Pg, zouden anders naar Engeland moeten zijn doorverwe
zen. Zij vormden een risicogroep: jonge vrouwen, voor het eerst
zwanger, met een zwangerschapsduur tussen de zestien en twin
tig weken.
DONDERDAGMORGEN WERD NOG een medisch onderzoek
verricht en werden medicamenten toegediend, die de bijwer
kingen van de Pg moesten bestrijden. Om half tien werd ge
start met het toedienen van vaginale zetpillen met Pg. Tijdens
het inbrengen van de volgende zetpillen werd steeds de toe
stand gecontroleerd.
Ze steken de kop in het zand, ze denken
dat er vast niets aan de hand is, dat ze
alleen maar dik worden van de zenuwen
of van de patat. Tot het moment van de
realiteit zich in alle heftigheid aan hen
opdringt: de jurk, wil echt niet meer
dicht of de vrouw voelt het kind bewe
gen.
Blij een op de Vijf vrouwen die om
abortus verzoeken, na de twaalfde week
van de zwangerschap is men verlaten;
door de partner. De vriend met wie ze
zou trouwen blijkt al gehuwd te zijn; de
edhtgenoot komt om bij een verkeerson
geval; de gastarbeider is plotseling weer
teruggegaan naar zijn vaderland.
Toen stelde deze medicus inderdaad -
nog steeds bij uitwendig onderzoek - de
zwangerschap vast. Hij zei tegen de
patiënte, dat hij niet voor abortus was
en verder niets voor haar kon doen.
De weekenddokter verwees haar naai
de Rutgers Stichting, via welke Zij in de
Bloemenhovekliniek kwam - zestien Wt>
ken zwanger.
OOK DE GEHELE vrijdag verbleven de vrouwen in de kli
niek. Na de uitdrijving trad een periode van ontspanning op,
die ongeveer acht uur duurde en waarin de meeste deelneem
sters sliepen. Alle vrouwen waren in aansluiting daarop in goe
de conditie. De meesten konden meteen het bed verlaten. De
sfeer had niet zelden iets feestelijks, nog versterkt door het
gevoel zelf een prestatie te hebben geleverd. Eventuele nega
tieve belevenissen konden met de aanwezige maatschappelijk
werkster worden besproken. Vijf weken na het ontslag kwamen
de deelneemsters terug voor een nacontrole, waarbij allen in
uitstekende conditie bleken te verkeren.
DE VROUWEN WAREN voorbereid op de pijn. Deze pijn
werd een positief tintje gegeven: pijnlijkheid van de weeën
betekende dat het proces goed vorderde. Tevens werd van te
voren gezegd, dat als de pijn te erg zou worden, de deelneem
sters om „een prikje” mochten vragen. Dat gebeurde niet: de
meisjes spraken elkaar moed in en wilden niet voor elkaar on
der doen. Allen (op een na, bij wie de uitdrijving van de vrucht
reeds na vijf uur optrad) hadden last van braken en diarrhee.
Opvallend was het optreden van slaperigheid bij het meren
deel van de deelneemsters. Sommige vrouwen sliepen bijna
voortdurend, werden even wakker om te braken en sliepen
weer door. Bij een vrouw bleek de uitdrijving van de veertien
weken oude vrucht tijdens de slaap te zijn geschied.
af te meten. Hij is van mening, dat de
vrouw samen met een arts moet beslis
sen over de ingreep. Het invoeren van
een derde instantie vertroebelt en be
moeilijkt volgens hem het vinden van de
juiste oplossing.
EEN UITGESPROKEN NADEEL van de Pg’s is dat niet
iedereen er gunstig op reageert, dat de methode niet geschikt
is voor psychisch labiele of zwakke vrouwen, noch voor dege
nen die men niet kan motiveren hun medewerking te geven aan
een zo langdurige procedure. Als er Pg’s komen die de nadelen
van de thans bestaande soorten missen zullen naar het idee
van Van den Bergh alle chirurgische varianten van abortus
kunnen worden verlaten.
BV-IJ.
ar fabr
MEDE-
iaf24ir
dersstr
5-12 u.
BIJ DE GROTE meerderheid van de deelneemsters vond de
uitdrijving van de vrucht plaats in de nacht van donderdag op
vrijdag. Zodra de tekenen hiervan zich aandienden werd een
pijnstillende en slaperig makende injectie toegediend. Met be-
laten maken (ze durfde toen eigenlijk al
niet meer naar hem toe te gaan). Het
gegeven advies luidde toen ,.de zenuwta-
bletjes van moeder maar te nemen voor
een tijdje, die waren sterker”. Toen het
meisje elf weken zwanger was, meldde
zij zich opnieuw bij haar dokter en
drong aan op onderzoek. ..Dokter duwde
wat op mijn buik, maar onderzocht niet
van binnen.” Hij gaf overigens toe, dat
hij het zo niet goed kon vastellen en
bestelde patiënte terug over een maand.
hulp van uitwendige druk met de hand werd het zwanger-
schapsprodukt uitgedreven. In alle gevallen was de vrucht
dood. Bij 23 van de 26 vrouwen, allen ongehuwd, volgde „spon
taan” uitdfijving van de vrucht. In twee gevallen trad om on
duidelijke redenen geen ontsluiting op en werd overgegaan op
abortus mei de methode Finks. Geen van de vrouwen herin
nerde zich achteraf iets van de uitdrijvingsfase, een volgens
Van den Bergh weldadig gevolg van de injectie met tranquil
lizers.
bbenwij
EUBEL-
irt-tlmej
i van de
>n. Wo-
Binnen.
3, Haar-
191
De methode Finks wordt sinds .1. au
gustus 1973 in Nederland toegepast. Voor
die tijd werden vrouwen, die langer dan
twaalf weken zwanger waren doorver
wezen naar Engelse klinieken. Dagelijks
waren er dat vijftien tot twintig. Na
contact met dr. Arnold Finks werd in
het voorjaar van 1973 besloten de Bloe
menhovekliniek in Heemstede te stich
ten, waar abortus kan worden verricht
nadat de dertiende zwangerschapsweek
is ingegaan. De instructie wend door dr.
Finks gegeven aan de artsen, in Enge
land en in Heemstede.
DE COMMISSIE, die de richtlijnen voor dit op wereldschaal
uitgevoerde WHO-onderzoek samenstelde, stelde strenge eisen
aan zowel de deelnemende onderzoekers als aan de selectie van
de patiëntes. Zo dienden de onderzoekers op geen enkel punt af
te wijken van het vastgestelde protocol, eventuele complicaties
en bijwerkingen moesten zorgvuldig worden genoteerd en ern
stige bijwerkingen moesten telefonisch worden doorgegeven
aan de coördinator in Stockholm.
IN DE CONCLUSIE in zijn proefschrift stelt Van den Bergh
dat het duidelijk is, dat men met het onderzoek naar de toepas
baarheid van de prostaglandines op de goede weg is. In ver
houding tot de methode Finks is het toedienen van Pg in het
tweede trimester van de zwangerschap een tijdrovende, ar
beidsintensieve en gecompliceerde procedure. Indien men met
de toediening van Pg echter het ontstaan van mogelijke com
plicaties kan voorkomen, lijkt dit een belangrijk voordeel. Vol
gens Van den Bergh dient men de Pg’s dan echter te reserveren
voor vrouwen die nog niet eerder zwanger zijn geweest; voor
hen immers is het gevaar voor beschadigingen van de baar-
moederhals veel groter bij mechanische oprekking dan bij de
vrouwen die al eerder zwanger zijn geweest.
De alternatieven voor de methode
Finks laat Van den Bergh ook de revue
passeren. Gezien de grotere risico’s en
complicaties vindt Van den Bergh het
onverantwoord deze toe te passen. „Het
lijkt gewettig te concluderen” schrijft
Van den Bergh, „dat, waar abortus in de
Nederlandse situatie een complementaire
maatregel is van anticonceptie en te
vens door verbetering van de prenatale
diagnostiek de behoefte aan een goede
techniek voor heit afbreken van zwan
gerschappen in het tweede trimester wel
altijd zal bij ven bestaan, vooralsnog de
methode Finks onmlisbaar is.”
'i
In het proefschrift gaat Van den
Bergh zo min mogelijk in op de maat
schappelijke discussie over de al of niet
toelaatbaarheid van abortus. Het is hem
vooral te doen om de techniek van het
afbreken van zwangerschappen, ouder
dan twaalf weken.
Als verdere argumenten om abortus
niet af te wijzen noemt Van den Bergh,
dat het ontbreken ervan de volksgezond
heid schaadt, dat het alternatief voor
geboorteregeling een „mensenplaag” is
en dat menselijke nood niet in weken is
DE VERONDERSTELLINGEN OVER de rol van de prostag
landines in de fysiologie van de menselijke voortplanting da
teren van de ontdekking ervan in menselijk sperma in de jaren
dertig. Toen later bleek dat prostaglandines voorkwamen in
vrijwel alle organen van het voortplantingsapparaat, werden
de meest uiteenlopende werkingen eraan toegeschreven. U. S.
von Euler bedacht de naam prostaglandine, omdat hij meende
dat de stof door de prostaat werd afgescheiden. Het duurde tot
1959 voor R. Eliasson aantoonde, dat dit niet juist is en dat de
Pg’s in sperma produkten zijn van de zaadblaasjes. Over de
juiste werking ervan is men het nog lang niet eens. Wel is uit
onderzoek gebleken dat als bij een zwangere vrouw Pg in de
vruchtzak wordt gespoten, de baring op gang komt.
De keuze van studieobject is echter
geen waardenvrije zaak, naar zijn over
tuiging is er abortus nodig in deze
wereld. Hij voert daarvoor een aantal
argumenten aan. Zo poneert hij de stel
ling, dat vrouwen zich niet laten tegen
houden. De vrouw, die om abortus ver
zoekt, kiest doelbewust voor een noodza
kelijk kwaad, alleen om een nog veel
groter kwaad te voorkomen. Zij komt
dan in een afhankelijke positie, ze moet
een medicus bereid vinden haar besluit
ten uitvoer te brengen. Zij heeft die
hulp nodig en tot op dit moment is de
realisering daaravn nog omstreden. Van
den Bergh kan daarvan meepraten: hij
grossiert bijn in processen, onderzoeken
»r oplei-
ntroleu-
sbedrijf
aandao
8.15 -
aas vrij
irbelds-
/ervoer
zienlng
r/encke-
Noord
lag van
Telefo-
verwijk)
IN HET VOORJAAR van 1976 werd in de Bloemenhovekli
niek onder supervisie van de Universiteitsvrouwenkliniek uit.
Utrecht begonnen met een serie van 26 inleidingen tot abortus
en opgewekte voortijdige bevalling met behulp van de che
mische stof prostaglandine (Pg). De gevolgde methode maakte
deel uit van onderzoekingen, die door de World Health Organi
zation worden gebundeld in „The Prostaglandin Task Force”.
De proefneming in de Bloemenhovekliniek behelsde speciaal
het ontwikkelen van veilige, eenvoudige en effectieve metho
den tot beëindiging van ongewenste zwangerschappen tussen
twaalf en twintig weken zwangerschapsduur.
ALLE VROUWEN NAMEN deel op basis van vrijwilligheid,
de leeftijden varieerden van 13 tot 32 jaar. Steeds werden drie
jonge vrouwen gelijktijdig in behandeling genomen. In een
groepsgesprek maakten ze met elkaar kennis, met de verpleeg
sters, met de vroedvrouw die ’s nachts aanwezig was. de arts
die het project leidde en de maatschappelijk werkster die de
groep begeleidde. De woensdagavond en -nacht brachten de
deelneemsters bij voorkeur gezamenlijk door in een pension
in Heemstede. Vaak bleken er dan al vriendschappen te ont
staan of op zijn minst een gevoel van lotsverbondenheid, dat
maakte dat zij de komende, vaak niet gemakkelijke dagen,
steun konden ontlenen aan eikaars aanwezigheid.
Albert Sidney van den Bergh werd
op 25 juni 1936 geboren in Amster
dam. Na het artsexamen in 1966 was
hij in opleiding voor psychiater. Deze
studie beëindigde hij en in 1968 ves
tigde hij zich als huisarts in Castri-
cum. In 1971 raakte hij betrokken bij
de opening van het Bea-huis, polikli
niek voor zwangerschapsafbreking in
Beverwijk en twee jaar later bij de
stichting van de Bloemenhovekliniek
in Heemstede. In 1973 werd hij
medisch coördinator van deze kliniek.
In 1974 gaf hij hij zijn praktijk als
huisarts in Castricum op. In de jaren
’75 en ’76 was hij staflid van het
Instituut voor Huisartsengeneeskunde
in Amsterdam.
Vanmiddag promoveerde hij aan de
Rijksuniversiteit in Utrecht tot doctor
in de geneeskunde met als promotor
professor dr. A. A. Haspels. Zijn
proefschrift draagt de titel „De me
thode Finks en alternatieve technie
ken voor therapeutische zwanger-
schafsafbreking in het tweede trimes
ter van de graviditeit” en werd uitge
geven door Stimezo Nederland in Den
Haag.
door justitie en verhoren. Op dit mo
ment loopt ér een protest tegen een
hangende rechtzaak. Volgens Van den
Bergh en Zijn advocaat staat al bij
voorbaat vast dat er vrijspraak zal vol
gen en daarom moet de arts een proces
bespaard blijven.
Ondanks al die moeilijkheden kan de
Nederlandse vrouw wel hulp vinden. In
het proefschrift spreekt Van den Bergh
■de mening uit, dat iedere wettelijke
restrictie met betrekking tot door artsen
iiitgevoerde abortus irreëel is, haar doel
mist en meer kwaad sticht dan goed
Soortgelijke gevallen in het buitenland
hebben aangetoond dat de vrouw toch
een oplossing zoekt en dan in handen
valt van niet - medische aborteurs met
alle kwalijke gevolgen van dien. Ook is
het niet reëel een kliniek te sluiten die
Zich toelegt op het uitvoeren van de
moeilijks te abortusgevallen. Vrouwen,
die zich laat aanmelden voor abortus,
doen dat niet uit onverschilligheid of
nalatigheid. Het zijn juist die groepen
vrouwen, wier omstandigheden intens
triest zijn, die sociaal het meest kwets
baar zijn en die hetzij door isolement,
het zij door eindeloos dubben, niet tijdig
hulp kregen.
s> 3
De gehele ingreep volgens de methode
Finks duurt zelden langer dan vijftien
minuten. De vrouw wordt een uitgebrei
de chirurgische 'ingreep bespaard. Er
wordt gewerkt met plaatselijke verdo
ving, zodat gevaren door algehele anaes-
thesie ook niet voorkomen. Als routine
krijgen de meeste vrouwen een bepaalde
tranquillizer toegediend. Deze veroor
zaakt een zekere mate van spierverslap-
ping en zorgt er verder voor, dat de
vrouw na afloop van de ingreep zich er
niets meer van herinnert.
De vrouwen, die lang wachten, zijn
door Van den Bergh in groepen inge
deeld. Er zijn vrouwen, die een onregel
matige menstruatie hebben. Niet onge
steld worden betekende voor deze vrou
wen niet meteen dat ze het idee kregen
zwanger te zijn. Er zijn vrouwen, die -
door alle bekende aanwijzingen - dach
ten in de menopauze te zijn. Ook komt
het voor dat een volledig betrouwbaar
geachte anticonceptie toch niet betrouw
baar bleek te zijn. Er zijn vrouwen, die
riiet uit het probleem komen. Dr. van
den Bergh geeft als voorbeeld een oude
re ongehuwde vrouw, die voor de eerste
maal in verwachting raakt. Zij wist heel
goed, dat dit hoogstwaarschijnlijk haar
laatste kans was Op een eigen kind.
Haar vriend liet haar na gedane trouw
beloften in de steek. In het kleine dorp,
waar zij als werkster op het gemeente
huis werkte, durfde zij niet als onge
huwde moeder te verschijnen. Twaalf
lange, eenzame weken worstelde zij met
haar probleem...
Een grote groep vrouwen verdringt
het probleem op een of andere manier.
Bij deze methode van abortus vindt
bijzonder weinig bloedverlies plaats
(vroegre berucht bij dergelijke ingre
pen), de mogelijkheid dat een complica
tie optreedt is zeer gering. Als er wel
een complicatie optreedt, dan wordt de
vrouw overgebracht naar het Elisabeth
Gasthuis in Haarlem. Hiervoor zijn slui
tende en goed werkende afspraken ge
maakt. Deze zijn mogelijk dankzij de
medewerknig van vrouwenartsen Van Os
en Rehmrev. In het jaar 1975 werden 'in
de Bloemenhovekliniek 4.558 zwanger
schappen afgebroken. Elf vrouwen wer
den op verdenking van een ernstige
complicatie overgebracht naar het Elisa
beth Gasthuis, twee leeds voordat de
behandeling was begonnnen. In tien ge
vallen kon daar snelle en adequate hulp
worden verleend zonder verdere gevol
gen. Bij een vrouw (die overigens geen
kinderen meer wenste te krijgen) moest
de baarmoeder worden verwijderd. Deze
cijfers tonen volgens Van den Bergh aan,
dat late abortus het best kan geschieden
in een gespecialiseerde kliniek, al was
het alleen maar omdat het risico van
complicaties kleiner is dan in een alge
meen Ziekenhuis.
De Bloemenhovekliniek in Heemstede, waarvan Joeri van den Bergh medisch coördinator is.
Meer dan twaalf percent van de vrou
wen blijkt door dé huisarts zodanig te
zijn „begeleid”, dat het beste tijdstip
voor de ingreep onbenut voorbijging. In
een kleine tien percent is daarbij opzet
in het spel.
Van den Bergh noemt hiervan een
voorbeeld. Een meisje van zestien jaar
meldde zich bij de huisarts, toen zij tien
dagen over tijd was. Dit was haar nog
nooit overkomen en zij vertelde de arts
huilend, dat ze dacht zwanger te zijn
De arts zdi daarop, dat hij wel zag dat
ze erg zenuwachtig was, „zeker omdat
moeder opgenomen was in het zieken
huis” en „dat ze rustig een maandje
wachten moest, omdat men door zenu
wen wel eens vaker een maandje over
sloeg”. Het meisje wachtte drie weken
en Was toen inderdaad zeer nerveus. Ze
was ’s ochtends misselijk en vertelde dat
ook bij haar volgende bezoek aan haar
arts. Ze kreeg zenuwtabletten, die haar
suf maakten, maar niet geruststelden.
Na twee weken belde ze op met de
mededeling, dat ze graag een test wilde
"Wf'
j
MMS»
